---
PERSBERICHT
Nummer: 140 SW / JW
Datum: 19 april 2007
Koersdocument: nieuwe koers voor duurzame toekomst
fertrouwen yn Fryslân: mei- inoar en foar elkoar
De onderhandelaars van het CDA en de PvdA hebben onder leiding van informateur Dirk Hylkema het Koersdokumint; Fryslân iepen en eigen gepresenteerd. Hierin is de aanzet gegeven voor een nieuw coalitieakkoord. De komende week zal na gesprekken met andere politieke partijen in Provinciale Staten blijken hoe de coalitie eruit moet gaan zien.
In het koersdocument hebben Sjoerd Galema van het CDA en Anita Andriesen van de PvdA hun visie op het Fryslân van de toekomst geschetst. Zij geven met hun fracties in het koersdocument aan graag te willen koersen op een Fryslân dat open staat voor de wereld, maar dat op een frysk- eigen wijze uitgaat van sociale, economische en ecologische duurzaamheid.
Het proces om te komen tot deze inhoud en de koers, die verder gaat dan de komende 4 jaar, maken het in de ogen van het CDA en de PvdA tot een bijzonder document.
De informateur heeft de andere politieke partijen in Provinciale Staten enkele vragen gesteld naar aanleiding van het koersdocument. Op basis van de antwoorden op deze vragen kunnen de politieke partijen uitgenodigd worden voor een gesprek met de informateur en CDA en PvdA.
Bijlage: koersdocument
---- --
KOERSDOCUMENT
Fryslân: iepen en eigen!
Fertrouwen yn Fryslân: mei-inoar en foar elkoar
Ynlieding: de kym foarby, in nije koers foar in duorsume takomst 2
Minsken
- Sociaal Beleid: Sociale samenhang, Sociale Duurzaamheid, Jeugd, 5
Ouderen, Zorg en Welzijn, Armoede
- Onderwijs: Basisonderwijs/Voortgezet Onderwijs, VMBO/MBO, HBO/WO 7
- Cultuur en Taal: Frysk eigene, Cultuur, Taal 8
Wurk
- Werkgelegenheid; 9
- Economische duurzaamheid 10
- ICT 10
- Fryske Fiersichten 10
Omjouwing
- Ecologische Duurzaamheid 11
- Natuur en Water 11
- Kwaliteit van de ruimte 12
- Infrastructuur 13
De wize wêrop
- De weg waarlangs, de wijze waarop 15
- Provinciale organisatie 15
- Bestuurlijke organisatie: 16
o Wetterskip Fryslân
o SNN
o IPO
o Wadden
o Gemeenten/bestuurskrachtmeting
o Maatschappelijke organisaties
- Financiën 17
Bijlage
Aandachtspunten Sociaal Beleid 19
Fryslân: iepen en eigen!
Fertrouwen yn Fryslân: mei-inoar en foar elkoar
Ynlieding: de kym foarby: in nije koers foar in duorsume takomst
Mei dit koersdokumint jouwe wy de oanset foar in nij koalysje-akkoart.
Fanút in analyze oer hoe 't ús provinsje en har ynwenners der no foarsteane, hawwe wy ús in byld foarme fan hoe 't Fryslân der út sjen kin troch de eagen fan de generaasjes dy 't nei ús komme.
It is de opdracht oan de provinsjale polityk om net by de waan fan de dei te libjen mar de koers út te setten nei it Fryslân fan de takomst.
Dat binne we oan de Friezen en oan de takomst fan ús provinsje ferplichte.
Dit wurdt in koalysje-akkoart foar Fryske wrâldboargers.
Dat binne wat ús oanbelanget alle Friezen, ek sy dy't dat noch net witte.
Fryslân en de wrâld
Fanút de romte liket ús wrâld mar lyts, mar komst tichterby, dan komme Europa, Nederlân, en ek Fryslân yn 't sicht. Foar de Fryske wrâldboarger is ús provinsje it middelpunt fan dy wrâld. Hjir komst altyd wer thús, tink mar oan hoe 't it wie by 'Simmer 2000'.
De globalisearring giet Fryslân net foarby, ek Friezen libje yn hieltyd gruttere ferbannen.
Fanút in grut selsbewustwêzen spylje Friezen dêr doelbewust op yn.
Fryslân hat de lûken iepen!
Friezen jouwe mear oan goede doelen as hokker provinsje dan ek yn Nederlân.
En 400 groepen fan partikulieren, tûzenden minsken dy 't derby belutsen binne, dogge oan direkte ûntwikkelingshelp; yn ferhâlding ek folle mear as wêr dan ek yn Nederlân.
Friezen as wrâldboargers.
As Friezen bringe en helje wy kennis rûnom de wrâld. Rûnom hawwe wy nijsgjirrige
netwurken.
Wy hawwe in opdracht en binne in foarbyld foar oare dielen fan de wrâld om te kommen ta in maatskippij dy 't duorsumer, feiliger, ynnovativer, ynspirearjender, respektfoller en bloeiender is.
As tsjinhinger fan de globalisearring is der tagelyk ek in hieltyd sterkere oanstriid nei
werkenberens, nei eigen identiteit, nei autensiteit.
Fryslân is yn folle dingen in unike provinsje. Friezen fiele har mei-inoar ferbûn troch har
kultuer en taal. De kwaliteit fan ús lânskip, sterke steden, in libben plattelân, ús lânbou,
natuer en it wetter; it makket Fryslân ta in sterk merk.
Miskien is it meast Frysk-eigene wol de nochterens en de selsredsumens.
Lange tiid wiene wy "frije Friezen", mar we hawwe ek ieuwenlang oerlibje moatten ûnder drege natuerlike en sosjaalekonomyske omstannichheden. De striid tsjin it wetter is de
gearwurking te 'n goede kommen. Net foar neat is krekt hjir it koöperative tinken betiid en sterk ûntwikkele. En ek no noch wurdt der yn Fryslân in soad berikt troch gearwurking.
Doarpen dy't witte wat hja wolle, dy 't der foar gean en dy 't it foar inoar krije.
Oeral yn Fryslân binne aktive ferienings. Prachtige eveneminten dy 't sûnder eigen belang organisearre wurde. In soad frijwilligerswurk dat foar sosjale gearhing soarget. Dochs blykt út eigen ûndersyk fan de provinsje dat it frijwilligerswurk ek by ús ûnder druk stiet.
