Senternovem
24-05-2007 | Meer aandacht voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek in EOS
Het programma EOS is ook gericht op sociaal-wetenschappelijk
onderzoek. Tot nu toe blijft het aandeel sociaal-wetenschappelijk
onderzoek achter bij de verwachtingen. Daarom heeft het ministerie van
Economische Zaken een programmavoorbereidingscommissie gevraagd om
voorstellen te doen om het sociaal-wetenschappelijke onderzoek binnen
EOS te versterken. De programmavoorbereidingscommissie pleit ervoor om
nog een stap verder te gaan: sociaal-wetenschappelijk onderzoek moet
in principe een standaardonderdeel worden van alle onderzoeks en
ontwikkelingsprojecten. Alleen wie kan bewijzen dat dit onderzoek geen
nut heeft, zou ervan mogen afzien.
Begin 2006 werd een onderzoek uitgevoerd onder alle
EOS-langetermijnprojecten. Daaruit bleek dat 95 procent van de
projecten was gericht op puur technologieontwikkeling. Omdat
technologieontwikkeling alleen niet voldoende is om innovatie te
bereiken, heeft het ministerie van EZ al vanaf de start van EIS ruimte
geboden voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Het ministerie heeft
in 2006 een programmavoorbereidingscommissie ingesteld, die een meer
omvattend advies over het onderwerp moest uitbrengen. Dit advies is nu
gereed. Leden van de commissie waren Jan Paul van Soest (Advies voor
Duurzaamheid) en Geert Verbong (Technische Universiteit Eindhoven).
Zij kregen ondersteuning van SenterNovem. Ter voorbereiding van het
advies heeft de commissie een workshop gehouden en uitgebreid
gesproken met onderzoekers en het bedrijfsleven.
Bijdrage
"Sociale wetenschappen kunnen allemaal een bijdrage leveren aan de
ontwikkeling en toepassing van energietechnologie", stelt Geert
Verbong. "Dat geldt van psychologie tot organisatiekunde en van
ergonomie tot economie. Denk aan onderzoek naar de maatschappelijke
acceptatie van technologie, marktverkenningen, procesgericht onderzoek
naar interactie en participatie bij innovaties, en evaluaties. Of denk
aan kennis over leren en leerprocessen, scenariostudies of het
inbrengen van maatschappelijke aspecten in technologieonderzoek, zoals
wensen en behoeften van gebruikers. De vragen waarop
sociaal-wetenschappelijk onderzoek een nieuw licht kan werpen,
variëren al met al van implementatieaspecten op korte termijn tot
fundamentele vragen over de inrichting van de Nederlandse samenleving
op lange termijn."
Macrostudies
In het advies aan EZ over versterking van het
sociaal-wetenschappelijke onderzoek in het kader van EOS, maken Van
Soest en Verbong onderscheid naar macrostudies, onderzoeks- en
ontwikkelingsprojecten en toepassing. Verbong: "Macrostudies richten
zich vooral op de context van het energieonderzoek: demografische
ontwikkelingen, transities, innovatieprocessen enzovoort. Op deze
gebieden is al veel kennis beschikbaar en wordt steeds nieuwe kennis
ontwikkeld. Wat hier vooral ontbreekt zijn coördinatie en overzicht.
EZ zou zich vooral moeten richten op het oplossen van deze problemen,
dus het coördineren van studies en het ontsluiten en beschikbaar
stellen van kennis. Waar dat nog nodig is, zou het ministerie gericht
onderzoek moeten uitzetten bij universiteiten en instellingen als CBS,
CPB en ECN Beleidsstudies."
