Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Kwantitatief effect WWB

Amsterdam, november 2007
In opdracht van het ministerie van SZW

Kwantitatief effect WWB

Lucy Kok
Inge Groot
Derya Güler

Roetersstraat 29 - 1018 WB Amsterdam - T (+31) 20 525 1630 - F (+31) 020 525 1686 - www.seo.nl - secretariaat@seo.nl ABN-AMRO 41.17.44.356 - Postbank 4641100 . KvK Amsterdam 41197444 - BTW 800943223 B02

"De wetenschap dat het goed is"

SEO Economisch Onderzoek doet onafhankelijk toegepast onderzoek in opdracht van overheid en bedrijfsleven. Ons onderzoek helpt onze opdrachtgevers bij het nemen van beslissingen. SEO Economisch Onderzoek is gelieerd aan de Universiteit van Amsterdam. Dat geeft ons zicht op de nieuwste wetenschappelijke methoden. We hebben geen winstoogmerk en investeren continu in het intellectueel kapitaal van de medewerkers via promotietrajecten, het uitbrengen van wetenschappelijke publicaties, kennisnetwerken en congresbezoek.

SEO-rapport nr. 2007-86

ISBN 978-90-6733-424-2
Copyright © 2007 SEO Economisch Onderzoek Amsterdam. Alle rechten voorbehouden. Het is geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in artikelen en dergelijke, mits daarbij de bron duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld.

KWANTITATIEF EFFECT WWB

Inhoudsopgave

Samenvatting........................................................................................................................i Summary............................................................................................................................iii
1 Inleiding.......................................................................................................................1
1.1 Aanleiding................................................................................................................................1
1.2 De Wet Werk en Bijstand......................................................................................................2
1.3 Overig beleid...........................................................................................................................3
1.4 Onderzoeksvragen..................................................................................................................4
1.5 Onderzoeksmethode..............................................................................................................5
1.6 Leeswijzer...............................................................................................................................10
2 Effect WWB op gemeentelijk beleid..........................................................................11
2.1 Inleiding..................................................................................................................................11
2.2 Effect WWB op gestarte re-integratietrajecten................................................................11
2.3 Effect WWB op handhavingsbeleid..................................................................................13
3 Effect van WWB en conjunctuur op in- en uitstroom ...............................................15 3.1 Inleiding..................................................................................................................................15 3.2 Effect WWB en conjunctuur op instroomkansen..........................................................15 3.3 Effect WWB en conjunctuur op uitstroomkansen.........................................................16 3.4 Conclusie................................................................................................................................18
4 Effect van WWB en conjunctuur op bijstandsvolume en bijstandslasten.................19 4.1 Inleiding..................................................................................................................................19 4.2 Effect WWB en conjunctuur op bijstandsvolume..........................................................19 4.3 Toekomstig en hypothetisch effect WWB op bijstandsvolume...................................21 4.4 Effect WWB op bijstandslasten.........................................................................................22
5 Conclusie...................................................................................................................25 Referenties.........................................................................................................................27 Bijlage A Gebruikte data................................................................................................29 Bijlage B Schattingsresultaten.......................................................................................31 Bijlage C Leden klankbordgroep...................................................................................35 SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

KWANTITATIEF EFFECT WWB i

Samenvatting

Onderzoeksvraag
Op 1 januari 2004 is de Wet Werk en Bijstand (WWB) in werking getreden. Met de introductie van de WWB hebben gemeenten een grotere financiële verantwoordelijkheid gekregen. Gemeenten hebben bovendien zelf de keuze gekregen op welke wijze zij hun activerende rol precies invullen.

Het hoofddoel van dit onderzoek is het in kaart brengen van de effecten van de WWB op de bijstandslasten en het bijstandsvolume. Het ministerie van SZW verwachtte in 2006 een daling van de bijstandslasten met 5%, oftewel 250 miljoen euro, als gevolg van de WWB. Daarnaast wil het ministerie inzicht krijgen in het effect van de WWB op het gemeentelijke beleid. Om deze vraag te beantwoorden hebben we het effect van de WWB en de conjunctuur op de in- en uitstroom uit de uitkering bepaald. Om het effect van de WWB en conjunctuur op de in- en uitstroom te schatten, voerden we analyses uit op microdata. Met behulp van de in- en uitstroomkansen simuleerden we vervolgens het effect op het totale aantal uitkeringsgerechtig- den, zowel op de korte termijn als in een meer structurele situatie.
De WWB
De veranderingen in de bekostigingssystematiek bestaan uit twee componenten: de mate waarin gemeenten hun bijstandsbudget bij het ministerie van SZW konden declareren en de mate waarin gemeenten hun middelen volgens een objectief verdeelmodel ontvangen.