Nearne is it midden- en lytsbedriuw sá sterk as yn Fryslân: in soad famyljebedriuwen dy 't ek in ekonomysk drege tiden 'de kop derfoar' hâlde.
Selsbewuste boeren dy 't kieze foar projekten foar yntegrale gebietsûntwikkeling:
lânbou-struktuerfersterking en tagelyk ek each hawwe foar de winsken fan de streek.
Fryslân dat al in hiel skoft in krêftich profyl ûntwikkele hat op it mêd fan duorsumens;
wettertechnology (wrâldprojekten), duorsume enerzjy ensfh.
Wy wolle leare fan it ferline; sa hiene wy oangeande it IBF en de sâltwinning yn noard west Fryslân, mei it witten fan hjoed de dei oare besluten naam.
Ast' op dizze wize yn 'e spegel fan it ferline sjochst, dan krijst' respekt foar de sterke kanten fan Fryslân en de Friezen, en sjochst' kânsen om de ferwurvenheden op basis fan dyselde kwaliteiten fierder út te bouwen.
In foarbyld nei de takomst ta: de projekten dy 't yn it ramt fan 'Fryske Fiersichten' yntsjinne binne, hawwe yn alle gefallen ien ding mei-inoar mienskiplik, nammentlik de ferbûnens mei it "Frysk eigene", it aparte fan Fryslân.
Ut resint ûndersyk docht bliken dat de Friezen wurkgelegenheid it wichtichst fine, en dat
direkt dêrnei natuer en lânskip komme.
Wy moatte, wy kinne en wolle dizze saken mei elkoar ferbine.
Us dream oer it Fryslân fan de takomst: foarby de kym
Wêr 't wy op koerse wolle, is in Fryslân dat iepen stiet foar de wrâld.
Dêr 't autentike kwaliteiten fan de ynwenners en fan har provinsje as fanselssprekkend
byinoar komme mei de moderne ambysjes fan dit noch jonge milennium.
Bern dy 't it perspektyf hawwe om in libben lang leare, studearje, wurkje, wenjen en
rekreëarje te kinnen yn har eigen provinsje. Wurk op alle nivo 's en it beste ûnderwiis is foar har beskikber. Bern dy 't opgroeie ta selsbewuste minsken, dy 't fuortgean, mar dy 't ek graach werom komme, omdat we hjir nei inoar omsjogge, yn in iepen maatskippij, iepen ek foar oare kultueren.
In provinsje dêr 't respekt is foar âlderen en foar har libbensûnderfining, dêr 't âlderen fan har fertsjinne pensjoen genietsje kinne en sa lang mooglik selsstannich wenje op it plak dat hja winskje.
In provinsje dêr 't minsken grutsk binne op har eigen taal en kultuer en dy 't har dêr foar
ynsette, dêr 't frijwilligerswurk wurdearre én stipe wurdt. Dêr 't mienskipssin en partisipaasje as fanselssprekkend beskôge wurde en koestere wurde: de sosjale gearhing is bewarre bleaun en nimmen stiet oan de kant.
In provinsje dêr 't de bysûndere kwaliteit fan de romte, ús natuer en it wetter, bewarre bleaun is. Fryslân giet net op slot, ûntwikkelings meie en moatte, mar wy sille dêr wol in kar yn
meitsje moatte. Wy hawwe in hege ambysje as it giet om kwaliteit.
It kwaliteitstinken fynt hieltyd mear in fiedingsboaiem yn de grutske grûnhâlding foar Fryslân, fan de Friezen. De unike kwaliteiten fan Fryslân wurkje hieltyd mear ynspirearjend foar it wolwêzen en wolfeart fan de Friezen.
Moed hawwe en oaren dêr ek op oansprekke. De minsklike mjitte as noarm en de minsken sintraal.
Friezen binne en bliuwe grutsk op har provinsje en minsken rûnom de wrâld komme graach nei Fryslân, dêr 't it sa goed libjen is. Fryslân as sterk merk!
De provinsjale oerheid tsjinstber oan de Fryske maatskippij
De provinsjale oerheid fan Fryslân wol troch de ynset fan de neamde autentike kwaliteiten koerse nei dit perspektyf.
In provinsjale oerheid dy 't effisjint en effektyf wurket sil foar de útwurking fan it belied hieltyd stribje nei it grutst mooglike draachflak ûnder har ynwenners. Wy wolle inisjativen fanút de basis stimulearje en beleanje en we wolle tsjinstber wêze oan de Fryske maatskippij.
Neist de útfiering fan wetlike taken wolle we benammen ynsette op it aktyf befoarderjen fan it wolwêzen fan de Fryske befolking.
Moderne ambysjes en middelen binne yn lykwicht te bringen mei in ieuwenâlde kultuer, de gearhing kin sels noch fersterke wurde.
Fryslân: útgean fan sosjale, ekonomyske en ekologyske duorsumens.
Op in Frysk-eigen wize.
Om dit resultaat te berikken sil ek by it provinsjaal bestjoer en de provinsjale meiwurkers mienskipssin en eigenheid yn in fruchtbere ferhâlding beskikber wêze moatte.
Sa 'n oerheid sil op it bêste lân fan d' ierde soargje foar de grutst mooglike rispinge.
Sa 'n oerheid wolle wy wêze.
Yn dit dokumint beskriuwe wy net al it fêststelde belied, mar jouwe wy de koerswizigings en de nije aksinten oan. Mei it besef dat de provinsjale oerheid op tal fan de neamde
beliedsmêden ien fan de spilers is, wolle wy de kommende tiid wurkjendewei, mei de oare ferantwurlike spilers neitinke oer hoe 't de troch ús foarstiene koerswizigings fierder foarmjûn wurde kinne.
Ek steane yn it koersdokumint in tal konkrete ideeën en nije aksinten, keuzes fan CDA en PvdA, dy 't yn it koalysje-akkoart neier útwurke wurde moatte.
Sjoerd Galema
Anita Andriesen
MINSKEN
Sociaal Beleid
Sociale samenhang
De sociale samenhang en de menselijke maat is de rode draad voor ons beleid de komende jaren. Iedere inwoner van Fryslân telt. Welzijn, welbevinden, ontmoetingen en ontspanning zijn hiervoor kernwoorden. Bij de uitwerking van deze begrippen in praktische zaken moet de provinciale overheid zich faciliterend opstellen.
