De vele gezichten van burgerparticipatie
20 maart 2008
Patricio Silva en Herwig Cleuren van de Universiteit Leiden hebben
aangetoond dat een nauwe samenwerking tussen burger en overheid
duidelijk bijdraagt aan een beter beleid en een versterking van de
democratie. Tegelijkertijd laten ze zien dat er geen vast recept lijkt
te bestaan voor burgerparticipatie. Hun onderzoek naar de
burgerparticipatie in Porto Alegre in Brazilië en Santiago in Chili
geeft aan hoe totaal verschillend het kan zijn met Nederland.
Burgerparticipatie in overheidsbeleid wordt in de moderne politiek
steeds belangrijker. Zo zoekt de overheid in Nederland door
'interactieve beleidsvorming' en, nog recenter, 'e-governance'
draagvlak voor haar beleid en beslissingen door de burger inspraak te
geven. Silva en Cleuren zagen dat de burgerparticipatie in
Zuid-Amerika ook leeft.
De linkse aanpak: invloed op geldverdeling
In Zuid-Amerika past men bij de representatieve democratie steeds
vaker directe burgerinspraak toe bij de besteding van overheidsgeld,
om corruptie tegen te gaan. Deze ontwikkeling wordt vaak gekoppeld aan
het begrip good governance en heeft wereldwijd navolging gekregen.
Porto Alegre in Brazilië is de bakermat van deze vorm van
burgerparticipatie en een symbool voor de nieuwe linkse politieke
beweging in Zuid-Amerika. Eind jaren tachtig legde men daar de basis
voor 'participatieve budgettering', een jaarlijks terugkerende ronde
van burgervergaderingen waar elke inwoner zijn stem kan uitbrengen
over de besteding van het gemeentegeld. Het idee komt voort uit een
linkse ideologie en de wens om bewoners van sloppenwijken invloed te
geven op overheidsbeslissingen. Ook de middenklasse engageerde zich
als reactie tegen het politieke clientelisme en de corruptie van de
oude conservatieve elite.
Uit het onderzoek blijkt dat ambtenaren doorslaggevend geweest zijn
voor het democratische succes van Porto Alegre, terwijl men juist de
burgers aan de macht wilde laten. In deze setting is de rol van
doortastende ambtenaren heel interessant: zij offeren hun vrije
avonden en weekenden op om buurtcomités en burgervergaderingen te
activeren en te begeleiden zodat ze over voldoende informatie en
capaciteit beschikken om de burgemeester ter verantwoording te roepen.
Deze toewijding is heel belangrijk geweest en heeft de levenskwaliteit
van vooral de armsten in Porto Alegre drastisch verbeterd.
De neoliberale aanpak: betrekken en verantwoorden
In Santiago de Chile is burgerparticipatie in de gemeentepolitiek
neoliberaal: de centrale overheid betrekt de burgers van bovenaf bij
het beleid en legt daarover verantwoording af. De democratie is van
een totaal ander karakter dan in Brazilië, maar de resultaten zijn er
niet minder. Na het militaire regime van Pinochet is de Chileense
overheid centralistisch gebleven, maar wel snel gemoderniseerd. De
armoede- en de corruptieniveau zijn gedaald tot het laagste van
Latijns-Amerika en de overheid is transparant en efficiënt geworden.
Toch zijn burgers niet direct betrokken bij de politiek en is er ook
geen brede behoefte aan politieke participatie. Burgers hebben het
vertrouwen dat de overheid haar werk goed doet en de grote meerderheid
van de bevolking profiteert van de gestegen welvaart en de verbeterde
overheidsdiensten.
Burgerparticipatie geen standaardrecept
De vergelijking tussen Porto Alegre en Santiago de Chile toont aan dat
participatie van burgers in de politiek niet volgens een eenduidige
formule evolueert en geen optimum kent. De relatie tussen staat en
burgermaatschappij hangt af van de heersende politieke cultuur.
Bovendien kan de mate en de aard van burgerparticipatie erg variëren
afhankelijk van de behoeftes van de burgermaatschappij. Het is vooral
belangrijk dat de overheid in staat is to deliver the goods op een
transparante manier en zonder financiële putten te slaan.
..............................
Meer informatie bij:
* prof. dr. Patricio Silva (Universiteit Leiden)
* psilva@let.leidenuniv.nl
* dr. Herwig Cleuren (Universiteit Leiden)
* h.m.r.h.cleuren@let.leidenuniv.nl
Dit onderzoek is onderdeel van het NWO-programma 'Shifts in
Governance'
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek