Beleidsevaluatie Kenniswijk
Aan
De Voorzitter van de Tweede Kamer der
Staten-Generaal
Binnenhof 4
2513 AA `s-GRAVENHAGE
Datum Uw kenmerk Ons kenmerk Bijlage(n)
29 mei 2007 ET/IT / 7049612 1
Onderwerp
Beleidsevaluatie Kenniswijk
Hierbij bied ik u het eindrapport aan van de beleidsevaluatie van het project Kenniswijk.
De evaluatie is toegezegd aan uw Kamer in de begroting 2006 van mijn Ministerie
(Tweede Kamer, vergaderjaar 20052006, 30 300 hoofdstuk XIII, nr. 2).
Kenniswijk was een grootschalig ICT experiment in de regio Eindhoven met als doel de
mogelijkheden van breedbandinfrastructuur voor bewoners en bedrijven te onderzoeken.
De onderzoekers zijn van mening dat Kenniswijk een waardevol project is geweest.
Hiernaast constateren de onderzoekers dat het project op onderdelen niet de geplande
resultaten heeft bereikt en dat er in de opzet en uitvoering verbeteringen mogelijk waren.
De uitkomst van een experiment is nu eenmaal ook onzeker en heeft als doel heeft om te
kunnen leren.
Kenniswijk heeft behalve de directe effecten ook indirecte effecten gehad. Zo heeft
Kenniswijk een uitstralingseffect gehad op de breedbandinfrastructuur en diensten in
Nederland, zijn gemeentelijke en regionale initiatieven gestimuleerd en is op nationaal en
internationaal niveau kennis uitgewisseld.
Ik kan mij vinden in de inhoud van het evaluatierapport en neem dit ter harte. Omdat de
conclusies en leereffecten ook relevant kunnen zijn voor andere
samenwerkingsverbanden met de markt zal ik de resultaten van deze evaluatie
beschikbaar stellen aan de andere departementen.
In deze brief worden de belangrijkste conclusies en aanbevelingen uit het rapport
samengevat, voorafgegaan door een korte beschrijving van de voorgeschiedenis van
Kenniswijk.
Achtergrond
Kenniswijk is uitgevoerd in de periode 2001-2005. Het doel was de stimulering van een
breedbandig ICT netwerk als experimenteeromgeving waarop innovatieve ICT diensten
Bezoekadres Doorkiesnummer Telefax
Bezuidenhoutseweg 30, Den Haag 070-3798945 070-3798270
Hoofdkantoor Telefoon (070) 379 89 11 Behandeld door
Bezuidenhoutseweg 30 Telefax (070) 347 40 81 Ton van Riet
Postbus 20101 Email ezpost@minez.nl
2500 EC 's-Gravenhage Website www.minez.nl Verzoeke bij beantwoording van deze brief ons kenmerk te vermelden
konden worden getest op een representatieve bevolkingsgroep. Na een landelijke
competitie werd de regio Eindhoven gekozen als locatie.
De overkoepelende doelstelling van Kenniswijk is als volgt omschreven:1
`Het binnen twee jaar creëren van een consumentenmarkt van de toekomst met een
innovatief karakter en internationale uitstraling, waarbinnen op basis van hoogwaardige
infrastructuren de ontwikkeling en toepassing van interactieve en elektronische
dienstverlening voor de consument op een open wijze plaatsvinden'.
De Kenniswijk BV werd opgericht als motororganisatie, met 27 private en publieke
partijen als aandeelhouder2. Daarmee werd Kenniswijk een publiek-private
samenwerking.
Er werden twee subsidieregelingen beschikbaar gesteld. Eén voor bewoners die een
aansluiting op het breedbandnetwerk namen, en een voor bedrijven die een innovatieve
ICT dienst wilden testen.
Op internationaal niveau werden contacten gelegd met gelijksoortige projecten, o.a. in
Zweden, Canada en Maleisië. Ook werd deelgenomen aan een aantal internationale
samenwerkingsverbanden.
De voorbereiding voor Kenniswijk begon eind jaren 90 na een advies van diverse
instanties. Destijds was internet volop in opkomst en leek de Nieuwe Economie schier
oneindige kansen te bieden aan op ICT gebaseerde diensten en producten.
Door economische recessie kreeg Kenniswijk een slechte start en werden plannen voor
een snelle uitrol van breedband niet uitgevoerd. Hierdoor kwam ook het experimenteren
met innovatieve diensten traag op gang.
In een tussentijdse evaluatie werd geconstateerd dat het project achter liep op de
planning. EZ heeft een aantal bijsturingsmaategelen genomen3:
· De doelstelling voor de uitrol van breedbandinfrastructuur in de regio is bijgesteld
naar een realistischer niveau, gegeven de financiële middelen en de economische
conjunctuur.
· De wijze van publiek private samenwerking is heroverwogen. Samenwerking werd
nadrukkelijker vormgegeven op basis van concrete diensten en producten en
waardoor voor deelnemende organisaties de resultaten beter zichtbaar worden. Op
dienstengebied is Kenniswijk ook gericht op andere initiatieven in Nederland, o.a.
door de subsidieregeling voor dienstontwikkeling op te schalen naar het landelijk
niveau.
· Bij de ontwikkeling van diensten is gekozen voor een sterkere oriëntatie op diensten
van maatschappelijk belang zoals zorg, onderwijs, mobiliteit. Dit sloot aan op de
breedbandnota en de Rijksbrede ICT agenda.
1 brief dd. 17 november 2000 aan de Eerste en Tweede Kamer (27 502, nrs 106 en 1).
2 De aandeelhouders waren de Staat der Nederlanden (7 Ministeries), Shell, Fontys, DHV, Simac, Alcatel,
Infraconcepts, AM, Dura Vermeer, ROC, Philips, Ex'ovision BV, Kennisproject, gemeente Eindhoven, TPG
Post, Grontmij, SRE, Crescendo, Rabobank, Draka Comteq, gemeente Helmond, Casema, Technische
Universiteit Eindhoven, Deloitte & Touche, Arcadis, KPN Telecom en Wegener.
3 brief d.d. 12 mei 2004 aan de Tweede Kamer (27 502, nr 4).
---
Eindevaluatie Kenniswijk
Het experiment Kenniswijk is formeel per 1 oktober 2005 beëindigd. Inmiddels is ook de
Kenniswijk BV formeel opgeheven.
In juni 2006 heeft EZ opdracht gegeven voor het afsluitende evaluatie onderzoek. De
centrale onderzoeksvragen waren:
· Zijn de projectdoelstellingen gerealiseerd (doeltreffendheid van het project)?
Specifiek is ook gevraagd of de maatregelen n.a.v. de tussentijdse evaluatie effectief
waren
· Is het project op een doelmatige manier ingericht en uitgevoerd?
· Welke lessen kan EZ trekken uit de ervaringen met Kenniswijk?
In de analyse van de onderzoekers is Kenniswijk in twee opzichten een experiment
geweest. Ten eerste werd beoogd om een experimenteeromgeving te creëren om nieuwe
diensten te testen op een representatieve groep gebruikers met een voldoende omvang. De
mogelijkheid om te experimenteren was dus het resultaat.
Ten tweede was het project zelf qua aanpak een (bestuurlijk) experiment. In de vorm van
Kenniswijk BV is er voor gekozen om de realisatie van het project samen met de
aandeelhouders te realiseren. Ook het beleidsinstrument was daarom volgens de
onderzoekers een experiment.
In de evaluatie is zowel onderzoek gedaan naar de behaalde resultaten als naar de
organisatie van en de samenwerking binnen het project. Omdat naast het rijk tevens
andere overheden en marktpartijen deelnamen, is ook de rol van deze partijen in de
analyse betrokken. Dit komt tot uitdrukking in de conclusies en aanbevelingen.
Experiment
In het rapport wordt het volgende oordeel gegeven over Kenniswijk als experiment:
`Kenniswijk heeft dus niet helemaal opgeleverd wat oorspronkelijk beoogd werd. Wij
vinden toch dat Kenniswijk een waardevol experiment was voor de overheid en het
bedrijfsleven. Het niet behalen van doelstellingen doet volgens ons niets af aan de
relevante wapenfeiten en het leereffect dat optreedt als gevolg van het experiment,
bijvoorbeeld hoe een eventueel volgend experiment beter kan worden opgezet. Bovendien
wordt in een experiment getest of een aanpak werkt. Wanneer vervolgens blijkt dat de
aanpak niet werkt, is dat geen reden om het experiment ook als een mislukking te
beschouwen. Er zijn immers lessen geleerd over de (on)mogelijkheden van een
experiment als beleidsinstrument; zowel in de opzet als in de uitvoering.' (pagina 6 van
het eindrapport).
Na dit oordeel over Kenniswijk als experiment gaat het rapport in op de hiervoor
genoemde onderzoeksvragen.
Doeltreffendheid
· Ten aanzien van de doeltreffendheid constateren de onderzoekers dat de
overkoepelende doelstelling, zoals genoemd aan het begin van deze brief, niet is
gehaald.
3
· De overkoepelende doelstelling was gezien het toenmalige economische situatie niet
te ambitieus. In de uitvoering is de doelstelling echter onvoldoende uitgewerkt in
concrete, meetbare en haalbare doelstellingen en effecten.
· De kwantitatieve doelstellingen t.a.v. het aantal breedbandaansluitingen (doelstelling
was 15.000) en het aantal innovatieve ICT diensten (doelstelling was 140) zijn
gerealiseerd. Zo beschikken meer dan 15.000 bewoners over een aansluiting op het
netwerk, waarvan een grote meerderheid de aansluiting heeft gecontinueerd na afloop
van de vraagstimulerings-subsidie. Verder zijn er 141 innovatieve diensten getest.
