Radboud Universiteit Nijmegen


Oratie Ton Dijkstra, hoogleraar Psycholinguïstiek en meertaligheid

Datum bericht: 6 mei 2008

Ton Dijkstra, hoogleraar Psycholinguïstiek en meertaligheid aan de Radboud Universiteit, houdt 9 mei zijn oratie Met andere woorden: over taal en meertaligheid. Dijkstra was in de jaren negentig een pionier op het gebied van meertaligheidsonderzoek en is hoogleraar geworden op een moment dat er weer een nieuw tijdperk lijkt te zijn aangebroken voor de taalkunde en taalpsychologie.

Dijkstra: `Er is een paradigmawisseling gaande. Het traditionele werk van taalkundigen en taalpsychologen heeft ons veel geleerd over de individuele componenten van het systeem waarin taalkennis ligt opgeslagen en dat ons in staat stelt taal te gebruiken. Maar het lijkt niet langer toereikend om ons taalvermogen los van andere denk- en sociale vaardigheden te zien. Taal werkt niet zonder andere cognitieve vaardigheden, ze zit verspreid over het hele brein en maakt contact met hersengebieden die ook voor heel andere dingen worden gebruikt. Kinderen leren taal ook niet op zichzelf, alsof het een ingekapselde module is, maar terwijl ze de wereld leren kennen met al hun zintuigen.

En als taal niet een losgekoppeld, 'speciaal' of 'uniek' vermogen is, dan begrijpen we ook wat beter dat het niet enkel is voorbehouden aan mensen, zelfs meertaligheid niet. Dieren die mensentaal leren begrijpen zijn ook tweetalig! Bordercollie Betsy heeft een vocabulaire van ruim 300 woorden en kan op commando of bij foto's allerlei voorwerpen (bal, touw, papier) opsporen. Symboolbegrip laat zien hoezeer taal en cognitie verbonden zijn.

De aandacht in het taalonderzoek verlegt zich nu naar de invloed van niet-talige context. De relaties met taal van allerlei zaken die eerst als `ruis' werden beschouwd - interacties met andere sprekers, sociale verhoudingen,emoties, taakcontext - zijn nu de nieuwe hot topics in onderzoek.'

LIEF of LEAF?
Een van de onderwerpen die Dijkstra onderzoekt, is hoe het brein in verschillende situaties kiest tussen de talen die iemand kent, zowel bij lezen als bij luisteren of spreken. `Tot in de jaren negentig van de vorige eeuw dacht men dat bij het lezen en luisteren alleen woordmogelijkheden uit dezelfde taal actief werden die qua vorm gelijk of bijna gelijk waren aan de invoer. Maar in onderzoek zien we ook activatie van woorden die uit een andere taal komen. Als je Nederlandssprekend bent met Engels als vreemde taal, dan wordt bij het horen van het woord LIEF ook LEAF (`blad') actief.'

Werd dergelijk onderzoek tot nu toe voornamelijk met reactietijdmetingen gedaan, tegenwoordig kunnen onderzoekers ook gebruikmaken van EEG-metingen en fMRI. In de scanner werd Dijkstra en zijn collega-onderzoeker Walter van Heuvens theoretische model voor woordherkenning door meertaligen bevestigd; een vondst die recent tot een publicatie leidde in het tijdschrift Cerebral Cortex (1). Woorden die in meerdere talen op elkaar lijken, leiden tot extra activiteit in hersengebieden die zijn geassocieerd met het opmerken en oplossen van de competitie tussen woorden tijdens de herkenning. `We zitten dus op het goed spoor.'

Met andere woorden. Over taal en meertaligheid
Oratie Ton Dijkstra, hoogleraar Psycholinguïstiek en meertaligheid Vrijdag 9 mei, 15.45 uur, Aula, Comeniuslaan 2, Radboud Universiteit Nijmegen
De tekst van de oratie van Ton Dijkstra verschijnt half mei op www.ru.nl/oraties

(1) Language Conflict in the Bilingual Brain. Walter J.B. van Heuven; Herbert Schriefers; Ton Dijkstra; Peter Hagoort Cerebral Cortex 2008; op internet sinds 18 april beschikbaar als advanced acces-publicatie:
http://cercor.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/bhn030