Rioned-dag
31-01-2008
Spreekpunten van minister Cramer tijdens de Rioned-dag op 31 januari
2008 in de Jaarbeurs in Utrecht. Stichting Rioned is de
koepelorganisatie van de rioleringsector.
De minister is ook te zien in het videoverslag van de Rioned-dag op
YouTube (gemaakt door redactie van het vakblad voor de
binnenriolering).
Dames en heren,
Ik dank u voor de uitnodiging om hier te spreken. We hebben elkaar een
hoop te vertellen. En het geeft mij de gelegenheid u te complementeren
met wat er tot nu toe is bereikt in de rioleringssector. Maar ook om u
uit te dagen de handen uit de mouwen te steken want echt: ik verwacht
véél van de rioleringssector de komende periode!
We zitten in Nederland wat betreft drinkwaterlevering, riolering en
afvalwaterzuivering op een hoog voorzieningenniveau, een van het
hoogste in de wereld: iedereen heeft drinkwater, bijna iedereen is op
de riolering aangesloten en al het verzamelde afvalwater wordt
gezuiverd. De drie schakels in de keten drinkwaterbedrijven, gemeenten
en waterschappen leveren puik werk. Toch is ook duidelijk dat we
eigenlijk nooit klaar zijn, Nederland is nooit af op het terrein van
riolering en waterbeleid, stilstand is achteruitgang. Zowel nationaal
als Europees is er een belangrijke ambitie om waterkwaliteit te
verbeteren. Ik noem de aanpak van overstorten, de lozingen van
nutriënten vanuit rioolwaterzuiveringen en de sanering van lozingen in
het buitengebied. Afgelopen jaren kwam daar toenemende aandacht voor
de totale kosten van water bij, kwam de consument centraler te staan
en is het besef van de effecten van klimaatverandering: Nederland moet
klimaatbestendig gemaakt worden.
Duidelijk is dat meer samenhang in de waterketen met als doel een
grotere doelmatigheid en transparantie een van de wegen is die we
moeten inslaan om de uitdagingen van de toekomst aan te pakken. Daar
komt nog bij dat we voor omvangrijke opgaven staan zoals het vervangen
van de riolering die de houdbaarheidsdatum heeft overschreden.
Het is zaak de investeringen in de afvalwaterketen beter op elkaar af
te stemmen en meer samen te werken. Samen afstemmen wordt nu goed
opgepakt, samen doen is complexer. Dat grijpt namelijk in op de
werkwijze en uitvoeringsorganisatie van partijen. Willen we echte
slagen maken dan is samen doen de lakmoesproef. En gelukkig is die
noodzaak tot samen doen de afgelopen periode goed opgepakt door een
aantal partijen.
Er ontstaan steeds meer verschillende initiatieven. Zoals
intergemeentelijke samenwerking in de Noordkop, beheer en onderhoud
door waterschappen, maar ook Aquario, het bedrijf dat in Noord
Nederland voor gemeenten rioleringstaken uitvoert, opgericht door
Wetterskip Fryslân en Vitens. Aquario is een goed voorbeeld van het op
een hoger niveau brengen van het rioolbeheer bij kleinere gemeenten,
op dit moment best wel een groot probleem. Door het beheer voor
meedere gemeenten uit te voeren wordt kennis en capaciteit gebundeld.
Aquario ontzorgt de gemeenten en levert ze tevens 15 procent besparing
op hun rioleringskosten. Kortom, de kwaliteit van de dienstverlening
en het milieu door minder overstorten verbetert omdat het rioolbeheer
professioneler wordt aangepakt.