Een belangrijk instrument in het welzijnsbeleid is het Sociaal Investeringsfonds. Dat willen we op een niet-vrijblijvende wijze gebruiken als smeermiddel voor de doelen die wij in een coalitieakkoord formuleren.
Bij de sociale samenhang hoort dat mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen. Eerste lijn gezondheidszorg moet, evenals welzijns- en maatschappelijk werk, in stad en dorp binnen handbereik beschikbaar zijn. De burger (mens) staat centraal en niet de instellingen. We vinden het van belang dat ten behoeve van de burger het aantal loketten daarbij significant naar beneden gaat.
Samenwerken met de gemeenten wordt nog vanzelfsprekender, met als doel: zichtbare
resultaten voor de burgers.
Het gaat er nu om samen met de gebruikers en aanbieders maatwerk te leveren op het
gebied van preventie, maatschappelijke deelname, opvang en emancipatie van mensen met een maatschappelijke achterstand.
Vrijwilligers zijn het cement van de samenleving en worden optimaal gefaciliteerd.
Sociale duurzaamheid
Op het gebied van de participatie, sociale duurzaamheid, zien wij voor de provincie een
stimulerende rol. Wij denken daarbij aan de vrijwilligers, het (meer) inzetten van
arbeidsgehandicapten, aan de positie van uitkeringsgerechtigden, maar ook aan projecten om allochtone inwoners van Fryslân aan het werk te krijgen.
Jeugd
In het beleid moet het kind, de jongere, centraal staan. Het welzijn en welbevinden van de jongere moet leidend zijn voor ons handelen. Ieder kind heeft recht op het kunnen ontplooien van zijn/haar talenten. Vanuit een gezinssituatie het kind aandacht en zorg bieden, in een omgeving waar het zich veilig voelt, van geboorte tot en met werk.
Als er problemen zijn moet er sprake zijn van een sluitende aanpak, moet het kind in zijn / haar totaliteit worden benaderd. Er mogen geen wachttijden zijn voor directe hulpverlening. Jeugdzorg moet dienstbaar zijn aan deze doelstelling. Het is onacceptabel dat kinderen in nood, maar ook hun ouders/verzorgers, niet direct worden geholpen.
Ouderen
Ouderen kunnen met hun kennis en levenservaring enorm veel betekenen voor de
samenleving. Ouderen hebben recht op een volwaardige plek in de
samenleving; wonend temidden van de gemeenschap en gebruik makend van voldoende sociale voorzieningen.
Zorg en welzijn
Welzijn willen wij beschouwen vanuit een brede definitie, inclusief sport en recreatie.
Sociaal betekent aandacht hebben voor hen die niet volop deelnemen aan de Friese
samenleving. De overheid kan deze groep helpen om hun positie zodanig te verbeteren dat ze beter aan de samenleving kunnen deelnemen.
Wij willen gemeenten ondersteunen in hun activiteiten die in het verlengde liggen van de WMO, arbeidsgehandicapten, uitkeringsgerechtigden, allochtonen, de noodhulp voor
asielzoekers en het werken aan integratie van statushouders.
Armoede
Via het recent ingestelde provinciale armoedefonds wil de provincie een helpende hand
bieden aan gemeenten en instellingen op het gebied van de armoedebestrijding. Daarbij geldt als uitgangspunt dat het hulp betreft die de doelgroep ten goede komt en niet in
structuren en processen verdwijnt.
In de bijlage zijn aandachtspunten binnen het sociaal beleid opgenomen die in het
coalitieakkoord nader uitgewerkt moeten worden.
Onderwijs
Basisonderwijs en Voortgezet Onderwijs
Adequate accommodaties, goede lesmethodes en goed opgeleide leerkrachten zien wij als basisvoorwaarden voor goed ingericht basisonderwijs. De rol van de provincie in het primair onderwijs is een faciliterende, de verantwoordelijkheden willen we daar laten waar ze horen. Wel zien wij een belangrijke signaleringsfunctie voor de provincie weggelegd, ook in
combinatie met de ontwikkelingen rond de brede scholen. Samen met de jeugdhulpverlening willen wij een sociaal platform preventie oprichten om tijdig problemen te kunnen voorkomen, signaleren en op te lossen. Daarbij staan voor ons zowel de kinderen als de ouders centraal. Wij willen ook ouders stimuleren ambitie te hebben voor hun kinderen door te laten zien
welke kansen en mogelijkheden er liggen, met name ook richting het voortgezet onderwijs.
Samen met gemeenten en het onderwijsveld willen wij het bestrijden van de
onderwijsachterstanden de komende jaren daar waar nodig krachtig aanpakken.
Vanuit de bestaande afspraak met het rijk komen meer leerkrachten voor de klas. Verder zullen we uitvoering geven aan de Nota "Boppeslach". Als er zich op scholen knelpunten voordoen, willen wij dat door middel van het Onderwijs Kansen Plan (OKP) vooral wordt ingezet op het vergroten van de leerkrachtvaardigheden. Signaleren we daarna op scholen nog steeds knelpunten dan is één van de mogelijkheden dat wij met provinciale middelen voor 2 à 3 jaar extra leerkrachten aantrekken.
De komende jaren willen wij verder inzetten op de totstandkoming van meer 'trijetalige
skoallen' en meer 'Frysktalige pjutteboartersplakken'.
VMBO/MBO
Wat betreft het VMBO en het MBO moet de aansluiting op de beroepspraktijk (maakindustrie en MKB) beter worden georganiseerd; we willen daarbij meer aandacht voor de 'doeners' in het beroepsonderwijs. Door de afname van de maakindustrie in Fryslân gaat een groot
aantal banen voor laaggeschoolde mensen verloren. Voor het onderwijs betekent dit dat
geïnvesteerd moet worden in de kwaliteit om jongeren voldoende vaardigheden mee te
geven op de veranderende arbeidsmarkt.
Het is voor ons onacceptabel dat er sprake is van een hoge uitval in het voortgezet
onderwijs, VMBO en MBO. We moeten kansarme leerlingen perspectief bieden op passend
onderwijs.
Naast een betere aansluiting van het onderwijs op het bedrijfsleven, moet ook binnen de keten van de verschillende onderwijsvormen zélf nog meer aandacht komen voor een goede doorstroming (VMBO - MBO - HBO).
