Radboud Universiteit Nijmegen


Persbericht 07- 18

Nijmegen, 12 april 2007.

Al sijn die woorden clene
die sin is groot ende rene(1)

Middeleeuwse moralistische teksten geduid door de Nijmeegse historica Petty Bange:

Mores voor de lezer - normen en waarden: laat-middeleeuws en van alle tijden

Waarden en normen, het spreken daarover en het overdragen ervan is niet uniek voor deze tijd en voor deze samenleving. Al in de late middeleeuwen (1250 - 1500) verschenen er vele teksten die precies deden waaraan ook nu weer behoefte is: de lezers mores leren. Petty Bange, onderzoeker middeleeuwse geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, toont in haar nieuwe boek: Moraliteyt saelt wesen hoe deze auteurs dat deden en hoe de lezers ermee omgingen.

Verbetering van het eigen morele en religieuze leven

In de laatmiddeleeuwse Middelnederlandse moralistische literatuur houden schrijvers met grote vanzelfsprekendheid hun publiek de waarden en normen uit die tijd voor. De moraal was exclusief christelijk, meer specifiek evangelisch, met de Tien Geboden als ethische basis. In de veertiende en vijftiende eeuw werden veel moralistisch-didactische teksten geschreven. Veelal geen originele publicaties in strikte zin, maar vaak ook compilaties uit ouder werk, of vertalingen uit het Latijn of andere West-europese talen. Naast aansporingen en vermaningen hielden auteurs hun lezers ook eenvoudige geloofswaarheden voor, zoals de geloofsbelijdenis, de zeven sacramenten, de geestelijke en lichamelijke werken van barmhartigheid. Deze kennis werd echter altijd gepresenteerd als staande in dienst van de verbetering van het eigen morele en religieuze leven.

Dagelijks leven

Petty Bange heeft - als eerste - een aantal van die teksten bij elkaar gezet en grondig geanalyseerd. Daarbij ging het er niet zozeer om wat wij mooi vinden, maar wat in die tijd populair was: waar was men mee bezig en welke normen er werden overgedragen. Bange: "Zelfkennis kreeg in de literatuur veel aandacht, evenals de zeven hoofdzonden. De auteurs leggen de tien geboden uit en vertellen hoe mensen met elkaar moeten omgaan: mannen en vrouwen, ouders en kinderen, geestelijken en leken, christenen en andersgelovigen. Niet als doel op zich, maar om van hun lezers goede christenen te maken."

Deze traktaten en leerdichten zijn vooral voor leken bedoeld en relatief vaak ook door leken geschreven. Zij vallen hun lezers niet al te hard, maar zeggen wel onomwonden waar het op staat. Hun vermaningen verlevendigen zij met exempelen en voorbeelden uit de praktijk van alledag.

Mentaliteitsgeschiedenis van late middeleeuwen

Dit materiaal levert een belangrijke bijdrage aan de mentaliteitsgeschiedenis van de late middeleeuwen. De teksten zijn fragmenten van een lange, deels mondelinge, traditie en spiegelbeelden van datgene wat er speelt in de samenleving. Juist omdat ze inzicht geven in het leven van alle dag zijn ze belangrijk. Steeds weer wijzen ze op het belang van zelfkennis, hoe de mensen zorg moeten dragen voor zichzelf en hoe ze zich moeten gedragen ten opzichte van anderen. Die aandacht voor het zelf, de inkeer in zichzelf en het gewetensonderzoek moeten in permanente oefeningen leiden tot zelfverbetering als uiteindelijk doel. Mensen gebruiken daarbij traditioneel gedachtegoed dat al eeuwenlang mensen op deze manier heeft gevormd.

Complexe bronnen

Petty Bange is de eerste die dit geheel van middelnederlandse moralistisch-didactische tractaten en leerdichten aan een diepgaande synthetiserende inhoudsanalyse onderwerpt. Dat dat niet eerder is gebeurd heeft te maken met het feit dat het materiaal vaak niet eenduidig is, het gaat vaak om vertalingen, of compilaties van ouder materiaal. Bronnen zijn meestal niet aangegeven. Verder is de taal van deze boeken vaak 'niet mooi'. Het gaat om heel simpel proza of gedichten waarin vaker wel dan niet stopwoorden voorkomen, omdat anders het rijm niet klopt. De literatuurgeschiedenis heeft ook nauwelijks aandacht voor deze werken.

Erasmuskenner

Petty Bange is kenner van (laat-)middeleeuwse teksten. Voor haar dissertatie bestudeerde ze moralistisch-didactische literatuur uit die tijd voor zover die was voorzien van een Spiegeltitel. Het gaat om teksten die de lezer/toehoorder een spiegel voorhouden waarin hij niet alleen zijn zondige staat kan zien, maar ook het ideaal dat hij na moet streven.

Petty Bange is ook kenner van het werk van het werk van Erasmus. In maart verscheen de 5e druk van haar vertaling van Lof der Zotheid, (SUN, Baarn) en ze is auteur van de uitgave over Erasmis in de Miniaturen Reeks van Bekking & Blitz Uitgevers.

Petty Bange, Moraliteyt saelt wesenHet laat-middeleeuwse moralistische discours in de Nederlanden (Middeleeuwse Studies en Bronnen 99), 265 blz., ingenaaid, geïllustreerd, isbn 978-90-6550-961-1, ¤25,-

Noot voor de pers:

Een recensie-exemplaar is te bestellen bij Uitgeverij Verloren, Hilversum, info@verloren.nl

Contact met de auteur: p.bange@let.ru.nl, tel. (024) 361 55 16/3612172.

Wetenschapsredactie Radboud Universiteit Nijmegen, tel. 024 - 361 6000

Zie ook www.ru.nl/onderzoek en blijf op de hoogte via www.ru.nl/wetenschapsagenda

(1) Al zijn de woorden klein/de zin is groot en zuiver. Leken Spiegel II