Onderzoeks- en ontwikkelingsstudies
"Bij onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten is meer
sociaal-wetenschappelijk onderzoek nodig dat direct is gekoppeld aan
onderzoek naar concrete systemen en functies, zoals nieuwe typen
brandstofcellen of biomassavergassers. Denk aan onderzoek naar de
duurzaamheid van biomassa, verschillende typen scenario's
en technology assesments. Het technologische onderzoek hiernaar vindt
met name plaats in het kader van EOS Lange Termijn. Wij stellen voor
om sociaal-wetenschappelijk onderzoek hieraan in principe verplicht te
koppelen. Alleen als een aanvrager kan aantonen dat voor zijn project
sociaal-wetenschappelijk onderzoek niet relevant is, zou van deze
verplichting kunnen worden afgeweken. Een aparte tender voor
sociaal-wetenschappelijk onderzoek achten wij niet gewenst, omdat dit
de afstand tussen het technologische en het sociaal-wetenschappelijke
onderzoek alleen maar zou vergroten. Onderzoeks- en
ontwikkelingsprojecten die technologische en sociaal-wetenschappelijke
aspecten combineren, zouden volgens ons automatisch beter moeten
worden gewaardeerd dan puur technologisch georiënteerde projecten.
Daardoor zal een verschuiving van budgetten optreden van technologisch
naar sociaal-wetenschappelijk energieonderzoek en is op voorhand niet
extra budget nodig."
Toepassingsstudies
"Bij toepassingsstudies, als derde, gaat het vooral om
energieprojecten die ondersteuning krijgen uit de DEMO-regeling van
EOS en de UKR. Die regelingen bieden geen ruimte aan
sociaal-wetenschappelijk onderzoek, hoewel daaraan wel behoefte
bestaat. Voor deze studies leggen wij een verband met het onderdeel
Technologie in de Markt (TeMa) van de regeling Milieu&Technologie van
het ministerie van VROM. Dat kent wel mogelijkheden voor ondersteuning
van sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Wij adviseren EZ om samen met
VROM te bekijken of TeMa kan worden uitgebreid met energietechnologie.
Mocht dit niet lukken, dan adviseren wij EZ om te bekijken of studies
zoals gefinancierd door TeMa ook voor energie mogelijk zijn."
Makelaarsfunctie
Verbong en Van Soest doen in hun rapport ook een meer algemene
aanbeveling om sociaal-wetenschappelijk onderzoek op energiegebied te
bevorderen. "Tijdens de workshop die we eind vorig jaar organiseerden,
ontstond een bijzondere dynamiek tussen de onderzoekers en het
bedrijfsleven. We zagen voor onze ogen dat vraag en aanbod met elkaar
in verband werden gebracht en dat partijen veel voor elkaar bleken te
kunnen betekenen. Dat contact moet je dus regisseren. Daarom hebben we
voorgesteld om SenterNovem een makelaarsfunctie te geven. Ze zou
bijvoorbeeld een netwerkkaart moeten maken van de organisaties en
personen die werken aan sociaal-wetenschappelijk onderzoek en welke
rol zij zouden kunnen spelen. SenterNovem zou ook een
communicatiestrategie en -aanpak moeten ontwikkelen en uitvoeren, en
netwerkbijeenkomsten organiseren. EZ heeft deze wens inmiddels
gehonoreerd. Dat geeft wel aan hoe groot het belang is dat het
ministerie aan het onderwerp hecht."
Drie onderzoeksvragen
Het rapport van Van Soest en Verbong noemt drie onderzoeksvragen die
alle onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten zich zouden moeten stellen
om de ontwikkeling en implementatie van nieuwe en bestaande
energietechnologie te verbeteren, te sturen te versnellen.
1. Met welke sociaal-wetenschappelijke aspecten moet rekening worden
gehouden bij de implementatie van een nieuwe technologie, concept
of systeem in de maatschappij?
2. Hoe past de technologische ontwikkeling in de maatschappelijke
omgeving op lange termijn en vice versa?
3. Welke actoren en processen beïnvloeden het succes van de
technologische innovatie?
Meer informatie bij dr. ir. Geert Verbong, tel. 040-247 26 98,
e-mail g.p.j.verbong@tm.tue.nl.
Meer informatie
Meer aandacht voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek in EOS
(geïllustreerd artikel)