HBO/WO
Investeren in kwalitatief goed onderwijs en versterking van de kenniseconomie zijn voor ons ook belangrijke uitgangspunten voor het hoger en wetenschappelijk onderwijs.
De komende jaren willen wij met name inzetten op het onderscheidende vermogen van de Friese opleidingen. Naast de versterking van de mastersopleidingen verbonden aan de
huidige Friese HBO-opleidingen, willen wij de opbouw van een internationaal universitair kenniscentrum, een Fryske Universiteit, op het gebied van watertechnologie, landbouw, duurzaamheid, toerisme en meertaligheid actief oppakken. Daarbij hechten wij aan een
goede samenwerking tussen de Friese opleidingen en kennisinstellingen zoals de Fryske
Akademy, Wetsus, Waddenacademie, Maritiem Instituut, het Cartesiusinstituut en het bedrijfsleven (kennis hot-spots).
Verder willen wij de komende jaren het sponsoren van lectoraten stimuleren.
Cultuur en Taal
Frysk eigene
Fryslân is een sterk merk, met internationale allure, dat in de verschillende onderdelen van de Friese samenleving naar voren komt. Met nadruk op zelfbewust handelen, vanuit eigen kracht én met de blik op de wereld wordt het beleid de komende jaren neergezet. Naar de verschillende sectoren toe willen we het groeiend zelfbewustzijn stimuleren.
Cultuur
Fryslân is een provincie waar de cultuur een sterk bindend element is. Vanuit de Friese
gemeenschap zelf komen goede initiatieven op het gebied van cultuur tot stand, wij willen deze (blijven) ondersteunen.
De amateurkunst, evenementen, koren, korpsen, Friese sporten, enz., zijn sterk ontwikkelde onderdelen in de Friese cultuur die als voorbeeld kunnen dienen voor andere culturele
uitingen. Maar ook moet de nodige ruimte worden geboden voor impulsen van buiten
Fryslân.
Onze inzet is erop gericht om te investeren in goede basisvoorzieningen, zoals theaters, dorpshuizen, multifunctionele centra en kleine musea, om deze cultuuruitingen mogelijk te maken.
Samen met de gemeenten moeten initiatieven uit de regio worden ondersteund. Particulier initiatief om te investeren in het onderhoud van het "Frysk eigene", zoals de terpen, kerken, karakteristieke boerderijen en authentieke bebouwing van dorpskernen, wordt gestimuleerd.
Kwalitatief goede en vernieuwende initiatieven op cultureel gebied waarvoor geen kaders of regelingen bestaan moeten worden gesteund en tot uitvoering worden gebracht.
We zoeken nieuwe verbindingen tussen kunst, cultuur, economie (inclusief recreatie en
toerisme) en duurzaamheid.
Mede ter inspiratie voor de basis willen wij top-kunst stimuleren. Maar ook door het laten verzorgen van bijvoorbeeld masterclasses door bekende Friezen en "Friezen-om-utens" kunnen extra impulsen worden gegeven.
In Fryslân kunnen broedplaatsen ontstaan waar ook op internationaal niveau interessante ontmoetingen, werkplaatsen, ateliers en optredens opbloeien.
Taal
Het Fries moet, als tweede rijkstaal, worden opgenomen in de Grondwet.
De provincie heeft een bijzondere verantwoordelijkheid voor de Friese taal. De komende jaren zal de rijkdom van en het respect voor de taal als uitgangspunt dienen. Inwoners van Fryslân moeten (kunnen) ervaren dat de Friese taal een extra dimensie geeft; een groeiend zelfbewustzijn van Friezen verstevigt het fundament voor de taal en de cultuur.
Wij zien daarbij een voorbeeldfunctie voor mensen met een publieke functie; laat door het gebruik van de Friese taal zien dat die taal iets is om trots op te zijn!
Ons uitgangspunt is niet het dogmatisch hanteren van één taal, maar op een flexibele en uitnodigende wijze talen naast elkaar kunnen gebruiken.
WURK
Werkgelegenheid
Als één van onze uitgangspunten geldt dat er voor de inwoners van Fryslân perspectief is op passend werk. Nu vertrekken veel hoogopgeleide jongeren uit de provincie bij gebrek aan
passende arbeid. Ook is de aansluiting MBO - MKB onvoldoende.
Dat vraagt o.a. om een betere aansluiting van opleiding en bedrijfsleven, zodat een
uitwisseling van (hoogwaardige) arbeid kan plaatsvinden en er meer ruimte is voor
werkervaringsplaatsen.
Het MKB is de motor van onze economie en daarmee van groot belang voor de
werkgelegenheid in de provincie Fryslân. Daarnaast is een aantal sterke sectoren in de
provincie gevestigd: toerisme en recreatie, landbouw en de volledige keten (agri-business), maakindustrie, watertechnologie en duurzame energie, zorgeconomie en dienstverlening.
De komende jaren willen we investeren in de structuurversterking van deze sectoren, in de kenniseconomie en de regeldruk verminderen.
Concreet denken we daarbij aan het doorinvesteren in de infrastructuur en voorzieningen voor recreatie en toerisme. Voor de versterking van de Fryslân promotie willen wij de
provincie een regierol laten vervullen om te komen tot een betere samenhang van de
promotie op regionaal en lokaal niveau.
Met betrekking tot de landbouw willen wij meer gaan investeren in de kenniseconomie,
daarbij denken wij met name aan de melkveehouderij, paardenhouderij, agri-business en pootaardappelen.
Het kleinbedrijf willen wij de komende jaren beter faciliteren om internationaal een goede positie te kunnen behouden als toeleverancier van de maakindustrie.
De positie die wij op dit moment innemen op het gebied van watertechnologie willen wij met een maximale inzet behouden en uitbouwen.
Verder willen wij inzetten op nieuwe vormen en experimenten op het gebied van de
duurzame energie.
Op het gebied van de zorgeconomie willen wij nieuwe woonconcepten. Daarbij zien we
zorgtoerisme als een nieuwe kans.
Voor de provinciale overheid zien wij een actieve rol weggelegd als het gaat om het
relatiebeheer naar het bestaande bedrijfsleven en dienstverlenende instellingen.
Samen met de Friese gemeenten willen we het acquisitiebeleid versterken, om nieuwe
bedrijven naar Fryslân te halen.
