Radboud Universiteit Nijmegen


Slaapprofessor Ton Coenen neemt afscheid

Ton Coenen neemt vrijdag 29 februari afscheid als hoogleraar Neurofysiologische grondslagen van gedrag. Ruim 35 jaar deed hij met behulp van EEG-onderzoek naar de relatie tussen hersenen en gedrag. EEG is nog altijd een van de meest informatieve manieren om brein te bestuderen, zeker als het tijdsaspect een rol speelt.

Zijn leven lang is Coenen al gefascineerd door het fenomeen slaap. Waarom we slapen, is nog steeds niet duidelijk. Dieren slapen om een gevaarlijke periode door te komen en hoe veiliger het dier zich voelt, des te beter het slaapt. Slapen wordt in het dierenrijk ook gezien als energiebesparing. Bij mensen worden meestal twee functies van slaap genoemd: slaap dient om nieuwe informatie in het geheugen op te slaan (de consolidatiehypothese), en slaap is nodig voor herstel en rust (restauratieve hypothese).

Dromen
Coenen gelooft het meest in de herstelfunctie van slaap, vertelde hij aan universiteitsblad Vox. 'Het lichaam herstelt zich tijdens de slaap. Slaap is ook een aangename manier om potentieel gevaarlijke situaties, zoals buiten zijn in de nacht, te vermijden.' Veel is niet bekend. Dromen bijvoorbeeld, is een mysterieus gegeven. Er is geen methode om dromen te onderzoeken. Je kunt mensen achteraf wel vragen wat ze hebben gedroomd, maar de vraag is of wat iemand vertelt over zijn droom ook hetzelfde is als wat hij heeft gedroomd. Coenen heeft wel een breder theoretisch inzicht gekregen in het brein tijdens lagebewustzijnstoestanden, bijvoorbeeld in het blokkeringsmechanisme dat er tijdens de slaap voor zorgt dat stimuli het brein niet meer bereiken.

Onbewuste waarneming
Coenen onderzocht onbewuste waarneming tijdens de slaap: we evalueren al slapende nog altijd de binnenkomende informatie. 'De belangrijkste aanwijzing voor die onbewuste waarneming is dat we worden gewekt door een prikkel die voor ons van belang is. Zoals een moeder meteen wakker wordt als ze haar kind hoort huilen. Als je tijdens je slaap je naam hoort, ben je meteen wakker. Maar als je je naam achterstevoren hoort op een bandrecorder, word je niet wakker. Dat is eigenlijk heel vreemd. Tijdens de slaap sluit het brein zich af voor de buitenwereld en toch krijgt het brein het voor elkaar om te zien dat er iets ergs aan de hand is. De onbewuste waarneming gaat gewoon door.

'Je kunt je afvragen wat er nog meer doorgaat. Blijf je ook interne stimuli verwerken? We weten wel dat slaap het geheugenproces bevordert. Sommige informatie onthoud je beter met een nachtje slaap. Maar we hebben geen actief mechanisme gevonden dat daarvoor verantwoordelijk is.'