Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland (ASTRON)
English
PRESS RELEASE
Dwingeloo, 22 mei 2008
Sterk versnelde pulsar ontdekt - dader spoorloos
Astronomen hebben een snel ronddraaiende pulsar ontdekt, die in een
langgerekte baan om een ster draait die lijkt op onze eigen zon. De
combinatie van een dergelijke pulsar met deze zonachtige ster is nog
niet eerder vertoond, en stelt wetenschappers voor een raadsel wat
betreft de ontstaansgeschiedenis ervan, zo schreven zij deze week in
het wetenschappelijk tijdschrift Science. De Westerbork telescoop van
ASTRON heeft een bijzondere bijdrage geleverd aan de ontdekking, door
de pulsar heel nauwkeurig te volgen tijdens de dichtste nadering in de
baan langs de zonachtige ster. Met speciale apparatuur, de zogeheten
pulsar machine 'PuMa-II', was het mogelijk nauwkeurige timing
resultaten van de pulsar te verkrijgen.
Een internationaal team van astronomen ontdekte de pulsar, genaamd
J1903+0327, voor het eerst in 2006, tijdens een onderzoek met de
Arecibo radio telescoop van de US National Science Foundation in
Puerto Rico. Hierna werd de pulsar gedetailleerd onderzocht met de
Westerbork telescoop van ASTRON, de Arecibo telescoop, de Robert C.
Byrd Green Bank Telescoop (GBT) in West Virginia, Amerika, en de
Gemini North optische telescoop op Hawaii.
Een pulsar is een snel ronddraaiende neutronenster die
elektromagnetische straling en radiostralen uitzendt in de vorm van
snelle pulsen. Hij is slechts tien kilometer groot, maar 500.000 keer
zo zwaar als de aarde. De meeste pulsars draaien een paar keer per
seconde rond hun eigen as. Sommige pulsars, zoals de ontdekte pulsar,
tollen veel sneller rond, namelijk honderden keren per seconde. Zij
worden 'milliseconde pulsars' genoemd. Ze zijn sterk versneld door
invallend gas van een begeleidende ster; de pulsar draait vrijwel
altijd in een perfecte cirkel om de gasdonor heen. De ster rond de
nieuw ontdekte pulsar heeft echter nooit gas verloren en de extreem
langgerekte baan is een mysterie.
Pulsar baan vergeleken met de baan van de aarde.
Vergeleken met de aardbaan (links) beweegt de veel zwaardere pulsar
(rechts) in een zeer kleine en ellipsvormige baan. (NB: de zon en
begeleider zijn 10x vergroot weergegeven; de aarde 1000x en de pulsar
100.000x)
Ben Stappers van de Universiteit van Manchester en voorheen van ASTRON
leidde de waarnemingen met de Westerbork telescoop: "Door de pulsar
met telescopen over de hele wereld zeer nauwkeurige te volgen, hebben
we de unieke eigenschappen van dit systeem kunnen achterhalen. De
pulsar blijkt ongewoon zwaar en we hopen daarmee de eigenschappen van
materie op extreem hoge dichtheden te begrijpen, dichtheden die je in
het laboratorium nooit kunt bereiken."
Één van de verklaringen die wetenschappers hebben voor de ongewone
baan van de pulsar is dat de pulsar onderdeel is van een drievoudig in
plaats van een dubbel sterrensysteem. Joeri van Leeuwen van ASTRON en
UC Berkeley rekende voor dat een dergelijk scenario mogelijk is: "We
weten dat een paar procent van de normale sterren die je met het blote
oog kunt zien in trio's rond elkaar draaien. Wanneer één van die drie
ontploft als supernova en een pulsar wordt, kan de tweede ster het gas
leveren voor de versnelling en daarbij als witte dwerg bijna uitdoven.
Misschien zien nu we alleen nog de pulsar en de zon-achtige derde
ster."
Een internationaal onderzoeksteam probeert nu antwoorden te vinden op
deze vraag. De ster nabij de pulsar wordt verder onderzocht om te zien
of die echt lijkt op onze zon en of het daadwerkelijk de begeleidende
ster van de pulsar is. Aanvullende waarnemingen met radio telescopen
worden gemaakt om de baan van de pulsar en zijn beweging in de ruimte
te bestuderen.
---
---
---
---
ASTRON is an institute of the Netherlands Organisation for Scientific
Research, NWO.