Binnen de mogelijkheden van de wet willen wij stimuleren dat bij aanbestedingen een
percentage van de in te zetten werknemers gerekruteerd wordt uit de kaartenbak van het CWI, de groep arbeidsgehandicapten en allochtonen.
Bij alle aandacht voor de versterking van de werkgelegenheid hebben wij ook zorg voor een goede balans tussen natuur, milieu, kwaliteit van het landschap en werk.
Wij willen het accent leggen op de verbetering van de kwaliteit van de bestaande
bedrijventerreinen boven de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen.
Parkmanagement zien wij als een goed instrument om de inrichting en herstructurering van de bedrijventerreinen op orde te houden.
Daarnaast zal - naar voorbeeld van de structuur van Plattelandsprojecten - meer regie én capaciteit worden ingezet in de huidige kernzones en de convenantsgebieden.
Om gewenste maatschappelijke ontwikkelingen te faciliteren kan de provincie strategische grondaankopen doen.
Economische duurzaamheid
De komende jaren willen wij nieuwe duurzaamheidsinitiatieven (in de vorm van pilots of
research) stimuleren door het instellen van een "doe-fonds voor innovatie en duurzame
ontwikkeling". Projecten en initiatieven die (nog) niet in regels zijn te vervatten moeten van dit fonds gebruik kunnen maken.
Initiatieven op het gebied van duurzaam bouwen willen wij stimuleren.
ICT
In Fryslân, en met name in onrendabele gebieden, willen wij de realisatie van informatie- en technologie-infrastructuur de komende jaren optimaal faciliteren ten behoeve van het bedrijfsleven, opleidingen, particulier initiatief en inwoners.
Fryske Fiersichten
Als onderdeel van het werken aan Fryslân zijn in het afgelopen jaar ruim 700 fiersichten in beeld gebracht door de Friese bevolking. Wij willen díe initiatieven en projecten
uitvoeren die passen binnen de in dit koersdocument genoemde doelstellingen: Frysk
eigen, duurzaam, werkgelegenheidsbevorderend, sociaal en met oog voor de menselijke maat.
Uitvoering van de projecten vindt plaats onder regie van de provincie en via de verschillende beleidsprogramma 's.
OMJOUWING
Ecologische duurzaamheid
Wij zijn van mening dat Fryslân in Nederland voorop moet lopen als het gaat om innovatie en duurzame ontwikkeling. Er liggen voor Fryslân veel kansen op dit terrein als het gaat om het stimuleren van de werkgelegenheid en op het gebied van opleidingen.
Vanuit de voortrekkersrol willen wij deelnemen aan internationale platforms, waarbij ook de relatie naar de ontwikkelingslanden voor ons van belang is.
Met betrekking tot de procedure rond de vergunningverlening voor een afvalverbrandingsoven in Harlingen zijn inmiddels aangescherpte richtlijnen voor het uitvoeren van de MER vastgesteld, die de belangen van mens en milieu als uitgangspunt nemen. Wij zullen tot
besluitvorming komen op basis van feiten en argumenten, maar daarnaast zullen wij
nadrukkelijk sociale duurzaamheid, voldoende draagvlak in de regio, als criterium
meewegen.
Zoutwinning onder het vasteland moet worden stopgezet. Wij zijn van mening dat de
producent de waardevermindering van grond en gebouwen op de kortst mogelijke termijn voor haar rekening moet nemen.
Er moet een onderzoek komen naar een alternatief, namelijk het winnen van zout onder de Waddenzee.
Als dat geen soelaas biedt, dan zijn wij voor een totale stop op de zoutwinning, waarbij wij ons realiseren dat dit ook ten koste gaat van werkgelegenheid.
Natuur en water
We willen de externe werking van natuur richting landbouw en recreatie minimaliseren.
Tegelijkertijd willen we meer ruimte voor landbouw, natuur en water; zij bepalen mede de kernkwaliteiten van Fryslân en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Waterbeheer betekent dat water een functie heeft voor landbouw én voor natuur: iedere
polder z'n eigen peil mag het uitgangspunt zijn. Waterbeheer gaat over vasthouden, bergen en afvoeren. Plas/dras is mogelijk. Een nieuw waterhuishoudingsplan wordt gemaakt op een vergelijkbare manier als het streekplan. Ook voor de Kaderrichtlijn Water en de aanwijzing van Natura 2000 gebieden geldt: werken van onderop.
We zullen zélf een voorstel maken waar het gaat om de Natte Robuuste Ecologische
Verbindingszone toch aan te leggen ook als dat extra (natte)natuurhectares kan betekenen.
Als we het niet zelf doen doet het rijk het voor ons en dan op een manier die ons mogelijk niet zint.
Harde randvoorwaarden bij de aanleg van de Natte Robuuste Ecologische Verbindingszone zijn voor ons:
* EHS-afspraken met gebiedscommissies worden gerespecteerd;
* vrijwilligheid;
* werkendeweg, kansen benutten;
* geen vastgelegd zoekgebied;
* geen planologische schaduwwerking;
Lokaal en maatwerk is soms mogelijk en gewenst: in een enkel geval landbouwgrond terug naar de natuur en omgekeerd.
Met betrekking tot de uitvoering het natuurbeleid in het algemeen, en bij het tot stand
brengen van de EHS in het bijzonder, hebben wij oog voor de positie van de landbouw.
Door in te zetten op behoud van voldoende omvang van de sector, willen we het
marginaliseren van deze positie voorkomen. Uitgangspunt is dat daling van de grondprijs als gevolg van natuurbeleid aan betrokkenen wordt gecompenseerd.
Voor het veenweidegebied blijft de streekplantekst uitgangspunt. We wachten de uitkomsten van de onderzoeken af. Er is desgewenst ruimte voor initiatieven van onderop. Ook hier geldt dat water zoveel mogelijk de functie voor landbouw en natuur volgt.
Voor het waterbeheer van het Lauwersmeer zijn harde uitgangspunten voor het gebied
veiligheid, natuurbeheer, de landbouwfunctie en de spuifunctie.
Maar ook (vaar)recreatieve belangen spelen een rol: het Lauwersmeergebied moet een open gebied blijven, de doorgaande verlanding moet worden stopgezet.
Wij willen inzetten op de bouw van een gemaal (de derde weg) om genoemde
uitgangspunten voor het Lauwersmeergebied en het achterland, naar de toekomst toe veilig te stellen. Het Rijk, het Wetterskip en de Provincie Groningen moeten daaraan
meebetalen. Draagvlak in de regio is hier voor ons van belang.
