27 november 2007
Muziek in de kerk moet aansluiten bij moderne cultuur
Oratie hoogleraar Muziek en Christendom Martin Hoondert
Steeds vaker doet popmuziek zijn intrede bij rituele gebeurtenissen als begrafenissen en huwelijken. Tegelijkertijd wordt de liturgie in de kerk als vervreemdend ervaren. Wat moet de hedendaagse kerk daarmee? Bijzonder hoogleraar Muziek en Christendom Martin Hoondert betoogt dat de kerk wat betreft het gebruik van muziek zou moeten aansluiten bij de hedendaagse cultuur. Hij houdt op 7 december zijn inaugurele rede aan de Universiteit van Tilburg.
De beleving van religie verandert in Nederland, evenals de rol van muziek daarin. Tegelijkertijd blijft muziek een belangrijke bron voor religieuze ervaringen, ook buiten de muren van de kerk. Martin Hoondert, die op 7 december zijn ambt aanvaardt als bijzonder hoogleraar Muziek en Christendom aan de Universiteit van Tilburg, betoogt dat de kerk wat betreft de rol van muziek voeling moet blijven houden met de cultuur waarvan zij deel uitmaakt. In zijn onderzoek aan de Universiteit van Tilburg richt hij zich dan ook op alle muziek die in het kader van christelijke rituelen gebruikt wordt, inclusief popmuziek.
In zijn inaugurele rede stelt Hoondert zich vragen over muziek in het christendom die de jezuïet Joseph Gelineau al stelde in 1962. Gelineaus analyse van de christelijke liturgie had grote invloed op de dichter Huub Oosterhuis en de componist Bernard Huijbers (1922-2003) en leidde tot een nieuwe visie op liturgische muziek. De vragen van Gelineau zijn nog steeds relevant, betoogt Hoondert, maar hij geeft er in zijn rede nieuwe antwoorden op aan de hand van de rol van muziek in uitvaartrituelen.
Zo stelt Hoondert dat muziek, ook los van de woorden en de kerkelijke context, nog steeds structuur en vorm geeft aan religieus verlangen, aan het zoeken naar transcendentie. Dat biedt bijvoorbeeld een verklaring voor het gebruik van de gregoriaanse requiemmis. De vertrouwde klanken van zo'n mis maken het emotioneel geladen moment van het uitvaartritueel dragelijk. Bovendien wordt juist door het onbegrijpelijke gregoriaans een ruimte gecreëerd die de luisteraars zelf kunnen invullen. Op deze wijze sluit het gregoriaans aan bij de individuele religieuze ervaring van de moderne tijd.
Betekenis geven aan muziek
Hoondert breekt tevens een lans voor een etnografische benadering van het ritueel gebruik van muziek, waarbij niet alleen de muziek zelf wordt onderzocht, maar ook welke betekenis mensen eraan toekennen tijdens een ritueel. Het is volgens hem een taak van de theologie om te onderzoeken hoe God zich kan openbaren in cultuurexpressies, ook als deze niet door het kerkelijke leergezag worden gesanctioneerd. Verder zou de kerkmusicus ervoor moeten zorgen dat kerkgangers muzikale uitingen vinden die voor hen zin en betekenis hebben. Hoondert pleit dan ook voor een toenemende integratie van de opleiding tot kerkmusicus en rituele studies.
Prof. dr. Martin J.M. Hoondert (Breda, 1967) studeerde muziekwetenschap aan de Rijksuniversiteit Utrecht en theologie (liturgiewetenschap) aan de voormalige Theologische Faculteit Tilburg. Hij specialiseerde zich in de muziek van de Middeleeuwen, met name het gregoriaans, en in muziek in de hedendaagse christelijke ritualiteit. In 2006 promoveerde hij cum laude in Tilburg op een onderzoek naar ritueel-muzikale repertoires 'in de marge'.
Als bijzonder hoogleraar Muziek en Christendom heeft Hoondert sinds 1 januari 2007 de taak de kennis van de liturgische muziek te bevorderen en een stimulans te geven aan de wetenschappelijke bestudering van muziek in relatie tot de christelijke ritualiteit. De leerstoel is gevestigd aan het Departement Religiewetenschappen en Theologie van de Faculteit Geesteswetenschappen en is ingesteld door de Nederlandse Sint-Gregoriusvereniging, de rooms-katholieke organisatie voor liturgische muziek. Er is een nauwe samenwerking met Fontys Hogescholen.
Hoondert is verder werkzaam als uitgever, redacteur en vormingswerker bij Uitgeverij Abdij van Berne en de daaraan verbonden Werkgroep voor Liturgie Heeswijk, hoofdredacteur van het Gregoriusblad (tijdschrift voor liturgische muziek) en redactielid van het tijdschrift Eredienstvaardig (oecumenisch tijdschrift voor liturgie en kerkmuziek).
Universiteit van Tilburg