Universiteit van Tilburg
Tilburgs onderzoek voorziet economische wetenschap van een ziel
Inaugurele rede hoogleraar consumentenwetenschap Diederik Stapel
Wat is het beste beleid in de kredietcrisis? Hoe pakken we de graaierigheid van topmanagers het beste aan? De traditionele economie heeft geen eenduidig antwoord op zulke vragen. Met behulp van de psychologie komen die antwoorden echter een stuk dichterbij, betoogt hoogleraar consumentenwetenschap Diederik Stapel. Hij spreekt op vrijdag 6 juni zijn inaugurele rede uit aan de Universiteit van Tilburg.
Economen komen van Mercurius en psychologen van Pluto. Ze verschillen hemelsbreed van elkaar, niet alleen betreft persoonlijkheid en levenshouding maar ook in hun wetenschappelijke aanpak. Economen voorspellen gedrag, waarbij ze uitgaan van de rationele mens, terwijl psychologen gedrag in al zijn complexiteit en irrationaliteit observeren en proberen te verklaren.
Toch kunnen economen en psychologen heel goed samenwerken, zegt hoogleraar consumentengedrag Diederik Stapel in zijn inaugurele rede. Sterker: de een kan niet zonder de ander. Steeds vaker erkennen economen dat hun theorieen niet altijd werken en dat ze geen goed antwoord hebben op vragen als: moet de regering opkomen voor de zwakkeren of een efficiente marktwerking? Wat is het beste voor het land? De economie heeft geen ziel, verzuchtte de econoom Rick van der Ploeg. Zij wordt gemakkelijk misbruikt door een ieder die haar nodig heeft. Om de ziel te vinden moet zij volgens Van der Ploeg kijken naar de context waarbinnen economische problemen zich afspelen.
De economische psychologie, zegt Stapel, doet precies dat. In het Tilburg Institute for Behavioral Economics Research (Tiber), waarvan hij overigens directeur is, werken economen en psychologen daarom ondanks hun verschillen met elkaar samen. Ze vinden elkaar in de bestudering van de context die het menselijk gedrag bepaalt. Want ook psychologen zien steeds vaker in dat niet vooral de persoonlijkheid gedrag bepaalt, maar de situatie waarin iemand zich bevindt.
Zo toont onderzoek van Tiber aan dat mensen die afbeeldingen zien van voorwerpen met prijsjes erop zich hebberiger, competitiever, agressiever en minder behulpzaam opstellen dan wanneer ze diezelfde afbeeldingen zonder prijsje zien. Een plaatje van appels en peren in de zon maakt mensen vrolijk, maar een plaatje van appels en peren met prijsjes niet. In een consumentistische omgeving staat 'hebben' voorop, in een niet-consumentistische omgeving 'zijn', aldus Stapel.
Uit ander onderzoek van Tiber blijkt dat de context bepaalt wat mensen duur vinden. Mensen hebben liever zeven euro als anderen in hun groep zes euro hebben, dan acht euro terwijl de rest negen euro heeft. Zeven euro is in bepaalde omstandigheden dus meer waard dan negen euro. Hetzelfde effect treedt op bij het kopen van een huis of het kiezen van een baan met bijbehorend salaris.
Tiber is dan ook de ziel van de economie, betoogt Stapel. Het onderzoek van het instituut leidt tot eenduidige oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Een unieke Tilburgse traditie op het gebied van de economische psychologie, die in 1972 begon met de aanstelling van prof. dr. Gery van Veldhoven, is met dit instituut uitgegroeid tot een vruchtbare rivierbedding waarin psychologen en economen elkaar vinden.
Prof. dr. D.A. (Diederik) Stapel (1966, Oegstgeest) studeerde in psychologie en communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam (beide cum laude). Hij verbleef enkele jaren in het buitenland bij de Universiteiten van East Stroudsburg in Pennsylvania (VS), Exeter (Groot-Brittannie), Chicago (VS), Michigan (VS) en Georgia (VS). In 1997 promoveerde hij cum laude aan de UvA op onderzoek naar de invloed van de omgeving op de eerste indruk die iemand maakt. Vervolgens werkte hij als onderzoeker in Amsterdam en Groningen, waar hij in 2000 benoemd werd tot hoogleraar. In 1999 won hij de Jos Jaspers Early Career Award van de European Association for Experimental Social Psychology en in 2003 ontving hij een Pionier-subsidie van NWO. Hij was ook medeoprichter van societeit De Sleutel in Groningen: een ontmoetingsplaats waar kunstenaars, politici, wetenschappers, zakenmensen, journalisten en anderen in besloten kring maatschappelijke en publieke vraagstukken bespreken. In september 2006 werd hij benoemd tot hoogleraar consumentenwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. Tevens is hij directeur van het Tilburg Institute for Behavioral Economics Research (Tiber) van de UvT.