19 februari 2008
God als onderzoeksprogramma
Inaugurale rede prof. dr. Erik Borgman over belang theologie
Theologie is niet van de kerk en voor gelovigen, maar van en voor de wereld. Zij onderzoekt wat het betekent dat de wereld van God is en levert zo een bijdrage aan de kerk, maar ook aan de cultuur. Dat stelt hoogleraar Erik Borgman in de inaugurale rede die hij op vrijdag 29 februari uitspreekt aan de Universiteit van Tilburg. In de theologie is God is volgens hem niet allereerst 'Iets' of 'Iemand' die in het geloof gekend wordt, maar een onderzoeksprogramma.
'Wie in het huidige tijdsgewricht aan een Nederlandse universiteit een theologische leeropdracht op zich neemt, die heeft iets uit te leggen', meent Erik Borgman. Er zijn immers allerlei ontwikkelingen die de theologie omstreden maken. Het lijkt in de huidige omstandigheden logisch de religie ofwel zoveel mogelijk als een buitenstaander te bestuderen, ofwel zich te verdiepen in de interne logica van de eigen religieuze traditie met de bedoeling deze traditie voort te zetten. Niettemin is theologie juist nu van grote betekenis, zo maakt Borgman duidelijk in zijn inaugurale rede ...want de plaats waarop je staat is heilige grond: God als onderzoeksprogramma.
Borgman presenteert de theologie als de discipline die op basis van de religieuze dynamiek en met behulp van religieuze tradities nadenkt over de wereld waarin mensen samenleven. Zo levert de theologie vanuit en met behulp van de religie een bijdrage aan de hedendaagse cultuur. Als theologen zich realiseren dat zij zich op dezelfde grond bevinden als alle mensen, kan de theologie weer ontdekken wat het betekent dat dit 'heilige grond' is en God de oorsprong, grond en doel van het bestaan. Volgens Borgman is deze God in de theologie niet allereerst Iets of Iemand die in het geloof gekend wordt en waarvan moet worden getuigd. In de theologie is deze God allereerst een onderzoeksprogramma.
Bij gelegenheid van zijn inauguratie in Tilburg presenteert Borgman dit onderzoeksprogramma, in zijn oratie maar tevens in een uitvoeriger boekje. Hierin presenteert hij ook concrete ideeen voor verder onderzoek.
Borgman stelt dat de moderniteit steeds gekenmerkt is geweest door een verval van oude religieuze vormen en de opkomst van nieuwe, en werkt dit uit aan de hand van de Nederlandse geschiedenis aan het einde van de negentiende eeuw. In discussie met belangrijke stemmen in het debat hierover, meent hij dat de zogenoemde 'terugkeer' of 'heropleving' van religie niet zozeer van belang is vanwege de nieuwe invloed van religie. Van belang is vooral dat deze heropleving laat zien dat de moderne vraag 'Hoe moet ik leven?' en de praktische antwoorden die mensen in hun leven gestalte geven, ook in de moderniteit een intrinsiek religieus gehalte hebben.
Borgman werkt uit op welke manieren en op welke plaatsen het betekenisvol is te spreken over Gods presentie in de wereld als oorsprong, grond en doel van het bestaan. In relatie met het idee van een katholieke universiteit, maar eveneens met J. Derrida's concept van een 'onvoorwaardelijke universiteit', ontwikkelt hij een visie op de academie als plaats waar een veelvoud van visies met elkaar geconfronteerd wordt op zoek naar waarheid. Op grond hiervan karakteriseert hij de universiteit als een belijdenis. Hij schetst hoe dit alles niet alleen iets zegt over de huidige cultuur en de wijze waarop de theologie daarin relevant kan zijn, maar ook over God als een mysterie, juist in zijn 'onuitputtelijke kenbaarheid'.
Theologie is niet van de kerk en voor gelovigen, stelt Borgman. Theologie is van en voor de wereld waarvan zij weet dat deze van God is en zij onderzoekt wat dit betekent. Zo draagt zij bij aan zowel de cultuur als aan de kerk, aan het zoeken naar het goede leven en naar de waarheid die volgens de christelijke traditie beide in God hun voltooiing vinden.
Prof. dr. E.P.N.M. Borgman (1957) is sinds 1 november 2007 hoogleraar Theologie van de religie, in het bijzonder het christendom, binnen het Departement Religiewetenschappen en Theologie van de Faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit van Tilburg. Hij studeerde theologie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (1984, cum laude) en promoveerde daar in 1990 (cum laude). Van 1989 tot 2004 was hij als theoloog en onderzoeker in dienst van de Nederlandse dominicanen. Sinds 2000 was hij verbonden aan het interdisciplinaire Heyendaal Instituut voor theologie, wetenschappen en cultuur van de Radboud Universiteit Nijmegen, vanaf 2004 als directeur. Sinds januari 2007 was hij tevens hoogleraar 'Religie en hedendaagse cultuur, in het bijzonder de hedendaagse wetenschappen' aan de Faculteit der Religiewetenschappen van de Radboud Universiteit.
Bestel het boek '...want de plaats waarop je staat is heilige grond: God als onderzoeksprogramma':
Want de plaats waarop je staat is heilige grond / druk 1
Erik Borgman
Universiteit van Tilburg