Portrettist Willem van Oranje ondergewaardeerd
Nieuw boek onttrekt Adriaen Thomasz. Key aan vergetelheid
Gepubliceerd op 16 mei 2007
Adriaen Thomasz. Key is een naam die bij weinigen bekend is.
Kunsthistorici hebben de nalatenschap van deze schilder niet op waarde
geschat. Toch zijn de portretten en historiestukken van Key stuk voor
stuk pareltjes. Dat betoogt dr. Koenraad Jonckheere, historicus aan de
Universiteit van Amsterdam, in het boek Adriaen Thomasz. Key (c.1545-
c.1589). Portrait of a Calvinist Painter. Uitgever is Brepols
Publishers in België.
In belangrijke musea als het Louvre in Parijs, het Prado in Madrid en
het Kunsthistorisches Museum in Wenen hangt het werk van Key steeds op
zaal. Beroemd is Keys Portret van Willem de Zwijger (ook bekend als
Willem van Oranje, leider van de opstand tegen Spanje tijdens de
eerste decennia van de Tachtigjarige Oorlog). Toch kent niemand de
schilder. Jonckheere hoopt daar met zijn boek verandering in te
brengen.
Een herwaardering is aan de orde. Adriaen Thomasz. kunst staat bol van
concepten die zeer innovatief waren in zijn tijd en die zelfs Peter
Paul Rubens bekoorden. Als men het oeuvre van Key in ogenschouw neemt
en vergelijkt met werk van Antwerpse tijdgenoten als Ambrosius
Francken, Frans Pourbus de oudere, Crispijn van den Broeck en Maarten
de Vos, moet men concluderen dat hij een van de succesvolste en meest
getalenteerde kunstenaars was in de decennia na de Beeldenstorm.
Schildertechnisch stond Adriaen Thomasz. absoluut aan de top en zijn
iconografische concepten wedijverden met die van bovengenoemde,
tegenwoordig bekendere, gildebroeders.
De wetenschappelijke studie begint met een beschrijving van het leven
en de entourage van de schilder en bespreekt vervolgens diens oeuvre.
Daarbij wordt steeds rekening gehouden met het sociaal-economisch
klimaat in de Nederlanden, dat ongunstig was voor kunstenaars. Twee
jaar voor Key zijn leermeester Willem Key opvolgde, raasde immers de
Beeldenstorm (1566) over de Nederlanden. Die spaarde Antwerpen niet en
polariseerde de gemoederen danig. Kunst stond als gevolg van de
Beeldenstorm in het middelpunt van het maatschappelijke debat over de
Katholieke Kerk en de verscheidene protestantse groeperingen. Kunst
was verworden tot een icoon van het kwaad van de Katholieke Kerk en
haar medestanders. In zijn historiestukken en devotietaferelen stelde
Key op een duidelijke doch subtiele wijze de politieke en religieuze
problemen aan de orde die allesoverheersend waren in de tweede helft
van de zestiende eeuw.
Key was een van de meest gerenommeerde schilders in Antwerpen in de
decennia die volgden op de Beeldenstorm. Willem van Oranje en de
sociaal-economische elite van de havenstad gaven hem belangrijke
opdrachten. Adriaen Thomasz. fotografische penseelvoering en zijn
Eyckiaanse zin voor accuraat detail waren in zijn tijd ongeëvenaard.
Met een combinatie van technisch vernuft en schrandere concepten
debatteerde hij in zijn kunst mee over de vernieuwing van de
beeldtaal, een belangrijke kwestie na de Beeldenstorm. In weerwil van
zijn reputatie als portretschilder, mag men stellen dat Adriaen
Thomasz. Key veelzijdig getalenteerd was.
Presentatie
De boekpresentatie vindt plaats op woensdag 30 mei om 14.00 uur in de
tentoonstellingszaal van het Museum Mayer van den Bergh, Lange
Gasthuisstraat 19 in Antwerpen.
De auteur
Dr. Koenraad Jonckheere (1975) promoveerde in 2005 aan Universiteit
van Amsterdam op een proefschrift over de veiling van de
schilderijencollectie van koning-stadhouder Willem III. De
Engelstalige handelseditie van dit boek verschijnt in november bij
John Benjamins Publishing Company. Momenteel werkt Jonckheere aan het
door NWO gefinancierde onderzoeksproject Schilderkunst na de
Beeldenstorm (1566-1585).
Universiteit van Amsterdam