Ministerie van Algemene Zaken

NOS, Met het oog op morgen, Radio 1

Radio / TV-interview | 28-03-2008

Minister-president Balkenende, na aflloop van de wekelijkse ministerraad, over de film Fitna en de gevolgen en reacties

SLOTBOOM:
Hoe was dat nou gisteren? U krijgt een berichtje dat die film uitkomt en wat gebeurt er dan?


BALKENENDE:
Ik was op het Catshuis en toen ben ik direct die film gaan bekijken met een aantal van de adviseurs via internet.

SLOTBOOM:
Op het Catshuis?


BALKENENDE:
Ja. We hadden het bewindsliedenoverleg daar, dus dat kwam goed uit. En daarna is minister Hirsch Ballin gekomen, en trouwens ook andere bewindslieden, en toen heb ik al de eerste contacten gehad. Minister Verhagen was er ook. Vervolgens ben ik naar het ministerie gegaan om met het ministerieel beleidsteam te praten over de inhoud van de film en over onze verklaring.

SLOTBOOM:
U zit voor dat scherm en u ziet die film: wat denkt u dan?


BALKENENDE:
Het is dus een beetje onwezenlijk want je hebt natuurlijk een hele tijd gedacht van: wat wordt die film? Tegelijkertijd zie je een aantal beelden waarvan je het gevoel hebt van: ja, dit heb ik eerder gezien. Dus dat is niet zo veel nieuws. Maar het is eigenlijk meer dat je de reflectie krijgt wanneer je de hele film hebt gezien. En dan ga je nadenken van: wat zeg je er eigenlijk mee? Want aan de ene kant zie je verschrikkelijke dingen en die verwerpt iedereen. Maar tegelijkertijd komt dan de vraag op: wat heeft Geert Wilders hiermee willen zeggen? En hoe komt zo'n film bij mensen aan? Dan ga ik natuurlijk nadenken van: wat ga ik er straks over zeggen? En ik denk natuurlijk aan moslims in Nederland die van goede wil zijn, die met anderen vreedzaam willen samenleven. Hoe komt zo'n film daar aan? Wat is het beeld dat je oproept van zo'n godsdienst? Het was echt een zwart-wit verhaal.

SLOTBOOM:
Femke Halsema van GroenLinks zei: flutfilm, ik vond het helemaal niks.


BALKENENDE:
Ik heb in een van de kranten gelezen dat iemand zei geloof ik van dat het bij een filmacademie niet eens een voldoende zou zijn geweest. Maar dat is misschien de compositie.

SLOTBOOM:
Vond u het ook een flutfilm?


BALKENENDE:
Ik gebruik niet deze woorden. Daarvoor vind ik de situatie eerlijk gezegd ook te ernstig. Want het is een film die mensen kan kwetsen. Het is een film die natuurlijk ook internationaal veel aandacht trekt die te maken heeft met de reputatie van Nederland, hoewel dit niet Nederland is maar de heer Wilders. Er hangt ook veel van af.

SLOTBOOM:
Wilders heeft vandaag gezegd: Balkenende moet met rode oortjes maar eens erkennen dat hij het gewoon verkeerd heeft gehad. Ik heb helemaal niks verkeerd gedaan in die film.


BALKENENDE:
Ach, dat zie ik dan toch echt heel anders. We praten nu een paar maanden over deze film. De heer Wilders heeft in het begin onduidelijkheid laten bestaan hoe die film zou eindigen. Want u weet ook in de krant, de Telegraaf werd gespeculeerd over het verbranden of verscheuren van de Koran. Hij heeft dat niet weersproken, hij heeft gewoon zegt: u moet maar afwachten.

SLOTBOOM:
Het ontploffen van het hoofd van Mohammed.


