Expeditie naar de oudste resten van de aarde
Veertien excellente studenten geologie, biologie, sterrenkunde
en wiskunde en zeven stafleden maakten een geologische excursie
naar Australië. De Expeditie Eendracht, georganiseerd door het
Bioscience Initiative van de Faculteit der Wiskunde en
Natuurwetenschappen, had als doel de aller-oudste resten van de
aardkorst en het leven te bezoeken. Het doel van het Bioscience
Initiative is de samenhang tussen de natuurwetenschappen te
bevorderen, vooral rond het gebied van de biologie. Dit
initiatief resulteert onder meer in de Van Leeuwenhoeklezingen.
Kopstukken
In Perth voegde zich een groep van twaalf Australische
studenten en docenten bij de Nederlandse expeditie. De groep
studenten bestond uit zorgvuldig geselecteerde geologen van de
Vrije Universiteit en biologen, sterrenkundigen en een
wiskundige uit Leiden. Aan de eigenlijke expeditie ging een
intensieve cursus van een maand vooraf, met lezingen, practica
en een korte excursie naar de Ardennen, allemaal onder leiding
van kopstukken uit het onderzoeksgebied. Het Leidse aandeel in
de expeditie kwam voornamelijk tot stand door de inzet van Kees
en Marijke Libbenga en Jan Kijne. De financiële steun werd
verkregen van de deelnemende instellingen en van het
Schuurmanfonds.
VOC-schip
De naam van de expeditie is afkomstig van de Eendracht - een
VOC-schip dat in 1616 toevallig aan de Australische kust
verzeild raakte - en daarmee een belangrijke impuls gaf aan de
Europese kolonisatie van dat land. De naam is zeer
toepasselijk, want het doel van de expeditie was de eendracht
tussen de wetenschappen te bevorderen en een band te smeden
tussen getalenteerde studenten uit heel verschillende
vakgebieden.
(22 juli 2008/SH)
---
****
Eendracht maakt macht
Impressie van een studiereis
door Peter Westbroek, emeritus hoogleraar geofysiologie
Is dat niet wat overdreven? Een geologische excursie helemaal
naar Australië voor veertien studenten en zeven stafleden, drie
weken lang en alles betaald! Het klinkt inderdaad exorbitant.
Maar ja, als je een fantastisch idee hebt en genoeg lef, en je
bent bereid om je een paar jaar keihard in te zetten, dan zijn
de wonderen de wereld nog niet uit. Het ging dan ook niet om
gewone geologie, maar om zo ongeveer de aller-oudste resten van
de aardkorst en het leven. En het waren ook geen gewone
studenten, maar zorgvuldig geselecteerde excellente studenten
uit Leiden en van de VU.
Shark Bay
Afbeelding: Doorsnede van een stromatoliet van 3,5 miljard jaar
oud.
In twee versterkte autobusjes reden we van Perth naar het
Noorden. Ons einddoel was een godverlaten woestenij zo'n
anderhalf duizend kilometer verderop: de bergen van Pilbara.
Gelukkig zaten we niet alleen in de bus en was er onderweg al
veel bijzonders te zien. In de lagune van Shark Bay, die zo
zout is dat alleen aangepaste organismen het er kunnen
uithouden, zagen we in het ondiepe water een knobbelig
oppervlak. Dit is een van de heel weinige plekken op aarde met
levende stromatolieten, kalkachtige groeisels van slijmerige
bacteriën. We zouden ze nog vaker zien, maar dan als fossielen.
Miljoenen jaren lang waren die complexe gemeenschappen de enige
levende have van onze planeet, en hier stonden we oog in oog
met de laatste overlevende. Bacteriën, slijm en snot - we
vinden ze maar vies, maar ze vormen de ruggengraat van de
biosfeer.
Pilbaragebied
Afbeelding: Prof.dr. Jan Smit (VU) inspecteert een
ijzerafzetting van meer dan 3 miljard jaar oud. Dit soort
gesteente vormt de grootste ijzervoorkomens op aarde en kan
alleen gevormd zijn toen er nog nauwelijks zuurstof in de
atmosfeer voorkwam.
De geologische kaart van het Pilbaragebied toont een aantal
cirkelvormige granietlichamen van zo'n 50 km doorsnede met
daartussen smalle zones van donkere, basaltische lava. Tussen
die vulkaanafzettingen zitten kalk-, zand- en ijzerhoudende
kiezellagen, gevormd in een ondiepe zee. Dit is een
samenklontering van microcontinenten en er is geen spoor van de
platentektoniek waar geologen zo verzot op zijn. Daarvoor was
het binnenste van de aarde toen dit gesteente werd gevormd, nog
te heet en onstuimig. Minstens zo merkwaardig is de structuur
van de sedimentgesteenten. Die bestaan uit miljoenen
flinterdunne laagjes, gerangschikt in regelmatige bundels die
je kilometers ver kunt volgen. Ze vormen de weerslag van
subtiele fluctuaties in het milieu - het ritme van dag en
nacht, de getijden, ijstijden enzovoort. Fabelachtige archieven
zijn het van de vroege aarde die we nog maar nauwelijks kunnen
ontcijferen. In latere afzettingen zijn zulke structuren
grotendeels vernietigd door gravende dieren, maar die bestonden
miljarden jaren geleden nog niet. Dan zijn er honderden meters
dikke ijzerlagen, ook al in keurige laagjes afgezet. Ze kunnen
alleen maar ontstaan zijn toen er nog geen zuurstof in de
atmosfeer zat.
Verwondering
Het meest aangrijpend vond ik de stromatolieten, de puistige
bacteriegroeisels. De exemplaren uit de Pilbarabergen zijn 3,5
miljard jaar oud. Het is alsof je aan het graf staat van je
allereerste voorouders. Als je al die indrukken op je laat
inwerken, besef je dat niet alleen het leven het resultaat is
van evolutie, maar de hele aarde. Wat een lange en eenzame weg
heeft deze planeet afgelegd en wat een totaal andere wereld is
het geworden. Zo groeide de Expeditie Eendracht allengs uit tot
een oefening in verwondering - en daarmee begint toch alle
wetenschap. In het veld besef je dat de versnippering in
disciplines die zo bepalend is voor het wetenschappelijke
bedrijf met de werkelijkheid maar weinig te maken heeft. Als we
onze oorsprong willen reconstrueren hebben we de hele
wetenschap nodig. Dat is de visie die aan deze onvergetelijke
reis ten grondslag lag.
(22 juli 2008)
22/7/2008
* Nieuws & Agenda
Direct naar:
* Universiteit Leiden in het nieuws
* P&O nieuws
Universiteit Leiden
Universiteit Leiden