· Dankzij Kenniswijk zijn andere stedelijke breedbandinitiatieven versneld en is
breedband hoger op de politieke agenda gekomen. Zowel in nationaal als
internationaal verband is er sprake geweest van intensievere uitwisseling van
ervaringen met de ontwikkeling van breedbandinfrastructuur en -diensten.
· De maatregelen die zijn genomen na de tussentijdse evaluatie hebben positief
bijgedragen aan de uiteindelijke resultaten.
· De subsidieregeling voor infrastructuur was technologieneutraal. De communicatie
hierover had beter gekund.
· Het aantal betrokken partijen was groot. Naast de aandeelhouders, overheden en
markpartijen, waren ook Kenniswijk BV en uitvoeringsorganisaties van de
subsidieregelingen onderdeel van het geheel. Niet alle partijen hadden dezelfde
belangen en deels veranderden deze onder invloed van een negatieve economische
ontwikkeling. De onderzoekers concluderen daarom dat de inrichting van Kenniswijk
te ingewikkeld was en teveel partijen met tegengestelde belangen kende.
Doelmatigheid
· Ten aanzien van de doelmatigheid wordt geconstateerd dat de prestatie afhankelijke
opzet van de subsidieregelingen effectief is geweest. Zo hebben de marktpartijen voor
meer dan twee keer zoveel geïnvesteerd als er aan publieke financiering heeft
plaatsgevonden. Hiermee voldoet Kenniswijk ruimschoots aan de eis van het FES van
een maximale publieke financiering van de projectkosten van 50%. De opzet van de
subsidieregeling voor ontwikkeling van diensten heeft er voor gezorgd dat er alleen
publieke middelen werden uitgegeven wanneer daar private cofinanciering tegenover
stond.
· Ondanks een aantal aanloopproblemen zijn de marktpartijen te spreken over
dienstverlening van de uitvoerende instanties die de subsidieregelingen uitvoerden en
over Kenniswijk BV.
Leereffecten
In het onderzoeksrapport wordt gedetailleerd beschreven welke lessen te leren zijn uit de
feiten en ervaringen.
· Volgens de onderzoekers moet er ruimte blijven bestaan voor andere grootschalige en
ambitieuze (beleids)experimenten. Van Kenniswijk kan worden geleerd welke
onderwerpen zich hiervoor lenen en op welke wijze de opzet kan worden voorbereid.
Cruciaal hierbij zijn de communicatie met de marktpartijen, de formulering en
operationalisering van de doelstellingen en overeenstemming over de rol en bijdragen
van de betrokken partijen. Ook is het van belang dat de overheid vooraf meerdere
scenario's opstelt en nadenkt over een exit strategie.
4
· De verantwoordelijkheid ligt overigens niet alleen bij de overheid. Ook marktpartijen
en instellingen dienen zorgvuldig af te wegen of en op welke wijze ze deelnemen aan
een publiek-private samenwerking met overheidspartijen.
· Heldere communicatie door de overheid moet er voor zorgen dat potentiële
deelnemers realistische verwachtingen hebben over deelname aan een experiment.
· Het verdient aanbeveling om samen te werken met deelnemers met gelijkgestemde
belangen.
· Een landelijke competitie, bijvoorbeeld voor de locatie van een experiment, kan
lopende ontwikkelingen versnellen.
Reactie op het eindrapport
Ik kan mij vinden in de inhoud van het evaluatierapport en neem dit ter harte. Naar mijn
mening is Kenniswijk een leerzaam en ook waardevol project geweest.
Het project heeft na de bijsturing op basis van de tussentijdse evaluatie de doelen t.a.v.
het aantal breedbandaansluitingen en innovatieve ICT diensten weten te realiseren en
heeft tastbare resultaten opgeleverd voor burgers en voor het bedrijfsleven.
De breedbandambitie heeft mede door Kenniswijk een uitstralingseffect gehad op de
breedbandinfrastructuur en diensten in Nederland.
Ook is de tussentijdse evaluatie de aanleiding geweest voor een gewijzigde aanpak met
oriëntatie op de inzet van ICT voor maatschappelijke vraagstukken.
Tenslotte heeft het project waardevolle lessen opgeleverd voor de toepassing van een
experiment als beleidsinstrument. Deze lessen kunnen ook relevant zijn voor andere
samenwerkingsverbanden met de markt, die er veelvuldig zijn bij het ICT- en
telecommunicatiebeleid. De resultaten van deze evaluatie zal ik daarom breed
beschikbaar stellen.
Momenteel zijn er geen soortgelijke omvangrijke experimenten gepland in het kader van
het ICT- en telecommunicatiebeleid. De mogelijkheden om ICT diensten te testen op een
representatieve doelgroep zijn in voldoende mate beschikbaar. Er is dus geen aanleiding
voor mij om de ontwikkeling van een dergelijke experimenteerruimte verder te
stimuleren.
(w.g.) drs. F. Heemskerk
Bijlage: Beleidsevaluatie Kenniswijk
---- --
Ministerie van Economische Zaken