BALKENENDE:
Bijvoorbeeld ook dat. Zijn boodschap kon fors zijn want hij heeft ook eerder gezegd: je moet de Koran verbieden. Dat gebeurde vorig jaar. Daarnaast zie je natuurlijk dat er in het binnen- en buitenland heel veel over werd gesproken. Ook in het buitenland was sprake van grote zorg. Dan heb je met die realiteit te maken.

SLOTBOOM:
Maar uiteindelijk is dat allemaal niet in die film terecht gekomen.


BALKENENDE:
Ja maar kijk, nog los van de precieze inhoud van de film. Die werking was er allang. Er werd over Nederland gesproken en niet in de positieve zin. Nou, dan heb je die film en dan zegt de heer Wilders: ach, ik blijf toch binnen de grenzen van het Nederlands strafrecht. Dat zal moeten blijken. Het OM onderzoekt de film nog. Maar de film geeft wel een beeld van een godsdienst, het beeld zegt wel veel over islam en moslims. En dan zeg ik: we hebben het geluk dat moslimorganisaties op een hele positieve manier reageren, dat ze zeggen: we kiezen niet de weg van geweld maar wij zoeken de dialoog. Dus ze reageren op een gematigde manier.

SLOTBOOM:
Hulde voor de moslims, zegt Wilders.


BALKENENDE:
Ja, dat is wel gek hè? Als hij nu zelf zegt 'hulde voor de organisaties' terwijl je zo kritisch bent op de islam en op moslims, dan denk ik: had dat dus bedacht voordat je zo film hebt gemaakt. Het is wel weer zo, als je nu een compliment geeft aan moslims dan zeg ik: waarom heb je die film op deze manier gebracht? Degenen die gisteren en vandaag zo ontzettend redelijk en ook goed reageren dat zijn ook gewoon overtuigde moslims. En die voelen zich ook gekrenkt. Maar ze reageren op een hele goede manier. Waarom roep je dan dat beeld op met zo'n film? Hij bewijst hier zijn ongelijk ook wel.

SLOTBOOM:
De vrijheid van meningsuiting, heeft hij zich daaraan gehouden? Is hij zich niet te buiten gegaan aan wat mag? Niet juridisch, maar politiek?


BALKENENDE:
De film zal door mensen misschien heel verschillend worden beoordeeld. Er zullen mensen zijn die zeggen: ach, dat moet toch kunnen.

SLOTBOOM:
Wat vindt u? Kan en mag dit?


BALKENENDE:
Ik heb gisteren gezegd namens de regering en dat vind ik zelf natuurlijk ook: ik had liever gezien dat die film er niet was gekomen.

SLOTBOOM:
U riep een tijd geleden tegen Wilders: u moet uw verantwoordelijkheid nemen. Je kunt ook redeneren: dat heeft hij gedaan want hij blijft binnen de grenzen van de wet voor zo ver we dat nu kunnen zien.


BALKENENDE:
Die juridische vraag krijgen we nog. Op het ogenblik merk ik al in het buitenland dat de sentimenten beginnen op te komen. Vanuit diverse landen begint de kritiek aan te zwellen. Dat wisten we natuurlijk ook. Om die reden zijn we ook al maandenlang bezig om uit te leggen dat dit de heer Wilders is en niet de Nederlandse regering. Dus die gevoelens die zijn er. Dan kom je met een film en wat doe je dan. Dan vereenzelvig je islam met geweld en terrorisme. En dan vind ik dat eigenlijk een hele slechte boodschap. Ik verwerp die interpretatie van de islam. Je doet er geen recht mee aan al die moslims die van goede wil zijn in Nederland en ver daarbuiten. Dan vind ik dat eerlijk gezegd buitengewoon jammer. Je hebt het recht in Nederland om met gevoelens te komen, je mag je mening geven over zaken. Alleen, wat schiet je hiermee nou op?

SLOTBOOM:
Maar is het ook mooi dat we nu in een land wonen waarin iemand zo'n film kan maken - los van het feit wat je van die film vindt - dat de reacties vervolgens in het binnenland meevallen. Dan moet je misschien wel achteraf concluderen: dat kan dus hier in Nederland. Zo'n film maken, de vrijheid van meningsuiting, de reacties valken mee.


