Werkbezoek aan Servië en Kosovo
Kosovaarse premier Agim Ceku en Joost Lagendijk 12 april 2007
Afgelopen week bezocht GroenLinks-europarlementariër Joost Lagendijk Servië
en Kosovo. De reis stond in het kader van zijn Kosovo-rapport dat op 29
maart met grote meerderheid is aangenomen in het Europees Parlement. Zijn
stagiair Luuk van der Meer was mee en hield een reisdagboek bij.
Zondag 1 april
Mijn eerste taak als beleidsmedewerker voor Joost Lagendijk is het
assisteren bij een bijzonder gevoelige missie: het uitleggen van het
standpunt van het Europese Parlement in Servië en Kosovo. Joost heeft
de door het Europees Parlement aangenomen resolutie opgesteld, waarin
staat dat zij achter een snelle overgang naar een onafhankelijk Kosovo
staat. Dit is een steunbetuiging aan het omstreden plan van VN-gezant
Marrti Ahtisaari voor een definitieve status voor de regio.
In 1999 besloot de NAVO om Servië te bombarderen om een eind te maken
aan de gewelddadige etnische zuiveringen in Kosovo. De Albanese
bevolking van Kosovo was massaal de bergen ingevlucht voor het geweld
van Servische troepen en het Kosovaarse Bevrijdingsleger UCK. Na een
decennium van onderdrukking en de burgeroorlog werd Kosovo onder
VN-bestuur geplaatst.
De Serviërs hebben hun eigen kijk op de gebeurtenissen in hun
provincie. Over de Albanezen is niemand te spreken. Zelfs gematigde
Serviërs, die onder Milosevic hebben gestreden voor het herstel van de
democratie, geloofden dat de Albanezen het geweld zelf hebben
uitgelokt en zelfs poseerden als vluchteling om Westerse hulp te
krijgen voor het stichten van een Groot-Albanië.
In 2007 gaat het Westen, waaronder dus het Europees Parlement, de
confrontatie met Servië opnieuw aan. Na langdurige onderhandelingen
heeft VN-gezant Ahtisaari geconcludeerd dat beide partijen niet tot
een gezamenlijke oplossing kunnen komen. Terugkeer van Kosovo onder
het Servische gezag is niet acceptabel voor de Albanezen.
Onafhankelijkheid voor het gebied is niet te verteren voor Belgrado.
Kosovo wordt gezien als essentieel onderdeel van de Servische natie.
Er is een Servische minderheid (nu 7%, maar velen zijn gevlucht). Er
liggen veel Servisch-Orthodoxe heiligdommen, zoals zeshonderd jaar
oude kloosters, in Kosovo. De Slag bij het Merelveld (Kosovo Polje) op
28 juni 1389, waarin de Serviërs door de Turken werden verslagen,
wordt nog elk jaar herdacht.
Onafhankelijkheid onder internationaal toezicht, met uitgebreide
rechten voor de Servische minderheid en bescherming van de
cultuurschatten, is op dit moment de enige mogelijkheid. De situatie
is nijpend: de economie lijdt onder de onzekere situatie en een deel
van de Kosovaarse bevolking, waaronder veel oud-strijders, wordt
onrustig.
We kunnen dus niet op begrip rekenen van de Serviërs, laat staan
instemming. We kunnen alleen hopen op een goed humeur. Bij mijn vorige
bezoek keek de douanier die mijn paspoort controleerde mij dreigend
aan. "You're from Holland," zei hij omineus. Ik dacht natuurlijk
onmiddellijk aan de bombardementen en het in Servië zo gehate
Joegoslavië-Tribunaal. Plotseling trok er een lach over zijn gezicht.
"Marco van Basten," lachte hij en sloeg mij op mijn schouder.
Maandag 2 april
Vandaag hebben we ontmoetingen gehad met enkele Servische politici.
Helaas was minister-president Kostunica in New York voor de VN
Veiligheidsraadvergadering, zodat hij moest afzeggen. Hij hoopt daar
de Russen ervan te overtuigen het plan van Ahtisaari te vetoën.
President Tadic had ook "geen tijd" voor ons, maar vermoedelijk wilde
hij niet worden gezien met iemand van de EU. Het politieke klimaat is
erg nationalistisch.
Ook op straat wordt actie gevoerd voor het behoud van Kosovo. Een
kleine groep mensen staat rondom een grote poster van knielende mensen
met religieuze symbolen in hun handen zoals een kruis, een bijbel en
een icoon. "Heilig Rusland redt heilig Kosovo", staat er naast en dat
zal ook de strekking zijn van het foldertje met prachtige cyrillische
letters dat ik in mijn hand gedrukt krijg.
Een man die een afwijkend geluid laat horen is Cedomir Jovanovic. Deze
energieke en excentrieke jonge parlementariër stond in de voorhoede in
de strijd tegen Milosevic. Vol trots vertelt hij ons in het parlement
hoe hij het gebouw in 2001 bestormd heeft. Zijn voormalige
strijdmakkers, zoals Kostunica, gebruiken nu dezelfde retoriek als
Milosevic. Hij wil het dossier Kosovo zo snel mogelijk afsluiten.