Kwaliteit van de ruimte
Het streekplan 2007 gaat uit van ontwikkelingsgericht werken, bundeling en concentratie, bescherming van de kwaliteit van de ruimte, verhoging van de ruimtelijke kwaliteit, inclusief beleving van landschap, van architectuur, van vormgeving en beeldkwaliteit etc.
Het streekplan wordt krachtig en voortvarend uitgevoerd. Daar hoort voldoende budget bij. Door het nieuwe college wordt daarom een uitvoeringsplan opgesteld waarin het budget dat ter beschikking moet worden gesteld wordt onderbouwd.
Een nieuw accent wordt het verwerken van de krimp van de bevolking (daargelaten dat we zullen proberen met nieuwe woonmogelijkheden de negatieve demografische
bevolkingsontwikkeling, conform het streekplan, te doorbreken). We zien die krimp eerder als een kans dan als bedreiging; het versterkt de noodzaak om meer in te zetten op het
bestaande, zeker als het gaat om herstructurering van de bestaande woningvoorraad.
Revitalisering van de bestaande bedrijventerreinen, boven aanleg van nieuwe, moet meer aandacht krijgen.
In relatie tot duurzaamheid en kwaliteit zullen we de komende periode gericht onderzoek doen naar wat er nog in de 'pijplijn' van bestemmingsplannen zit aan woningbouwprojecten voor nieuwbouw en aan te ontwikkelen bedrijventerreinen. Aan de hand van dat onderzoek zullen we bepalen welke maatregelen genomen moeten worden om goed in te spelen op de toekomst.
Fryslân wil een proeftuin zijn voor ruimtelijke kwaliteit, conform de plannen van het nieuwe kabinet. Deze inzet voor Fryslân wordt ook onze inzet voor Noord-Nederland.
Wonen
Uitgangspunt voor ons beleid op het gebied van wonen is dat inbreiding vóór uitbreiding komt en dat geen enkel dorp op slot wordt gezet. We willen nog meer inzetten op de bouw van betaalbare en energiezuinige woningen, op basis van actuele prognoses, zodat er niet gebouwd wordt voor leegstand.
Naast de al eerder genoemde criteria van duurzaamheid en kwaliteit willen wij de komende jaren meer aandacht geven aan het doelgroep-wonen met als oogmerk tot een gemêleerde bevolkingsopbouw te komen. Daarnaast willen wij meer ruimte voor de Friese architectuur.
Samen met het rijk en gemeenten willen wij investeren in een provincie dekkende
startersregeling, als één van de instrumenten om de toegang van nieuwkomers op de
woningmarkt te verbeteren. Uitgangspunt daarbij is dat gemeenten het loket zijn.
Integrale ontwikkelingsvisie Lauwersmeergebied
Er wordt samen met de Provincie Groningen een integrale ontwikkelingsvisie gemaakt voor het Nationaal Park van het Lauwersmeergebied en verblijfsrecreatieve ontwikkelingen
(Esonstad, Zoutkamp, Lauwersoog, Lauwershage en verblijfsrecreatie Kollumerland).
Uitgangspunt is dat er een goede balans moet zijn tussen natuur, recreatie en toerisme en de landbouw. En ook hier geldt dat draagvlak uiterst belangrijk is.
Integrale ontwikkelingsvisie Harlingen
Wij willen dat er op korte termijn een integrale ontwikkelingsvisie wordt gemaakt voor
Harlingen, die zich op bredere werkgelegenheid richt dan uitsluitend havengebonden
bedrijvigheid (bijvoorbeeld recreatie en toerisme).
Infrastructuur
De afgelopen jaren is een aantal majeure provinciale wegenprojecten voorbereid en tot
uitvoering gekomen. Ons uitgangspunt is dat de bestaande afspraken over het Friese
hoofdwegennet worden nagekomen. Het rijk is verantwoordelijk voor een hoogwaardige
infrastructuur die Fryslân verbindt met de rest van Nederland.
Bij de aanleg van wegen word rekening gehouden met aspecten van vormgeving en met een goede landschappelijke inpassing.
Voor ons staat voorop dat we moeten streven naar goed openbaar vervoer voor iedereen.
Uitgangspunt voor het provinciaal openbaar vervoerbeleid blijft de huidige systematiek. De knelpunten zullen daarbij worden opgelost in overleg met de gebruikers en de vervoerders. De situatie op het platteland heeft daarbij in het bijzonder de aandacht, evenals kwetsbare groepen. Wij willen, met name voor deze kwetsbare groepen, geheel of gedeeltelijk gratis openbaar vervoer; om de mogelijkheden daartoe te onderzoeken starten wij met een pilot.
Voor wat betreft de Zuiderzeelijn (ZZL) staan wij op het standpunt dat deze alleen kan
worden aangelegd mits landschappelijk goed ingepast. Wij zullen hiervoor geen extra
middelen beschikbaar stellen.
Ingeval de ZZL niet doorgaat zijn wij van mening dat de vrijvallende rijksmiddelen kunnen worden ingezet als voor-financiering van rijkswegen, mits deze projecten zijn of worden
opgenomen in het Meerjarenprogramma Infrastructuur en Transport (MIT). Daarnaast
kunnen die middelen ingezet worden voor algemeen structuurversterkende maatregelen.
Indien de ZZL niet doorgaat willen wij het totaal toegezegde bedrag uit het
Langman-akkkoord (E 2,73 miljard) onder de noemer van structuurversterking, zonder
verdere voorwaarden, voor het Noorden beschikbaar hebben.
Op basis van een nadere analyse met betrekking tot de invoering van de zgn.
kilometerheffing, en het daarmee vervallen van het provinciale belastingdomein, kan het van belang zijn om om strategische redenen de provinciale opcenten verder te verhogen. Voor het financieren van infrastructurele projecten zal een verhoging de komende jaren sowieso onontkoombaar zijn.
Daarmee kunnen tevens middelen vrijgespeeld die voor andersoortige projecten en beleid kunnen worden ingezet.
De wize wêrop
De weg waarlangs, de wijze waarop
Als we de deelname van mensen aan onze samenleving willen bevorderen, het vertrouwen in elkaar-, het vertrouwen in Fryslân verder willen laten groeien, mei-inoar en foar elkoar, dan moet de manier waarop we onze woorden omzetten in daden ook dat vertrouwen uitspreken en willen we dat niet alleen voor de Friese samenleving doen maar juist met de Friese
samenleving.