BALKENENDE:
Maar daar hebben we zo'n film niet voor nodig. Nederland is een land met een enorme vrijheid. En ik heb steeds gezegd: de vrijheden die we hebben die moeten ook altijd gekoppeld zijn aan verantwoordelijkheid. En zo voel ik dat ook. En nou komt die film uit en dan zeg ik: ja, wat hebben we er nu feitelijk aan? Het is een beeld van een islam waar heel veel op af te dingen is. Een film die makkelijk kan leiden tot dat mensen zich gekwetst voelen omdat het ook gaat over je innerlijk, hoe jezelf in het leven staat en wat geloof voor jou betekent. Het heeft et maken met het beeld van Nederland in andere landen. Er zijn tal van Nederlanders die elders in de wereld zijn die zich gewoon zorgen maken. Ik heb die film echt niet nodig om te bewijzen dat Nederland een geweldig land is.

SLOTBOOM:
En toch heb ik het idee dat als deze film bij wijze van spreken drie jaar geleden was vertoond dat die meer had los gemaakt, ook misschien wel in de moslimgemeenschap, dan nu.


BALKENENDE:
Ik zal u zeggen wat er feitelijk nu speelt. Hoe het drie jaar geleden zou zijn geweest dat weten we niet. Maar één ding weet ik wel. Als wij als regering niet voortdurend hadden gezegd van: we lopen hiermee risico's, als we andere landen niet hadden geïnformeerd, trouwens ook in Nederland zelf niet de nodige contacten hadden gehad met grote steden, met moslimorganisaties, dan denk ik dat je een ander beeld zou hebben gehad. U moet zich voorstellen, als wij niet van die film hadden geweten en als nu plotseling die film daar ineens was geweest zonder de voorbereidende activiteiten, dan had je misschien een totaal ander debat gehad.

SLOTBOOM:
U sprak een paar weken geleden van: het kan crisis worden. Zitten we in die crisissituatie op dit moment?


BALKENENDE:
Dat zal nog moeten blijken. Dat kun je in Nederland sowieso niet zeggen want het is tot nu toe rustig gebleven, met dank ook aan de evenwichtige reacties uit moslimkringen. In het buitenland is het nog te vroeg om definitief conclusies te kunnen trekken. U heeft ook bijvoorbeeld gezien wat er in Denemarken is gebeurd, dat ging pas na maanden spelen. Dus het is veel te vroeg om nu al conclusies te kunnen trekken. Maar ik heb destijds willen zeggen van: als ik nu zie wat er in de film zou kunnen gebeuren en wat er aan beelden in het buitenland leeft, dan moet je daar je ogen niet voor sluiten.

SLOTBOOM:
Heeft u Wilders nog gesproken?


BALKENENDE:
Nee.

SLOTBOOM:
Waarom niet?


BALKENENDE:
Daar is ook geen reden voor. De afgelopen tijd is natuurlijk door meerdere bewindslieden met Wilders gesproken. En natuurlijk meer in het bijzonder de bewindslieden die direct met hem te maken hebben. De ministers van Justitie, Binnenlandse Zaken en Buitenlandse Zaken.

SLOTBOOM:
U bent de premier.


BALKENENDE:
Ja, maar het gaat om de functionele verantwoordelijkheid. En de minister van Binnenlandse Zaken gaat over het beveiligingsaspect en dat geldt ook voor de minister van Justitie. De minister van Buitenlandse Zaken die heeft te maken met de buitenlandse aspecten. Zo hebben we ook de afspraken gemaakt. En heeft u ook steeds gehoord hoe de reactie steeds was van de heer Wilders? Als je met hem praat dan is hij geïntimideerd. Dat soort gesprekken met hem hebben geen zin. (Letterlijke tekst, ongecorrigeerd, GB)