Een ander voorbeeld: In Limburg is de aanleg van vrijwel alle systemen
voor Individuele Behandeling van Afvalwatersystemen in het
buitengebied door Waterschapsbedrijf Limburg verzorgd. Thans voert het
waterschapsbedrijf het beheer van de systemen uit. Op deze manier
hoeven tientallen gemeenten niet zelf specifieke expertise op te
bouwen. Het waterschapsbedrijf wil graag nog verder samenwerken met
gemeenten in het afvalwaterbeheer: als het maatschappelijk voordelen
oplevert, is het bedrijf bereid taken voor gemeenten uit te voeren.
Voor de gemeente Stein wordt het beheer van gemalen en
bergbezinkbassins uitgevoerd. Die samenwerking is zo goed bevallen het
aantal storingen is bijvoorbeeld aanmerkelijk gedaald - dat per 1
januari van dit jaar ook het beheer van mini-gemalen en bufferbassins
wordt overgenomen.
Ook voor andere gemeenten verzorgt het waterschapsbedrijf
beheeractiviteiten. In gemeente Midden-Drenthe is een soortgelijke
overeenkomst getekend met het lokale waterschap. Het signaal is
duidelijk: veel initiatieven komen uit de regio zelf. Dus Den Haag:
wij erkennen de problemen, en wij kennen ook de oplossingen, laat ons
die oplossingen bedenken en in de praktijk brengen, laat ons doen waar
we goed in zijn! Kortom, de trend is bottom up! Overigens wil ik u in
dit verband het rapport Samen in de waterketen: het werkt! nogmaals
onder uw aandacht brengen.
Dames en heren,
Die eigen verantwoordelijkheid en ambities spreken mij aan. Natuurlijk
moeten we wel reëel blijven, veranderen kost tijd. De ambitie die ik
en uw vertegenwoordigende organen zoals de VNG haalbaar acht is
verwoord in het Bestuursakkoord Waterketen, getekend door alle
partijen op 5 juli 2007, een belangrijk document. In het kort nog even
de vijf speerpunten.
1. Benchmarking is de eerste. Ik kom daar later nog op terug!
2. Een tweede speerpunt is gericht op samenwerken. De uitdaging ligt
in het efficiënt afstemmen van taken in de keten en taken die
daaraan gerelateerd zijn en het slim benutten van de kwaliteiten
van de waterketenpartners. De rioleringssector is een
kapitaalintensieve, kostbare sector. Het is nodig om kennis en
uitvoeringscapaciteit te bundelen. Maak gebruik de kennis bij de
andere partners en beheer de afvalwaterketen als ware er sprake
van 1 systeem en 1 verantwoordelijke partij. Doen dus!!. Of
intergemeentelijk of met het waterschap, met het drinkwaterbedrijf
of verzelfstandigd.
3. Dan is er in het bestuursakkoord de aandacht voor zicht op kosten
: dat gaat over het kostendekkend maken van de rioolheffing.
Afgesproken is dat binnen drie jaar te doen.
Maar het gaat ook om het inzicht geven bijvoorbeeld via 1 rekening
in de waterketenkosten.
4. Een vierde speerpunt is innovatie: ik zag in het programma dat u
zo dadelijk via een excursie de gelegenheid krijgt om kennis te
nemen van een project gericht op het gescheiden inzamelen van
urine. Techniek is belangrijk maar ik denk bij innovatie ook aan
allerlei vormen van samenwerken.
5. Betrokken burger : burgers hebben een belangrijke invloed op het
functioneren van de waterketen. Als ik het woord vochtig
toiletpapier laat vallen, weet u genoeg. In het bestuursakkoord
zijn afspraken gemaakt om over hoe via voorlichting het bewuster
en duurzamer omgaan met water kan worden gestimuleerd.
Ik wil even expliciet stilstaan bij de benchmark rioleringszorg, een
van de belangrijkste uitdagingen in het Bestuursakkoord.
De huidige benchmark riolering wordt als succesvol ervaren. Denk aan
het doorlichten van de rioleringszorg en het leren van ervaringen en
de organisatie van anderen. De methodiek van de huidige benchmark is
sterk organisatiegericht. De huidige werkwijze is voor de deelnemers
arbeidsintensief door het bijwonen van bijeenkomsten waarin het
vergelijken en leren gecombineerd wordt. Daarom wordt vooral door
gemeenten vanaf 20.000 inwoners deelgenomen.