Voor ons betekent dat dat we uitgaan van een collegiaal bestuur: samen een integrale
verantwoordelijkheid voor het beleid dragen. Van de organisatie vragen wij, ook met het oog op de steeds complexer wordende samenleving, dat de advisering op integrale wijze
plaatsvindt. We willen minder nieuwe beleidsplannen en meer nadruk leggen op uitvoering (doen wat werkt).
Dit betekent ook dat ons werk voor de komende jaren in nauwe samenspraak met de
betrokkenen ontwikkeld en uitgevoerd moet worden. Met respect voor ieders taak en
verantwoordelijkheid. Dit geldt naar de instanties, bedrijven, gemeenten en verenigingen die onze inwoners vertegenwoordigen en belangrijke maatschappelijke taken verrichten voor Fryslân. Maar ook in de rechtstreekse kontakten met degenen die zich betrokken voelen bij hun Fryslân. Deze provincie is van haar inwoners, als gekozen volksvertegenwoordigers willen wij dat zowel het bestuur als ook haar medewerkers in hun daden en doen
(bestuursstijl) blijk geven tussen de mensen te staan. Om dit resultaat te bereiken moet bij zowel het provinciaal bestuur als bij zijn medewerkers gemeenschapszin en eigenheid in een goede verhouding beschikbaar zijn.
Dit betekent:
A - actief luisteren en onderzoeken wat de zorgen en wensen zijn;
B - actief betrokkenheid organiseren bij de oplossingsmogelijkheden;
C - actief duidelijkheid bieden en keuzes maken die kunnen rekenen op draagvlak.
Deze A,B,C moet uitgangspunt in de bestuursstijl van het nieuwe college van gedeputeerde staten en zijn ambtelijke organisatie zijn.
Provinciale organisatie
Van de organisatie wordt verwacht dat op interactieve wijze mét de samenleving beleid wordt ontwikkeld. Vanuit de beleidsafdelingen moet rechtstreeks worden gecommuniceerd naar bestuur en samenleving. Dat vraagt van de medewerkers vaardigheden op communicatief gebied. Wij willen investeren in onze medewerkers en inspireren tot meer gevoeligheid voor het politieke en bestuurlijke proces. Medewerkers moeten op een zodanige wijze worden ingezet dat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen en hun talent goed wordt benut.
Externe deskundigheid wordt alleen als het noodzakelijk is ingezet. Wij willen via verantwoordingen zicht hebben (en houden) op de verhouding kosten externen en de totale projectkosten. Door een sterkere sturing van het college moeten de kosten van externen inhuur tot een minimum worden teruggebracht.
Ten behoeve van een goede besluitvorming en met respect voor elkaars
verantwoordelijkheden en posities, willen wij contacten tussen de medewerkers en
statenleden stimuleren. Ter voorbereiding van de besluitvorming in Provinciale Staten wil het college de statenleden meenemen in zijn denkproces door in de voorstellen meer aandacht te besteden aan het bredere kader, de geschiedenis van een voorstel, de beslispunten en de mogelijke alternatieven.
Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten werken samen met de ambtelijke organisatie aan de toekomst van Fryslân!
Plattelânsprojekten
De structuur van Plattelânsprojekten wordt definitief gemaakt in de provinciale organisatie en gekoppeld aan de afdeling Landelijk gebied, vanwege de relatie met de uitvoering van het
Investeringsbudget voor het Landelijk Gebied (ILG) door Plattelânsprojekten.
Fractie-ondersteuning
De komende periode wordt aan de hand van een intern onderzoek door Provinciale Staten, gekeken naar de fractie-ondersteuning. Centraal zal daarin staan de kwaliteit en de omvang van de fractie-ondersteuning. Uitgangspunt is dat de fractie-ondersteuning in voldoende
mate de taken van de provinciale volksvertegenwoordigers moet kunnen ondersteunen.
Bestuurlijke organisatie
Samenwerkende gemeenten en maatschappelijke organisaties met initiatieven die bijdragen aan het realiseren van de doelen zoals in dit koersdocument zijn verwoord worden gesteund.
Wetterskip Fryslân
We gaan een heldere taakverdeling en prestatie-afspraken maken met Wetterskip Fryslân. Uitgangspunt daarbij is dat de provinciale overheid verantwoordelijk is voor de hoofdlijnen van beleid en het Wetterskip de uitvoeringstaken op zich neemt. Dubbelingen over en weer in taken worden eruit gehaald.
We verwachten van het Wetterskip dat op een integrale wijze wordt gewerkt.
Het voortbestaan van het Wetterskip zal de komende vier jaar niet ter discussie staan.
Gemeenschappelijke regelingen
SNN
Wij willen dat het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) zich richt op de
gezamenlijke belangenbehartiging. Wij willen dat het SNN zich omvormt tot een afgeslankte en efficiënte uitvoeringsinstantie.
IPO
Het Interprovinciaal Overleg moet zich richten op de belangenbehartiging van de 12
provincies.
Voor de gemeenschappelijke regelingen SNN, IPO en Tresoar is onze inzet om op termijn te stoppen met de vertegenwoordiging van statenleden in de algemene besturen /
vergaderingen.
Het dagelijks bestuur heeft als taak doelstellingen te realiseren, controle door Provinciale Staten kan in de eigen statenvergaderingen worden uitgeoefend. Uit duaal
oogpunt vinden wij het dan niet wenselijk dat hiertoe andere gremia in het leven worden
geroepen.
Wadden
Wij willen een éénduidige organisatie van bestuur en beheer voor de Wadden. Ons doel is de bevoegdheden daar neer te leggen waar ze thuis horen, zo dicht mogelijk bij de regio.
Gemeenten/bestuurskrachtmeting
Als gemeenten niet in staat zijn alle opgedragen taken zelfstandig uit te voeren en/of tekort schieten in hun taken en verantwoordelijkheden kan samenwerking met andere gemeenten behulpzaam zijn. Daarnaast kan samenwerking in algemene zin bijdragen tot een grotere efficiency.
Wij zijn van mening dat een gemeentelijke herindeling alleen aan de orde kan zijn als
gemeenten én bevolking dit zelf willen. Als deze situatie zich voordoet, willen wij een
faciliterende rol vervullen.
