Persbericht van de Universiteit Utrecht
Faculteit Geowetenschappen
8 mei 2007
Temperatuur in Afrika in 25.000 jaar vier graden gestegen
Oerthermometer reconstrueert klimaatverleden
Met het ontwikkelen van een nieuwe oerthermometer is het complexe klimaatsysteem op aarde een stukje inzichtelijker geworden. Aardwetenschapper Johan Weijers ontwikkelde de nieuwe methode, waarmee hij onder andere laat zien dat de temperatuur in Centraal Afrika sinds de laatste ijstijd (zo'n 25.000 jaar geleden) 4 °C is gestegen. Daarnaast concludeert Weijers dat er 55 miljoen jaar geleden subtropische temperaturen (ongeveer 25 °C) heersten op de continenten rondom de Arctische Oceaan. Johan Weijers promoveert op 10 mei aan de Universiteit Utrecht.
Voor de reconstructie van de temperatuur op het land maakte Weijers gebruik van fossiele membraanmoleculen. Deze moleculen worden aangemaakt door bacteriën die in de bodem op het land leven. De bodembacteriën passen de moleculaire samenstelling van hun celmembraan aan, aan de omgevingstemperatuur. Op deze manier blijft het membraan, een vetachtig jasje om de cel, optimaal functioneren. De precieze samenstelling van de membraanmoleculen geeft dus informatie over de landtemperatuur.
Zeebodem
Als de bacterie sterft, blijven de membraanmoleculen als fossiel in de bodem bewaard. Door erosie door rivieren wordt een deel naar de oceaan getransporteerd, waar de membraanmoleculen geconserveerd blijven vanwege de zuurstofloze condities. Door een gedeelte van de zeebodem laagje voor laagje te analyseren op deze membraanmoleculen, kan de gemiddelde landtemperatuur in het verleden gereconstrueerd worden.
Congorivier
Om de ontwikkeling van het Afrikaanse klimaat over de laatste 25.000 jaar te reconstrueren heeft Weijers een boring gedaan in de zeebodem voor de monding van de Congorivier, op 1000 meter diepte. De Congorivier is de belangrijkste rivier van het tropisch regenwoud in Centraal Afrika. Doordat vrijwel alle stroompjes uiteindelijk in de Congorivier uitkomen, geeft de reconstructie een beeld van de gemiddelde temperatuur van dit hele gebied.
Neerslag
Met andere, al bestaande methoden, kan in hetzelfde stukje zeebodem ook de zeewatertemperatuur uit het verleden gereconstrueerd worden. In combinatie met de nieuwe methode van Weijers is nu heel direct het temperatuurverschil tussen land en zee in het verleden te bepalen. Uit de resultaten blijkt dat in Centraal Afrika dit verschil sinds de laatste ijstijd een belangrijke invloed heeft gehad op de neerslagintensiteit. Boven een relatief warme zee zal de lucht opstijgen en zorgen voor een aflandige wind. Doordat vochtige oceaanlucht dan niet op het land kan komen, wordt het klimaat droger.
Arctische Oceaan
De nieuwe oerthermometer van Weijers is ook gebruikt om de temperaturen op de continenten rondom de Arctische Oceaan te reconstrueren. De opgeboorde zeebodem van de Arctische Oceaan dateert van ongeveer 55 miljoen jaar geleden toen de aarde een grote broeikas was. Zowel de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer als de temperatuur waren in deze periode wereldwijd veel hoger dan nu. Weijers laat zien dat temperaturen op de continenten rondom de Arctische Oceaan subtropische waarden tot 25 °C hebben gehaald.
Promotie
Johan Weijers (Geowetenschappen) promoveert op 10 mei om 14:30 uur in het Academiegebouw, Domplein 29, Utrecht. Proefschrift: 'Soil-derived branched tetraether membrane lipids in marine sediments: reconstruction of past continental climate and soil organic matter fluxes to the ocean'. Promotor: prof.dr.ir. J.S. Sinninghe Damsté, copromotor: dr.ir. S. Schouten.
Meer informatie
Peter van der Wilt, Perscommunicatie Universiteit Utrecht, (030) 253 3705,
Universiteit Utrecht