Tot 2001 konden gemeenten 90% van de bijstandsuitgaven bij het ministerie declareren. Gemeenten hadden daardoor slechts een zeer beperkte financiële prikkel om de instroom in de bijstand te beperken en de uitstroom uit de bijstand te bevorderen. In 2001 is het declaratiepercentage afgenomen tot 75%. Met de introductie van de WWB in 2004 werden gemeenten volledig budgetverantwoordelijk. Ze konden niets meer declareren bij het Rijk.

Gemeenten kregen dus een steeds groter wordende budgetverantwoordelijkheid. Ook de wijze waarop dit budget werd vastgesteld is in de loop van de tijd veranderd. In 2001 werd het budget dat gemeenten kregen volledig bepaald door de uitgaven die gemeenten in het verleden hadden gemaakt. Gemeenten met een activerend beleid kregen daardoor een relatief klein deel van het bijstandsbudget. Daarom is eind jaren negentig een verdeelmodel ontwikkeld dat het budget tussen gemeenten verdeelt op basis van objectieve gemeentelijke kenmerken. De mate waarin de middelen worden verdeeld volgens het objectieve verdeelmodel verschilt in de loop van de tijd en tussen gemeenten.
SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

ii

WWB leidt tot daling volume met 4% in 2006
In de periode 2004-2006 is als gevolg van de WWB het bijstandsvolume gedaald met 13.300 uitkeringen; een daling van 4% ten opzichte van het volume ultimo 2003. Als gevolg van eerdere wijzigingen van de bekostigingssystematiek is in de periode 2004-2006 eveneens een volumedaling van 4% opgetreden. In dezelfde periode heeft de conjunctuur gezorgd voor een stijging van het volume met 8%.

In 2006 is het effect van de WWB nog niet volledig. Dit komt doordat het effect van de WWB volgens onze schattingen met vertraging doorwerkt op de daling van de instroom en de stijging van de uitstroom. Na 2006 loopt de geschatte daling van het volume nog verder op tot 14% (ten opzichte van het volume ultimo 2003) in 2010 en 16% in de structurele situatie.

De WWB heeft geleid tot een jaarlijkse besparing op de bijstandslasten van 106 miljoen euro in 2006. Dit bedrag loopt op tot naar schatting 556 miljoen euro in 2010 en 667 miljoen euro structureel.
WWB leidt tot vergroting van het aantal fraudeonderzoeken en daling van het aantal gestarte re-integratietrajecten
De wijziging van de bekostigingssystematiek van de bijstand heeft geleid tot een intensivering van het handhavingsbeleid. Er is bij meer mensen een fraudeonderzoek gestart. Het aantal gestarte re- integratietrajecten is verminderd als gevolg van de WWB. Vermoedelijk zijn re-integratietrajecten wel selectiever ingezet, waardoor de effectiviteit is vergroot.
Kanttekeningen bij het onderzoek
De conclusies zijn gebaseerd op een schatting op basis van een econometrisch model waarin we de ontwikkeling van het bijstandsvolume hebben verklaard uit verschillende factoren. Een dergelijk schattingsmodel is een abstractie van de werkelijkheid, waarin niet alle factoren die invloed hebben op het bijstandsvolume kunnen worden meegenomen. Zo hebben we de effecten van andere beleidswijzigingen die gevolgen hebben voor het WWB volume niet kunnen meenemen. De resultaten van onze schattingen moeten daarom met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden.
SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

KWANTITATIEF EFFECT WWB iii

Summary

Research question
The Work and Social Assistance Act (WWB) came into effect on 1 January 2004. The introduction of the WWB has given municipalities greater financial responsibility. Furthermore, municipalities are given the choice as to how they want to shape their activating role exactly.

The main objective of this research is to map the effects of the WWB on the expenditure to social security and the number of benefits claimed. The Ministry of Social Affairs and Employment expected a 5% decrease, 250 million euros, of the expenditure to social security in 2006 as a result of the WWB. In addition, the Ministry wants to gain insight into the effect of the WWB on municipal policies. To answer this question, we have determined the effect of the WWB and the economic situation on the influx into and outflow from the benefits. To estimate the effect of the WWB and the economic situation on the influx and outflow, we analysed micro data. Using influx and outflow chances we subsequently simulated the effect on the total number of benefit claimants, both in the short term and in a more structural situation. The WWB
The changes in the funding systematics consist of two components: the extent to which municipalities were able to claim their social security budget from the Ministry of Social Affairs and Employment and the extent to which municipalities could receive their funds according to an objective distribution model.

Up until 2001, municipalities could claim 90% of the social security expenses from the Ministry. Therefore, municipalities only had a very limited financial impetus to restrict the influx into social security and stimulate the outflow from social security. In 2001, the percentage of expenses that could be claimed was lowered to 75%. With the introduction of the WWB in 2004, municipalities became completely responsible for their budget. They could no longer claim anything from the State.

Thus, municipalities were given a continuously increasing budget responsibility. The manner in which this budget was established also changed over time. In 2001 the budget that was given to the municipalities was determined completely by the expenses that the municipalities had made in the past. As a result, municipalities with activating policies received a relatively small part of the social security budget. Therefore, a distribution model was developed in the late nineties that divides the budget between municipalities based on objective municipal characteristics. The extent to which the funds are divided according to the objective distribution model varies over time and between municipalities.
SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

iv

WWB leads to 4% less benefits claimed in 2006
In the period 2004-2006 the number of social security benefits claimed has decreased by 13,300 as a result of the WWB; a 4% decrease in comparison with the figure at the end of 2003. Due to previous changes in the funding systematics a 4% decrease of benefits claimed occurred in the period 2004-2006 as well. In the same period, changes in the economic situation resulted in a volume increase of 8%.

The effect of the WWB is not yet complete in 2006. This is because, according to our estimates, the WWB has a delayed effect on the influx decrease and outflow increase. After 2006 the estimated decrease in claimed benefits (in comparison with the figure at the end of 2003) will rise further to 14% in 2010 and 16% in the structural situation.

The WWB has led to annual savings on the expenditures to social security of 106 million in 2006. This amount is estimated to increase to 556 million euros in 2010 and 667 million euros on a structural basis.
WWB leads to more fraud investigations and less initiated reintegration projects
The change in the funding systematics for social security has led to an intensification of the enforcement policies. More people have become the subject of a fraud investigation. The number of initiated reintegration projects has diminished as a result of the WWB. Presumably, however, reintegration projects have been deployed more selectively so that the effectiveness has increased. Marginal comments concerning the research
The conclusions are based on an estimate that is founded on an econometric model in which we have explained the development of the number of social security benefits claimed using different factors. An estimation model such as this is an abstraction of reality that cannot incorporate all factors that influence the number of social security benefits claimed. For instance, we haven't been able to include other policy changes that have consequences for the number of WWB benefits claimed. Therefore, the results of our estimates should be interpreted with the necessary caution.

SEO ECONOMISCH ONDERZOEK

KWANTITATIEF EFFECT WWB 1


1 Inleiding


1.1 Aanleiding
Op 1 januari 2004 is de Wet Werk en Bijstand (WWB) in werking getreden. Het hoofddoel van de WWB is werk boven inkomen. Iedere Nederlander wordt in beginsel in staat geacht om zelfstandig in zijn bestaan te voorzien. Mocht dat niet lukken, dan helpt de overheid met het zoeken naar een baan en met inkomensondersteuning. De WWB vormt hiermee het sluitstuk van een activerend sociale zekerheidstelsel. Met de introductie van de WWB hebben gemeenten een grotere financiële verantwoordelijkheid gekregen. Gemeenten hebben bovendien zelf de keuze gekregen op welke wijze zij hun activerende rol precies invullen. Verwacht wordt dat deze maatregelen tot een reductie van de bijstandsuitgaven hebben geleid.

In de periode 2004-2006 is het bijstandsvolume sterk gedaald, van 336.000 uitkeringen in januari 2004 tot 302.000 uitkeringen eind 2006, een daling met 34.000 uitkeringen (zie figuur 1.1). De vraag is of en welk deel van deze daling toe te rekenen is aan de Wet werk en bijstand. Figuur 1.1 Ontwikkeling bijstandsvolume, jonger dan 65 jaar
360.000
340.000
320.000
300.000
280.000