Om de deelname van kleinere gemeenten te stimuleren heb ik de laatste
tranches financieel ondersteund. Daardoor konden bijna alle gemeenten
in Gelderland deelnemen aan de rioleringsbenchmark. In totaal voor
heel Nederland namen er tot nu toe ruim 150 gemeenten deel waarvan
meer dan 30 twee keer. Chapeau! Bij de huidige benchmark ligt de
nadruk op input. De wens is echter om meer te weten over prestaties en
dan van alle gemeenten.
Daarom is in het kader van het Bestuursakkoord besloten tot
doorontwikkeling van de rioleringsbenchmark. Uitgangspunten waarover
de trekkers Stichting Rioned, VNG en mijn ministerie het eens zijn:
* In 2010 een landelijk dekkende benchmark uitvoeren die zodanig van
opzet is dat het voor gemeenten haalbaar en nuttig is eraan deel
te nemen en die vertrouwenwekkend is op lokaal, regionaal en
landelijk niveau. Dat betekent nogal iets.
* Om dit tot een succes te maken is u aller inzet nodig; zonder u
kan het niet.
Inmiddels zijn Rioned en VROM gestart met een evaluatie van de huidige
benchmark en min of meer parallel met de doorontwikkeling. Er wordt
haast gemaakt met de doorontwikkeling omdat het de bedoeling is dat er
snel duidelijkheid komt over methodiek en proces, zodat u zich tijdig
kunt voorbereiden. Ik heb het dan over het ervoor zorgen dat het
gegevensbeheer op orde is. Al in 2009 zult u klaar moeten zijn om de
benodigde gegevens te kunnen leveren. Daarbij is van belang dat
uniformering ten aanzien van kostentoerekening en andere financieel en
administratieve aspecten een betere vergelijking mogelijk maakt. En
dan voor alle gemeenten: in 2010 met gegevens over 2009 de
vergelijking aangaan!
En wat doet het Rijk dan? Het is onze verantwoordelijkheid
belemmeringen weg te nemen, instrumenten beschikbaar te stellen zowel
in de vorm van handreikingen of informerende rapporten maar ook
juridisch en financieel. Ik noem u enkele voorbeelden:
De rioleringszorgplicht en het bijbehorend instrumentarium is
aangepast. De Wet gemeentelijke watertaken is 1 januari 2008 in
werking getreden. Uitgangspunt is: verantwoordelijkheid voor
regenwater en grondwater ligt primair bij de bron.
Kortom, gemeenten hoeven niet langer al het regenwater op te halen!
Gemeente kan vanaf nu bij verordening gebiedsgericht regels stellen
aan lozen van hemelwater en grondwater. Met het nieuw geïntroduceerde
- door u als regisseur op te stellen- Verbreed gemeentelijk
rioleringsplan wordt u als het ware gedwongen om in gezamenlijkheid
met het waterschap keuzen te maken.
Deze aanpak gaat uit van een andere filosofie dan overheden die
onderling vergunningen opleggen en vergroot de zoekruimte naar
optimale oplossingen. Kortom, er is een verduidelijking gekomen over
de verantwoordelijkheden binnen afvalwaterketen. Zo is de gemeente
regisseur via verbreed Gemeentelijk rioleringsplan en de gemeente en
het waterschap maken bestuurlijke afspraken over taken en
bevoegdheden.
Wat doet de overheid nog meer voor u? Op verzoek van de VNG is er een
afwegingsinstrument omgaan met regenwater; een werkwijzer gemaakt. Die
wordt op dit moment in een aantal proefprojecten uitgevoerd. Ik lever
ook in financiële zin een bijdrage aan het onderhoud van de Leidraad
Riolering, zoals u allen weet hét naslagwerk voor de rioleringssector.
