Heertje op Lowlands
20 augustus 2008 - Tijdens popfestival Lowlands op 17 augustus hield
de econoom Arnold Heertje een lezing over de economie van het geluk,
of in Lowlands-termen: welvaart en de relatieve waarde van natuur en
goede seks. Natuur en Milieu en de Koninklijke Akademie van
Wetenschappen organiseerden dit college. Heertjes pleidooi voor
immateriele waarden ging er bij de ruim 1500 bezoekers in als koek.
Ik mag toch hopen dat dit een besloten bijeenkomst is, en dat wat ik
hier zeg onder ons blijft, zei econoom Arnold Heertje nadat hij fel
had uitgehaald naar VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes. Maar daar was
de lezing van de emeritus hoogleraar economie te interessant voor. De
opmerking dat Wientjes achteraf bezien in 1962 geheel ten onrechte een
krappe voldoende haalde voor een tentamen economie, diende vooral om
te illustreren dat in Nederland veel te kortzichtig wordt gedacht als
het om economie gaat.
Het was nog vroeg, voor Lowlandsbegrippen. Rond het middaguur zat het
merendeel van de festivalgangers nog op de camping of lag zelfs nog de
roes uit te slapen van de vorige nacht. Bij de Echo-tent stond echter
al een rij te wachten voor de lezing die Arnold Heertje zou gaan geven
in het kader van Lowlands University. Een lezing die mede dankzij
Stichting Natuur en Milieu gehouden kon worden. Ruim vijftienhonderd
bezoekers hadden de moeite genomen om naar de econoom te komen
luisteren. Waarom? Omdat je hier ten minste kunt zitten, antwoordde
een jonge twintiger. Om daar meteen aan toe te voegen: en ik heb hem
een keer op televisie gezien en dat vond ik wel interessant.
Vrolijke bijeenkomst
Heertje zelf leek ook wat verrast door de massale opkomst. Ondanks de
somberheid, de recessie, de inflatie en de kredietcrisis is hier een
vrolijke bijeenkomst. Met deze woorden omschreef hij op zijn eigen
manier het Lowlands-gevoel. En daarmee vatte hij ook eigenlijk de kern
van zijn betoog samen: de stand van de economie, de cijfers en de
grafieken hebben ogenschijnlijk niets te maken met het geluk van
mensen.
Voor mij is de kredietcrisis een geschenk uit de hemel, opende Heertje
zijn college. God roept ons tot de orde. Het consumentenvertrouwen
daalt, blijft dalen en kan wat mij betreft niet genoeg dalen. De zaal
was muisstil: zat de oude econoom nu te raaskallen?
De eenzijdige nadruk op kwantitatieve economische groei zegt volgens
Heertje namelijk niets over de kwaliteit van het leven. Die kwaliteit
wordt maar ten dele bepaald door groeicijfers en de in Den Haag zo
populaire koopkrachtplaatjes. Het is niet zo erg als voor grote
groepen de koopkracht dit jaar gelijk blijft of daalt. Net zo
belangrijk zijn zaken als genoeg open ruimte, natuur en een goede
leefomgeving.
Geluk
De eenzijdige nadruk op kwantitatieve groei heeft economen en
beleidsmakers blind gemaakt voor zaken die van elementair belang zijn
voor het geluk van mensen, maar niet uit te drukken zijn in geld. De
definitie van Economie, stelt Heertje, is de behoeftebevrediging van
mensen daar waar dat betrekking heeft op schaarse goederen. En juist
die schaarse goederen zijn lang niet allemaal te monetariseren. De
kern van de economische wetenschap is niet alleen de marktwerking,
benadrukte Heertje. Er gebeuren heel veel dingen buiten de markt om,
die toch van wezenlijk belang zijn voor mensen. De luchtkwaliteit valt
nu eenmaal niet via de markt te regelen. En dat heeft Bernard Wientjes
van de werkgevers niet in de gaten wanneer hij zegt dat de
milieubeweging het land uitgezet moet worden omdat ze de verbreding
van de A4 vertragen.
Er staat een breed scala aan kwalitatieve vraagstukken op de agenda en
de oplossing daarvan wordt bemoeilijkt door het streven naar
ongebreidelde groei. Het economische systeem wordt nu beschouwd als
een rechte lijn van productie naar consumptie. Maar economie is een
reproductiesysteem, een kringloopproces. Hij greep daarbij terug naar
de econoom David Ricardo, die in de negentiende eeuw stelde dat de
prijs van arbeid gelijk is aan het welvaartsniveau dat een arbeider
nodig heeft om zich voort te kunnen planten. Als het aan Heertje ligt,
wordt het gehele economische systeem zo bekeken.
Idealistische levensgenieters
De twee vragen die daarbij van belang zijn: welke consumptiestromen
zijn niet relevant voor de reproductie van het systeem en wat moet er
in de organisatie van de productie gebeuren om het systeem
reproduceerbaar te houden? Heertje vulde de antwoorden zelf deels in:
milieuvriendelijkheid, verstandig energiegebruik, afvalreductie en een
cradle-to-cradle benadering zijn delen van de oplossing. De
kwantitatieve groei moet ondergeschikt gemaakt worden aan de kwaliteit
van leven voor deze en toekomstige generaties.
Ondanks het publiek, dat in het beste geval slechts ten delen uit
economen bestaan zal hebben, heeft Heertje in drie kwartier een
redelijk diepgravende visie gegeven op de economie. Dat het publiek
drie kwartier geboeid bleef luisteren kwam dan ook zeker door
aansprekende presentatie van Heertje, waarbij regelmatig een sneer
werd uitgedeeld naar politici of belangenbehartigers. Maar het was
uiteindelijk vooral het inhoudelijke pleidooi voor de herwaardering
van immateriële zaken en de kwaliteit van het leven, dat er bij de
Lowlands-gangers in ging als koek. Lowlanders zijn toch bij uitstek
idealistische levensgenieters. Een generatie van hedonisten, die zich
wel degelijk interesseren in de wereld om hen heen. En de generatie
die het straks voor het zeggen krijgt in Nederland. En dat had Heertje
dondersgoed in de gaten.
Klik hier voor de Lowlands-site over Heertje
Publicatiedatum: 20-08-2008
Stichting Natuur en Milieu