Maatschappelijke organisaties
Voor de uitvoering van het beleid willen wij de komende periode zoeken naar
maatschappelijke coalities. Wij hoeven niet alles zelf (opnieuw) te bedenken, maar willen ons laten voeden door maatschappelijke organisaties.
Financiën
In dit koersdocument willen we een aantal financiële uitgangspunten formuleren die
richtinggevend moeten zijn voor het financiële beleid van de Provinsje Fryslân.
In de jaarlijkse begrotingscyclus (P&C) moeten deze uitgangspunten herkenbaar uitgewerkt worden.
De provincie moet haar beleid vanuit een gezonde financiële basis realiseren. Daartoe moet zowel de jaarlijkse begroting alsmede de meerjarenraming naar in- en uitgaven in evenwicht zijn.
Nuon / Falcon-middelen mogen worden ingezet bij de in dit koersdocument genoemde
duurzame (sociale, maatschappelijke en infrastructurele) investeringen.
De provincie moet over een kwalitatief hoogwaarde organisatie beschikken die haar taken efficiënt en effectief uitvoert. Alle gemaakte afspraken met betrekking tot "lytser en tûker" en de daartoe vaststelde taakstelling van E 10 miljoen worden uitgevoerd. De wettelijke taken worden getoetst op de meest doelmatige wijze van uitvoering. Een eventuele plus kan eraf worden gehaald als deze niet de in dit koersdocument aangegeven richting versterkt. Voor de taken die de provincie ten behoeve van de realisering van haar eigen beleid inzet geldt dat deze in relatie tot de in dit koersdocument uitgezette richting nader beschouwd zullen worden. Geen éénmalige kerntaken discussie, maar een permanente koerstaken discussie.
Alle subsidieregelingen binnen de provinciale organisatie worden kritisch getoetst op de nieuwe koers zoals uitgezet in dit document, zonodig wordt een nieuwe subsidiestructuur opgezet.
Op basis van een nadere analyse met betrekking tot de invoering van de zogenaamde
kilometerheffing en het daarmee vervallen van het provinciale belastingdomein, kan het van belang zijn om om strategische redenen de provinciale opcenten verder te verhogen. Voor het financieren van infrastructurele projecten zal een verhoging de komende jaren sowieso onontkoombaar zijn.
Daarmee kunnen tevens middelen vrijgespeeld die voor andersoortige projecten en beleid kunnen worden ingezet.
De hoge lasten van investeringen en onderhoud van de wegen / infrastructuur op de
exploitatiebegroting worden kritisch tegen het licht gehouden.
Passend bij een meer sobere bestuursstijl zijn wij van mening dat het nieuwe college moet kiezen voor goedkopere, energiezuinige en kleinere dienstauto 's.
De nieuwe huisvesting van de provinciale organisatie moet plaatsvinden binnen het door Provinciale Staten vastgestelde budget. Mocht dit budget, gezien de recente ontwikkelingen, niet toereikend zijn, dan zijn wij van mening dat een versobering van de huisvestingsplannen moet plaatsvinden.
Tot slot willen we hier opmerken dat in een coalitieakkoord nader moet worden ingegaan op de in de informatieve kaderbrief recent geschetste financiële situatie van de provincie en de daaruit voortvloeiende politieke keuzes, met als vertrekpunt de hiervoor geformuleerde
financiële uitgangspunten.
Bijlage:
Aandachtspunten Sociaal Beleid, behorende bij het koersdocument,
afgesproken tussen CDA en PvdA en nader uit te werken in het coalitieakkoord
In de komende periode willen wij vanuit de sleutelwoorden voldoende draagvlak,
samenwerking gemeenten en provincie, gebruikers en organisaties, actieve deelname van burgers, vertrouwen in de professionals en met minimale administratieve lasten, de
volgende aandachtspunten realiseren:
. een stimuleringsregeling voor de eerste lijn gezondheidszorg, evenals welzijns- en maatschappelijk werk, in dorpen en steden met een verzorgingsgebied van minimaal 2000 inwoners;
. vrijwilligers (en organisaties) worden optimaal gefaciliteerd en indien gewenst
professioneel ondersteund;
. preventieve voorlichting t.a.v. voorkomen en bestrijden van verslaving aan alcohol, drugs, gokken en internetgebruik kan rekenen op financiële ondersteuning;
. er moeten opvangvoorzieningen verspreid over de provincie komen voor
drugsverslaafden, daklozen en tijdelijke opvang voor jongeren in probleemsituaties;
. gebruiksruimten bevinden zich niet in de buurt van scholen en zijn voor jongeren niet toegankelijk;
. een sluitende samenwerking met gemeenten in de jeugdzorg en onderwijs, waarbij
voorzieningen zo dicht mogelijk bij huis gerealiseerd worden en waar voor ouders
opvoedingsondersteuning zo laagdrempelig mogelijk te verkrijgen is;
. maatschappelijke organisaties (zoals FSU, Solidair, FCDS, Humanitas, COC) en de steunfuncties (zoals Partoer en Doarpswurk) kunnen een vaste bijdrage krijgen voor de elementaire zaken die nodig zijn om het werk te kunnen doen;
. een passend netwerk van mantelzorgsteunpunten en zorgposten passend binnen de WMO;
. de provincie neemt de regisseursrol op zich door samen met betrokkenen (gebruikers en aanbieders) beter maatwerk te leveren op terreinen als preventie,
maatschappelijke participatie, opvang en emancipatie van mensen met
maatschappelijke achterstanden;
. dorpshuizen, wijkcentra, ook in stadswijken, en multifunctionele centra moeten
bijdragen aan de sociale cohesie en moeten krachtig ondersteund worden, zowel met beleidsinzet, alsook met financiële middelen;
. projecten die erop gericht zijn om jongeren van verschillende culturen met elkaar in contact te brengen worden gesteund;
. het stimuleren en ondersteunen van breedtesport;
. het scouten en ondersteunen van sporttalenten via de sportorganisaties;
. overbodige regelingen moeten afgeschaft worden;
. met de steunorganisaties worden resultaatafspraken gemaakt. Zij mogen gedurende de uitvoering daarvan rekenen op het vertrouwen en achteraf verantwoording
afleggen. Wij zullen in de komende periode bekijken waar sprake is van overlap
tussen de steunfunctieorganisaties onderling en nadere afspraken maken.
---- --
Provincie Friesland