Universiteit Maastricht
Persbericht
3 december 2007
Op dit persbericht rust een embargo tot vrijdag 7 december 2007, 17.15 uur
Oratie prof. dr. Karin Bijsterveld
Hoe de auto een plaats werd om tot rust te komen
'Een fabrikant die een technologische vernieuwing wil laten slagen, moet goede antropologie bedrijven. Het bedrijf moet de gebruiken en symbolen van de cultuur waarin het de nieuwe technologie wil introduceren gedetailleerd kennen. De kunst en de juiste timing van het innoveren zit hem in het zich voorstellen op welk moment welke handelingen, competenties en betekenissen precies nodig zijn om nieuwe technologie vanzelfsprekend te laten worden.' Dat betoogt prof. dr. Karin Bijsterveld in haar oratie 'Weg van geluid: hoe de auto een plaats werd om tot rust te komen', waarmee ze op vrijdag 7 december haar bijzondere leerstoel Wetenschap, Technologie en Moderne Cultuur aanvaardt aan de Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht.
In haar oratie beschrijft Karin Bijsterveld haar onderzoek naar de cultuur van innovatie aan de hand van de ontwikkeling van de technologie van geluid in de auto, tegenwoordig ook wel 'akoestisch cocon' genoemd. 'Hoe kon de auto tot het domein worden waarin mensen privacy en ontspanning ervaren omdat zij het geluid ervan prettig en controleerbaar achten?'
Ze begint bij de jaren twintig, waarin vooral maatschappelijke onrust ontstond over het gebruik van de autoradio. 'Het apparaat was er nog niet of mensen spraken er hun zorg over uit dat het geluid de bestuurders zou afleiden en ongelukken zou veroorzaken, met name in gebieden met een hoge verkeersdichtheid. De maatschappelijke controverse liep zo hoog op dat de Amerikaanse president Herbert Hoover het niet aan de grote klok hing dat hij een autoradio had. Dat zou hem maar partijdig doen lijken.' Autoradiofabrikant Philips hield daar rekening mee door te benadrukken dat de autoradio geschikter was voor gebruik op het rustige platteland dan in de drukke stad. En een nieuw argument was dat de autoradio de automobilist op lege wegen wakker hield.
Vanaf de jaren zestig werd de autoradio juist steeds vaker gepresenteerd als een apparaat dat de automobilist kon helpen zijn medeweggebruiker te verdragen en emotioneel op afstand te houden. Daarbij werd benadrukt dat slecht gehumeurd
rijden ook onveilig rijden was. "Je kunt je niet bij iedereen en overal op je gemak voelen", zo stond in een Engelstalige brochure, "zeker niet in het huidige vermoeiende verkeerÂlangzaam, hortend en enerverend als dat is". Een goed humeur was essentieel, en de autoradio bracht dat binnen bereik. 'Autofabrikanten presenteerden de auto in die tijd als een woonkamer op wielen. Maar nu werd de autoradio daar als persoonlijke stemmingsregelaar aan toegevoegd.' Opnieuw werd de presentatie van de techniek dus aan de maatschappelijke omstandigheden aangepast.
Tegenwoordig heeft BMW bijvoorbeeld meer dan 150 akoestisch ingenieurs in dienst die ervoor zorgen "dat de motor sportief klinkt, dat de deuren een geruststellend solide geluid produceren ... dat de knoppen met reden klikken." De zintuiglijke ervaring speelt bij de aankoop van consumptiegoederen vandaag de dag een grote rol.
Bijsterveld: 'Het doet er niet alleen meer toe hoe apparaten er uit zien, maar ook hoe ze aanvoelen, ruiken en klinken, en op welke manier dat bij de identiteit van de koper past. En geluid kunnen kiezen draagt bij aan onze ervaring van controle in de auto en de mogelijkheid ons erin te ontspannen.'
Maatschappelijke ontwikkelingen, zo stelt de onderzoeksgroep waartoe Bijsterveld behoort, geven vorm aan techniekontwikkeling. Vandaar ook haar pleidooi voor antropologisch onderzoek door fabrikanten van nieuwe technieken, en voor historisch onderzoek naar de mechanismen die bepalen waarom de cultuurverkenningen van bedrijven soms wel en soms niet slagen.
'Op het moment dat een technologie algemeen aanvaard is geraakt, valt de rol van cultuur volkomen weg in de verklaring van het gedrag van gebruikers. Maar op het moment dat we autogebruik willen ontmoedigen, of carpoolen stimuleren, is opnieuw cultuurwetenschappelijk onderzoek nodig naar onze gebruiken, naar de competenties die we zouden moeten hebben om de positie van de auto te veranderen.'
Noot voor de pers:
Voor de volledige tekst van de oratie kunt u contact opnemen met Femke Kools, 043-3885230, e-mail:
Maastricht University
Maastricht University is a Dutch university with a strong European and international outlook. Cherishing and stimulating talented people and creating opportunities for innovative education and research relevant to society's needs are core values of Maastricht University.
Universiteit Maastricht