Persbericht VU
Klokkenluider op ministerie van Defensie
NU SPIJKERS MET KOPPEN SLAAN
Klokkenluider Fred Spijkers voorkwam bijna een kwart eeuw geleden dat de ontploffing van een ondeugdelijke mijn (met dodelijke afloop) in de Defensie-doofpot belandde. Wat er vervolgens met hem is gebeurd, tart elk voorstellingsvermogen. Het staat haaks op alles wat de rechtsstaat en een integere overheid dienen te belichamen, zo stellen twee VU-hoogleraren die op dit gebied onderzoek doen en de zaak vanaf de jaren negentig hebben gevolgd. Ze koppelen daaraan een concreet plan om Spijkers en andere klokkenluiders te helpen en de bestuurlijke integriteit te dienen.
De helft van de Tweede Kamer wil dat er een streep wordt gezet onder het klokkenluidersdossier Fred Spijkers. Ze willen dat Spijkers' problemen met zijn inkomen, pensioen, belastingaanslagen, rekeningen van arts en advocaten, verzekeringen en een administratieve rectificatie voor de zomer zijn opgelost. Zij stellen voor dat staatssecretaris De Vries Pieter van Vollenhoven aanstelt als vertrouwenspersoon om Spijkers te ondersteunen. Van Vollehoven is daartoe bereid, mits het kabinet hem daarom vraagt.
Dit is een mooi initiatief. Toch mag dit niet betekenen dat andere klokkenluiders daardoor geen aandacht zouden krijgen en er geen oog is voor het herstel van rechtstaat en bestuurlijke integriteit. Huberts en Van den Heuvel stellen een vijfpuntenplan voor dat op beide aspecten ingaat. Het zou het kabinet maar ook de Tweede Kamer sieren wanneer ze de moed opbrengen met behulp van dit plan een doorbraak te bereiken en van fouten te leren.
Vijfpuntenplan
1. Spijkers en zijn twee kinderen moeten gebruik kunnen maken van de toegekende financiële tegemoetkoming, zonder dat dit Spijkers nu of in de toekomst bindt aan beperkingen. Defensie komt de afspraak na dat de kosten van de advocaat en vertrouwensarts van Spijkers worden betaald.
2. Geen enkele politieke of ambtelijke functionaris mag zich kunnen onttrekken aan de verantwoordingsplicht voor ernstig falen in het verleden. Niemand mag van strafrechtelijk en bestuursrechtelijk onderzoek en procedures worden gevrijwaard. Het is aan de rechterlijke macht en niet aan kabinet of ambtenaren om hierin de grenzen te trekken.
3. Algemeen geldt dat het openbaar bestuur verantwoording aflegt over politieke en ambtelijke beslissingen en besluitvormingsprocessen door middel van archivering en openbaarmaking. Er is geen reden informatie over Spijkers langer geheim te houden dan in dit soort gevallen gebruikelijk is. De archieven moeten beschikbaar komen en te raadplegen zijn op een wijze die ook voor soortgelijke gevallen geldt. Het is aan de (bestuurs)rechter om dit te toetsen.
4. Er wordt voortvarend gewerkt aan een oplossing voor andere urgente klokkenluiders zoals Ad Bos. Het door de meerderheid van de Tweede Kamer gesteunde plan voor een noodfonds wordt snel ingevoerd. De minister van Binnenlandse Zaken neemt het voortouw, ongeremd door mogelijke tegenwerking vanuit andere departementen en realiseert dat per 1 september.
Ondertussen wordt ook gewerkt aan de door de minister beloofde verbetering van de wijze waarop de overheid op klokkenluiders reageert.
5. De Tweede Kamer initieert een onderzoek naar de vraag wat er is misgegaan in de wijze waarop de rijksoverheid met klokkenluiders omgaat. Een parlementaire enquête is nodig, opdat politici, bestuurders en (top)ambtenaren onder ede gehoord moet kunnen worden (evenals andere betrokkenen zoals landsadvocaat en ombudsman). De enquête moet zich niet tot de zaak Spijkers beperken. Het gaat er bij dit onderzoek om te leren welke mechanismen ertoe hebben geleid dat de rechtsstaat met voeten is getreden en individuele burgers tot slachtoffer zijn gemaakt. Daarvoor is de informatie onmisbaar van ambtenaren die tot nu toe hebben moeten zwijgen.
Een eerste versie van het plan is op 19 mei gepresenteerd in NRC Handelsblad; deze krant heeft ook een website geopend, waarop reacties en adhesiebetuigingen kunnen worden geplaatst.
Vrije Universiteit Amsterdam