Servië heeft andere problemen, die nu ondergesneeuwd worden door
emotionele uitlatingen over deze kwestie.
's Middags nemen we zelf een klein uitstapje van onze obsessie met
Kosovo met een bezoek aan de Servische Groenen. De jonge leden
ontvangen ons in hun hoofdkwartier, Club Green, waar het elektronische
dartboard voor inkomsten zorgt. Ze zijn hard bezig bekendheid te
verwerven met groene acties, zoals het tegengaan van het illegaal
kappen van kerstbomen in de winter. Bij de gemeenteraadsverkiezingen
zullen ze proberen vertegenwoordigers in het bestuur te krijgen. Het
viel mij al op dat de enige vrouw in de goed gevulde ruimte de
serveerster is, maar we krijgen al snel een verklaring: alle vrouwen
zijn bij een bijeenkomst over vrouwenemancipatie.
's Avonds houdt de ambassadeur van de Europese Commissie een diner
voor ons met vertegenwoordigers van NGO's en de pers in zijn prachtige
residentie. Deze mensen blijken allemaal heel wat realistischer en
gematigder over Kosovo, maar verschillen van mening over wat de juiste
oplossing is.
Dinsdag 3 april
Vandaag rijden we naar Kosovo. Als we na een tijdje de snelweg naar
het zuiden verlaten, wordt het al snel wat armoediger. Tussen de
groene heuvels zien we her en der nieuw opgerichte begraafplaatsen.
Bij de grens krijgen we een nieuwe auto met chauffeur. Deze is
gepantserd en zeer comfortabel.
In Kosovo herinneren vele kransen en gedenkplaatsen aan de
moordpartijen die hier plaats hebben gevonden. Bij de grens staan nog
enkele vervallen gebouwen waar ooit Serviërs hebben gewoond. Er staan
veel meer nieuwgebouwde huizen, waarvan een groot deel (nog) niet is
afgebouwd. Na de NAVO-bezetting is vanuit de hele wereld massaal
bouwmateriaal ingevlogen. Later hoor ik dat veel mensen in hun
bouwijver geen rekening hebben gehouden met eigendomsrechten van de
grond. Daarom zijn veel bouwprojecten (voorlopig) stilgelegd.
We worden hartelijk ontvangen in Pristina, Met 70% werkloosheid draait
de economie voor een aanzienlijk deel op de aanwezigheid van
kapitaalkrachtige buitenlanders. Op heel veel plaatsen staat een
bordje "Autolarje - Car Wash." De Duitse afgezant Eugen Wolfarth gunt
ons een blik op de rommelige stad vanaf zijn balkon. Het is een mooi
uitzicht over de heuvels van de niet zo mooie stad.
Samen met de Nederlandse vertegenwoordiger geeft Wolfarth ons een
indruk van de situatie. Los van sporadische granaatontploffingen,
meestal bedoeld als aanmaningen voor wanbetalers, is het vrij rustig
in Kosovo. Als de Veiligheidsraad in juni tot een beslissing kan
komen, zal het dat waarschijnlijk wel blijven. Daarna wordt het
moeilijker. De diplomaten zijn hier wat losser dan in Belgrado. Als de
sfeer op straat net zo goed is als in de diplomatieke scene, komt het
wel goed, lijkt mij.
Woensdag 4 april
Vandaag ontmoeten we de minister-president, de leider van de oppositie
én de parlementaire commissie Buitenland. Iedere Kosovaarse politicus
is dankbaar voor het rapport en ziet er zelfs een stap in naar
lidmaatschap van de EU. Iedereen wil ook graag op de foto of op de
televisie met Joost. Verrassender dan de topbijeenkomstopstelling van
half naar elkaar toegedraaide fauteuils bij premier Agim Çeku, was de
kelder van de oppositieleider. Na een kort gesprek nodigde hij ons uit
om wat pers te woord te staan. Zijn hele kelder was volgepropt met
journalisten, waaronder cameramannen van de drie Kosovaarse omroepen.
Voor echte niet-militairen als Joost en mij is het bezoek aan de KFOR
basis ook bijzonder. Afschrikwekkende tanks en prikkeldraad werden
gecompenseerd door militairen die vriendelijk glimlachten terwijl ze
salueerden. Ook de luitenant-generaal ontving ons hartelijk met koffie
en koekjes. Alles was onder controle, maar KFOR zou ook in de toekomst
alleen ingrijpen als het echt nodig is.
Voordat we vertrekken ontvangt Joost nog een cadeautje van de premier.
Het is een replica van een beroemd beeldje uit de oudheid dat in de
buurt van Pristina is gevonden en dat "the queen on the throne" wordt
genoemd. Ondanks zijn republikeinse voorkeur leek Joost hier erg blij
mee. Net zo leuk was het om in de gepantserde auto Joost nog even op
de televisie te zien. Met een beetje geluk was de belangrijkste
boodschap ("Keep calm!") overgekomen, maar we zijn in ieder geval al
uitgenodigd voor het vieren van de onafhankelijkheid.
Luuk van der Meer
GroenLinks