En last but not least: in het kader van het bestuursakkoord zijn er
middelen beschikbaar voor goede regionale voorbeeldprojecten.
En de overheid steunt ook voorlichtingsprojecten. Daar zijn ze weer:
de vochtige doekjes!
Wat verwacht het Rijk voor de komende jaren? De gemeente zorgt er als
regisseur voor dat de burger een eenduidig afgestemd verhaal krijgt
over het omgaan met water in zijn specifieke omgeving. En dat geldt
ook voor de partners in de waterketen onderling. Wat wordt voor mij
gedaan? Wat moet ik zelf doen? Wat kost me dat? Waarom worden de
lasten hoger? Wat wordt gedaan aan doelmatigheidsvergroting?
Natuurlijk ben ik bereid op te treden bij problemen in de uitvoering.
Denk aan het oplossen van bijvoorbeeld wettelijke knelpunten. Of
andere problemen waar ik een bijdrage aan de oplossing zou kunnen
geven.
Een voorbeeld van het laatste is het vochtig toiletpapier dat een
steeds groter probleem wordt. Toen ik daar van hoorde heb ik aan de
koepels aangeboden een overleg met de branche voeren. Dat overleg vond
eind vorig jaar plaats en was zeer constructief. We hebben een twee
sporenbeleid afgesproken:
* de samenstelling van vochtig toiletpapier wordt zodanig aangepast
dat het geen probleem meer geeft in de afvalwaterketen. Deze
situatie moet in juni 2009 zijn gerealiseerd.
* via communicatie en voorlichting zal de burger worden
geïnformeerd. Ik denk daarbij aan een landelijke campagne over
goed rioolgebruik dus ook bijvoorbeeld frituurvet.
De bedoeling is dat de landelijke campagne en allerlei lokale
initiatieven elkaar gaan versterken.
Natuurlijk kunt u mij ook benaderen voor het ondersteunen van goede
regionale innovatieve initiatieven en voorbeeldprojecten! In het kader
van het Bestuursakkoord is er ruim 4 miljoen euro beschikbaar. In 2007
is daarvan al ruim 1 miljoen euro aan projecten besteedt waar ook veel
gemeenten bij betrokken zijn.
Tot slot. Ik hoop en verwacht dat u aan de slag gaat. In 2011 gaan we
het waterketenbeleid herijken. Dat lijkt ver, maar dat is het niet. Ik
wil de ingeslagen weg - het zogenaamde bottom up beleid - voortzetten
omdat ik dat een verstandige route vindt, maar daarvoor zijn wèl
resultaten nodig. Ik daag u de uitdagingen op te pakken.
Leg de lat hoog! Het programma van de Rioned-dag van vandaag nodigt u
ook daartoe uit!: beter onderhoud, omgaan met hemelwater,
wateroverlast, en dat alles met weinig mensen en weinig tijd. Ga er
maar aan staan.
Daarbij zal u focus niet alleen op samenwerken maar ook op het
verbeteren van de bedrijfsprocessen liggen, de benchmarking helpt
daarbij.
Mijn motto voor waterketen is: samen DOEN . Werk grenzeloos samen,
benut kennis van het waterschap, benut ervaring en bedrijfsmatig
werken van het drinkwaterbedrijf. Staan er regels in de weg? Laat het
mij weten! Heeft u een echt goed idee? Ik stimuleer graag!
Ik verwacht inderdaad veel van uw sector, maar heb veel vertrouwen in
uw werk: uw wil om samen te werken, uw wil om te innoveren, uw
ambities, uw visie op de toekomst. Ik wil samen met u op weg naar een
duurzaam rioleringsbeheer nieuwe stijl...
Dank u !
Dossiers
* Afvalwater
* Drinkwater
* Zwemwater en zwembaden
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer