Ingezonden persbericht


2008 SCHRIFTELIJKE VRAGEN
95 vragen van mevrouw M.H. Bikker
(ingekomen 2 september 2008)

Schone schijn -de signalering van mensenhandel in de vergunde sector

In juli 2008 publiceerde de KLPD- Dienst Nationale Recherche het rapport 'Schone Schijn - de signalering van mensenhandel in de vergunde sector'. In dit rapport komt aan de orde dat de opheffing van het algemeen bordeelverbod ook in Utrecht niet tot gevolg heeft gehad dat de vergunde prostitutiesector opereert zoals de wetgever voor ogen staat.

Een citaat uit het voorwoord van het rapport: 'Het is een illusie dat een schone normale bedrijfstak is ontstaan. In de vergunde raamsector van de prostitutiegebieden in Amsterdam, Alkmaar en Utrecht konden mensenhandelaren, pooiers en bodyguards jarenlang hun gang gaan.'

Aanleiding van het rapport is het onderzoek naar een crimineel netwerk dat betrokken was bij omvangrijke mensenhandel en prostitutie, abortus en cosmetische correcties bij de slachtoffers onder dwang. Het is zeer schokkend om te lezen welk leed zich de afgelopen jaren, ook in Utrecht, onder vrouwen heeft afgespeeld en zich mogelijk nog afspeelt in de vergunde sector. In het rapport worden meerdere knelpunten in het overheidsoptreden zichtbaar.


1. Is het College op de hoogte van het rapport Schone Schijn uitgebracht door de KLPD- Dienst Nationale Recherche?
2. Afgaande op de conclusie dat tussen de 50 en 90 % van de prostituees in de vergunde sector onvrijwillig werkt, hoeveel vrouwen zijn in Utrecht minimaal onvrijwillig actief in de vergunde sector? En hoeveel maximaal?
3. Wat vindt het College hiervan?

De burgemeester heeft aangegeven dat de bestrijding van mensenhandel hoge prioriteit heeft en ook in de doelstellingen van de politie Utrecht is dit tegenwoordig terug te vinden. De ChristenUnie is daar zeer verheugd over. Het rapport merkt echter op dat het beleid soms nog verschilt van de uitvoering in de praktijk. Slachtoffers hebben bovendien hun twijfels bij de strafrechtelijke handhaving. Het rapport bevat meerdere aanbevelingen om deze knelpunten te doorbreken. Een van de aanbevelingen is het waarborgen van een gedegen uitstaptraject. Een ander belangrijk knelpunt is dat signalen van mensenhandel te laat aanleiding geven tot optreden of onvoldoende worden herkend. Duidelijk moet worden waar dit misgaat in de keten. Veel van de aanbevelingen raken niet alleen de gemeente maar ook andere betrokkenen. Desalniettemin kan het College ook andere instanties aanspreken op verantwoordelijkheden en mogelijke verbeteringen.


4. Welke aanbevelingen uit het rapport ziet het College als een verbetering voor het gemeentelijk beleid? Hoe gaat ze deze vorm geven?
5. Welke lessen worden er voor de gemeentelijke organisatie getrokken uit het verleden?
6. Is in Utrecht helder vastgelegd welke verantwoordelijkheden de verschillende ketenpartners hebben?
7. Zijn er aanbevelingen die u onder de aandacht wilt brengen bij de verschillende partners? Zo ja, welke?

Verschillende betrokkenen geven aan dat vrouwen pas uit de prostitutie stappen als ze daar zelf aan toe zijn. Dan moet er direct hulp zijn en een plek waar deze slachtoffers terecht kunnen. Bekend moet zijn waar men hulp kan vinden. Gelukkig kennen we in onze gemeente al meerdere uitstaptrajecten voor prostituees.
8. Zijn er op dit momenten vrouwen die op een wachtlijst staan voor een uitstaptraject?
9. Hoe zorgt de gemeente er voor dat haar uitstaptrajecten voldoende bekend zijn? Zijn hierin nog verbeteringen mogelijk, zo ja welke?


10. Heeft in Utrecht de opheffing van het bordeelverbod effect gehad voor het bestrijden van mensenhandel? Zo ja, welk effect? Zo nee, welke conclusies verbindt u daaraan?


---- -- Schone schijn
de signalering van mensenhandel in de vergunde
prostitutiesector
KLPD - Dienst Nationale Recherche

Schone Schijn
De signalering van mensenhandel in de vergunde
prostitutiesector
KLPD - Dienst Nationale Recherche

Uitgave Inhoud Korps landelijke politiediensten (KLPD)
Dienst Nationale Recherche
Hoofdstraat 54 oorwoord V 8

3972 LB Driebergen

Samenvatting 10 Driebergen, 1 juli 2008
Copyright © 2008 KLPD - Dienst Nationale Recherche 1 Inleiding 22
1.1 Doelstelling 23 Colofon 1.2 Probleemstelling 24 Tekst M.M.J. van Hout en F.J. van der Laan 1.3 Onderzoeksvragen 24 In opdracht van het Landelijk Parket 1.4 Afbakening 25 Vormgeving Het Lab - grafisch ontwerpers BNO, Arnhem 1.5 Indeling in hoofdstukken / Leeswijzer 26 Foto omslag Hollandse Hoogte, Amsterdam
Druk Thieme MediaCenter, Rotterdam 2 Het project Sneep 28
2.1 De programmatische aanpak 28 Disclaimer 2.2 Het barrièremodel 29 Verspreiding en/of vermenigvuldiging van (delen van) dit verslag is niet toegestaan 3 groep Dürdan De 32 zonder vooraf toegekende schriftelijke toestemming van Dienstleiding Nationale 3.1 Structuur organisatie 32 Recherche en het Landelijk Parket. 3.2 Afscherming 33
3.3 Slachtoffers 34 De beschrijving van het criminele samenwerkingsverband berust grotendeels op 3.4 Facilitatoren 36 gegevens uit strafrechtelijke onderzoeken waarover de rechter zich nog niet heeft 3.5 Geldstromen 36 uit
gesproken. Ten behoeve van het vormen of verbeteren van beleid is informatie uit 3.6 Omvang 37 deze strafrechtelijke onderzoeken gebruikt om zicht te krijgen op het maatschappelijke 3.7 Signalering groep Dürdan 38 verschijnsel waar dit beleid op is gericht: de vergunde prostitutiesector. Om dit zicht op 3.8 Huidige stand van zaken 38 korte termijn te kunnen delen met verantwoordelijken voor (het uitvoeren van) ostitutiebeleid, zijn gebeurtenissen en handelingen die in strafrechtelijke zin (nog) niet pr 4 Methoden van onderzoek 40 `waar' zijn of die (nog) niet zijn bewezen, wel opgenomen in rapportage. 4.1 Selectie van de steden en anonimisering 40
4.2 Literatuuronderzoek 41 Alle namen van natuurlijke- en rechtspersonen die in deze rapportage naar voren komen 4.3 Interviews 41 zijn gefingeerd of versleuteld. Elke gelijkenis met namen van werkelijk bestaande 4.4 Observaties 44 (rechts-) personen berust op toeval. 4.5 Toetsing aan de praktijkervaring van deskundigen 45 4.6 Terminologie 45 Om duidelijkheid te kunnen geven over de rollen van de verschillende verdachten binnen 4.7 Beperkingen 46 het criminele samenwerkingsverband wordt gesproken in termen van pooiers,

bodyguards, snorders, etc. Correct zou zijn: personen die ervan worden verdacht als pooier, bodyguard, snorder, etc. te hebben gefungeerd. Omwille van de leesbaarheid is voor korte vorm gekozen.
2 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector inhoud 3


5 et- en regelgeving op het gebied van mensenhandel en W 11 Aanbevelingen 112

ostitutie
pr 48 11.1 Beleidsaanbevelingen 113
5.1 Opheffing bordeelverbod 48 11.2 Aanbevelingen met betrekking tot de opsporing en sanctionering
5.2 Wetswijziging in de praktijk: legale en illegale sector 48 van mensenhandel 117 5.3 Beleidsstukken 51 11.3 Overige aanbevelingen 120
6 weg langs overheidsinstanties
De 52 12 Bronnen 122


6.1 Nederland 52 12.1 Papieren bronnen 122
6.2 Oude EU- of EEG-lidstaten 53 12.2 Internetbronnen 125 6.3 Nieuwe EU-lidstaten: Toetreders in 2004 53 12.3 Respondenten 127 6.4 Nieuwe lidstaten: toetreders in 2007 54 6.5 Niet EU-landen 55 Gebruikte afkortingen 130 6.6 Politie en Hulpverlening 56 Bijlage 1
7
Signalering: beleid en praktijk 58 Barrièremodel Sneep 132
7.1 Gemeente 59
7.2 Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) 60 Bijlage 2 7.3 Belastingdienst 63 Barrièremodel mensenhandel in raamprostitutie gebaseerd op 7.4 Kamer van Koophandel (KvK) 67 casus Sneep 134

7.5 Exploitant/Kamerverhuurder 70 7.6 Politie 74 Bijlage 3 7.7 Hulpverlening 79 Respondenten op verwijsnummer 136 7.8 Vreemdelingenpolitie (VP) 81 7.9 Arbeidsinspectie (AI) 81 Bijlage 4 7.10 Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) 82 Zelfstandig ondernemer 140 7.11 Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) 82 7.12 Recapitulatie 83 Bijlage 5

Artikel 273f Wetboek van Strafrecht 142
8
Bevindingen 84
8.1 Beleidsuitvoering 85
8.2 Onduidelijkheden in het beleid 89 8.3 Prostitutiecontroles als middel om mensenhandel te signaleren 92 8.4 Administratieve barrière 94 8.5 Overige opvallendheden 95
9
Conclusie 100
10
Overweging achteraf: de menselijke factor 104 10.1 Andere belangen: een theoretische exploratie 104 10.2 Concurrerende belangen geconcretiseerd 106 10.3 Conclusie 110 4 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector inhoud 5

Tabellen

Tabel 1 Wijzen van interviewen respondenten 43 Tabel 2 Organisaties waaruit respondenten afkomstig zijn 43

6 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector inhoud 7

Voorwoord Het project Sneep maakt knelpunten zichtbaar in het overheidsoptreden. Met de bestuurlijke rapportage geven OM en politie uiting aan een sterk geloof in het gezamenlijk doel van rechtshandhaving, bestuurlijk optreden en hulpverlening. De illusie van een nette vergunde sector
Rotterdam, 1 juli 2008 In het Nationaal Actieplan Mensenhandel kwam de regering in 2004 reeds met een bundeling van maatregelen voor de aanpak van mensenhandel. Daarbij Landelijk Parket werd erkend dat voor een effectieve benadering van mensenhandel een A.H. van Wijk

flexibele, gedifferentieerde en integrale inzet van strafrechtelijke, bestuurlijke, civielrechtelijke en preventieve instrumenten noodzakelijk is. In Perspectief op 2010, het meerjarenplan van het OM, gaf het College van procureurs-generaal aan dat op het terrein van de mensenhandel een project start met een samenhangende, programmatische aanpak. Daarin komen zowel bestuurlijke als strafrechtelijke componenten en naast plaatselijke ook (inter)nati- onale aspecten aan de orde.
Het project Sneep richt zich sinds april 2006 op een Turkse groep verdachten van mensenhandel. De groep wordt verantwoordelijk gehouden voor de gedwongen exploitatie van vrouwen in de raamprostitutie in Amsterdam, Alkmaar en Utrecht. Het strafrechtelijk onderzoek is bij het verschijnen van de voorliggende bestuurlijke rapportage nog onder de rechter. Niettemin acht het Openbaar Ministerie voldoende redenen aanwezig om reeds nu het (lokale) openbaar bestuur en de betrokken uitvoerende instanties te laten delen in de kennis die is opgedaan over de werkwijze van de verdachten. De opheffing van het algemeen bordeelverbod heeft niet geleid tot een ostitutiebranche zonder misstanden. Controle en toezicht op de prostitutie zijn pr
geen garantie dat vrouwen niet onder dwang werken. Het strafrechtelijk onder- zoek ademt bedreigingen, geweld, angst en afhankelijkheid. Het is een illusie dat een schone normale bedrijfstak is ontstaan. In de vergunde raamsector van de prostitutiegebieden in Amsterdam, Alkmaar en Utrecht konden mensen- handelaren, pooiers en bodyguards jaren hun gang gaan. Hoewel andere ostitutiegebieden in Nederland buiten de reikwijdte van dit onderzoek vallen, pr
is er reden aan te nemen dat gesignaleerde knelpunten ook elders van

toepassing zijn.
8 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector voorwoord 9

Samenvatting Samenstelling groep De hoofdverdachten van het project Sneep werden, voor zover dit te achter- halen is, in Nederland het eerst gesignaleerd door politiefunctionarissen van het politiebureau dat in Amsterdam toezicht houdt op het Wallengebied. Drie Inleiding en doelstelling mannen van Turkse origine, onder wie de twee broers Dürdan, kwamen in 1998 In april 2006 ging op initiatief van het Landelijk Parket en de Nationale vanuit Duitsland naar Amsterdam. Het drietal had enkele Duitse vrouwen bij zich Recherche het project Sneep van start. Binnen dit project richtten verschillende die voor hen in de prostitutie gingen werken. In bijna een decennium is dit opsporingsinstanties zich op een groep mensenhandelaren die op meerdere criminele samenwerkingsverband uitgegroeid tot een netwerk van zo'n 35 plaatsen in Nederland actief was. De groep, die hier met de gefingeerde naam pooiers, bodyguards en andere handlangers. De groep Dürdan is in de vergunde Dürdan zal worden aangeduid, buitte jarenlang tientallen vrouwen op raamprostitutie van minstens vijf Nederlandse steden actief (geweest). Daarnaast gewelddadige wijze uit in de raamprostitutie. Het contrast met het tot dan toe werd samengewerkt met pooiers en seksbazen uit verschillende steden in heersende beeld van een vrijwel schone prostitutiesector (Nationaal Actieplan Duitsland en België. Mensenhandel, 2004; Korpsmonitor, 2004; Goderie en Boutellier, 2006; Daalder, 2007) riep een aantal vragen op: Worden er door de overheidsdiensten die een In Nederland ontstond binnen de groep een duidelijke taakverdeling en controlerende, toezichthoudende taak hebben in de vergunde raamprostitutie hierarchie. Na verloop van tijd huurden de drie mannen, die oorspronkelijk zelf signalen van uitbuiting gemist? Is het huidige beleidsinstrumentarium dat de als toezichthouder optraden, zogenaamde bodyguards in om de prostituees in prostitutiebranche moet ordenen en vrijhouden van criminaliteit toereikend om de gaten te houden en om zicht te krijgen op het aantal klanten en de misstanden te signaleren? verdiensten. Verschillende bodyguards promoveerden mettertijd tot pooier en mochten zelf vrouwen voor zich laten werken. Enkelen van hen bleven niettemin Om dergelijke vragen te kunnen beantwoorden en om de bevindingen uit het `bodyguardwerkzaamheden' uitvoeren. project Sneep te delen met belanghebbenden, heeft het Landelijk Parket ervoor gekozen om ­parallel aan de opsporingsonderzoeken- een onderzoek in te Slachtoffers stellen met een tweeledig doel: de beschrijving van de modus operandi van de In totaal zijn er 120 prostituees met de groep Dürdan in verband gebracht. dadergroep en zijn faciliatoren én een analyse van het signaleringspotentieel van Achtenzeventig van hen konden per april 2007 als vermoedelijk slachtoffer het huidige prostitutie- en mensenhandelbeleid. Een concept van het rapport is worden bestempeld op basis van informatie uit tapgesprekken, observaties of in juni 2007 met partners in de betrokken gemeenten gedeeld. Voor u ligt het verklaringen. Op dat moment, zo'n twee maanden na de eerste aanhoudingen, definitieve rapport. In deze samenvatting wordt eerst de casus Dürdan hadden tien vrouwen aangifte van mensenhandel gedaan of een belastende beschreven. Het tweede deel omvat vervolgens de bevindingen uit het onder- verklaring over de groep Dürdan afgelegd. Enkelen van hen wilden hun aangifte zoek dat zich ten doel stelde eventuele onvolkomenheden of knelpunten in het later intrekken - hetgeen overigens juridisch onmogelijk is (College van (lokale) prostitutie- en mensenhandelbeleid in kaart te brengen. Procureurs-generaal, 2005). De groep Dürdan De prostituees zijn afkomstig uit ongeveer twintig verschillende, voornamelijk Methoden Europese, landen. De meeste slachtoffers komen uit Duitsland of Nederland, en Om een beschrijving te geven van de manier waarop de groep Dürdan haar daarnaast uit onder meer Ierland, Polen, Bulgarije en Tsjechië. Een deel van de criminele activiteiten organiseerde, zijn de operationele onderzoeken die deel vrouwen is in het uitgaanscircuit geronseld, het grootste gedeelte is echter uitmaakten van het project Sneep op de voet gevolgd. Naast de informatie die `afgepakt' van andere pooiers. De slachtoffers werken in Nederland in de raam- uit deze opsporingsonderzoeken naar voren kwam, is informatie uit eerdere prostitutie. De vrouwen werken veelal dagelijks en ook tijdens hun menstruatie- opsporingsonderzoeken vergaard. Ook is meerdere malen met de operationeel periode. Uit onderschepte telefoongesprekken blijkt dat sommige slachtoffers hun analist en tactisch coördinator van Sneep gesproken. De beschrijving van het pooiers toestemming vragen om te stoppen met werken. Door veel van de vrouwen criminele netwerk berust op onderzoeksgegevens die nog niet zijn getoetst door moet dagelijks een streefbedrag van duizend euro worden afgedragen. Veel de rechter en pretendeert dus niet in strafrechtelijke zin `waar' te zijn. slachtoffers staan praktisch 24 uur per dag onder toezicht van de criminele groep. 10 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector Samenvatting 11

De relatie van de slachtoffers met hun pooier wordt vaak gekenmerkt door een Onderzoek naar de signalering van misstanden combinatie van bedreigingen en angst enerzijds en wederzijdse afhankelijkheid, Onderzoeksvraag zo niet liefde anderzijds. In veel gevallen wordt er na een aanvankelijke fase van Uit het voorgaande blijkt dat er jarenlang vrouwen zijn uitgebuit in de vergunde inpalmen steeds meer dwang en geweld gebruikt. Slachtoffers die bij de politie raamprostitutiesector. Dit rechtvaardigt de vraag hoe het mogelijk is dat een verklaring hebben afgelegd of aangifte hebben gedaan, vertellen dat zij met prostitutie onder dwang, ofwel mensenhandel, (vrijwel ongehinderd) heeft honkbalknuppels in elkaar zijn geslagen en dat ze 's winters buiten in het koude kunnen plaatsvinden in de vergunde raamsector. water van recreatieplassen moesten staan. Er is daarnaast sprake geweest van gedwongen abortussen, al dan niet gedwongen borstvergrotingen en tatoeages Het positieve beeld dat het kabinet en de vertegenwoordigers van enkele politie- met namen van de pooiers. korpsen gaven van de situatie in de vergunde prostitutiesector ten tijde van de start van het onderzoek, leidde tot de hypothese dat er kennelijk signalen van Facilitatoren mensenhandel werden gemist. De focus van het onderzoek kwam daarmee te De prostituees huurden werkkamers bij vergunde raamverhuurbedrijven in liggen op de manier waarop slachtoffers die reeds in de prostitutie werkzaam verschillende Nederlandse steden. In enkele gevallen bestonden rechtstreekse zijn of stappen ondernemen om het vak in te gaan worden geïdentificeerd: de contacten tussen de kamerverhuurders en de pooiers. Er is een belastingadvies- zogenoemde signaleringsfase. Wij kozen zodoende de prostituee of het poten- kantoor betrokken geweest bij administratieve handelingen die prostituees tiële slachtoffer als uitgangspunt: met welke instanties komt zij in aanraking moeten verrichten om in de vergunde sector aan het werk te kunnen. Daarnaast wanneer zij gaat werken in de vergunde prostitutiesector? Hoe is het beleid, de hebben verschillende administratiekantoren en uitzendbedrijfjes verdachten beleidsuitvoering en het signaleringsvermogen van deze actoren? voorzien van loonbewijzen, waarmee zij de schijn konden wekken legaal werk te hebben. Een abortuskliniek heeft tenminste vijf abortussen voor de groep Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, hebben wij in een drietal verzorgd. Ook voor de borstvergrotingen ging men telkens naar dezelfde cosme- steden instanties geïdentificeerd waarmee een (startende) prostituee in aanraking tische kliniek. Een aan deze kliniek verbonden arts verstrekte korting aan komt en/of die verantwoordelijk zijn voor het handhaven van orde en het voor- mensen die door de hoofdverdachten werden aangebracht. Van twee facilita- komen van misstanden in de prostitutiesector. Deze instanties zijn benaderd voor toren op het gebied van huisvesting is het aannemelijk dat zij op de hoogte interviews en hun beleid en beleidsuitvoering is bestudeerd. De drie steden waren van de criminele activiteiten van de groep Dürdan, aan wie zij meerdere (Amsterdam, Utrecht en Alkmaar) zijn gekozen op basis van informatie die bij de woningen verhuurden. start van het project Sneep bekend was over de activiteiten van de criminele groep. Signaleren misstanden rondom de groep Dürdan De knelpunten die wij identificeerden, werden door de landelijk officier mensen- Van bijna alle hierboven genoemde facilitatoren is aannemelijk dat zij in enige handel en de voorzitter van de Landelijke Expertgroep Mensenhandel (LEM) mate op de hoogte waren van de uitbuitingspraktijken van de groep Dürdan. herkend als landelijke problematiek. Om te voorkomen dat een min of meer Toch heeft slechts één raamverhuurder formeel melding gedaan bij de politie. toevallige keuze voor drie steden zou leiden tot stigmatisering van deze drie Verder is door een prostituee die niet voor de groep werkte een melding gedaan steden én om met het rapport alle gemeenten aan te spreken, is (voor zover over slachtoffers van de groep Dürdan die bij haar in de buurt werkten. Ten mogelijk) gekozen voor anonieme uitwerking. Derhalve zijn ook in dit artikel alle slotte is er een anonieme melding gedaan door iemand die waarschijnlijk in de verwijzingen naar individuele steden verwijderd. Deze benadering houdt echter buurt van slachtoffers en verdachten woonde. niet in dat alle beschreven knelpunten onverkort op elke gemeente in Nederland van toepassing zijn. Het decentrale karakter van het prostitutiebeleid leidt Nadat men op het Bureau Beursstraat al in 1998 door de Duitse politie werd immers tot lokale verschillen. Bovendien kunnen wij alleen uitspraken doen over gewaarschuwd, hebben in 2000 en 2003 opsporingsonderzoeken plaats- de door ons onderzochte steden. gevonden. Deze hebben echter niet geresulteerd in het beëindigen van de

criminele praktijken van de groep. In 2004 en 2005 zijn bovendien meerdere Methoden aangiften gedaan, zowel door slachtoffers als door (voormalige) handlangers en/ Naast literatuur- en dossieronderzoek, is met 63 respondenten gesproken. of concurrenten van de groep. Daarvan zijn 46 respondenten met behulp van een halfopen interview persoon- 12 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector Samenvatting 13

lijk geïnterviewd; de overigen zijn telefonisch gesproken. Benaderd zijn onder concrete signalen of het achterwege blijven van de opvolging van de signalen. meer: Gemeenten, (Zeden- en Vreemdelingen)politie, Belastingdienst, Kamer Nader onderzoek hiernaar viel buiten de reikwijdte van dit onderzoek. van Koophandel, GG&GD, Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND), Landelijk Parket, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Bureau Nationaal Een ander opvallend punt betreft de beperkte lering die wordt getrokken uit Rapporteur Mensenhandel (BNRM), de Rode Draad, Stichting tegen `lessen uit het verleden'. Enkele knelpunten die uit het onderzoek naar voren Vrouwenhandel, Landelijke Expertgroep Mensenhandel (LEM), hulpverlening - s kwamen zijn al eerder geconstateerd of zelfs tot aanbevelingen en actiepunten organisaties en slachtoffers. verwerkt. Dit betreft onder andere de rol van de gemeenten, de onduidelijkheid omtrent arbeidsverhoudingen (met name zelfstandigheid), het verbeteren van de De respondenten zijn waar mogelijk zo gekozen dat wij zowel van het beleid als communicatie tussen ketenpartners en het waarborgen van een adequaat van de werkzaamheden in de praktijk een goed beeld konden krijgen. In kennisniveau onder de betrokken personen. aan
vulling op de interviews hebben wij enkele respondenten vergezeld tijdens hun dienst. In totaal zijn zes prostitutiecontroles bijgewoond en is één keer Beleidsuitvoering: bestuurlijke handhaving meegelopen met belastinginspecteurs. In de laatste fase van onderzoek hebben Hoewel de gemeenten door de wetgever een leidende rol toebedeeld hebben wij onze voorlopige bevindingen voorgelegd aan organisaties die jarenlange gekregen in het houden van toezicht op de prostitutiesector, vervulden zij ten praktijkervaring hebben met betrekking tot de onderwerpen prostitutie en tijde van de interviews in de praktijk een beperkte of geen rol in de signalerings- mensenhandel: het Bureau Nationaal Rapporteur Mensenhandel, de Stichting fase. In de bestudeerde gemeenten was in alle gevallen de controle op en hand- tegen Vrouwenhandel en de Rode Draad. having van de vergunningsvoorwaarden goeddeels uitbesteed aan de politie. In twee van de drie gemeenten verzorgde de politie tevens de vergunning- Bevindingen verlening. Door de gemeenten werd er niet of nauwelijks op toegezien dat er Verschillende (knel)punten kwamen uit het onderzoek naar voren. Deze worden voldoende bestuurlijke controles werden verricht en dat deze controles op hieronder gepresenteerd onder de noemers `beleidsuitvoering', `onduidelijk- adequate wijze plaatsvonden. Hierbij moet worden opgemerkt dat in de heden in het beleid' `prostitutiecontroles als middel om mensenhandel te betrokken gemeenten positieve veranderingen plaatsgevonden hebben in het

signaleren' en `tekortkomingen van het beleid'. Tot slot wordt `de menselijke laatste jaar. component in beleidsuitvoering' aangestipt. Allereerst worden echter twee algemene observaties besproken. Een andere discrepantie tussen beleid en uitvoering betreft de convenanten tussen ketenpartners. Hoewel zij op managementniveau zijn gesloten, worden Algemene observaties zij op de werkvloer (nog) niet of nauwelijks uitgevoerd. Vooral de Belastingdienst De hypothese dat signalen van mensenhandel kennelijk niet werden opge- mist hierbij de input van de politie. Meer in het algemeen is de communicatie vangen, werd ontkracht door het beeld dat de prostitutiecontroleurs van de tussen de betrokken instanties vaak onvoldoende en staat daarmee een raamsector bleken te hebben: in alle drie de steden schatten zij het percentage fectieve samenwerking in de weg. Overigens zou in de betrokken gemeenten ef onvrijwillig werkende vrouwen op 50-90%. Uitgaande van de laagste schatting inmiddels aandacht besteed zijn aan de relaties met de partners en is de van 50%, zou dit alleen al in Amsterdam 4.000 slachtoffers van mensenhandel communicatie verbeterd. op jaarbasis inhouden. De gemeente Amsterdam schatte het aantal raam- prostituees in 2005 namelijk op 8.000 (Gemeente Amsterdam, 2006). Ter Ook binnen instanties verschilt het beleid soms van de uitvoering in de praktijk.

vergelijking: bij het Amsterdamse arrondissementsparket werden over de Bij de politie heeft dit vooral betrekking op de prostitutiecontrole. De Aanwijzing periode 2001 tot en met 2005 in totaal 92 mensenhandelzaken geregistreerd Mensenhandel (College van Procureurs-generaal, 2006) stelt als eis dat alle die alle betrekking hadden op uitbuiting in de seksindustrie; in 2005 alleen controleurs gecertificeerd zijn. In de praktijk hebben echter niet alle actieve waren dit er slechts elf (NRM, 2007, p. 191). De Stichting tegen Vrouwenhandel controleurs een cursus Prostitutiecontrole Mensenhandel (PCM) of een variant kreeg in 2005 424 aanmeldingen van slachtoffers uit heel Nederland (www. gevolgd. In deze cursus wordt een gedragscode behandeld. Tijdens het mensenhandel.nl). Mogelijke redenen voor deze opvallende verschillen zouden meelopen met de prostitutiecontroles viel op dat op sommige punten niet kunnen zijn: overschatting door de controleurs, veel zachte maar weinig conform deze code gehandeld werd. Zo worden bijvoorbeeld persoonlijke 14 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector Samenvatting 15

gegevens van prostituees vastgelegd, zonder dat duidelijk is op welke juridische KvK-inschrijving, en of prostituees uit de twee nieuwste EU-lidstaten (Bulgarije grondslag dit gebeurt. Ook zijn in sommige prostitutiegebieden tegen de en Roemenië) zich ­net als de andere lidstaten- moeten inschrijven bij de IND.

richtlijnen in vaste controlekoppels geformeerd. Andere afwijkingen van de Bovendien is niet duidelijk wanneer iemand zich zelfstandig ondernemer mag gedragscode zijn prostitutiecontroleurs die koffie drinken bij exploitanten of noemen; verschillende overheidsinstanties (IND, Belastingdienst) hebben raamverhuurders of controleurs die contacten onderhouden met pooiers of hiervoor namelijk verschillende criteria. Hiernaast is onduidelijk wie (politie, bodyguards. Dit laatste verhoogt ondermeer het risico op collusie of afglijd- Arbeidsinspectie of Belastingdienst) zou moeten controleren op zelfstandigheid. gevaar, iets waar ook de gedragscode voor waarschuwt. Bovendien komt deze Tot 1 mei 2007 was dit vooral van belang voor alle nieuwe EU-toetreders, nu handelswijze het vertrouwen van mogelijke slachtoffers van mensenhandel in de met name voor Bulgarije en Roemenië. Burgers van deze landen mogen in controleurs niet ten goede. Nederland namelijk alleen in de prostitutie werken als zelfstandig ondernemer. Bij constatering van loondienst overtreedt de exploitant de vergunnings- Meer in het algemeen lijkt de prostitutiecontrole zich vrijwel volledig te richten voorwaarden en mogelijk ook de Wet Arbeid Vreemdelingen. op (strafbare gedragingen door en jegens) prostituees, terwijl bij bestuurlijke controle formeel wordt gecontroleerd of de vergunningsvoorwaarden door de Prostitutiecontroles als middel om mensenhandel te signaleren exploitant worden nageleefd. Voor het signaleren van mensenhandel wordt voornamelijk gebruik gemaakt van instrumenten die het prostitutiebeleid biedt, zoals de prostitutiecontroles. Ook Beleidsuitvoering: strafrechtelijke handhaving bij nieuwe maatregelen tegen mensenhandel wordt meestal binnen het `prosti- Meerdere respondenten van onder andere politie spraken van `het intrekken van tutiebeleidskader' gedacht. Andersom staat de uitvoering van het prostitutie- aangiften' door slachtoffers, hoewel dit juridisch niet mogelijk is. Op basis van beleid voornamelijk in het teken van het detecteren van mensenhandel. Deze een `ingetrokken aangifte' zou geen opsporingsonderzoek kunnen worden verweving is nadelig voor de overige doelstellingen van de opheffing van het opgestart. Mensenhandel is echter een ambtshalve vervolgbaar delict, waarvoor bordeelverbod, zoals de normalisering van de branche. Het onderzoek dat wij geen aangifte nodig is om een opsporingsonderzoek te kunnen starten. Een hebben verricht naar de manier waarop de bestuurlijke controles in de praktijk aangifte is volgens de Aanwijzing mensenhandel hoe dan ook de start van een hun beslag krijgen, laat zien dat deze controles niet kunnen dienen als voor- opsporingsonderzoek (College van Procureurs-generaal, 2005). Aangiften van naamste bron voor het signaleren van mensenhandel. mensenhandel moeten daarom altijd worden voorgelegd aan het OM1. Hiernaast ligt in alle drie de steden een aantal zaken Žop de plankŽ te wachten op Aan het feit dat de controles weinig (concrete) informatie opleveren kunnen de behandeling. Dit is in strijd met de Aanwijzing Mensenhandel (2006) die stelt volgende moeilijkheden ten grondslag liggen: Ten eerste zijn slachtoffers van dat signalen van mensenhandel altijd moeten leiden tot opsporing, en zo mensenhandel bij uitstek moeilijk te identificeren. De aangiftebereidheid is laag, mogelijk, vervolging bijvoorbeeld omdat slachtoffers te bang zijn om voor hun slachtofferschap uit te komen. Bovendien voelen slachtoffers zich niet altijd slachtoffer; zoals wanneer Onduidelijkheden in het beleid de pooier tevens hun geliefde is of zij een contract zijn aangegaan. Ook op basis Er heerst veel verwarring omtrent het prostitutiebeleid en aanverwante van uiterlijke kenmerken zijn slachtoffers moeilijk te herkennen. In de casus wet
geving; niet alleen bij de burgers en uitvoerende ambtenaren, maar ook Dürdan, bijvoorbeeld, stonden de vrouwen onder druk om per dag een hoog hoger in de bestuurskolom. Deels wordt de onduidelijkheid gevoed door het streefbedrag te verdienen. Een vrolijke en uitdagende prostituee werft de gebrek aan uniformiteit dat een gedecentraliseerd beleid met zich meebrengt. meeste klanten, dus paradoxaal genoeg zagen juist deze slachtoffers eruit als Omgekeerd leidt onduidelijkheid tot verschillen in de beleidsuitvoering. Enkele `happy hookers'. onduidelijkheden die wij tegenkwamen betroffen de vraag of en welke controle- gegevens mogen worden vastgelegd, de documenten waarnaar de Tijdens de controles wordt in het algemeen enkele minuten met de prostituee ostitutiecontroleurs behoren te vragen, het al dan niet verplicht zijn van een pr gepraat. Uitgaande van het bovenstaande is het onwaarschijnlijk dat een slacht- offer op dat moment aan de controleurs duidelijk zal maken dat zij wordt
1 Ook in verband met de mogelijkheid tot het starten van de B-9 procedure voor slachtoffers gedwongen. Het feit dat de vrouwen in de gaten gehouden worden door (Adviesbureau Van Montfoort & Verwey-Jonker Instituut, 2006). pooiers en bodyguards, maakt dit nog onwaarschijnlijker. De hulpverleners van
16 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector Samenvatting 17

de Stichting tegen Vrouwenhandel bevestigen dat de vrouwen geen behoefte Conclusie hebben aan een praatje met de politie, maar dat zij willen dat de politie zich op Hoe is het mogelijk dat prostitutie onder dwang, oftewel mensenhandel, heeft de pooiers richt. kunnen plaatsvinden in de vergunde raamsector in de drie onderzochte gemeenten? Administratieve barrière
De prostitutiecontroles die zijn bijgewoond bestonden voor een belangrijk deel Het huidige prostitutie- en mensenhandelbeleid is niet voldoende toegerust om uit controle van de `papieren', vaak alleen identiteitspapieren. De administratieve onvrijwillige prostitutie ofwel mensenhandel te signaleren. Het veronderstelt dat handelingen die prostituees moeten doorlopen om legaal aan de slag te kunnen signalen van mensenhandel voor een belangrijk deel voortkomen uit de bestuur- vormen echter geen barrière tegen prostitutie onder dwang. Allereerst bleek het lijke controles op vergunde bedrijven. Deze controles richten zich in de praktijk merendeel van de slachtoffers van de groep Dürdan zich niet te hebben inge- voornamelijk op de prostituees en bestaan, voor zover wij hebben kunnen schreven bij gemeente, Belastingdienst of KvK. Het slachtoffer dat wél (al dan constateren, voor een belangrijk deel uit het controleren van hun `papieren'. niet) onder dwang van een pooier de procedure doorloopt wordt netjes geregi- Echter, voor het verkrijgen van de juiste papieren bestaat geen administratieve streerd door instanties als IND, het gemeenteloket en de Kamer van Koophandel barrière die een drempel opwerpt tegen prostitutie onder dwang; slachtoffers ­ en daarbij zelden als slachtoffer herkend. Het herkennen van mensenhandel is worden ­als zij al besluiten zich te registreren- in de procedures vrijwel nooit als overigens ook niet de hoofdtaak van de registrerende instanties. Hiernaast is het zodanig herkend. Het hebben van de juiste papieren geeft dus geen uitsluitsel twijfelachtig of de administratieve verplichtingen wel een hindernis vormen voor over slachtofferschap van mensenhandel. Uiteraard vormen de controles een minderjarigheid en illegaliteit in de prostitutie. Dit blijkt uit het feit dat tijdens belangrijk contactmoment tussen overheid en potentiële slachtoffers van controles valse of vervalste paspoorten zijn aangetroffen waarop een mensenhandel en wordt geprobeerd om op deze momenten zicht te krijgen op GBA-inschrijving, een KvK-inschrijving, een sofi-nummer of een verblijfs- signalen van mensenhandel. Slachtoffers van mensenhandel zijn echter vergunning was verkregen. bijzonder moeilijk te identificeren, zeker als zij zich geen slachtoffer voelen of als zij hun slachtofferschap willen verbergen. Prostitutiecontroleurs schatten het Een kanttekening: de menselijke component aantal onvrijwillig werkende prostituees hoog in, maar kunnen signalen vaak De groep Dürdan opereerde al jaren in de prostitutiegebieden. In die jaren zijn niet voldoende concretiseren, zodat opvolging van de signalen uitblijft. In dit de prostituees, bodyguards en pooiers met verschillende instanties en andere licht is het belangrijk om te investeren in het aanboren van aanvullende betrokkenen, waaronder toezichthouders van de politie, exploitanten en `bronnen' van signalen. Formeel is het vergunningenbeleid overigens in de klanten, in aanraking gekomen. Toch heeft dat niet geleid tot een vervolging of eerste plaats gericht op de exploitant. Het feit dat een bedrijf vergund is, een gedwongen staking van de activiteiten. Een mogelijke verklaring voor de garandeert evenwel niet dat er geen uitbuiting (door derden) plaatsvindt. lange tijd dat de groep ondanks vele `toeziende ogen' heeft kunnen doorgaan ligt in de notie dat bij elke potentiële signaleerder meerdere belangen spelen. Zo Het mensenhandel- en prostitutiebeleid wordt niet op alle fronten naar behoren zou een onderzoek naar mensenhandel bijvoorbeeld niet gestart kunnen uitgevoerd. Zo vindt er onvoldoende uitwisseling van signalen van mensen- worden omdat de capaciteit wordt ingezet in een kinderpornozaak. Of zou een handel plaats tussen verschillende instanties, hebben de door ons onderzochte ondernemer huiverig kunnen zijn om de politie in te schakelen omdat politiële gemeenten weinig regie over prostitutiecontroles, zijn niet alle prostitutie- aandacht een negatief effect zou kunnen hebben op de klandizie. Een controleurs gecertificeerd, wordt niet altijd conform de gedragscode gehandeld. ostituant zou zijn ogen ­ al dan niet bewust - kunnen sluiten voor het pr Bovendien bestaat er onduidelijkheid over documenten waar bij controles naar fenomeen gedwongen prostitutie. Hiernaast hebben slachtoffers hun eigen gevraagd mag worden en gegevens die genoteerd moeten worden of juist niet. redenen om geen aangifte te willen doen. Het verdient aanbeveling om bij het Enkele knelpunten zijn niet te herleiden tot een gebrekkige uitvoering van het maken van beleid, deze eventuele concurrerende belangen te onderzoeken en beleid, maar komen voort uit onvolkomenheden van het beleid zelf. De sterke te ondervangen. nadruk op bestuurlijke controles als middel om mensenhandel te herkennen of te bestrijden en de veronderstelde aanwezigheid van een administratieve barrière zijn hier voorbeelden van. Ook resulteert het huidige decentrale beleid in lokale verschillen in aanpak, regels en in de mate waarin de bestrijding van
18 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector Samenvatting 19

mensenhandel in de praktijk is geprioriteerd. Eerder geïdentificeerde knelpunten en andere `lessen uit het verleden' zijn bij gebrek aan landelijke sturing (nog) niet opgevolgd.
Om de onderzoeksvraag volledig te kunnen beantwoorden, moet niet alleen gekeken worden naar de signaleringsfase, maar ook naar de opvolging van signalen van mensenhandel. Het feit dat verschillende overheidsdiensten en journalisten al gedurende meerdere jaren zicht hadden op de activiteiten van de gebroeders Dürdan, duidt erop dat ook als er bruikbare signalen van mensen- handel voorhanden zijn, deze niet altijd adequaat worden opgevolgd. Nader onderzoek naar knelpunten en onvolkomenheden in de opvolging van signalen van mensenhandel lijkt dan ook geboden.


20 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector Samenvatting 21


1
Inleiding altijd een pooier heeft weliswaar zorgwekkend maar worden in de seksindustrie "weinig echte misstanden gesignaleerd op het terrein van arbeidsomstandig- heden" (Daalder, 2007-I: 15). Bovendien kwamen de signalen van onvrijwillig- heid, die in geringe mate door onderzoekers werden aangetroffen, voort uit het Mensenhandel staat in de belangstelling. Enkele jaren geleden wees het deelonderzoek naar niet-legale prostitutie (Daalder, 2007-I). Openbaar Ministerie het delict, waarin dwang en uitbuiting centraal staan, al aan als prioriteit voor justitie en politie (College van Procureurs-Generaal, 2006). Het opsporingsonderzoek Sneep speelt wellicht een rol in de recente politieke Pas recentelijk staat mensenhandel ook in de schijnwerpers bij de (lokale) politiek bewustwording en de aandacht voor mensenhandel. Het project Sneep ging in en media. Vooral de prostitutiegerelateerde variant van het delict krijgt daarbij april 2006 op initiatief van het Landelijk Parket (College van Procureurs-generaal) aandacht, bijvoorbeeld in de vorm van beleidsaanpassingen en de sluiting van in samenwerking met de Nationale Recherche van start. Binnen dit project bordelen (Gemeente Amsterdam, 2007; 2007-II). richtten verschillende opsporingsinstanties4 zich met parallel lopende opspo- rings nderzoeken op een grote groep verdachten van mensenhandel. Gedurende


---
Na de opheffing van het bordeelverbod in 2000 zijn er verschillende evaluerende bijna tien jaar buitte deze groep tientallen vrouwen uit. De slacht fers werden op of stukken en beleidsdocumenten verschenen. De toon van deze stukken, was, wat verschillende manieren gedwongen te werken in de raam ostitutie en hun pr betreft het vergunde deel van de prostitutiesector2, (gematigd) positief. Zo stelde inkomsten af te staan. De groepering was op verschillende plaatsen in Nederland het Nationaal Actieplan Mensenhandel van het kabinet: (en buitenland) actief. Inmiddels zijn de vergunde en gecontroleerde sectoren van de seksindustrie Nadat de Nationale Recherche in februari 2007 de eerste aanhoudingen behoorlijk gesaneerd en komt zelfregulering binnen de branche op gang. verrichtte, kwam veelvuldig in het nieuws dat prostituees in Nederland op zeer Het zichtbare deel van de seksindustrie blijkt redelijk vrij van mensenhandel gewelddadige en georganiseerde wijze werden uitgebuit door een bende te zijn (Kabinet, 2004-II:12) mensenhandelaren5 ­ en dat dit bovendien in de vergunde sector gebeurde.

Een dergelijke positieve voorstelling van zaken vinden we ook terug in de

zogeheten Korpsmonitoren van het Project Prostitutie en Mensenhandel/de 1.1 Doelstelling Nederlandse Politie waarin de inspanningen van politiekorpsen op het gebied van regulering van de prostitutie en bestrijding van mensenhandel worden De schaal waarop en het geweld waarmee de verdachten in de vergunde raam- beschreven3. In de Korpsmonitor van 2004 gaf de helft van de politiekorpsen prostitutie vrouwen (b)lijken6 te hebben uitgebuit, roepen vragen op: Worden er aan dat de vergunde of pandgebonden prostitutiesector in hun regio (zo goed door de overheidsdiensten die een controlerende, toezichthoudende taak als) vrij was van misstanden (PPM/DNP, 2004). Meer recentelijk schreven Goderie hebben in de vergunde prostitutiesectoren signalen van uitbuiting gemist? Is het en Boutellier (2006) over Rotterdam dat de vergunde sector klein is gebleven, huidige beleidsinstrumentarium dat de prostitutiebranche moet ordenen en maar relatief goed functioneert. Zij stellen dat de legalisering van de prostitutie- vrijhouden van criminaliteit toereikend om misstanden te signaleren? branche geleid heeft "tot een daadwerkelijke scheiding van het kaf van het koren" (Goderie en Boutellier, 2006: 81). Volgens de laatste evaluatie van de Om dergelijke vragen te kunnen beantwoorden en om de bevindingen uit het gevolgen van de opheffing van het bordeelverbod door het Wetenschappelijk project Sneep te delen met belanghebbenden, is besloten om parallel aan de Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) is het aantal prostituees dat nog operationele onderzoeken van het project Sneep een onderzoek op te starten. Dat onderzoek heeft geresulteerd in dit rapport. Het doel van het rapport is tweeledig:
2 De meest recente korpsmonitor prostitutie, die tijdens de loop van dit onderzoek is verschenen, schetst een minder rooskleurig beeld. 4 Naast de dienst Nationale Recherche van het Korps Landelijke Politiediensten zijn dit: de politie-
3 Sinds de opheffing van het algemeen bordeelverbod per oktober 2000 kunnen de Nederlandse korpsen Utrecht, Noord-Holland-Noord en Amsterdam-Amstelland, de Koninklijke Marechaussee, gemeenten de exploitatie van prostitutie vergunningplichtig maken. Op dit moment is een groot de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst en de Financial Intelligence Unit-Nederland. aantal zichtbare en pandgebonden exploitatievormen van prostitutie -zoals raamprostitutie en 5 Onderzoeksjournalist Hopkins publiceerde in 2005 over dezelfde dadergroep. Toen bleef clubs - vergund (Flight, 2006: 51).
politieke aandacht uit.
6 De rechter heeft nog geen uitspraak gedaan in de zaak.
22 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 1 ­ inleiding 23

De eerste doelstelling is het identificeren en lokaliseren van eventuele onvol- De gedachte hierachter is dat ieder contactmoment een potentieel toetsmoment komenheden of knelpunten met betrekking tot het signaleren van mensen- is: elke keer dat een (toekomstige) prostituee in aanraking komt met werk- handel in het (lokale) overheidsbeleid en/of de uitvoering van dit beleid. nemers van een instantie, zouden deze mogelijke signalen van mensenhandel kunnen opvangen. Dit perspectief leidt tot de volgende deelvragen: Een nevendoel van de rapportage is het (lokale) openbaar bestuur en de · Metwelkespelers(instanties)komteenprostitueeinaanrakingvoorafgaand betrokken uitvoerende instanties te laten delen in de kennis over de werk- aan en tijdens haar werkzaamheden in de vergunde raamsector? wijzen van de groep die onderwerp is van het project Sneep, hier aangeduid · Zijnerhiernaastnogandererelevanteinstantiesactiefindebestrijdingvan met het gefingeerde "de groep Dürdan". Wetenschap over de handels- mensenhandel? wijzen van de groep Dürdan en hun facilitatoren zou kunnen leiden tot · Watishetbeleidvandezespelers(instanties)ophetgebiedvande aanpassingen van het huidige beleid of van de betreffende procedures. Ook egulering van prostitutie en de bestrijding van mensenhandel?
---
kan inzicht in de activiteiten van de groep bijdragen tot het vormen van · Opwelkemanierwordtuitvoeringgegevenaanditbeleid? strategieën voor de strafrechtelijke aanpak van mensenhandel. · Watisindepraktijkhetsignaleringsvermogenvandeinstanties?
1.2 Probleemstelling 1.4 Afbakening Eén van de beleidsdoelen die met de opheffing van het bordeelverbod werd In de bestrijding van mensenhandel kunnen verschillende fasen worden onder- beoogd was de bestrijding van de exploitatie van onvrijwillige prostitutie. Uit het scheiden. Een eerste stap is het voorkomen dat vrouwen en meisjes8 tegen hun onderzoek Sneep blijkt dat deze doelstelling niet is gehaald. De uitkomsten van wil in de prostitutie belanden. Dit kan bijvoorbeeld door voorlichting in zoge- het opsporingsonderzoek doen de vraag rijzen hoe het mogelijk is dat zoveel heten bronlanden, `beware of loverboys'-campagnes of door de afschrikkende prostituees onvrijwillig in de vergunde raamsector in Nederland werken; temeer werking van een effectief mensenhandelbeleid op potentiële uitbuiters. Deze daar de bestrijding van mensenhandel al vóór de opheffing van het bordeel- `preventieve fase' is geen aandachtsgebied in dit rapport. De focus van het verbod een landelijke prioriteit voor justitie en politie was (Kabinet, 2004). onderzoek ligt op het identificeren van slachtoffers die al in de prostitutie werkzaam zijn of stappen ondernemen om het vak in te gaan: de zogenoemde `signaleringsfase'. Het zwaartepunt ligt op de signaleringsmogelijkheden van
1.3 Onderzoeksvragen overheidsinstanties aangezien het opmerken van misstanden een cruciale eerste stap is voor de handhaving van het verbod op mensenhandel. Zoals hierboven genoemd, blijkt uit het project Sneep dat in de vergunde ostitutiesector misstanden zoals dwang en uitbuiting voorkomen. Dit geeft pr De volgende fase, de reactie op signalering in de vorm van opsporing, vervolging aanleiding tot de volgende onderzoeksvraag: of bestuurlijke maatregelen9, wordt slechts belicht wanneer de interviews of het rechercheonderzoek daartoe aanleiding geven. De procedures die eventueel Hoe is het mogelijk dat prostitutie onder dwang, oftewel mensenhandel, (vrijwel weer op deze `reactie fase' volgen, zoals de ontnemingsprocedure ten aanzien ongehinderd) heeft kunnen plaatsvinden in de vergunde raamsector? van de verdachte of de B-9 verblijfsprocedure voor de slachtoffers, vallen buiten het bestek van deze rapportage. Om zicht te krijgen op wie misstanden zou kunnen signaleren hebben wij de prostituee (of potentieel slachtoffer) als uitgangspositie genomen: welke

instanties moet zij benaderen om legaal7 in de vergunde raamprostitutie te kunnen werken? En welke instanties benaderen haar? 8 Natuurlijk zijn er ook mannelijke slachtoffers van mensenhandel. Aangezien een grote meerder- heid van de slachtoffers in de prostitutiesector vrouw is, wordt steeds van `vrouwen' gesproken.
9 Het gaat hier om bestuurlijke maatregelen die zijn opgelegd naar aanleiding van aangetroffen
7 Legaal heeft hier betrekking op de juiste papieren etc. Prostitutie onder dwang is per definitie minderjarigheid, illegaliteit, dwang of andere ongewenste omstandigheden onder prostituees. niet legaal.

24 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 1 ­ inleiding 25

Door de prostituee als uitgangspunt te nemen, hebben wij ervoor gekozen om middelen die zich rechtstreeks richten op potentiële daders, facilitatoren,

exploitanten of pandeigenaars, zoals bijvoorbeeld `de Patseraanpak', BIBOB- procedures en het Bouwtoezicht, niet uitgebreid te onderzoeken. Waar relevant, zal er wel aan gerefereerd worden.

1.5 Indeling in hoofdstukken / Leeswijzer
In Hoofdstuk Twee wordt een beschrijving gegeven van het project Sneep. In het daaropvolgende hoofdstuk wordt het subject van dit project, de groep Dürdan, beschreven. In Hoofdstuk Vier volgen de methoden van onderzoek. In Hoofdstuk Vijf komt het wettelijke kader en het beleidskader kort aan de orde. Vervolgens worden in Hoofdstuk Zes de instanties geïdentificeerd waarmee een Nederlandse of buitenlandse prostituee in aanraking komt als zij gaat werken in de vergunde sector. In hoofdstuk Zeven worden deze instanties en hun beleids- uitvoering belicht op basis van beleidsstukken en interviews. Hierbij wordt speci- fiek ingegaan op het centrale aandachtspunt in dit onderzoek: de signalerings- fase. Waar mogelijk worden de activiteiten van de groep Dürdan als voorbeeld aangehaald. In hoofdstuk Acht worden, als voorloper op de conclusie, de knel- punten en andere opvallendheden die uit het onderzoek naar voren komen belicht. In Hoofdstuk 9 volgen de conclusies. In hoofdstuk 10 wordt een theoretische zijsprong gemaakt waarin een aanzet tot verder onderzoek wordt gegeven. Tot slot volgen de aanbevelingen in Hoofdstuk 11.


26 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 1 ­ inleiding 27


2 2.2 Het barrièremodel Het project Sneep
Aanvankelijk is bij het formuleren van de onderzoeksvragen aan de hand waarvan het criminele netwerk zou worden onderzocht uitgegaan van het door
2.1 De programmatische aanpak de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) ontwikkelde barrièremodel. De stuurgroep koos bij de start van het project Sneep (een aangepaste versie12 Het project Sneep ging op 1 april 2006 van start bij de unit Noord- en Oost- van) dit model als uitgangspunt voor het maken van tactische keuzes met Nederland van de Nationale Recherche. Naast een strafrechtelijk onderzoek, het betrekking tot de opsporingsonderzoeken en de partners met wie in de loop van onderzoek Sneep, werd een stuurgroep en programmabureau geïnstalleerd met het project samenwerking zou worden gezocht. In de oorspronkelijke versie van als doel relevante partners te identificeren om deelonderzoeken uit te voeren. het barrièremodel wordt uitgegaan van vier drempels die een vreemdeling moet Gezien de grote omvang van de criminele organisatie en de complexiteit van de overwinnen om zich in Nederland te vestigen, te weten: entree, huisvesting, strafbare feiten waarvan zij werd verdacht, koos het Landelijk Parket bij de start identiteit en arbeid. Voor het slechten van elke barrière staan de vreemdeling, van het project Sneep voor de programmatische aanpak als leidraad. In een afhankelijk van zijn persoonlijke situatie en land van herkomst, legale en illegale intern document waarin de structuur van het project staat beschreven wordt dit facilitatoren ter beschikking. Ten behoeve van het project Sneep is het model begrip vertaald in de volgende vraagstelling: uitgebreid met een vijfde barrière: Financiën. "Op welke wijze kan een gezamenlijk, in een door opsporing en bestuur De veronderstelling die aan het gebruik van dit model ten grondslag lag, was dat (reeds) geïnitieerde en ontwikkelde strategie, bestrijding van mensenhandel de prostituees die door de criminele organisatie werden uitgebuit voor en daaraan gerelateerde illegale activiteiten, op specifiek benoemde targets meerdere, zo niet alle, barrières afhankelijk zouden zijn van hun uitbuiters. het meest effectief worden aangepakt?"10 Hierdoor verkeerden zij in een kwetsbare positie. De uitbuiters zouden op hun beurt voor het verkrijgen van criminele winsten ook zelf afhankelijk zijn van de De verdere uitwerking van de programmatische aanpak ten behoeve van het mogelijkheden om voor de slachtoffers zaken als identiteitsbewijzen, werk- project Sneep blijft in dit rapport beperkt tot een tweetal noties. Ten eerste plekken en huisvesting te regelen. Het doel was daarom om inzichtelijk te wordt gesteld dat `programmatische aanpak' een veel gebruikt begrip is, dat maken welke legale en illegale facilitatoren de criminele gedragingen van de duidt op een `samenbindend element van een programma: samenwerking, groep Dürdan mogelijk hebben gemaakt en op welke manier dit gebeurde. Op bedrijfsmatigheid, en in het kader van grootschaligheid, het organisatorische'. basis van dit inzicht zouden vervolgens strafrechtelijke of bestuurlijke maat- Ten tweede moet de programmatische aanpak een integrale aanpak zijn, die regelen worden getroffen om deze processen te verstoren. Een voorbeeld: leidt tot duurzame effecten.11 De invulling die voor het project Sneep aan de programmatische aanpak is gegeven, is dat verschillende partners vanuit een Een onderzoeksteam stuit in de loop van het opsporingsonderzoek op een gezamenlijk thema strafrechtelijke, financiële, bestuurlijke of andere middelen paspoortvervalser. Door deze vervalser strafrechtelijk aan te pakken wordt inzetten, teneinde de activiteiten van de criminele organisatie en haar een barrière opgeworpen voor mensenhandelaren; zij kunnen moeilijker

facilitatoren optimaal te sanctioneren en te verstoren. Een nevendoelstelling is vrouwen uit landen buiten de EU in de vergunde prostitutie te werk stellen dat er uit de kennis die binnen het project ontstaat lering wordt getrokken, of zij kunnen zichzelf moeilijker van een valse identiteit voorzien. Maar het opdat barrières kunnen worden opgeworpen tegen andere criminele kan ook zijn dat het onderzoeksteam stuit op een zwakke plek in de manier

organisaties die op soortgelijke wijze opereren of dit van plan zijn. Deze waarop verblijfsvergunningen worden verstrekt. Door de hiervoor

rapportage is het resultaat van de nevendoelstelling. verantwoordelijke instantie daarvan op de hoogte te stellen kan deze aanpassingen maken in de werkprocessen en daarmee voor andere of toekomstige dadergroepen een drempel opwerpen.
10 Uit: Programma Sneep, concept 1.2 (intern stuk) 12 Een schematisch overzicht van het barrièremodel, toegespitst op het project Sneep is
11 Idem
opgenomen in bijlage 1. 28 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 2 ­ het project Sneep 29

In de loop van het opsporingsonderzoek bleek dat het op Sneep toegesneden door alle prostituees werden uitgevoerd (zie Hoofdstuk 7). In het model is barrièremodel zich niet goed leende als leidraad voor het onderzoeken en aangegeven bij welke handelingen dit speelt. Een voorbeeld is het aanvragen beschrijven van dit criminele netwerk. Een reden daarvoor is dat het model zich van een sofi- en btw-nummer. Het overslaan van deze stap heeft namelijk richt op barrières die vreemdelingen moeten nemen om zich in Nederland te consequenties: de Belastingdienst valt daarmee af als signaleerder. Ook gelden kunnen vestigen. Voor het merendeel van de vrouwen die voor de groep Dürdan per barrière niet voor elke persoon dezelfde voorwaarden. Voor Bulgaren en werkten was het echter geen probleem om Nederland binnen te komen: zij Roemenen geldt dat zij alleen als zelfstandig ondernemer in de prostitutie waren voor een groot deel Nederlands en in ieder geval bijna allemaal mogen werken (barrière Arbeid); voor overige EU-onderdanen geldt deze eis in
gezetene van een EU-lidstaat. Aan de andere kant was de kern van de criminele niet. Deze eisen worden toegelicht in Hoofdstuk Zes. Hiernaast is gespecificeerd activiteiten van de groep het uitbuiten van prostituees. De voornaamste welke barrières van toepassing zijn op de prostituees, uitbuiters en op zowel methoden die hierbij werden ingezet bevinden zich in de psychologische sfeer: prostituees als uitbuiters. Met het oog op de duidelijkheid is er voor gekozen de er werd angst gezaaid door gebruik van geweld en bedreigingen en er werden barrière Arbeid alleen van toepassing te laten zijn op arbeid in de raam- liefdesrelaties aangaan om slachtoffers in een afhankelijkheidspositie te krijgen. prostitutie. Hierdoor zijn bijvoorbeeld arbeidsbemiddelingsbureaus, De onder Arbeid genoemde facilitatoren waren daardoor niet van toepassing. die voor enkele verdachten valse werkgeversverklaringen verstrekten, niet in het schema opgenomen. Een barrièremodel op zich biedt echter wel een bruikbare handleiding voor de bestuurlijke en strafrechtelijke aanpak van mensenhandel. Bovendien zijn enkele In het schema wordt onderscheid gemaakt tussen legale en illegale facilitatoren. elementen van het barrièremodel bruikbaar gebleken om aanbevelingen te Dit onderscheid kan worden gehanteerd bij het ondernemen van actie ten kunnen doen teneinde toekomstige dadergroepen in hun activiteiten te aanzien van deze facilitatoren. Illegale facilitatoren kunnen strafrechtelijk of

belemmeren. Op basis van de bevindingen van dit onderzoek (Hoofdstuk 7) is bestuursrechtelijk worden aangepakt. Legale facilitatoren zou men kunnen voor- daarom een nieuw barrièremodel ontworpen (zie bijlage 2). Dit wordt lichten, stimuleren signalen te melden en mazen in de (uitvoering) van de wet te

hieronder toegelicht. dichten. Enkele instanties of personen worden zowel onder legale als illegale facilitatoren geschaard. Dit betreft actoren die in principe legaal zijn 2.2.1 Het barrièremodel aangepast (bijvoorbeeld een cosmetische kliniek), maar die assisteren in een activiteit die ­los van de bredere criminele activiteiten van de groep- illegaal is. Voorbeelden Het aangepaste model is specifiek toegesneden op uitbuiting van (Europese) zijn het uitvoeren van een gedwongen borstvergroting en het verstrekken van vrouwen in de vergunde (raam)prostitutiesector13. Zevenentachtig procent van valse werkgeversverklaringen. Tot slot is benoemd welke actoren mogelijkerwijs de mogelijke slachtoffers14 van de groep Dürdan was afkomstig uit landen van signalen zouden kunnen opvangen van misstanden (signaleerders) en welke de Europese Unie. De barrière Entree vormde hierdoor vrijwel nooit een obstakel. actoren hierop actie zouden kunnen ondernemen (handhavingpartners). Aangezien het beslechten van de barrière Entree bovendien voornamelijk

afhankelijk is van het beschikken over de juiste (al dan niet valse/vervalste)

identiteitsdocumenten, zijn de barrières Entree en Identiteit samengevoegd. Het aangepaste model kent vier barrières: Entree & Identiteit, Huisvesting, Arbeid en Financiën. Voor elke barrière wordt gespecificeerd welke de benodigd- heden zijn om de barrière te passeren. Uit het onderzoek bleek dat niet alle handelingen die formeel nodig zijn om in de raamprostitutie te mogen werken 13 Termen als `werkgeversverklaring' (arbeid) en `asielcentra' (huisvesting) zijn hierdoor komen te vervallen. Dit betekent natuurlijk niet dat deze termen niet op andere slachtoffers van mensen- handel van toepassing zouden kunnen zijn.
14 Peiling januari 2007 (zie §4.7.1).
30 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 2 ­ het project Sneep 31

3
De groep Dürdan Rolverdeling binnen de groep In de groep is duidelijk sprake van hiërarchische verhoudingen, ofwel `rangen' in de bewoordingen van Halit. De pooiers worden gevolgd door één of twee `opge- klommen' prostituees die meer verantwoordelijkheden en vrijheden hebben dan De beschrijving van het criminele netwerk is gebaseerd op informatie uit eerdere de overigen. Hierna volgen de `bodyguards' en de `snorders'15. De bodyguards opsporingsonderzoeken, het bijwonen van het tweewekelijkse overleg tussen de houden toezicht op de prostituees en grijpen in bij `lastige klanten'. Bodyguards analisten van de verschillende opsporings- en onderzoeksteams, en de dossiers zijn constant aanwezig in de prostitutiezones. Overigens is het onderscheid tussen van verdachten en slachtoffers. Na de aanhoudingen zijn bovendien de bodyguards en pooiers niet altijd te maken op basis van werkzaamheden: verslagen van de verhoren van de verdachten en de verklaringen van enkele sommige pooiers fungeren ook als bodyguards voor meisjes van andere (hoger slachtoffers geraadpleegd. geplaatste) pooiers, en sommige bodyguards krijgen na verloop van tijd `een meisje voor zichzelf'. Een belangrijk verschil tussen bodyguards en pooiers is het In april 2007 is de concepttekst verspreid onder de teamleiders of coördinatoren verschil in status of rang16: pooiers staan duidelijk boven bodyguards. Tussen de van de verschillende onderzoeksteams met het verzoek om te controleren of er pooiers onderling is eveneens duidelijk wie de meeste autoriteit heeft. nog belangrijke feiten of nieuwe ontwikkelingen waren gemist. Een ronde face-to-face gesprekken met de teamleiders leverde waardevolle feedback op. De groep Dürdan breidt zich in de loop der jaren uit en krijgt steeds meer een Concepten zijn daarnaast in verschillende stadia gedeeld met de analisten met gelaagde structuur. Ali Serdar staat inmiddels aan het hoofd van een eigen het verzoek om commentaar en aanvullingen. Voor de meest recente informatie oepering, maar werkt bij gelegenheid nog wel met de broers samen. Begin 2006 gr en aanpassingen zijn in februari en maart 2008 gesprekken gevoerd met de wijkt Nejat uit naar Duitsland. Halit geeft dan leiding aan de groep pooiers die in analist, tactisch coördinator en teamleider van Sneep (Respondenten 64, 65 & 66). Nederland voor de broers actief is. De drie mannen laten zich nauwelijks meer zien in de prostitutiegebieden. Zij laten de (toezichts)werkzaamheden over aan anderen. De beschrijving van het netwerk berust grotendeels op onderzoeksgegevens die nog niet zijn getoetst door de rechter en pretendeert dus niet in strafrechtelijke zin `waar' te zijn. 3.2 Afscherming 3.2.1 Identiteit 3.1 Structuur organisatie
Per mei 2007 waren bij de verdachten vijf valse of vervalste identiteitsbewijzen De hoofdverdachten van het project Sneep werden, voor zover dit is te achter- aangetroffen. Zeven verdachten namen de identiteit aan van andere verdachten halen, in Nederland het eerst gesignaleerd door politiefunctionarissen van het uit de groep. In één geval was een verdachte van plan dezelfde tatoeage te laten politiebureau dat in Amsterdam toezicht houdt op het Wallengebied. Drie zetten als degene voor wie hij zich uitgaf. Van drie verdachten is bekend dat zij mannen van Turkse origine (Halit Dürdan, Nejat Dürdan en Ali Serdar) kwamen bij (één van) hun slachtoffers alleen onder het alias bekend waren. in 1998 vanuit Duitsland naar Amsterdam. De Duitse politie informeerde de agenten van de Beursstraat over deze mannen. Zij hadden enkele Duitse vrouwen 3.2.2 Bezit en communicatie bij zich die voor hen in de prostitutie gingen werken. In bijna een decennium is dit criminele samenwerkingsverband uitgegroeid tot een netwerk van ongeveer De bodyguards opereren zeer openlijk in de prostitutiezone en schuwen 35 pooiers, bodyguards en andere handlangers. De groep Dürdan is behalve in gesprekken met de politie niet (zie Hoofdstuk 7). Op sommige fronten doen de Amsterdam in ieder geval actief geweest in de vergunde raamprostitutiezones groepsleden wel hun best om zichzelf af te schermen: zo staan huurhuizen en van Alkmaar, Utrecht, Den Haag en Haarlem. Ook werd samengewerkt met pooiers en seksbazen uit verschillende steden in Duitsland en België. 15 Taxichauffeur zonder vergunning 16 Het onderscheid dat wij maken is gebaseerd op het onderscheid dat de groepsleden zelf maken. Dit onderscheid is uit tapgesprekken, verhoren en observaties van de politie gebleken. 32 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 3 ­ de groep dürdan 33

auto's op naam van derden (meestal prostituees). Ook wordt regelmatig van met de verdachte vaak meerdere dwangmethoden worden toegepast. In veel (prepaid) simkaart gewisseld. Sommige slachtoffers hebben telefoons die alleen gevallen lijkt er na een aanvankelijke romantische fase, steeds meer dwang en maar gebruikt worden om hun pooier te bellen. (psychisch) geweld te worden toegepast. De mate van geweld die wordt toe gepast verschilt overigens van pooier tot pooier. Naast dreiging met geweld en binding door liefdesrelaties, worden vrouwen belet de groep te verlaten 3.3 Slachtoffers doordat zij constant onder toezicht staan. Andere geobserveerde dwang- middelen zijn het opleggen van een vrijkoopsom, variërend van 30.000 tot De analisten van het project Sneep hadden per januari 2007 zicht op 120 240.000 euro, en het innemen van paspoorten. Hiernaast waren sommige

mogelijke slachtoffers rondom het netwerk van de gebroeders Dürdan, waarvan vrouwen bang om vermoord te worden als zij de groep zouden verlaten. 78 vermoedelijke slachtoffers (zie ook omvang, §3.6, en methoden, §4.7.1.). Van de 120 prostituees waren er veel afkomstig uit Duitsland (36) en Nederland (25). In totaal kwamen 73 vrouwen (65%) uit de `oude EU-lidstaten', twintig Heel erg bang vrouwen (17%) uit de in 2005 toegetreden lidstaten en elf (9%) uit de in 2007 A wordt gebeld door B. B is vergeten tegen A te zeggen dat hij niet kan komen toe
getreden lidstaten. Zes vrouwen (5%) waren niet geboren in een land dat lid vanavond omdat zijn meisje vandaag niet gaat werken. A zegt dat het meisje is van de Europese Unie. Van tien vrouwen was geen geboorteland bekend17. van B kapsones begint te krijgen omdat ze zijn meisje niet meer belt. "Dat kan niet", zegt B, "ze kan wel kapsones tegen mij hebben maar niet tegen hen want Uit Sneep is geen eenduidig vervoerspatroon of logistiek netwerk naar voren zij zijn haar vriendinnen. Al heeft ze kapsones, wat dan nog (...). Ze weet dan gekomen dat vrouwen naar Nederland brengt. Dit is niet verwonderlijk dat haar leven in gevaar komt, ze weet best wel dat jij dan haar zult doden. Het aan
gezien de vrouwen, die pas in beeld komen bij de onderzoeken van Sneep meisje is heel erg bang voor jou." op het moment dat zij deel uitmaken van de groep, bijna allemaal afkomstig zijn uit EU-landen. Ook worden velen van hen ter plekke geworven. Als een lammetje Een telefoongesprek tussen twee verdachten. Het meisje van één van hen wil 3.3.1 Hofmakerij, dwang en geweld geld uitgeven aan kleding. De ander adviseert hem dat hij zijn meisje niet te uitbundig inkopen moet laten doen. Waarschijnlijk zijn de vrouwen al werkzaam in de prostitutie voordat zij deel A: "Je moet soms weten nee te zeggen.. ik zeg het, soms moet je ze bij de keel gaan uitmaken van de groep Dürdan. Uit de gegevens van het project Sneep zijn pakken.. zo bij de haren pakken...en zeggen van ik zal je neuken, zal je wat geen (vermoedelijke) slachtoffers bekend die niet van tevoren wisten dat zij als aandoen en in de ogen kijken en weg smijten...dat is dan voldoende voor haar... prostituee zouden gaan werken. Prostituees worden op verschillende wijzen ik lieg niet....ik zweer het je.. laatst hebben we een twist gehad en ik sloeg haar door de groep ingelijfd. Meestal worden prostituees `afgepakt' van andere heel erg, ik heb haar een beetje geslagen. Ze is nu als een lammetje... pooiers. Doorgaans wordt een prostituee bewogen om vrijwillig `over te -B: "Ze is nu een poes en zit in de hoek...." stappen'. Vier vrouwen hebben aangifte gedaan van intimidatie door de groep. -A: "Ja, en nadien zie ik ze is weer verstandig geworden." Groepsleden gingen bij deze vrouwen voor de deur staan en hielden klanten weg. De prostituees hadden sterk het gevoel dat het de bedoeling was dat zij Meer verdienen voor de organisatie zouden gaan werken. Verdachte A belt verdachte B. B vertelt dat zijn meisje nu slaapt en dat zij heeft gehuild. "Hoeveel heeft dat van jou verdiend?" vraagt A. "Weinig", zegt B. Veel prostituees hebben een relatie met hun pooier die wordt gekenmerkt door A: "Genoeg om de huur te betalen?" een combinatie van angst en bedreigingen enerzijds, en afhankelijkheid, zo niet B: "Nee" liefde, anderzijds. Uit verklaringen van slachtoffers blijkt dat er binnen de relatie A: "Hoeveel heeft ze gisteren verdiend?" B: "Vijfhonderd" 17 Omdat mogelijk gebruik is gemaakt van valse of vervalste identiteitsdocumenten bestaat niet A: "Zeg tegen haar dat je zult regelen dat ze siliconen enzo zal krijgen, zodat ze altijd zekerheid over de juistheid van de geboortelanden.. per dag duizend gaat verdienen. Ze krijgt siliconen en we maken de haren in orde." 34 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 3 ­ de groep dürdan 35

3.3.2 Uitbuiting 3.4.1 Administratie en arbeid

De prostituees van de Dürdans werken normaalgesproken dagelijks één `shift'. Een `adviesbureau' handelt administratieve zaken af voor de prostituees van de Volgens haar moeder werkt Anna, de vriendin van Halit, zeven dagen per week groep. Dit bureau is gerelateerd aan een adres waarop veel prostituees staan van ongeveer half acht `s avonds tot zeven `s ochtends. Enkele slachtoffers ingeschreven in de Gemeentelijke Basis Administratie. Bovendien heeft het gaven te kennen dat zij naast deze diensten extra diensten draaiden als zij te vermoedelijk valse werkgeversverklaringen afgegeven voor enkele verdachten. Er weinig verdiend hadden. Tijdens de menstruatie werken de vrouwen over het zijn aanwijzingen dat ook door andere bedrijven valse werkgeversverklaringen algemeen gewoon door. Ook verklaarden slachtoffers een dag na de borstver- afgegeven zijn ten behoeve van de groep. Zo werd voor één van de verdachten grotingsoperatie of enkele dagen na de (gedwongen) abortus alweer aan het een verklaring afgegeven dat hij voor een bedrijf werkte, terwijl hij op dat werk te moeten. moment in hechtenis zat. In verschillende onderschepte telefoongesprekken of verklaringen worden 3.4.2 Huisvesting streefbedragen van 1000 euro per dag genoemd, die de prostituees na aftrek van kosten (zoals raamhuur) moeten afdragen aan hun pooier. Overigens blijken Een groot aantal verdachten en slachtoffers woont op enig moment in huisjes de streefbedragen wel per slachtoffer te verschillen. Niet van alle slachtoffers is op een recreatiepark. De huisjes worden `met groepskorting'` van een vastgoed- gebleken dat zij een streefbedrag opgelegd kregen. bedrijf gehuurd. Het bedrijf regelt ook andere praktische zaken voor de groep zoals auto's, telefoons en valse werkgeverspapieren. 3.3.3 Werkplekken
3.4.3 Medische en cosmetische zorg De meeste prostituees die aan de groep verbonden zijn, hebben op meerdere plaatsen in Nederland, en soms ook in België en Duitsland, gewerkt. Een abortuskliniek in Nederland heeft tenminste vijf abortussen voor de groep Hulpverleners spreken vaak over een groot verloop van vrouwen. De pooiers verzorgd. Het is niet bekend of steeds dezelfde persoon met de vrouwen proberen zo de slachtoffers buiten het zicht van de politie en/of hulpverlening te meeging (Respondent 64). Een cosmetische kliniek heeft alle borstvergrotingen houden. Ook zou het aanbod van `nieuwe meisjes' in een stad de omzet doen voor de groep verzorgd en gaf de groep korting. Bij minstens één slachtoffer stijgen. Van een dergelijke prostitutiecarrousel, waarbij vrouwen achtereenvol- sprak de pooier bij wijze van intake met de arts. Meerdere slachtoffers verklaren gens steeds in andere steden te werk worden gesteld, lijkt bij de groep Dürdan dat de pooier tevens de uiteindelijke cupmaat bepaalde. geen sprake. Sommige slachtoffers werken al jaren in het Wallengebied en soms zelfs achter hetzelfde raam. Wanneer Halit bepaalt dat een prostituee verplaatst wordt, is dit veelal om een goede werkplek bezet te houden. Als in een bepaalde 3.5 Geldstromen stad beter verdiend wordt, worden prostituees ook wel daarheen verplaatst. Vaak wordt in Amsterdam het meeste geld verdiend. Uit de weinige verklaringen of aangiften van slachtoffers van de groep blijkt dat de prostituees in principe alle verdiensten afdragen aan hun pooier. Nu en dan krijgen zij wat zakgeld om bijvoorbeeld kleding van te kopen of om naar hun 3.4 Facilitatoren familie te sturen. De prostituees betalen de huur voor hun werkruimtes recht- streeks aan het kamerverhuurbedrijf. In een van de gemeenten halen de body- Rondom de groep zijn enkele ­ al dan niet bewuste - facilitatoren actief. Deze guards op vrijdagavond bij de vrouwen protectiegeld op en leveren het in bij worden hieronder onder de kopjes `administratie en arbeid', `huisvesting' en Anna, de vriendin van Halit. Zij betaalt hen vervolgens hun loon uit. `medische en cosmetische zorg' behandeld.
Van afdracht van geld door prostituees aan hun pooiers zijn de onderzoeksteams overigens geen ooggetuige geweest; vermoedelijk gebeurde dit vooral binnens- kamers. Er is geen bewijs gevonden van substantiële girale geldstromen tussen 36 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 3 ­ de groep dürdan 37

de slachtoffers en verdachten. Volgens de financieel coördinator van Sneep hoofdstuk 7 & 10). Toch heeft slechts één raamverhuurder formeel melding wordt een deel van het geld van twee verdachten in ieder geval periodiek naar gedaan bij de politie. Verder is door een prostituee die niet voor de groep werkte hun vaders in Duitsland gekoerierd. Een ander deel van de winst wordt een melding gedaan over slachtoffers van de groep die bij haar in de buurt

vermoedelijk rechtstreeks naar Turkije gebracht. werkten. Ten slotte is er een anonieme melding gedaan door iemand die waar- schijnlijk in de buurt van slachtoffers en verdachten woonde. Over verdere besteding van de criminele winsten van de groep is weinig bekend geworden: er is niet veel concrete informatie over het bezit van vastgoed, Verschillende partijen die professioneel bij de bestrijding en het signaleren van

banktegoeden of witwaspraktijken. Het feit dat in de prostitutie veelal contant mensenhandel betrokken zijn, hadden de groep Dürdan al jaren in het vizier. geld omgaat, bemoeilijkt het nagaan van de geldstromen. In het algemeen geldt Nadat men op het Bureau Beursstraat al in 1998 werd gewaarschuwd, hebben dat de pooiers een hoog uitgavenpatroon hebben: er wordt veel geld besteed in 2000 en 2003 opsporingsonderzoeken plaatsgevonden. Deze hebben echter aan auto's, dure horloges, uit eten gaan en gokken. Hoeveel er van de niet geresulteerd in het beëindigen van de criminele praktijken van de groep. In diensten overblijft om te sparen of investeren is niet bekend. De onderzoeks- ver 2004 en 2005 zijn bovendien meerdere aangiften gedaan, zowel door slacht- teams vermoeden dat enkele verdachten huizen in Turkije bezitten en/of in offers als door (voormalige) handlangers en/of concurrenten van de groep. toeristencomplexen hebben geïnvesteerd. Op één verdachte na, hebben de mannen geen Nederlandse bankrekening. 3.8 Huidige stand van zaken 3.6 Omvang De eerste arrestaties van het project Sneep werden in februari 2007 verricht. In totaal zijn 28 verdachten aangehouden. Eén van de verdachten was tevens Per februari 2007 waren er 55 verdachten bekend uit de onderzoeken van het slachtoffer. Hiernaast zaten drie verdachten al in hechtenis en was één verdachte project Sneep, waarvan twintig pooiers, elf actieve bodyguards en drie vaste in Duitsland onderwerp van een opsporingsonderzoek. Tijdens de verhoor- chauffeurs (snorders). Dertien mannen die als bodyguard hadden gewerkt, periode zijn twee slachtoffers aangehouden voor meineed. waren inmiddels niet meer actief voor de groep. Andere verdachten kwamen in beeld als facilitator. Eén prostituee was naast slachtoffer ook verdachte. Per januari 2008 zitten nog acht verdachten in voorlopige hechtenis. Dit zijn de verdachten die door het onderzoeksteam zijn aangemerkt als pooiers. De body- Per januari 2007 stonden 120 vrouwen op de `mogelijke slachtofferlijst' van het guards zijn inmiddels weer vrij. Overigens zullen alle verdachten die in beeld zijn project Sneep (zie methoden, §4.7.1.). Achtenzeventig hiervan werden toen als gekomen waar mogelijk wel worden vervolgd. De inhoudelijke behandeling van `vermoedelijk slachtoffer' aangemerkt. De overige 42 prostituees kwamen wel het onderzoek ter terechtzitting van Nejat en Halit Dürdan vindt in de loop van uit onderzoeken naar voren maar er was over hen onvoldoende bekend om te 2008 plaats. kunnen vaststellen of het daadwerkelijk om slachtoffers ging. De totale groep van 120 prostituees wordt daarom met de term `mogelijke slachtoffers' aangeduid. Vijftien slachtoffers hebben aangifte gedaan of een belastende verklaring afgelegd. De meeste slachtoffers werken nog steeds in de raamprostitutie. Ook Er zijn verschillende signalen dat het criminele netwerk waar de groep Dürdan de bodyguards zijn weer in de raamprostitutiegebieden aan het werk. deel van uitmaakt omvangrijker is dan de verdachten die in het project Sneep naar voren komen. Zij hebben contacten in onder andere Duitsland en België. 3.7 Signalering groep Dürdan
Van meerdere (legale of illegale) facilitatoren is aannemelijk dat zij in enige mate op de hoogte waren van de uitbuitingspraktijken van de groep Dürdan (zie 38 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 3 ­ de groep dürdan 39

4
Methoden van onderzoek 4.1.3 Keuze voor raamprostitutie Wij hebben in ons onderzoek alleen de raamprostitutie bekeken. Andere onder- delen van de vergunde sector, zoals clubs, erotische massagesalons en - in sommige In dit onderzoek is gebruik gemaakt van literatuuronderzoek, interviews en steden - de vergunde escort en straatprostitutie, zijn buiten beschouwing gelaten. observaties. De onderzoeksmethoden worden hieronder toegelicht. Allereerst De keuze voor raamprostitutie is gebaseerd op het feit dat de slachtoffers van de wordt de selectie en anonimisering van steden besproken. Dürdans vrijwel allemaal uitsluitend in de raam ostitutie werkten19. pr 4.1 Selectie van de steden en anonimisering 4.2 Literatuuronderzoek 4.1.1 Selectie steden In het literatuuronderzoek zijn de voor dit onderzoek relevante rapporten en onderzoeken bestudeerd. Ook informatie van respondenten, zoals lokale Het onderzoek is uitgevoerd in Alkmaar, Utrecht en Amsterdam. Voor deze beleidsstukken, plannen en evaluaties zijn meegenomen. Daarnaast zijn onder- steden is gekozen omdat de groep Dürdan in deze plaatsen in Nederland actief zoeksdossiers van mensenhandelzaken geraadpleegd. Hierbij heeft in het was bij de start van het rechercheonderzoek. Gedurende het onderzoek bleek bijzonder het onderzoek Sneep veel aandacht gekregen. Uit het dossier hebben dat zij ook in Den Haag en Haarlem meisjes exploiteerden. Het onderhavige wij onder andere verhoren van verdachten en slachtoffers, uitgewerkte tapge- onderzoek liep toen echter al, en Den Haag en Haarlem zijn daarom niet sprekken en door de analisten bewerkte informatie geraadpleegd. Voor een betrokken in dit onderzoek. Het gegeven dat de dadergroep in deze vijf steden volledig overzicht van de gebruikte literatuur verwijzen wij naar het literatuur- actief was, wil overigens niet zeggen dat zich in deze steden meer problemen of overzicht in Hoofdstuk 12. knelpunten voordoen in de bestrijding van mensenhandel dan in andere plaatsen. 4.1.2 Anonimisering 4.3 Interviews Het concept van dit rapport is in juni 2007 met de betrokken gemeenten en Veel informatie in dit onderzoek is afkomstig uit interviews. Hieronder wordt politiekorpsen gedeeld. Mede naar aanleiding daarvan hebben in de drie steden gespecificeerd met wie en op welke manier deze interviews plaats vonden. positieve veranderingen plaatsgevonden op het gebied van bewustwording, beleid en beleidsuitvoering. De knelpunten die wij identificeerden, werden door 4.3.1 Selectie van respondenten de landelijk officier mensenhandel en de voorzitter van de Landelijke Expertgroep Mensenhandel (LEM) herkend als landelijke problematiek18. Om te Het uitgangspunt is de (papieren) weg die een (buitenlandse) prostituee bewan- voorkomen dat een min of meer toevallige keuze voor drie steden zou leiden tot delt als zij aan het werk wil in Nederland. Voor elke stad/regio zijn de (overheids) stigmatisering van deze drie steden én om met dit rapport alle gemeenten aan instanties `waar zij langs komt' geïnventariseerd en benaderd. Naast deze (over- te spreken, is door de opdrachtgever gekozen voor een (voor zover mogelijk) heids)instanties kwamen wij in de literatuur (zoals de Aanwijzing Mensenhandel) anonieme uitwerking. Dit houdt in dat alle verwijzingen naar individuele steden of op conferenties personen of organisaties tegen die niet mochten ontbreken. en respondenten zijn verwijderd. Er is gekozen voor een algemene weergave van Deze zijn ook benaderd. Contactlegging gebeurde waar mogelijk via de de geobserveerde problematiek; niet elk knelpunt speelt noodzakelijkerwijze in bestaande contacten van het EMM. Ook konden respondenten ons vaak aan elke stad. andere respondenten helpen tijdens de interviews. Waar dat niet mogelijk was, hebben we de telefoongids geraadpleegd. 18 Overigens zijn niet alle beschreven knelpunten onverkort op alle gemeenten in Nederland van toepassing. Het decentrale karakter van het prostitutiebeleid leidt immers tot lokale verschillen. 19 In het verleden is één prostituee in een seksclub tewerk gesteld. Incidenteel werd een slachtoffer Bovendien kunnen wij alleen uitspraken doen over de door ons onderzochte steden. door een van de verdachten als escort naar een hotel gebracht. Ook zijn er aanwijzingen dat de verdachten connecties hebben met een Turks koffiehuis en een erotische sauna. 40 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 4 ­ methoden van onderzoek 41

4.3.1.1 Exploitanten niet benaderd Tabel 1

De exploitanten of raamverhuurders zijn niet als respondenten benaderd. Dit wijzen van interviewen respondenten heeft twee redenen. Ten eerste wilden wij de signaleringsmogelijkheden van de aantal persoonlijk expert telefonisch Schriftelijk overheidsinstanties onder de loep nemen. Overigens bevinden zich onder de respondenten geïnterviewd meeting contact contact respondenten ook enkele particuliere hulpverleningsorganisaties en de Kamers 63 43 322 16 1 van Koophandel. Tussen deze organisaties en (lokale) overheden bestaat een officiële samenwerking, bijvoorbeeld tussen particuliere hulpverleners en de GG&GD. Zodoende beschouwen wij deze spelers als `mede-uitvoerders' van het Als respondenten zijn (personen van) de volgende organisaties in de drie steden prostitutiebeleid. De exploitanten zijn, daarentegen, onderwerp van dit beleid. benaderd (zie Tabel 2): Zij worden immers op het voldoen aan vergunningsvoorwaarden gecontroleerd. Ten tweede wilden wij geen argwaan wekken bij de verdachten. Het was immers Tabel 2 niet bekend of en in hoeverre de exploitanten en verdachten met elkaar op organisaties waaruit respondenten afkomstig zijn vertrouwelijke voet stonden. Interviews door onderzoekers van de Nationale Recherche zou wellicht reden tot onrust zijn. Wel is in het kader van een rondlei- Arbeidsinpectie ding in het Wallengebied met één exploitant gesproken. Dit was overigens geen Belastingdienst gepland en gestructureerd interview. FIOD (Fiscale Inlichtingen- en Opsproingsdienst) Gemeenten Gedurende het onderzoek werd het duidelijk dat exploitanten wellicht een GG&GD belangrijke rol zouden kunnen vervullen in de signalering van mensenhandel IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) vanwege hun aanwezigheid in de prostitutiezones en hun contact met prosti- Kamer van Koophandel tuees. Zij zijn daarom wel in Hoofdstuk 7 opgenomen. Aangezien slechts kort met één exploitant gesproken is, zijn de beschrijvingen van de exploitanten LEM (Landelijke Expert Groep Mensenhandel) gebaseerd op het dossier van Sneep en uitspraken van derden. De beschrijvingen Landelijk Parket geven een algemeen beeld en hebben niet de pretentie onverkort voor alle Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid exploitanten, beheerders of raamverhuurders20 te gelden. Nationaal Rapporteur Mensenhandel Particuliere Hulpverleningsinstanties 4.2.1.2 Respondenten op beleid- en uitvoeringsniveau Politie, wijkteams Prostitutie Informatie Centrum Om zowel van het beleid als de beleidsuitvoering een goed beeld te krijgen, SIOD (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst) hebben we waar mogelijk bij iedere organisatie zowel iemand op uitvoerend Stichting de Rode Draad niveau als op leidinggevend niveau geïnterviewd. Met name op de uitvoerende STV (Stichting Tegen Vrouwenhandel) posities (zoals zedencontroleur) waren er meerdere personen met dezelfde functie. De keuze hebben we laten afhangen van de beschikbaarheid van de Van Traa Team respondenten voor een interview. In totaal is (inclusief de hieronder besproken Vreemdelingenpolitie toetsing aan de praktijk) met 63 respondenten gesproken21. De respondenten zijn Zedenpolitie voornamelijk persoonlijk geïnterviewd. Daarnaast heeft er telefonisch en schrifte- (Slachtoffer van mensenhandel) lijk contact plaatsgevonden en is er een expertmeeting georganiseerd (Zie Tabel 1).
---

20 Eén expert is ook persoonlijk geïnterviewd en wordt daarom niet nogmaals onder `expert Zie Hoofdstuk 7 voor het onderscheid tussen exploitant, raamverhuurder en beheerder. 21 meeting' genoemd. Hiernaast zijn voor het hoofdstuk analyse gesprekken gevoerd met leden van het onderzoeks- team Sneep (zie § 3.10)
42 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 4 ­ methoden van onderzoek 43

4.3.2. Wijze van interviewen bijgewoond. In één gemeente zijn ook de belastinginspecteurs vergezeld tijdens hun dienst. Met hulpverleningsinstanties is niet meegelopen. Aangezien de hulp- De meerderheid van de respondenten is persoonlijk geïnterviewd met behulp verleningscontacten gebaseerd zijn op persoonlijk vertrouwen en anonimiteit, van half open interviews. De vragen werden toegesneden op de benaderde was meekijken in strijd met het belang van de cliënten. instantie en de positie van de respondent daarbinnen. Steeds werd naar het beleid en de uitvoering daarvan op het gebied van mensenhandel en prostitutie gevraagd. Ook werd naar samenwerking met overige spelers, de persoonlijke 4.5 Toetsing aan de praktijkervaring van deskundigen indruk van de situatie in de raamprostitutie, knelpunten en suggesties voor verbetering gevraagd. De beginvragen waren algemeen en verkennend van In de laatste fase van het onderzoek hebben wij onze voorlopige bevindingen en aard. Op interessante punten die naar voren kwamen tijdens een gesprek, werd aanbevelingen in een presentatie voorgelegd aan instanties die jarenlange specifieker doorgevraagd. Met de twee slachtoffers van mensenhandel (praktijk)ervaring hebben met betrekking tot de onderwerpen vrouwenhandel

(overigens niet van de groep Dürdan) kwamen wij toevallig in contact. De en prostitutie. Wij hebben hierbij gekozen voor de Nationaal Rapporteur gesprekken hadden een informeler karakter. Mensenhandel, de Stichting tegen Vrouwenhandel en de Rode Draad. Het leek ons waardevol om onze bevindingen en adviezen te toetsen aan hun ervaring Bij de telefonische interviews werden veelal concretere vragen gesteld, bijvoor- en invalshoeken. beeld met betrekking tot wetgeving of de benodigde papieren voor een registratie bij de Kamer van Koophandel.
4.6 Terminologie 4.3.3 Aantal interviews
Mensenhandel is in de interviews gedefinieerd als de omstandigheid waarbij een Er hebben veertig persoonlijke interviews plaatsgevonden. Enkele instanties (15) persoon onvrijwillig werkzaam is (in de prostitutie) en zijn of haar inkomsten (of een zijn telefonisch geraadpleegd en één per e-mail. Dit betrof vooral de instanties onredelijk percentage daarvan) moet afstaan aan een ander. Meer specifiek wordt die een kleine of geen rol bleken te spelen in het prostitutiebeleid. Van sommige in dit rapport de redactie van art. 273f Sr aangehouden. De termen mensenhandel, instanties zijn meerdere medewerkers geïnterviewd en soms is dezelfde vrouwenhandel en onvrijwillige prostitutie worden afwisselend gebruikt. espondent twee keer gesproken23. Ook zijn soms meerdere respondenten r

tegelijkertijd geïnterviewd. De interviews zijn gevoerd in december 2006, en in In de media worden de termen exploitant en pooier soms afwisselend gebruikt. januari, februari en maart van 2007. Tijdens de interviews zijn aantekeningen In dit rapport maken wij onderscheid. De exploitant is degene die door de gemaakt. Deze zijn bij thuiskomst direct uitgewerkt. We hebben geprobeerd gemeente is vergund om zijn pand als prostitutiepand te exploiteren. De pooier zoveel mogelijk vast te houden aan de bewoordingen van de respondenten. Aan is degene onder wiens `protectie' een prostituee staat. Dit houdt in dat zij aan de respondenten die persoonlijk geïnterviewd zijn is een beknopt gespreks- hem een gedeelte van haar inkomsten afstaat en dat hij ervoor zorgt dat zij verslag toegestuurd om hen gelegenheid te geven uitspraken te corrigeren of wordt beschermd. In de praktijk vertaalt dit zich nogal eens in een uitbuitings- nuanceren. Op twee na, hebben alle respondenten gereageerd. situatie waarbij bescherming en het `onder toezicht staan' in elkaar overlopen. In de media wordt de term `loverboy' vaak gebruikt. Een loverboy is een pooier die zich onderscheidt door de manier waarop hij een meisje overhaalt om voor hem 4.4 Observaties te werken, namelijk door te zorgen dat zij verliefd op hem wordt. Wij gebruiken in dit rapport steeds het woord `pooier', ook al bedient een aantal van de Om een goed beeld te kunnen vormen van de beleidsuitvoering in de praktijk, verdachten zich van de `loverboy-methode24'. hebben wij sommige respondenten tijdens hun dienst vergezeld. Dit gebeurde 24 In die zin dat zij de vrouw in kwestie het hof maken tot zij voor hen komt werken. In het meestal na het interview. In totaal hebben we vijf prostitutiecontroles algemeen betreft dit wel vrouwen die al in de prostitutie werken. Een enkele keer werd door het onderzoeksteam geobserveerd dat in het uitgaanscircuit werd geronseld. De ŽklassiekeŽ loverboy 23 Een lijst van respondenten is opgenomen in Bijlage 3. richt zich op meisjes die nog niet als prostituee werkzaam zijn. 44 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 4 ­ methoden van onderzoek 45

In de praktijk kan een pooier het toezicht op en de bescherming van zijn Het aantal slachtoffers dat aan de groep werd gerelateerd veranderde naarmate ostituee overlaten aan een `bodyguard'. Bodyguards escorteren de vrouwen pr het onderzoek vorderde. Hierdoor is er, wanneer er in volgende hoofdstukken soms naar hun werkplek en treden op tegen lastige klanten. De groep Dürdan aan slachtoffers gerefereerd wordt, niet altijd sprake van hetzelfde aantal. De maakt gebruik van bodyguards; sommige pooiers komen zelf nooit in de meest recente peildatum in dit rapport is januari 2007. De analisten gingen toen ostitutiezones. Zoals vermeld in §3.1, heeft een bodyguard een lagere status pr uit van 78 vermoedelijke slachtoffers. Wanneer in volgende hoofdstukken dan een pooier. Sommige bodyguards exploiteren na verloop van tijd zelf ook aantallen van slachtoffers genoemd worden, wordt hierbij de peildatum van de een meisje. Als ze binnen de groep desondanks de status en werkzaamheden gebruikte slachtofferlijst vermeld. van een
bodyguard behouden, blijven wij hen ook met `bodyguard' aanduiden. 4.7.2 Subjectiviteit In dit rapport worden de termen `slachtoffer', `vermoedelijk slachtoffer' en ostituee' afwisselend gebruikt als zij betrekking hebben op de vrouwen die `pr Het is ondoenlijk om van alle organisaties iedereen te spreken die een rol speelt voor de groepering Dürdan werk(t)en. Aangezien de rechtszitting nog niet heeft in de bestrijding van mensenhandel. Ons doel was een indruk te krijgen van het plaatsgevonden, is er ook nog geen officiële uitspraak over hun slachtofferschap beleid en de uitvoering daarvan om zodoende knelpunten te kunnen gedaan. In het algemeen gaan wij er niet vanuit dat elke prostituee vanzelf- identificeren. Hierbij hebben wij de ervaringen en inzichten van de respondenten sprekend slachtoffer is. zwaar laten wegen. Aangezien niet alle betrokken functionarissen geïnterviewd konden worden, is er sprake van subjectiviteit in die zin dat verschillende

functionarissen andere opvattingen kunnen hebben. Bij leidinggevende functies 4.7 Beperkingen was dit meestal geen probleem aangezien er maar één aanspreekpunt was. Zedencontroleurs zijn er per korps meerdere. In deze paragraaf worden enkele beperkingen van het onderzoek belicht. De elementen neutraliteit, subjectiviteit en de consequenties van het doen van De informatie die uit de interviews naar voren komt is altijd subjectief: aan onderzoek terwijl het strafrechtelijke onderzoek nog loopt, worden besproken. respondenten wordt immers om hun mening en visie gevraagd. Een beeld van de beleidsuitvoering in de praktijk kan echter alleen gevormd worden door de 4.7.1 Consequenties van onderzoek tijdens rechercheonderzoek ervaringen en werkwijzen van de `praktijkmensen' te analyseren. Doordat we verschillende bronnen met elkaar hebben vergeleken, vertrouwen wij erop dat De interviews hebben plaatsgevonden toen het opsporingsonderzoek nog liep we ­ondanks de subjectiviteit die inherent is aan kwalitatieve interviews ­ toch en er nog geen aanhoudingen waren verricht. Hoewel de zaak Sneep aanleiding tot een zo objectief mogelijk beeld van de situatie zijn gekomen. was tot het onderzoek naar de vergunde prostitutiesector, konden wij dit niet aan onze respondenten meedelen. Ook was in het begin niet duidelijk dat het onderzoek later gepubliceerd zou worden; in eerste instantie had de opdracht- gever een interne rapportage aan partners (Politie, Gemeente, Belastingdienst) voor ogen. Toen duidelijk werd dat het onderzoek gepubliceerd zou worden, hebben we de respondenten opnieuw benaderd om hen dit mede te delen. We hebben een gespreksverslag gestuurd en hen de gelegenheid gegeven uitspraken te herzien of terug te trekken.
Na de ­ breed gepubliceerde ­ aanhoudingen in februari en april 2007 is de sector op het gebied van beleid in beweging gekomen. Mogelijk zijn sommige gegevens uit interviews hierdoor gedateerd en conclusies ingehaald. We hebben geprobeerd dit te ondervangen door publieke bronnen raad te plegen. De respondenten zijn niet opnieuw benaderd.
46 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 4 ­ methoden van onderzoek 47

5
Wet- en regelgeving op het gebied van tussen de legale en de illegale sector gebaseerd op het strafrecht. Het niet hebben van een vergunning leidt in dat geval immers niet tot (bestuurs- mensenhandel en prostitutie rechtelijke) illegaliteit. De door de strafwet verboden gedragingen wel. De controle op de vergunningsvoorwaarden gebeurt, waar van toepassing, onder andere door Brandweer, GG&GD en Belastingdienst (NRM, 2004). De bestuur- lijke benadering is opgebouwd uit het gemeentelijke vergunningenbeleid en In dit Hoofdstuk worden achtereenvolgens de opheffing van het bordeelverbod, andere van toepassing zijnde wetgeving, zoals arbeidsrecht en vreemdelingen- de bestuurlijke benadering en de strafrechtelijke benadering besproken. Ook wetgeving. De laatstgenoemde wordt hieronder besproken. worden enkele invloedrijke beleidsstukken genoemd. 5.2.1.1 De Vreemdelingenwet en de Wet Arbeid Vreemdelingen (WAV) 5.1 Opheffing bordeelverbod Als niet-Nederlandse personen in Nederland in de seksindustrie werkzaam willen zijn, moeten zij de leeftijd van 18 jaar hebben bereikt en beschikken over een Per 1 oktober 2000 is het bordeelverbod opgeheven. De exploitatie van vrijwil- verblijfstitel waarmee het in Nederland toegestaan is te werken. Voor verschil- lige prostitutie van volwassenen was daarmee niet langer strafbaar. Prostitutie lende groepen vreemdelingen gelden verschillende voorwaarden met betrekking zelf, en het gebruikmaken ervan, was al niet strafbaar. In de Memorie van tot verblijf en toetreding tot de arbeidsmarkt. Toelichting bij deze wetswijziging werd gesteld dat legalisering de overheid betere mogelijkheden voor sturing en regulering van het prostitutiewezen zou Europese Unie: `oude lidstaten' en toetreders in 2004 geven (`de bestuurlijke benadering'). Tegelijkertijd zou strafbaarstelling van de Voor burgers die afkomstig zijn uit de `oude EU-lidstaten25' én Zwitserland, exploitatie van onvrijwillige prostitutie en een verhoging van de straffen, een IJsland, Noorwegen en Liechtenstein geldt vrij verkeer van werknemers. Zij effectiever strafrechtelijk optreden mogelijk maken (`de strafrechtelijke hebben vrij toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt, dus ook de prostitutie-

benadering') (MvT, 1996-1997 25437, nr. 3). sector. Burgers van deze staten moeten zich wel kunnen legitimeren met een paspoort, identiteitskaart of verblijfsdocument26. Ook moeten zij zich, als ze langer dan 3 maanden in Nederland willen verblijven, inschrijven bij de IND27. 5.2 Wetswijziging in de praktijk: legale en illegale sector Sinds 1 mei 2007 gelden voor inwoners van de in 2004 toegetreden lidstaten (Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije De aanpassingen in de wetgeving leidden in de praktijk tot een scheiding van de en Tsjechië) dezelfde voorwaarden (Donner, 2007). prostitutiesector in een legale en een illegale sector. De scheiding tussen beide markten wordt gemaakt door een combinatie van strafrecht en bestuursrecht; Europese Unie: toetreders in 2007 zowel door de in de strafwet verboden gedragingen als door de voorwaarden De in 2007 toegetreden lidstaten, Bulgarije en Roemenië, hebben vooralsnog gesteld in een vergunning voor het uitbaten van een seksinrichting (NRM, 2004). geen vrije toegang tot de arbeidsmarkt. Om in loondienst te mogen werken hebben zij een tewerkstellingsvergunning nodig. Deze wordt nooit verleend voor 5.2.1 Bestuurlijke benadering seksuele dienstverlening (VNG, 2003). Zij mogen echter wel als zelfstandige aan het werk in de prostitutiesector (Politiekennisnet, 2006-2007). Hun bedrijfsvorm Het uitgangspunt van de bestuurlijke benadering is het gedecentraliseerde in de praktijk is dan `zelfstandige zonder personeel' (ZZP), oftewel freelancer.28 vergunningenbeleid. Iedere gemeente kan op basis van artikel 149 en 151a Gemeentewet voorschriften ten aanzien van de exploitatie van prostitutie 25 De lidstaten die vóór 2004 reeds lid waren. 26 Tot 1 mei 2006 werden plastic verblijfsvergunnings-pasjes afgegeven door de IND aan burgers opnemen in de APV (Algemene Plaatselijke Verordening). Op basis daarvan kan van de oude EU-lidstaten. Deze zijn nu vervangen door een sticker in het paspoort of, ingeval de gemeente vervolgens vergunningen verlenen. De gemeenten zijn overigens van legitimatie met een ID-kaart, een los (papieren) document (Respondent 42). niet verplicht een vergunningenbeleid te voeren. Als zij (de exploitatie van) 27 Het niet inschrijven bij de IND heeft overigens geen consequenties voor het verblijfsrecht in ostitutie niet onderwerpen aan een vergunningplicht, dan is het onderscheid pr Nederland. 28 Dit is terminologie van de Kamer van Koophandel. De Belastingdienst maakt het onderscheid ondernemer of werknemer (www.kvk.nl). 48 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 5 ­ wet- en regelgeving op het gebied van menSenhandel en proStitutie 49

Zij mogen, net als inwoners van de oude lidstaten en `de nieuwe tien', direct na de directe taken van de politie zijn vastgelegd in de Politiewet 1993. Dit kan aankomst in Nederland als zelfstandige arbeid verrichten (Respondent 41). verwarring opleveren voor de betrokken exploitanten (NRM, 2004). Een en ander wordt nog versterkt doordat strafrechtelijk verboden gedragingen, zoals Het wel of niet bezitten van de status `zelfstandige' door sekswerkers of prosti- minderjarigheid en illegaliteit in de vergunningvoorwaarden zijn opgenomen. De tuees heeft consequenties voor bijvoorbeeld een exploitant van een seks- politieambtenaar heeft dan een zowel strafrechtelijke als bestuurlijke hand- inrichting. Indien bij vrouwen afkomstig uit Bulgarije en Roemenië loondienst havingstaak (Daalder, 2002). wordt geconstateerd, is de exploitant immers schuldig in het kader van de Wet Economische Delicten (WED) (NRM, 2004). Als de exploitant `weet of redelijker- 5.2.2 Strafrechtelijke benadering wijs kan vermoeden' dat de vrouw zich wederrechtelijk toegang heeft verschaft De basis van de strafrechtelijke benadering ligt in artikel 273f van het Wetboek tot Nederland, of dat zij hier wederrechtelijk verblijft, dan maakt hij zich daar- van Strafrecht (zie bijlage 5). Dit mensenhandelartikel stelt een groot aantal naast ook schuldig aan illegale tewerkstelling op grond van art. 197b Sr. verschillende handelingen die zich richten op de uitbuiting van personen straf- baar. Ook facilitatoren van mensenhandel vallen onder het bereik van dit artikel. Anders dan Europese Unie
Niet-EU/EER onderdanen die een verblijf willen aanvragen in Nederland op grond 5.2.2.1 Toezicht en handhaving van werkzaamheden in de seksindustrie worden niet toegelaten. Art. 3 van het Uitvoeringsbesluit van de WAV stelt dat voor prostitutie (gerelateerde werkzaam- Anders dan in de bestuurlijke benadering is de politie wel direct belast met de heden) geen tewerkstellingsvergunning (twv) wordt afgegeven aangezien er strafrechtelijke handhaving: op grond van artikel 2 Politiewet 1993 is de politie geen Nederlands belang wordt gediend. Deze weigering houdt dan tevens namelijk belast met de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde. Naast de weigering van een verblijfsvergunning in. Ook een vergunning voor verblijf op politie kunnen ook de Koninklijke Marechaussee en de Sociale Inlichtingen- en basis van arbeid als zelfstandige in de prostitutie wordt afgewezen wegens het Opsporingsdienst (SIOD) strafrechtelijk onderzoek verrichten naar mensen- ontbreken van een Nederlands belang (VNG, 2003). Vreemdelingen van buiten handel. De SIOD richt zich hierbij op `slavernijachtige uitbuiting' buiten de de EU/EER die een geldige verblijfstitel hebben op een andere grond (bijv. verblijf ostitutiebranche. pr bij partner) mogen in de prostitutie werken mits zij over de aantekening `arbeid vrij toegestaan' beschikken. Zij mogen dan zowel als zelfstandige als als werk- nemer aan het werk (VNG, 2003). 5.3 Beleidsstukken Personen die op een toeristenvisum in Nederland zijn of ­ indien zij niet visum- Naast de landelijke en gemeentelijke wetgeving zijn er sinds de opheffing van plichtig zijn - in het kader van de vrije termijn van 3 maanden in Nederland het algemeen bordeelverbod meerdere beleidsdocumenten uitgebracht - veelal verblijven, mogen überhaupt geen arbeid verrichten; ook niet als zelfstandig naar aanleiding van rapporten zoals de eerste evaluatie `Opheffing bordeel- ondernemer. Gebeurt dit wel, dan wordt hun verblijf daarmee illegaal (VNG, verbod' van het WODC en de rapportages van het Bureau Nationaal Rapporteur 2003). Mensenhandel en Stichting De Rode Draad. De meest invloedrijke zijn het Plan van Aanpak Ordening en Bescherming Prostitutiesector (2004), het Nationaal 5.2.1.2 Toezicht en handhaving Actieplan Mensenhandel (2004) en bijbehorend Addendum (2005), en de Aanwijzing Mensenhandel (2006). Het meest recente stuk is het beleids- In feite heeft de politie geen directe taak in de bestuurlijke controle en hand- programma van het kabinet getiteld "Samen wonen, Samen leven 2007-2011". having. Op basis van artikel 151a Gemeentewet kan de gemeente echter

ambtenaren aanwijzen die toezicht uitoefenen op de naleving van de vergun- ningvoorwaarden. In veel gemeenten zijn politieambtenaren hiervoor aan
gewezen. Aangezien de politie de opsporing van strafbare feiten primair tot taak heeft, krijgt deze als toezichthouder `een dubbele pet op'. Het houden van toezicht in de prostitutiesector vindt plaats op basis van de Gemeentewet, terwijl 50 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 5 ­ wet- en regelgeving op het gebied van menSenhandel en proStitutie 51

6 6.2 Oude EU- of EEG-lidstaten De weg langs overheidsinstanties
Burgers van de Europese Unie, Europese Economische Ruimte (EER) of Zwitserland hoeven zich bij aankomst in Nederland niet te melden bij de Van de mogelijke slachtoffers van de groepering Dürdan waren er 25 afkomstig Vreemdelingenpolitie. Als een persoon langer dan 3 maanden in Nederland uit Nederland, 49 vrouwen waren afkomstig uit overige oude EU lidstaten, 31 uit verblijft of wil verblijven en in Nederland wil werken, is een inschrijving bij de de nieuwe lidstaten, en zes vrouwen kwamen van buiten de Europese Unie. Van Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) verplicht32. Als bewijs van inschrijving, tien vrouwen was de afkomst onbekend29,30. Het traject dat vrouwen moeten krijgt hij of zij direct een `verklaring van inschrijving' in stickervorm in zijn of haar doorlopen om in Nederland legaal te kunnen werken als prostituee is verschil- paspoort. Hiermee is het eenvoudiger om een legaal verblijf in Nederland aan te lend voor deze vier categorieën. Hieronder worden per categorie de stappen tonen. Inschrijving bij de IND is alleen mogelijk als de persoon in kwestie inge- besproken die gezet moeten worden om in de vergunde raamsector (legaal) te schreven staat in de gemeentelijke basisadministratie (GBA) van de gemeente kunnen werken als zelfstandig ondernemer. Overigens is het mogelijk dat waar hij of zij woont (www.ind.nl). Aangezien een prostituee als zelfstandig

individuele gemeenten ervoor kiezen aanvullende eisen op te nemen in de ondernemer in Nederland belastingplichtig is, moet zij beschikken over een sofi- vergunningsvoorwaarden. nummer en een btw-nummer. Een sofi-nummer dient in persoon aangevraagd te worden bij een van de belastingkantoren. Het btw-nummer kan met een Afhankelijk van de mate van handhaving door de verschillende instanties, kan formulier worden aangevraagd (Respondent 1). Om een btw-nummer te kunnen het in de praktijk voorkomen dat prostituees stappen overslaan en toch aanvragen, moet de persoon in kwestie al beschikken over een sofi-nummer. beginnen met werken.
Stappenplan: 6.1 Nederland 1 Inschrijving GBA (in persoon) 2 Inschrijving IND (in persoon) Een Nederlandse vrouw moet beschikken over een geldig identiteitsbewijs. Als 3 Aanvraag sofi-nummer bij de Belastingdienst (in persoon) zij als zelfstandig ondernemer belastingplichtig is moet zij beschikken over een 4 Aanvraag btw-nummer bij de Belastingdienst (formulier) sofi-nummer31 en een btw-nummer. Het sofi-nummer wordt toegekend bij geboorte. Een btw-nummer kan schriftelijk aangevraagd worden bij de Belastingdienst met het formulier `Opgaaf startende onderneming' (Respondent 1). Om stap 2 te kunnen nemen, moet eerst stap 1 zijn doorlopen. Om stap 4 te Een inschrijving bij de Kamer van Koophandel is niet verplicht, maar mag wel kunnen nemen, moet stap 3 zijn gemaakt. Stap 1 en 2 maken het doorlopen (www.rodedraad.nl). van stap 3 en 4 gemakkelijker, maar zijn hiervoor geen (chronologische) vereiste. Stappenplan: 6.3 Nieuwe EU-lidstaten: Toetreders in 2004
1 Beschikken over een geldig Nederlands identiteitsbewijs (aanvraag in persoon) Burgers uit de nieuwe EU-lidstaten konden zich tot voor kort niet rechtstreeks bij
2 Aanvraag btw-nummer bij de Belastingdienst (formulier) de IND laten registreren en waren daartoe dus ook niet verplicht. Zij konden bij de gemeente een `toetsing aan het EU gemeenschapsrecht' aanvragen. De gemeente stuurde de documenten dan naar de IND, die het verzoek behandelde.
29 Gegevens afkomstig uit de lijst mogelijke slachtoffers van januari 2007. Zij waren echter niet verplicht dit bewijs van rechtmatig verblijf aan te vragen
30 Dit is waarschijnlijk geen representatieve verdeling voor de Nederlandse raamsector. Respon- (www.ind.nl). Per 1 mei geldt deze procedure alleen nog voor burgers van denten spreken vaak van een oververtegenwoordiging van Oost-Europese vrouwen.
31 Per 1 januari 2008 is de naam sofi-nummer veranderd in Burgerservicenummer (BSN) www. belastingdienst.nl. 32 Op verzuim van inschrijving staat geen sanctie.
52 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 6 ­ de weg langS overheidSinStantieS 53

Roemenië en Bulgarije. Burgers van de in 2004 toegetreden lidstaten vallen sinds hieronder beschreven traject volgen. Voor een KvK-inschrijving is namelijk een
1 mei 2007 onder dezelfde procedure als `oude EU-onderdanen' (zie hierboven). uittreksel uit de GBA (of een ander document met het woonadres) vereist.

Bovendien moeten prostituees in Alkmaar binnenkort aan de volgende eisen
6.4 Nieuwe lidstaten: toetreders in 2007 voldoen om een kamer te mogen huren: legaal verblijf in Nederland, inschrijving bij de Kamer van Koophandel en bekendheid bij de Belastingdienst35, aldus de Roemenen en Bulgaren kunnen zich tot 1 januari 2008 niet rechtstreeks burgermeester in een raadsvoorstel (Gemeente Alkmaar, 2007). egistreren bij de IND. Een toetsing aan het EU gemeenschapsrecht waarbij de r
gemeente de formulieren ter beoordeling naar de IND stuurt, is facultatief33. Op grond van het EG-verdrag is hun verblijf in de EU-lidstaten rechtmatig. Zij Vermoedelijk stappenplan in de praktijk: kunnen echter vooralsnog niet zonder meer vrij toetreden tot de Nederlandse 1 Inschrijving GBA (in persoon) arbeidsmarkt: voor werken in loondienst is een tewerkstellingsvergunning 2 Aanvraag toetsing aan het EU gemeenschapsrecht bij de gemeente (in vereist. Werken als zelfstandige is wel toegestaan. persoon) ­ de IND voert de toetsing uit.
3 Aanvraag sofi-nummer bij de Belastingdienst (in persoon) Aangezien de burgers van de nieuwste toetreders belastingplichtig zijn als zij in 4 Aanvraag btw-nummer bij de Belastingdienst (formulier) Nederland activiteiten willen ontplooien als zelfstandig ondernemer, moeten zij 5 Inschrijving Kamer van Koophandel (in persoon) beschikken over een sofi-nummer en een btw-nummer. Een sofi-nummer dient in persoon aangevraagd worden bij een van de belastingkantoren. Het btw- nummer kan met een formulier worden aangevraagd. Om stap 2 te kunnen nemen, moet eerst stap 1 zijn doorlopen. Om stap 4 te kunnen nemen, moet men stap 3 hebben gemaakt. Stap 1 en 2 maken het doorlopen van stap 3 en 4 gemakkelijker, maar zijn hiervoor geen chronologisch Stappenplan: vereiste. Stap 5 vereist alleen stap 1; tenzij een ander document met het woon-
1 Aanvraag sofi-nummer bij de Belastingdienst (in persoon) adres kan worden getoond.
2 Aanvraag btw nummer bij de Belastingdienst (formulier)
6.5 Niet EU-landen Op dit moment zijn dus niet alle nieuwe EU-burgers die langere tijd in Nederland verblijven bekend bij de IND34. Voorheen, toen zij nog onder het associatiever- Zoals eerder genoemd, kunnen inwoners van landen buiten de EU of EER geen drag vielen, moesten prostituees inreizen met een machtiging tot voorlopig geldige verblijfstitel krijgen op basis van arbeid in de prostitutie (§5.2.1). Als zij verblijf (mvv). Indien de IND een schijnconstructie vermoedde, werd het geval echter al over een geldige verblijfstitel beschikken, kunnen zij in sommige voorgelegd aan de CDIU (Centrale Dienst In- en Uitvoer), dat onderdeel is van de gevallen wel in de prostitutie aan het werk. Een gezinslid (bijvoorbeeld partner) Douane (Respondent 41). Nu zij zonder mvv mogen inreizen, hebben Roemenen van een EU-onderdaan in Nederland36 heeft dezelfde rechten als een en Bulgaren in feite een registratieverplichting minder dan de burgers van de EU-onderdaan. Deze persoon moet wel een verblijfsdocument kunnen tonen. oude lidstaten en de tien in 2004 toegetreden landen. Hierop is de aantekening `arbeid vrij toegestaan, geen twv vereist' verplicht (Politie-kennisnet). Aangezien onze respondent van de KvK in Amsterdam sprak over veel inschrij- vingen door prostituees uit de recentelijk toegetreden EU-landen (Respondent
49), vermoeden wij dat vrouwen uit deze landen in de praktijk toch vaak het 35 De Belastingfunctionarissen in Alkmaar schatten dat slechts 60% bekend was bij de Belastingdienst.
36 Een voorbeeld is de Peruaanse echtgenote van een in Nederland wonende Duitser, maar niet de Peruaanse echtgenote van een in Duitsland wonende Duitser. Nederland wordt in deze niet tot
33 Na 1 januari 2008, moet de aanvraag direct aan de IND worden gericht. de EU-landen gerekend (IND Verblijfswijzer). De partner van een Nederlander in Nederland heeft
34 Tot 1 mei jl. hoefden burgers uit alle twaalf nieuwe lidstaten zich niet te melden bij de IND. Nu is dus niet dezelfde rechten. dit alleen op Bulgarije en Roemenië van toepassing.
54 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 6 ­ de weg langS overheidSinStantieS 55

Stappenplan verblijf (los van werken in de prostitutie):
1 Aanvraag machtiging tot voorlopig verblijf in het land van herkomst37,38
2 Melden bij de Vreemdelingenpolitie (in persoon)
3 Aanvraag verblijfsvergunning bij de gemeente (in persoon) waar de eemdeling of de referent (verblijfgever) staat ingeschreven - de IND voert vr
de toetsing uit
Als vervolgens de verblijfsvergunning is toegekend (op een andere grond dan het verrichten van arbeid in de prostitutie) staat hierop vermeld of het toe
gestaan is arbeid te verrichten. Als de in Nederland wonende EU-onderdaan arbeid mag verrichten, mag zijn of haar partner dat meestal ook (www.ind.nl). Stappenplan (werken in de prostitutie):

1 Aanvraag sofi-nummer bij de Belastingdienst (in persoon)
2 Aanvraag btw nummer bij de Belastingdienst (formulier) De combinatie `verblijfsvergunning op grond van verblijf bij partner' en het vlak daarna werkzaam zijn in de prostitutie geldt overigens als een signaal van mensenhandel (Aanwijzing Mensenhandel, 2006).
6.6 Politie en Hulpverlening
Voor prostituees zijn noch de hulpverlening noch de politie een verplichte post waar zij langs moeten alvorens aan het werk te kunnen in de prostitutie39. De hulpverlening en de prostitutiecontroleurs van de politie zoeken echter zelf actief contact met de raamprostituees op het moment dat zij aan het werk zijn. Om die reden worden de politie en de hulpverlening hier genoemd als instanties waarmee (beginnende) prostituees contact hebben. De politie en hulpverlening

zullen net als de eerder genoemde instanties besproken worden in het volgende hoofdstuk.

37 Deze stap wordt hierna niet nader besproken. Alleen Nederlandse instanties in Nederland zijn bestudeerd.

38 Het komt voor dat personen inreizen zonder mvv hoewel zij wel mvv-plichtig zijn. Voor hen geldt een aparte procedure. Hier gaan wij niet nader op in.
39 Met uitzondering van hen die zich moeten melden bij de vreemdelingenpolitie vanwege hun nationaliteit.

56 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 6 ­ de weg langS overheidSinStantieS 57


7 7.1 Gemeente Signalering: beleid en praktijk
Barrière Huisvesting In hoofdstuk 6 zijn de instanties genoemd waarmee prostituees in aanraking Deze paragraaf richt zich op de inschrijving in de Gemeentelijke Basisadministratie. (zouden moeten) komen op het moment dat zij in de prostitutie willen gaan werken. In dit hoofdstuk worden deze instanties belicht. Uit het voorgaande 7.1.1 Beleid hoofdstuk blijkt dat de stappen die prostituees moeten doorlopen verschillend zijn afhankelijk van hun nationaliteit. In dit hoofdstuk gaan wij uit van het Op grond van artikel 26 van de Wet Gemeentelijke Basisadministratie maximale aantal instanties waar een prostituee afkomstig uit een (nieuwe) Persoonsgegevens, wordt een persoon die naar verwachting gedurende een half EU-lidstaat40 langs komt. Daarbij worden zowel officiële poortwachters, zoals de jaar tenminste twee derde van de tijd in Nederland zal verblijven geacht zich in IND en de politie, als het kamerverhuurbureau en de hulpverlening genoemd. Er te schrijven in de basisadministratie van de gemeente waar deze zijn of haar wordt uitgegaan van de ideale situatie. Het is in de praktijk mogelijk dat een adres heeft (art. 26, lid 1). Inschrijving geschiedt pas nadat de identiteit van de prostituee stappen overslaat en dus met bepaalde instanties niet in aanraking betrokkene deugdelijk is vastgesteld (art. 26, lid 3). Wanneer iemand in gebreke komt. Instanties die niet uit het stappenschema naar voren komen, maar wel in blijft met het doen van aangifte, draagt het college van burgemeester en de Aanwijzing Mensenhandel (2006) genoemd worden als partners in de strijd wethouders ambtshalve zorg voor de inschrijving (art. 26, lid 2). tegen mensenhandel, worden voor de volledigheid ook belicht. Dit betreft de Vreemdelingenpolitie, Arbeidsinspectie, SIOD en FIOD. 7.1.2 Uitvoering De volgende actoren worden achtereenvolgens besproken: Gemeente, IND, Voor inschrijving in de GBA, moet een EU-onderdaan zich persoonlijk melden bij Belastingdienst, Kamer van Koophandel, Exploitant/Kamerverhuurder (zie de gemeente met een geldig identititeitsbewijs en (indien van toepassing) een §4.3.1.1), Politie, Hulpverlening, Vreemdelingenpolitie, Arbeidsinspectie, SIOD (kopie) van de huurovereenkomst. Paspoorten worden met behulp van een en FIOD. Per actor worden het beleid en de beleidsuitvoering besproken. Waar scanprogramma op echtheid gecontroleerd. De meeste baliemedewerkers mogelijk, wordt het beeld van de praktijk aangevuld met informatie uit het hebben een cursus documentherkenning gevolgd. dossier van Sneep (casus Dürdan). Ook wordt aangegeven met welke barrière(s) uit het barrièremodel de instantie correspondeert. Tenslotte wordt het Prostitutiecontroleurs vertelden bij prostituees soms valse of vervalste docu- signaleringsvermogen van de actor in kwestie beoordeeld. De volgende menten aan te treffen waarmee een inschrijving in de GBA is gemaakt categorieën worden daarbij gehanteerd: geen, gering, matig, redelijk en groot. (Respondent 10 & 11, Zie §8.5.4) Aangezien het prostitutiebeleid gedecentraliseerd is, kan het per gemeente 7.1.3 Casus Dürdan verschillen. Waar verschillen groot zijn, zal onderscheid gemaakt worden tussen de onderzochte gemeenten. Voor het overige wordt een algemene lijn Van de 78 vrouwen die op 1 januari 2007 bekend waren bij een van de Sneep weergegeven. onderzoeken, stonden er 47 (60%) niet ingeschreven in de Gemeentelijke Basisadministratie. Van de twaalf vrouwen bij wie zowel de verblijfplaats als het GBA-adres bekend waren, kwam dit slechts in twee gevallen overeen41. Veel van de (vermoedelijke) slachtoffers woonden bij hun pooiers in huis of bij andere leden van de groep. Veel leden en slachtoffers van de groep Dürdan verbleven in een park met vakantiehuisjes. Ook werden luxe huurwoningen gehuurd. In een
40 Als een niet-EU-onderdaan in Nederland in de prostitutie wil gaan werken, moeten aanvullende enkel geval verbleven vrouwen in hotels. stappen worden doorlopen. Aangezien de slachtoffers van de groep Dürdan bijna allemaal afkomstig waren uit EU-lidstaten, worden deze stappen hier niet belicht. 41 Bron: slachtofferlijst Sneep d.d. 8 januari 2007
58 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 59

De meerderheid van de slachtoffers staat niet ingeschreven in de GBA. Om van de gemeente (Respondent 42). Aangezien een GBA verklaring nodig is voor werkzaamheden als zelfstandige in Nederland te kunnen verrichten is dit inschrijving bij de IND, is de gemeente op dit moment `de identificerende

overigens geen eis. De Belastingdienst stelt het beschikken over een Nederlands partner' met betrekking tot de documenten. Bij de oude lidstaten43 krijgt de IND adres niet als voorwaarde: in één van de gemeenten wordt de post voor de het eigenlijke document wel in handen, maar wordt dit niet uitgebreid geanaly- ostituees bijvoorbeeld vaak naar het kantooradres van de exploitant gestuurd pr seerd omdat dit al door de gemeente gebeurd is. Bij schriftelijke aanvragen (Respondenten 5 & 6). Officieel wordt een persoon geacht zich in te schrijven als krijgen ze vanzelfsprekend alleen een kopie (Respondent 42). hij of zij gedurende een half jaar minstens tweederde van de tijd in Nederland verwacht te zijn. Op verzuim staat geen sanctie. Na 1 januari 2008 komen alle inschrijvingen direct bij de IND44. De gemeente `gaat er dan schakel tussen uit'. De IND wordt dan zelf `de identificerende
7.1.4 Signaleringsvermogen in de praktijk: gering instantie' wat betreft identiteitsdocumenten (Respondent 42). Bij de groep Dürdan stond meer dan de helft van de slachtoffers niet inge- 7.2.2 Uitvoering schreven in de GBA. In geval van inschrijving, kwam het opgegeven adres vaak niet overeen met het werkelijke adres. Valse of vervalste paspoorten worden niet De baliemedewerkers van de IND hebben een 3-daagse documentencursus in alle gevallen herkend. Als een vrouw zich met de juiste papieren inschrijft, is gevolgd. Ook beschikken ze over het Edison controle systeem dat paspoorten op de kans dat zij als slachtoffer van mensenhandel herkend wordt erg klein. echtheid controleert. In juli 2006 hebben ze bij wijze van proef alle documenten laten nakijken door de documenten afdeling. Hierbij is geen vals paspoort aangetroffen (Respondent 42).
7.2 Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND)
Prostitutiecontroleurs vertelden overigens bij prostituees soms valse of vervalste Barrière Entrée & Identiteit documenten aan te treffen waarop een verblijfsvergunning is verkregen (Respondent 10 & 11, Zie §8.5.4)
7.2.1 Beleid
Sinds 1 mei 2006 geldt een registratieplicht bij de IND voor burgers van oude EU-lidstaten die langer dan 3 maanden in Nederland willen blijven. (Sinds 1 mei
2007 geldt deze plicht ook voor de in 2004 toegetreden lidstaten42.) Zij moeten zich persoonlijk bij de IND melden en hun verblijfsdoel aangeven. Het

verblijfsdoel kan aangetoond worden met bijvoorbeeld een huwelijksakte, een KvK-inschrijving of een werkgeversverklaring. Ook moeten ze een identiteits- bewijs overleggen, een bewijs van inschrijving in de GBA en het inschrijfformulier van de IND. Als bewijs van inschrijving krijgen zij een sticker in hun paspoort. Het plastic pasje dat eerder werd verstrekt is afgeschaft (Respondent 42). Burgers van de in 2007 toegetreden lidstaten kunnen een schriftelijke aanvraag indienen via de gemeente. Met deze papieren moeten zij o.a. hun zelfstandig- heid aantonen als het verblijfsdoel zelfstandig ondernemer is. Als ze als werk- nemer aan de slag willen hebben ze een bepaalde tijd om werk te zoeken. Ze hoeven dan nog geen pasje te hebben maar krijgen een sticker in het paspoort
43 Dit interview is vóór 1 mei 2007 afgenomen.
---


42 Dit interview is vóór 1 mei 2007 afgenomen. Dit interview is vóór 1 mei 2007 afgenomen.
60 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 61


7.2.3 Casus Dürdan
waarschijnlijk eerder herkend door de IND dan door de gemeente. Een vals paspoort staat op de signalenlijst voor mensenhandel. Wanneer iemand echter Wij hebben niet onderzocht of de (vermoedelijke) slachtoffers bekend zijn bij de met de juiste papieren verschijnt, wordt hij of zij gewoon ingeschreven. IND. De groep is wel bekend met de risico's die verschillende nationaliteiten met Overigens heeft het geen consequenties voor het verblijfsrecht als je verzuimt je zich meebrengen. Onderstaand (tap)gesprek tussen twee verdachten gaat over aan te melden bij de IND. Het is dus zeer goed mogelijk dat slachtoffers een vrouw die van buiten de EU komt:
überhaupt niet geregistreerd staan. B: "Ja?"
A: "Uuhh,.... ze zeggen drie briefjes, is dat goed?" 7.3 Belastingdienst B: "Als alles helemaal in orde is"
A: "Ja, en ze zullen haar daar in laten stappen en ze zal in Frankrijk landen" Barrière Arbeid B: "Ja, en waarom landt zij niet hier?"
A: "Dat is niet goed" 7.3.1 Beleid B: "Waarom? ... Zijn de papieren niet goed?"
A: "Joh, de vorige keer hier .... Uit Rusland was een meisje gekomen en Zoals besproken in het hoofdstuk `de weg langs de overheidsinstanties', is er een haar hebben ze toch ook bij roi/rooi (geen vertaling voor uit het Turks aantal momenten te onderscheiden waarop (buitenlandse) prostituees in contact of Duits) teruggestuurd, maar in Frankrijk wordt er helemaal geen komen met de Belastingdienst: probleem gemaakt, hij zegt ik zal haar daar wel gaan ophalen."
1. Aanvraag sofi-nummer. Bij het aanwerven van een nieuwe bodyguard wordt ook specifiek naar het 2. Aanvraag btw-nummer. paspoort gevraagd, zoals blijkt uit onderstaand fragment: 3. VAR (Verklaring Arbeidsrelatie45).
4. Waarnemingen ter plaatse. C: "Het moet iemand zijn die te vertrouwen is, en wat belangrijk is dat die persoon een Duits paspoort heeft. Dat is voor mij heel erg belangrijk. Een sofi-nummer moet persoonlijk aan de balie aangevraagd worden. De balie- Als je dat andere paspoort hebt dan kan de politie wat druk zetten medewerkers hebben geen speciale cursus gevolgd om signalen van mensen- maar op deze wijze kunnen ze niets... Ik laat hun hier inschrijven dat handel te kunnen herkennen. Het doel is om zo snel mogelijk een sofi-nummer ze hier een woning hebben... Als de politie hun meeneemt dan te verstrekken. Wel hebben zij een cursus documentherkenning gevolgd moeten ze hem de volgende ochtend vrijlaten." (Respondent 1). D: "Jij hebt heel veel eisen."
C: "Ik zeg dit voor hun eigen veiligheid." Het ophalen van een sofi-nummer dient persoonlijk te gebeuren. Bij de aanvraag D: "Het moet iemand zijn die te vertrouwen is, paspoort hebben...." van een sofi-nummer is een geldig identiteitsbewijs nodig. Indien de persoon in C: "Ik zeg dit voor hun eigen veiligheid, ik wil niet dat die persoon iets kwestie niet afkomstig is uit een land dat behoort tot de Europese Economische overkomt... Met een Turks paspoort worden ze 3 dagen vastgehouden Ruimte, is tevens een verblijfsdocument nodig met daar in de aantekening en dan worden ze nog vastgehouden dat ze aan de vreemdelingen- `arbeid vrij toegestaan'. Ook moet hij of zij over tewerkstellingsvergunning politie overgedragen moeten worden...Daarom zeg ik dit." beschikken46. Deze documenten moeten overlegd worden bij de aanvraag van een sofi-nummer. Een bewijs van een adres in Nederland wordt niet als vereiste
7.2.4 Signaleringsvermogen in de praktijk: gering genoemd (www.belastingdienst.nl). Per 2008 krijgt de IND bij een inschrijving de beschikking over de echte 45 Een VAR is alleen van toepassing op arbeid in loondienst. Aangezien bij raamprostitutie zelfstan- digheid wordt geconstateerd, is dit contactmoment voor dit rapport verder niet van belang.

documenten ­ eerder waren dit kopieën in het geval van nieuwe EU-burgers. 46 De Belastingdienst lijkt de optie `arbeid als zelfstandige' te zijn vergeten in deze instructie. Vanwege hun specifieke expertise worden valse of vervalste paspoorten
62 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 63

Een btw-nummer kan schriftelijk worden aangevraagd met het formulier (Respondenten 5 & 6). In de derde gemeente wordt op dit moment niet `Opgaaf startende onderneming'. Om dit formulier te kunnen invullen, moet de structureel in het raamgebied gecontroleerd. Als controles plaatsvinden zijn zij persoon in kwestie over een sofi-nummer beschikken (www.belastingdienst.nl). veelal gericht op de bezettingsgraad van de exploitant. De aanvraag van een Als een btw-nummer in verband met prostitutiewerkzaamheden wordt aange- sofi- en btw-nummer gaat op initiatief van de raamprostituee. Zij worden niet vraagd, wordt de aanvrager opgeroepen. Deze komt dan terecht bij één van de opgeroepen. De btw-nummers worden specifiek verstrekt voor werkzaamheden medewerkers die prostitutie in zijn of haar taakpakket heeft (Respondent 1). achter het raam; de prostituees mogen er niet mee in een club werken (Respondent 7). Het doel van de waarnemingen ter plaatse, ofwel controles, is het onderkennen van zwartwerkers en onbekende werknemers, en het vaststellen van de arbeids- Tussen de politie en de Belastingdienst is een convenant met betrekking tot verhouding en de getrouwheid van de administratie. De Belastingdienst mag informatie-uitwisseling gesloten. Meerdere respondenten zijn van mening dat er hierbij NAW (naam, adres, woonplaats) gegevens en andere gegevens van de op beleidsniveau wel, maar in de praktijk onvoldoende wordt samengewerkt controle vastleggen (Respondent 1). (Respondent 1, 3, 4, 5, 6 & 7). De Belastingdienst wordt niet (voldoende) betrokken bij (gestrande) strafrechtelijke onderzoeken. Wel wordt de tijdens een De Belastingdienst stelt vast of er sprake is van zelfstandigheid of loondienst. In onderzoek in beslag genomen administratie aan de Belastingdienst over- de raamsector wordt over het algemeen zelfstandigheid/freelance geconstateerd. gedragen (Respondent 7). Door meerdere functionarissen wordt opgemerkt dat In de clubs en in de escortbranche wordt bijna altijd loondienst vastgesteld. De de geldstroom tussen prostituee en pooier in principe buiten het zicht van de exploitant biedt in dat geval de dienst aan. Een KvK inschrijving is bij de Belastingdienst blijft. Om pooiers (fiscaal) aan te kunnen pakken, hebben zij Belastingdienst geen vereiste voor zelfstandig ondernemerschap (Respondent 1). informatie van de politie nodig (Respondenten 1, 2, 3 & 4). Per 1 januari 2008 vallen raamverhuurders behalve onder de onroerendgoed- Sommige zedencontroleurs worden liever niet in verband gebracht met de belasting ook onder de omzetbelastingwetgeving. Wanneer de verhuur van Belastingdienst uit angst hun vertrouwenspositie te verliezen. De landelijk ramen onder de omzetbelasting valt, dan moet ook btw in rekening worden projectleider Prostitutie van de Belastingdienst vindt dat de overheid één gezicht gebracht. Hiervan moet een administratie worden bijgehouden. Volgens art. 35 moet laten zien: "Willens en wetens een situatie gedogen waarin uitkeringsfraude OB moet tussen ondernemers gefactureerd worden. Bij het verhuren van een wordt gepleegd in de hoop dat je signalen van mensenhandel binnenkrijgt, is raam zou de afneemster met naam, adres en btw-nummer vermeld moeten vanuit de totale overheid bezien geen wenselijke situatie" (Respondent 1). worden. Bij controle ziet de Belastingdienst deze gegevens in en noteert ze. "Dat biedt wellicht meer zicht op de wereld achter het raam" (Respondent 7). Soms vangen de Belastingfunctionarissen signalen op van mensenhandel, die zij doorspelen aan de politie. Zij krijgen daar voor hun gevoel weinig respons op
7.3.2 Uitvoering (Respondent 3, 4,5 & 6)47. Het percentage vrouwen dat onder dwang werkt, wordt door twee functionarissen op 20% geschat (Respondenten 3 &4). Twee In de uitvoering van het beleid is er verschil tussen de gemeenten. In twee anderen geven aan geen zicht te hebben op de mate waarin mensenhandel gemeenten voeren functionarissen (bijna) wekelijks waarnemingen ter plaatse voorkomt, hoewel zij uit gesprekken met de prostituees niet de indruk krijgen uit in de raamgebieden. Zij registeren de prostituees en leggen uit hoe zij een dat er veel gedwongen prostitutie plaatsvindt. (Respondenten 5 & 6). De waar- sofi-nummer en btw-nummer kunnen verkrijgen en hoe zij hun administratie het nemingen ter plaatse lijken hen overigens gunstig voor de belastingbetalende beste kunnen voeren (Respondenten 3, 4, 5 & 6). In één van deze twee prostituees: "alle vrouwen die niet willen betalen rennen namelijk weg". gemeenten gaan de functionarissen met hun gegevensbestand langs de raam- Zodoende is er die dag minder concurrentie. De functionarissen schatten dat bordelen en nodigen de prostituees maandelijks uit om omzetbelastingaangifte 60% van de vrouwen belasting betaalt en ongeveer 40% niet (Respondenten te doen. Veel vrouwen hebben geen bankrekening en betalen via kasstortingen 5 & 6). bij de Postbank. Vaak hebben zij ook geen vast adres. De post voor hen wordt dan naar het kantooradres van de exploitant gestuurd. Twee keer per maand 47 Enige tijd na het interview horen we van de leidinggevende van de ambtenaren in één van de gemeenten dat na diverse gesprekken de informatie-uitwisseling inmiddels een stuk beter verloopt. gaat er een deurwaarder mee om contant geld te innen van probleembetalers
64 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 65


7.3.3 Casus Dürdan de zedencontroleurs. Ook bij de Belastingdienst geldt overigens dat, bij het over- leggen van de juiste papieren, inschrijving geen probleem is. Desalniettemin Van de 63 (vermoedelijke) slachtoffers die eind 2006 met zekerheid aan de hebben de functionarissen, anders dan de gemeente en de IND, meerdere malen groep gerelateerd konden worden, waren er 38 bekend bij de Belastingdienst. contact met de vrouwen. Twee belastingmedewerkers gaven aan dat zij één keer Zeven hiervan hadden daadwerkelijk inkomsten opgegeven. Deze inkomsten hadden meegemaakt dat een prostituee vertelde niet vrijwillig te werken. In een waren echter niet afkomstig uit prostitutiewerkzaamheden; het ging om inkom- andere gemeente identificeerde een oplettende baliemedewerker een minder- sten uit uitkeringen of uitzendwerk dat in het verleden gedaan was. Illustratief is jarig meisje met valse papieren dat een sofi-nummer kwam ophalen. De team- de samenvatting van het volgende gesprek tussen Anna en haar opa: leider van Sneep vertelde overigens dat één van de slachtoffers van de groep naar de politie is gestapt om te vertellen dat zij haar geld niet mocht houden De opa van Anna is een pooier die in (plaats X) zaken doet. Op een zeker nadat de Belastingdienst haar een aanslag op had gelegd. moment informeert hij bij Anna hoe het in (plaats Y) zit met belasting- controles. Anna vertelt hem dat als de belastingdienst komt, zij weg is. "(Het hele prostitutiegebied) is dan leeg. Alleen meiden die belasting betalen
7.4 Kamer van Koophandel (KvK) maken die dag goed geld. De meeste meiden betalen natuurlijk geen belas- ting en gaan weg". Barrière Arbeid Het volgende fragment laat zien dat de groep goed op de hoogte is van de 7.4.1 Beleid (Belasting)papieren waarover een prostituee moet beschikken om in de vergunde sector aan het werk te mogen: Inschrijving in het handelsregister van de Kamer van Koophandel is bijna voor elke onderneming verplicht. Uitzondering hierop vormen de volgende categorieën: A belt (met toestel van B) naar C naar aanleiding van een sms van C over · Eenmanszakeninlandbouwenvisserij; een mogelijke belastingcontrole in een bordeel. A zegt dat de Duitse · Maatschappen; meisjes geen probleem zijn, er wordt iets onverstaanbaars over een vals · Vrijeberoepsbeoefenaren(zoalsartsen,notarissen,kunstenaars); paspoort gezegd en A zegt: "Voor jouw meisje is er geen probleem, we · Ondernemingenvaneenpubliekrechtelijklichaam(zoalsziekenhuizenen hebben alles goed gedaan, we hebben alle benodigde papieren opgehaald, scholen); ze is geregistreerd." · Ondernemingenwaarinalleendestraathandelindevormvanventenwordt uitgeoefend (www.startbedrijf.nl). Hoewel ruim de helft van de slachtoffers bekend is bij de Belastingdienst, hebben zij tot op heden nog geen belasting betaald. Zij overtreden daarmee de Hiernaast hanteert de Kamer van Koophandel een zestal criteria waaraan een Belastingwetten. Dit beïnvloedt de status van de werkzaamheden overigens niet: ondernemer moet voldoen om zich te kunnen inschrijven bij de Kamer van het werk zelf blijft legaal. Overigens was de Belastingdienst in één van de Koophandel. Deze criteria zijn: gemeenten ten tijde van de interviews wel bezig met het opleggen van · deondernemerverrichteenregelmatigemaatschappelijkewerkzaamheid; aanslagen aan prostituees, onder wie enkele vrouwen die aan de groep Dürdan · dewerkzaamhedenwordentegenbetalingverricht; toebehoren. · deondernemertreedtzelfstandigop,vooreigenrekeningenrisico;
· deondernemertreedtopenlijkop,inconcurrentiemetandereondernemers;
7.3.4 Signaleringsvermogen in de praktijk: matig · deondernemerneemtdeelaanheteconomischverkeerineengeorgani- seerd verband; Waarschijnlijk staan veel prostituees niet ingeschreven bij de Belastingdienst. · winstofkostenbesparingwordtalsdoelstellinggehanteerd(www.kvk.nl). Eventuele slachtoffers uit deze groep worden dus niet opgemerkt. In twee gemeenten hebben de belastingfunctionarissen veel persoonlijk contact met de Op de vraag of prostituees verplicht zijn zich in te schrijven in het handelsregister prostituees. Zij schatten het percentage onvrijwillige prostituees veel lager in dan van de Kamers van Koophandel kregen wij geen eenduidig antwoord. Volgens
66 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 67

één Kamer van Koophandel was dit niet nodig aangezien prostituee een vrij summier onderzoek doen. De KvK heeft echter in eerste instantie een registre- beroep is (Respondent 52). Volgens een andere kan een prostituee zelf bepalen rende en informerende taak (Respondent 49). of zij zich in wil schrijven. Zij kan voor zichzelf toetsen in hoeverre ze aan de zes genoemde criteria voldoet (Respondent 51). Het Prostitutie Informatie Centrum Prostitutiecontroleurs vertelden overigens bij prostituees soms valse of vervalste (PIC) raadt inschrijving bij de KvK altijd af in verband met anonimiteit documenten aan te treffen waarmee een inschrijving in de Kamer van (Respondent 55). De website van de Rode Draad stelt dat prostituees zich niet Koophandel is gemaakt (Respondent 11, Zie §8.5.4) hoeven in te schrijven bij de Kamer van Koophandel aangezien zij als ZZP-ers niet voldoen aan alle eisen die de KvK stelt aan ondernemers die verplicht zijn zich in Twee belastingfunctionarissen schatten dat ongeveer de helft van de prostituees te schrijven (www.rodedraad.nl). De Rode Draad stelt echter ook dat zelfstandig staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel (Respondent 3 & 4). Zij merken ondernemers uit de nieuwe EU-landen zich wel moeten inschrijven48 bovendien op dat er vaak een boekhouder is die ­tegen soms hoge bedragen- (www.rodedraad.nl). Sommige medewerkers van de politie zijn de mening het bedrijfsplan en de inschrijvingen bij de KvK en andere instanties regelt toegedaan dat een KvK inschrijving voor alle prostituees verplicht is (Respondent (Respondenten 3, 4, 5 & 6).
10 & 11, Respondent 14, Respondent 54), anderen vragen er niet naar. In sommige gemeenten is men voornemens om een inschrijving bij de Kamer van Koophandel 7.4.3 Casus Dürdan verplicht te stellen bij het huren van een raam (Gemeente Alkmaar, 2007). De 63 (vermoedelijke) slachtoffers die eind 2006 in verband gebracht werden Naar verwachting treedt op 1 juli 2008 de Handelsregisterwet 2007 in werking. met de Dürdans, zijn door de financieel coördinator van Sneep bevraagd bij het Ondernemingen en rechtspersonen die in de bovengenoemde uitzonderingsca- handelsregister. In totaal bleken vijftien (24%) van hen zich te hebben tegorieën vallen, moeten zich vanaf die datum ook registreren in het handelsre- ingeschreven als eenmanszaak bij de Kamer van Koophandel met als zaaks- gister (www.kvk.nl). Of een zelfstandige prostituee zich dient in te schrijven is omschrijving prostitutiebedrijf49. Het is niet bekend of de meerderheid van dan nog slechts afhankelijk van de vraag of haar onderneming aan de zes deze vrouwen zich persoonlijk heeft ingeschreven bij de KvK. Bij enkele slacht- genoemde criteria voldoet. offers is de inschrijving in ieder geval geregeld door een adviesbureau (Respondenten 65 & 66). Een zelfstandig ondernemer dient de volgende twee documenten mee te brengen om zich in te kunnen schrijven bij de Kamer van Koophandel: 7.4.4 Signaleringsvermogen in de praktijk: gering
· geldigidentiteitsbewijs(paspoort,rijbewijs,ID-kaart,verblijfsvergunning);
· eendocumentwaaruitjeadresinNederlandblijkt(zoalseenuittrekselvan Niet alle prostituees schrijven zich in bij de Kamer van Koophandel. Het is het GBA of een bankafschrift) (Respondent 49). onduidelijk of dit een eis is voor zelfstandige prostituees. De Kamer van Koophandel heeft voornamelijk een registrerende functie en stelt geen achter-
7.4.2 Uitvoering grondvragen. Als er een vermoeden is van valse documenten, kan de KvK een summier onderzoek instellen. Wanneer alle papieren juist zijn, wordt de In de praktijk wordt naar een geldig identiteitsbewijs en een adresbewijs inschrijving gemaakt. gevraagd (Respondent 50, 51, 53). Een bedrijfsplan is niet nodig (Respondent
53), zoals vaak wel gedacht wordt. Van één vestiging is in ieder geval bekend dat de baliemedewerkers een cursus documentherkenning hebben gevolgd. Ook checken zij met het zogenaamde VIS-systeem het paspoort op echtheids- kenmerken en of het niet gestolen of vermist is (Respondent 49). Als de KvK niet overtuigd is van de authenticiteit van de documenten of het verhaal, kan zij een
48 Prostituees uit Bulgarije en Roemenië mogen alleen als zelfstandig ondernemer werken. Daaruit vloeit niet noodzakelijkerwijs voort dat zij verplicht zijn tot inschrijving bij de KvK. 49 Bron: Rapportage financiële bevindingen onderzoek Sneep `(intern stuk)
68 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 69


7.5 Exploitant/Kamerverhuurder
bijgehouden. Bij het verhuren van een raam zou de afneemster met naam, adres en btw-nummer vermeld moeten worden (Respondent 7). Hiernaast is Barrière Arbeid /Huisvesting het mogelijk dat de gemeente bepaalde eisen aan de administratie van exploi- tanten in de vergunningsvoorwaarden laat opnemen. Anders dan andere Vaak worden de termen exploitant, kamerverhuurder en beheerder afwisselend instanties of personen, beschikken de raamverhuurders dus in ieder geval over gebruikt. Meestal is dit echter niet dezelfde persoon. De exploitant is degene die persoonsgegevens van iedere prostituee en hebben zij met (bijna) alle huursters

de exploitatievergunning heeft aangevraagd. Dit hoeft overigens niet dezelfde persoonlijk contact53. persoon te zijn als de pandeigenaar. Meestal heeft de exploitant beheerders aangesteld die op locatie de kamerverhuur regelen. Met het woord `kamer- Exploitanten van vergunde (raam-) bordelen benadrukken dat zij geen werk- verhuurder' wordt wel verwezen naar zowel de exploitant als de beheerder. In geversrelatie hebben met de prostituees maar alleen een dienstverlenende dit hoofdstuk gaat het ons voornamelijk om de beheerders, aangezien zij functie hebben. Daarmee zouden zij niet verantwoordelijk kunnen worden degenen zijn die aanwezig zijn in de prostitutiegebieden. gesteld voor eventuele misstanden. Een medewerker van een raamverhuurbedrijf in het Wallengebied onderstreepte meer dan eens dat het bedrijf bij het
7.5.1 Beleid en uitvoering verhuren van de ramen alleen zaken doet met prostituees, nooit met mannen (Respondent 44). Zelfs dan blijft de vraag of verhuurders als medeplichtig De exploitant of kamerverhuurder behoort strikt genomen natuurlijk niet tot de moeten worden beschouwd aan uitbuitingspraktijken: zij bevinden zich tenslotte overheidsinstanties waarmee een prostituee contact heeft. Exploitanten en/of voortdurend `midden in het milieu'. In het mensenhandelartikel 273f Sr wordt kamerverhuurders zijn daarom ook niet uitgebreid geïnterviewd50 (zie ook ook "degene die opzettelijk voordeel trekt uit de uitbuiting van een ander", als §4.3.1.1). Aangezien een kamerverhuurder wel een mogelijke signalerings- schuldig aan mensenhandel beschouwd. Om te bepalen of raamverhuurders in functie heeft - een prostituee heeft immers iedere keer dat zij een raam huurt criminele zin betrokken zijn bij mensenhandel, moet worden bekeken in contact met de beheerder, hebben we deze categorie hier voor de volledigheid hoeverre raamverhuurders met een kantoor midden in een raamprostitutiegebied toch opgenomen. Los daarvan heeft de raamverhuurder ook een eigen kunnen worden geacht op de hoogte te zijn van het plaatsvinden van

verantwoordelijkheid: het uitsluiten van dwang en minderjarigheid is namelijk uitbuitingspraktijken. Overigens maken raamverhuurders wel eens melding van veelal opgenomen in de vergunningsvoorwaarden. `dingen die niet in de haak lijken'. Als mensenhandel echter op de schaal plaats vindt die de prostitutiecontroleurs denken, valt het aantal meldingen door Exploitanten of kamerverhuurders hebben een unieke informatiepositie. Waar exploitanten hierbij in het niet. Bovenkerk (et al., 2004) schreef het volgende het voor prostituees nog mogelijk is om de Belastingdienst, hulpverlening en over de opstelling van seksexploitanten: eventueel de politie te omzeilen, moeten zij in contact treden met raam- verhuurders om te kunnen werken51. Hierbij dienen zij in ieder geval geldige We hebben al gezien dat souteneurs bij de gehele branche van de raam-

legitimatie te kunnen overleggen. Meerdere raamverhuurders stellen daarnaast verhuurbedrijven in feite wel degelijk terecht kunnen (...). De belangrijkste het beschikken over een sofi-nummer en een Kamer van Koophandel- reden is eenvoudig dat het maken van omzet boven alles gaat en we zagen inschrijving als voorwaarde voor verhuur aan vrouwen uit de nieuwe lidstaten52 al dat het lastig is om in deze tijden van beperking van buitenlandse (Respondent 44, Respondent 10). Bovendien valt de verhuur van ramen per prostituees aan goede Nederlandse dames te komen. Exploitanten klagen
2008 onder de omzetbelasting (zie §7.3.1). Dat houdt in dat ook btw in dat er geen Nederlandse meiden meer te vinden zijn want die willen niet rekening moet worden gebracht. Hiervan moet een administratie worden meer en buitenlandse meiden mogen niet meer (...). De nieuwe souteneurs zorgen wel voor nieuwe aanvoer. De (grote) eigenaren laten het verhuren
50 De (meeste) informatie in deze paragraaf is dus niet afkomstig van de verhuurders zelf, maar is van hun ramen over aan beheerders die resideren in een kantoortje. Dit stelt gebaseerd op informatie van derden.

51 Het is mogelijk dat een pooier de ramen rechtstreeks met de exploitant regelt, maar dan nog 53 Het is mogelijk dat een zogenaamde stroman gebruikt wordt; dat wil zeggen dat een prostituee zal de prostituee waarschijnlijk in de administratie voorkomen als degene aan wie het raam is een kamer huurt maar dat een andere vrouw (die niet legaal in Nederland mag werken) van de verhuurd.

52 kamer gebruik maakt. Die laatste komt dan niet in de administratie voor. Ten tijde van het interview gold dit nog voor de 12 nieuwste lidstaten.
70 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 71

hotelkamer) voor een bepaald dagdeel over een volle week te verhuren. In A. wordt gebeld door B.. Deze vraagt of Jackie een meisje van hen is. Als A. de praktijk blijkt het gemakkelijker zo'n deal voor een hele week te maken dit bevestigt, vertelt B. dat hun eigen meisje van C, uit haar kamer in (X) is met een souteneur die meer meisjes controleert. (...) Een volgende gezet en hij gehoord heeft dat het meisje ernaast, Jackie, ook de kamer uit

dwingende reden om wel met de pooiers in zee te gaan, is eenvoudigweg zou zijn gezet. B. legt uit dat hij naar het kantoor heeft gebeld om uitleg te intimidatie. Er bevinden zich onder de heren pooiers zeer agressieve types vragen, maar zij wilden hem niets vertellen, omdat zij enkel met de meisjes zoals ook uit de politiegegevens is gebleken. We kunnen ons levendig wilden praten. Wel werd gezegd dat de politie was gekomen. B. zegt dat hij indenken dat de beheerders in hun kantoortje geen onnodige risico's willen de ruiten van alle kamers wil laten ingooien. A. gaat uitzoeken wat er is lopen (Bovenkerk et al., 2004, p. 60-62). gebeurd en zal B. dan terugbellen. Meerdere respondenten vertelden ons dat sommige exploitanten naast het Uit de volgende passage wordt duidelijk dat de raamverhuurder zaken doet met verhuren van ramen, de prostituees ook huisvesten tegen exorbitante huurprijzen de pooiers van de groep. De groep Dürdan maakt in deze gemeente altijd (Respondenten 5 & 6). Ten eerste doet dit denken aan de afhankelijkheidspositie gebruik van dezelfde werkruimten. Het onderstaande gesprek tussen A. en die karakteristiek is voor het delict mensenhandel. Ten tweede doet dit de vraag John, een raamexploitant, illustreert dit. De kamer is verhuurd aan een vrouw die rijzen of een exploitant zich schuldig maakt aan mensenhandel in de zin van werkt voor John. A. probeert dit terug te draaien. artikel 273f Sr wanneer hij slachtoffers van mensenhandel huisvest: art. 273 lid 1 sub 1 Sr noemt immers expliciet `huisvesten'. Overigens is een exploitant bij A: "Maar John, je weet toch, wij hebben altijd...deze (werkplek) is alleen wetenschap van het delict ook al schuldig aan mensenhandel: door het verhuren voor ons" van ramen trekt hij willens en wetens voordeel uit de uitbuitingssituatie. Het lukt A. niet om de kamer te krijgen en een paar dagen later probeert hij het
7.5.2 Casus Dürdan opnieuw onder de naam Halit. John lijkt de stem van A. niet te herkennen en noemt hem vervolgens ook Halit. A. zegt dat hij al vijftien jaar op deze (locatie) Een raamverhuurder uit één van de steden waar de groep Dürdan actief was, zit. Ook dit gesprek levert niet het gewenste resultaat op. John stelt voor dat heeft in het voorjaar van 2005 een gesprek aangevraagd met de afdeling `Halit' naar zijn kantoor komt. Volgens de rechercheteams van het Project Sneep Commerciële Zeden van de plaatselijke politie. Hij was verontrust over "Duitse zijn meerdere telefoontjes gepleegd die wijzen op direct contact tussen (mede- Turken" in het prostitutiegebied waar hij werkkamers verhuurde. Van enkele werkers van) raamverhuurders en de verdachten. Hieruit blijkt ook dat de andere exploitanten van raamverhuurbedrijven mag worden aangenomen dat zij verhuurders op de hoogte zijn van het feit dat zij met pooiers van doen hebben. op de hoogte waren van het feit dat hun huursters voor een pooier werkten, In onderstaand fragment is de bijvoorbeeld groep op zoek naar woonruimte: maar geen enkele andere exploitant heeft hiervan formeel melding gedaan bij de politie54. A. belt met de exploitant en vraagt of hij een appartementje heeft voor twee meisjes die naar (gemeente X) komen. Dat heeft hij niet. A. wordt Sommige raamverhuurders geven expliciet aan alleen met prostituees contact te door verwezen naar een man die door de exploitant met `mijn broer' onderhouden; anderen doen ook met pooiers zaken. Uit onderstaand telefoon- wordt aangeduid. gesprek tussen twee hoofdverdachten kan worden opgemaakt dat de betref- fende raamverhuurder alleen wil praten met de prostituees zelf. Anderzijds Op de jaarrekening van raamverhuurbedrijf Y stond een aftrekpost van 500.000 duidt het telefoongesprek er op dat de verhuurder op de hoogte is van het feit euro onder de titel `provisie'. Een boekenonderzoek dat de belastingdienst dat er derden zijn die een zakelijk belang hebben bij de werkzaamheden van hierop instelde en een gesprek met de directeur van het bedrijf leerde dat het de huurster. ging om protectiegeld. Aan wie dit werd betaald, wilde de directeur niet zeggen.
54 Of eventueel mondelinge meldingen aan prostitutiecontroleurs zijn gedaan is niet uit te sluiten.
72 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 73


7.5.3 Signaleringsvermogen in de praktijk: groot (maar beperkte 7.6.2 Uitvoering bereidheid?)
De controle is formeel gericht op de vergunningsvoorwaarden van de exploitant. De beheerders hebben in theorie een uitstekende signaleringspositie: zij zien De toetsing vindt plaats door controles op de prostituees (Respondent 9). In de meer dan enige andere spelers voortdurend wat er speelt in de prostitutiezone. praktijk wordt voornamelijk gecontroleerd op illegaliteit en mensenhandel. Bovendien zijn zij verantwoordelijk voor het naleven van de vergunningsvoor- Slechts één van de geïnterviewde prostitutiecontroleurs gaf aan ook te contro- waarden. Sommige beheerders maken wel eens melding van `dingen die niet in leren op vergunningvoorwaarden die zich rechtsreeks op de exploitant richten, de haak lijken'. Als onvrijwillige prostitutie echter op de schaal voorkomt die de zoals de voorwaarde dat een toezichthouder binnen twintig minuten aanwezig politie aangeeft, valt het aantal (formele) meldingen daarbij in het niet. moet kunnen zijn (Respondent 13). Naast geplande controles, controleren de agenten soms tijdens hun loopdiensten prostituees. Geplande controles kunnen bestaan uit multidisciplinaire controles, waarbij bijvoorbeeld ook de VP, KMar en
7.6 Politie Belastingdienst meegaan ­ of gewoon uit controlerende politiekoppels. Barrière Entree & Identiteit, Arbeid De zedenteams, en soms zelfs de controleurs onderling, hebben verschillende wijzen van toezicht houden. Sommige controleurs vragen tijdens de controle De politiekorpsen in de drie steden hebben elk hun eigen manier van werken. naar het identiteitsbewijs en maken een praatje om het vertrouwen van de Hieronder wordt de algemene lijn weer te geven. Waar onderlinge methoden prostituee te winnen (Respondent 17), anderen richten zich vooral op de geldig-

sterk afwijken, wordt dit gemeld. heid van de papieren. Sommige controleurs stellen het bewijs van inschrijving bij de Kamer van Koophandel en een sofi-nummer verplicht, anderen vragen alleen
7.6.1 Beleid naar het paspoort (Respondent 12). Enkele controleurs letten naast de controles ook op rondhangende mannen of personen in dure auto's. Twee ervan gaven Over prostitutiecontrole schrijft de Aanwijzing Mensenhandel (2006): aan dat het belangrijk is aanwezig te zijn in de prostitutiezone om zo te kunnen zien wat er gaande is (Respondent 10 & 11). Tijdens het meelopen met de Het verdient aanbeveling om door middel van regelmatige en doelgerichte ostitutiecontroles bleek dat zij met bodyguards en pooiers praatten. De pr controles toezicht uit te oefenen op prostitutiebedrijven. Deze controles verdachten gaven daarbij niet de indruk dat zij hun activiteiten wilden verhullen werken preventief en zijn gericht op het normaliseren en behouden van tegenover de agenten. Eén van hen klaagde zelfs over een medegroepslid. In inzicht in de prostitutiebranche en het vroegtijdig opvangen van mogelijke één gemeente zijn de prostitutiecontroles altijd gepland. Er wordt dan signalen van mensenhandel. De controles dienen te worden uitgevoerd door geprobeerd een zo groot mogelijk gedeelte van het gebied te controleren. aangewezen en gecertificeerde functionarissen. De activiteiten in het kader Tijdens de controles let men ook op eventuele bodyguards en pooiers. van bestuurlijk en strafrechtelijke handhaving moeten vanwege de uiteen- Daarbuiten, voor zover bekend, niet. lopende bevoegdheden en belangen goed worden gecoördineerd (Aanwijzing Mensenhandel, 2006:3). In alle steden worden persoonlijke gegevens van prostituees vastgelegd, soms worden ze ook gemuteerd in het desbetreffende politiesysteem. Meerdere De frequentie van de controles mogen de met toezicht belaste teams dus naar controleurs geven aan het een handicap te vinden dat de gegevens van eigen inzicht bepalen. De wijze van certificering wordt niet gespecificeerd, maar ostituees nu niet vastgelegd mogen worden. Het vastleggen van gegevens zou pr komt in de praktijk neer op het gevolgd hebben van de Cursus Prostitutie hun informatiepositie ten goede komen (Respondent 9, 10, 11, 18, 19 & 17). controle en Mensenhandel (CPM) of diens voorganger de Cursus Prostitutie- Overigens zijn niet alle actieve prostitutiecontroleurs ook daadwerkelijk controle (CPC). In deze cursus wordt onder andere de gedragscode besproken. gecertificeerd (Respondent 12).
74 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 75


7.6.2.1 Schatting aantal slachtoffers 7.6.2.4 Aangiften

Een aantal van de geïnterviewde controleurs of zedenrechercheurs vindt het Per jaar worden ongeveer 40 aangiften van mensenhandel door de moeilijk een betrouwbare schatting te geven van het percentage prostituees dat Amsterdamse zedenpolitie opgenomen, in Utrecht ligt dit aantal op 20 en in onder dwang werkt (Respondent 14). Anderen waagden zich wel aan een Alkmaar werd er in 2005 vijf maal aangifte gedaan. In enkele gevallen is sprake

schatting. Genoemde schattingen van het percentage werkende vrouwen bij wie van vrouwen die misbruik willen maken van de B-9 regeling (Respondenten 14 & dwang en/of uitbuiting plaatsvindt, zijn 50% (Respondenten 22 & 23), 60% 16). Bij een aangifte wordt overleg gepleegd met justitie en wordt gekeken naar (Respondent 17), 70% (Respondent 10 & 11) en 65-85% (Respondent 9). de opsporingsindicatie (Respondent 14). Er vindt weging en prioritering plaats. Door verschillende factoren, zoals het niet nakomen van een afspraak om
7.6.2.2 Signalen aangifte te komen doen, beperkte beschikbare capaciteit en het gesignaleerd staan van een verdachte, komt het voor dat een onderzoek `op de plank' komt Afhankelijk van de gemeente krijgt de (zeden)politie signalen van uitbuiting via te liggen (Respondent 21 & 22). Ook komt het voor dat slachtoffers hun de CIE (Criminele Inlichtingen Eenheid), Stichting M, klanten, prostituees, asiel- aangifte intrekken (Respondent 8 & 21). Als er naast hun verklaring meer infor- centra, opvangcentra, scholen (Respondenten 15, 16 & 17), kamerverhuurders, matie is, worden deze zaken verder onderzocht. Dat is echter niet altijd het geval de Belastingdienst (Respondent 22). Een enkele keer doet de hulpverlening (Respondent 21). Overigens kan volgens het College van Procureurs-generaal melding (Respondenten 15, 16, 17 & 22). Ook komen signalen voort uit een eenmaal gedane aangifte niet ingetrokken worden. In de Aanwijzing prostitutiecontroles. De meeste signalen komen echter `van buitenaf', dat wil

opsporing en vervolging inzake seksueel misbruik wordt gesteld dat: zeggen dat er incidenten of aangiften zijn (Respondent 17). Indien een slachtoffer in een later stadium aangeeft de aangifte te willen Niet alle bovengenoemde signalen hebben betrekking op de raamprostitutie: intrekken, moet worden uitgelegd dat dit juridisch niet mogelijk is, maar dat signalen van asielcentra hebben bijvoorbeeld meestal betrekking op het illegale het slachtoffer wel een brief aan de officier van justitie kan schrijven met de circuit. Ook is er verschil per gemeente: in de ene gemeente geven exploitanten eigen mening over de wenselijkheid van strafvervolging. of hulpverleners bijvoorbeeld signalen door, in de andere niet. (College van Procureurs-generaal, 2005, noot 3).
7.6.2.3 Communicatie Een advocaat stuurde bijvoorbeeld uit naam van een slachtoffer van mensen- handel en haar pooier een brief naar de politie dat strafrechtelijk optreden niet Het belang van goede communicatie wordt onderstreept door twee respon- langer gewenst was. De aangifte van mishandeling zou voortgekomen zijn uit denten. Volgens de agenten missen de onderzoeksteams in het land veel infor- een echtelijke twist en door het slachtoffer gedaan zijn onder invloed van

matie en lijden ze tijdsverlies door een gebrek aan goede communicatie met `de medicatie van het ziekenhuis. basis'(wijkteam/uniformdienst). Zij hebben op het bureau mappen met informatie verzameld waarop "wel 15 strafrechtelijke onderzoeken gestart kunnen worden", Er komen veel meer signalen binnen dan dat er aangiften worden gedaan. Bij maar ze "kunnen hun informatie niet altijd kwijt" (Respondenten 10 & 11). signalen wordt onderzocht of deze bevestigd kunnen worden en of de ostituee uit het circuit gehaald kan worden. Niet op elke melding kan echter, pr Voor mensenhandel zou landelijk veel meer aandacht en prioriteit moeten in verband met capaciteit, een langer durend onderzoek gestart worden komen, aldus een prostitutiecontroleur. De pakkans moet omhoog en "de illusie (Respondent 15). Momenteel liggen in alle drie de steden zaken `op de plank' te dat het om een nette branche" gaat moet verdwijnen (Respondent 10). Wat wachten tot er een onderzoek gestart kan worden. betreft de politie is er volgens een collega voornamelijk winst te behalen door meer capaciteit in te zetten bij de opsporing van mensenhandel. "Het is een Over aangiften in algemene zin zegt een prostitutiecontroleur: het is `vaak zo delict dat moeilijk te onderzoeken is en veel inzet en tijd kost". Het oppakken dat mensen eerst een aangifte willen zien en dan pas in beweging komen'. "(De van signalen van mensenhandel moet soms concurreren met zaken die sneller collega's) moeten af van het idee dat er altijd een aangifte moet zijn en dat het kunnen worden afgehandeld, zoals verkrachtingszaken (Respondent 8). in een week opgelost is" (Respondent 10).
76 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 77


7.6.2.5 Bestuurlijke rapportage 7.6.4 Signaleringsvermogen in de praktijk: redelijk (want signalen vaak niet concreet) Binnen het politiekorps wordt de term bestuurlijke rapportage gebruikt voor een melding die aan de gemeente (of een ander relevant bestuursorgaan) wordt Op de raamverhuurders na, is de politie waarschijnlijk het meest aanwezig in de gedaan, meestal naar aanleiding van een strafrechtelijk onderzoek. De gemeente prostitutiezone. Zij vangen de meeste signalen van vrouwenhandel op en kan de kwestie dan `bestuurlijk aanpakken'. Een voorbeeld hiervan zou zijn het schatten het percentage onvrijwillig werkende vrouwen hoog in. Overigens zijn intrekken van een vergunning nadat de politie overtredingen van de vergunnings- deze signalen niet altijd erg concreet. Vaak zijn het ook `onderbuikgevoelens' voorwaarden heeft geconstateerd. Een bestuurlijke rapportage die een raam- van de zedencontroleurs en kunnen zij de vinger er moeilijk opleggen. Vooral exploitant betreft, wordt zelden opgemaakt (Respondenten 14, 17, 21 & 22). niet als de slachtoffers in kwestie niet als zodanig geïdentificeerd willen worden. Het probleem is dat de korte contactmomenten tijdens de controle vaak weinig
7.6.3 Casus Dürdan signalen opleveren met zogeheten `opsporingsindicatie'. De papieren die gecon- troleerd worden zijn meestal in orde. Dit garandeert echter geen vrijwilligheid In sommige steden is de kans om als pooier een bekende te worden van de van de kant van de prostituee. politie kleiner dan in andere, zo blijkt uit onderstaand fragment uit een verhoor met verdachte A. Mogelijk dat het `rondhangen' in de prostitutiegebieden concretere signalen oplevert. De vraag blijft ook dan echter waarom er zo weinig opsporingsonder- Vraag: "Jij hebt eerder gezegd dat je vrienden vaak over (prostitutiezone X) zoeken voortvloeien uit zoveel signalen (Zie ook hoofdstuk 10). lopen en dat jij dat niet doet. Waarom wil je dat niet?" A: "Ik ga daar niet naar toe om te neuken. Ik haal altijd een meisje uit Y. Daar is het ook goedkoper. In Y betaal ik 35 euro en in X moet ik 50 euro 7.7 Hulpverlening betalen. Bovendien loopt er in X veel meer politie rond. Ik ben daar ook twee keer gecontroleerd door de politie, in 2006, en daar houd ik niet van. De Stichting Tegen Vrouwenhandel is het landelijke meldpunt voor slachtoffers Ik wil niet dat iedereen mij daar kent. Niemand kent mij daar ook. Vraag het van mensenhandel. De Stichting zet ook het hulpverleningstraject in gang. maar aan (hij noemt (bij benadering) de namen van twee agenten uit X). Ze Hulpverlening aan prostituees en (nog) niet geïdentificeerde slachtoffers is niet kennen mij niet." landelijk geregeld. Hulpverlening op locatie bestaat vaak uit het (SOA-) spreekuur van de GG&GD en particuliere initiatieven. We kunnen hierdoor geen Een verklaring van een slachtoffer laat goed zien hoe zij en haar vriendin wel in algemeen beleid beschrijven en volstaan met een schets van de praktijk. aanraking kwamen met de politie, vermoedelijk om hun documenten te laten controleren, maar dat dit niet leidde tot het signaleren van mensenhandel55: 7.7.1 Uitvoering Eva en Pavlina wilden in Z. werken. A. bracht hen daarheen, maar wilde niet In twee van de drie gemeenten zijn de hulpverleners positief over de samen- met hen in de straat worden gezien. "Hij zei tegen ons dat hij eerst samen werking met de politie (Respondenten 34, 35, 36 & 37), al zou meer capaciteit met B. de straat in zou lopen. Wij mochten niet bij hun lopen. Wij moesten bij de politie om rondhangende pooiers aan te pakken welkom zijn (Respondent een stuk achter hen lopen en net doen alsof wij niet bij hen hoorden. Wij 35). Eén van hen zou ook graag zien dat de gemeente de bordeeleigenaren moesten hen wel goed in de gaten houden. A. zou dan voor een deur van meer betrekt bij het tegengaan van mensenhandel (Respondent 34). Zo zou het een raamprostitutiepand blijven staan. Dit was voor ons dan een teken dat bijvoorbeeld verplicht gesteld kunnen worden dat er in elke kamer in meerdere wij daar naar binnen moesten gaan om te vragen of wij daar aan het werk talen een bord hangt met een telefoonnummer voor meiden die onder dwang konden gaan. Dit is ook zo gegaan. Dit bleek later perceel X te zijn. In het zitten of eruit willen stappen. Op dit moment weten prostituees niet altijd hoe pand moesten wij eerst wachten tot de politie ons gecontroleerd had. ze kenbaar moeten maken dat ze hulp nodig hebben. Een meisje dat eruit wilde Hierna zijn we aan het werk gegaan." stappen, vertelde haar dat zij had geprobeerd de aandacht van de politie te trekken op het moment dat haar pooier er niet was. De agenten zwaaiden
55 Dit voorbeeld betreft overigens niet de in dit rapport onderzochte steden. echter nietsvermoedend terug (Respondent 34).
78 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 79

In de derde gemeente is volgens de geïnterviewde hulpverleners geen samen- Er is ook een groep vrouwen die door de hulpverlening niet bereikt wordt. werking met de politie. "Exploitanten houden de zaak beter in de hand (in de Anders dan bij de politie, hoeven prostituees de hulpverleners niet binnen te prostitutiezone) dan de politie". Bij problemen met een pooier schakelen zij dan laten of te woord te staan. De slachtoffers onder deze groep vrouwen blijven ook de exploitant in (Respondenten 38 & 63). buiten het vizier van de hulpverlening. Niet alle hulpverleners kunnen uitspraken doen over de mate waarin dwang voorkomt in de prostitutiezones. Soms komt het voor dat prostituees jaren 7.8 Vreemdelingenpolitie (VP) gedwongen worden en dat pas achteraf vertellen. "De drempel om in de ostitutie te gaan is hoog, maar de drempel om vervolgens te stoppen is nog pr Barrière Entree, Identiteit hoger" (Respondent 37). "(Op een tippelzone) was er bijvoorbeeld altijd een vrolijke, gezellige meid. Na drie jaar bleek dat zij gewelddadig werd gepimpt" De vreemdelingenpolitie is meestal niet actief betrokken bij de handhaving van (Respondent 37). Eén van de hulpverleners denkt dat veel vrouwen (in de het prostitutiebeleid. Soms participeert de VP in controle-acties op verzoek en ter ostitutiezone in de stad waar zij werkzaam is) op een of andere manier onder pr ondersteuning van de zedenpolitie; in één van de steden participeert de VP meer controle staan van een pooier. Ook voegt zij toe dat er momenteel veel structureel in het prostitutiecontrole team (Respondent 24 & Respondent 25). Hongaarse vrouwen werken die er vaak slecht aan toe zijn. "Sommigen weten niet in welk land ze zijn. Soms werken ze voor veel lagere prijzen en zonder 7.8.1 Signaleringsvermogen in de praktijk: gering condoom. Exploitanten hebben inmiddels een stop afgekondigd op Hongaarse vrouwen" (Respondent 38). Een andere hulpverleenster schat dat ongeveer de De VP onderneemt op dit moment niet zelfstandig activiteiten in de prostitutie- helft van de vrouwen in de prostitutie komt (door relaties in) het criminele zone waarbij onvrijwillige prostitutie gesignaleerd kan worden. Wel werkt de VP circuit. Het gros van de Oost-Europese vrouwen `komt binnen met een figuur die in meer of mindere mate samen met de zedenpolitie. alles regelt' (Respondent 34). Onder deze jonge Oost-Europese vrouwen is het verloop bovendien groot omdat hun pooier hen steeds op andere plekken te werk stelt (Respondent 35). De groep Dürdan is overigens geen goed voorbeeld 7.9 Arbeidsinspectie (AI) van deze zogenaamde `prostitutie-carrousel': de meeste meisjes werk(t)en steeds in dezelfde stad en vaak zelfs achter hetzelfde raam. Barrière Arbeid
7.7.2 Casus Dürdan De Arbeidsinspectie wordt in de Aanwijzing Aanpak Mensenhandel (2006) genoemd als één van de instanties waarmee samengewerkt kan worden in het Wij konden niet nagaan of de hulpverlening de slachtoffers van de groep Dürdan kader van de Informatie Gestuurde Opsporing (IGO) van mensenhandel. De specifiek in het oog heeft gehad, aangezien het opsporingsonderzoek nog liep. handhavingsfunctie van de Arbeidsinspectie richt zich op arbeidsbescherming en het tegengaan van illegale tewerkstelling (www.arbeidsinspectie.szw.nl). Zij richt
7.7.3 Signaleringsvermogen in de praktijk: matig (want zich hierbij vooral op werkgevers. De AI voerde altijd een terughoudend beleid vertrouwensrelatie) ten aanzien van de prostitutiesector. In de raamsector is namelijk geen sprake van een gezagsrelatie met een werkgever; de prostituees zijn hoofdzakelijk Hulpverleners hebben waarschijnlijk redelijk zicht op het feit of de vrouwen met ZZP-ers56 (Respondent 48). In de vergunde prostitutiebranche, en met name in wie zij contact hebben al dan niet vrijwillig achter het raam werken. Een de raamsector, speelt de Arbeidsinspectie momenteel dus geen grote rol. Dit probleem hierbij is dat veel slachtoffers waarschijnlijk met de hulpverlening gaat binnenkort waarschijnlijk veranderen. In zijn nieuwjaarstoespraak van 2008 praten op voorwaarde dat hun geheim veilig is. Als de hulpverlening al te veel gaf de directeur van de Arbeidsinspectie namelijk aan dat zijn dienst dit jaar voor signalen met de politie deelt, wordt de vertrouwensband met hun cliënten het eerst zal gaan controleren op illegale arbeid in de prostitutiesector. De AI zal geschaad en zullen er geen signalen meer binnenkomen. Desalniettemin wisselen politie en hulpverlening tot op zekere hoogte inlichtingen uit. 56 Zelfstandige zonder personeel
80 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 81

zich inzetten in gemeenten die illegale prostitutie actief bestrijden. Of dit alle 7.11.1 Signaleringsvermogen in de praktijk: geen segmenten van de prostitutiebranche zal betreffen of, bijvoorbeeld, alleen clubs, werd niet gespecificeerd (Ministerie van Sociale Zaken en De FIOD onderneemt dit moment geen activiteiten in de prostitutiezone waarbij Werkgelegenheid, 2008). onvrijwillige prostitutie gesignaleerd kan worden.
7.9.1 Signaleringsvermogen in de praktijk: geen 7.12 Recapitulatie De Arbeidsinspectie onderneemt dit moment geen activiteiten in de prostitutie- zone waarbij onvrijwillige prostitutie gesignaleerd kan worden. Dit gaat in de Van alle besproken actoren, hebben de Belastingdienst, hulpverlening, politie en toekomst waarschijnlijk veranderen. exploitanten relatief het grootste signaleringsvermogen. Bij de Belastingdienst en hulpverlening is het signaleringsvermogen matig omdat beide instanties met een deel van de slachtoffers (mogelijk) niet in aanraking komen. Bovendien moeten
7.10 Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) hulpverleners rekening houden met de vertrouwelijkheid van het cliëntencontact en zijn Belastingfunctionarissen niet opgeleid om signalen van mensenhandel te Barrière Identiteit, Arbeid, Huisvesting constateren. De politie heeft een redelijk signaleringsvermogen omdat zij veel in de prostitutiegebieden aanwezig is en bekend is met de indicatoren van De SIOD wordt in de aanwijzing mensenhandel (2006) genoemd als partner in mensenhandel. De signalen zijn echter vaak niet zo concreet dat er direct een de strijd tegen mensenhandel. De SIOD richt zich daarbij met name op uitbuiting opsporingsonderzoek gestart kan worden. Mede om die reden wordt er wellicht in sectoren buiten de prostitutie. De dienst werkt met betrekking tot de prosti- aan veel signalen geen gevolg gegeven. De exploitanten (kamerverhuurders) tutiesector niet pro-actief en heeft geen signalerende functie (Respondent 60). hebben een groot signaleringsvermogen omdat zij dag en nacht aanwezig zijn in De SIOD voert zelf geen controles uit. Om die reden is de rol van de SIOD voor de prostitutiezones. Bovendien moeten alle prostituees die in het gebied dit onderzoek niet verder onderzocht en wordt dan ook niet nader besproken werkzaam zijn bij één van de verhuurders de sleutel van de werkruimte (laten) ophalen. Zodoende hebben de kamerverhuurders (allen samengenomen)
7.10.1 Signaleringsvermogen in de praktijk: geen contact met elke prostituee die werkzaam is57. Het is aannemelijk dat de verhuurders hierdoor het beste zicht hebben op eventuele misstanden. Zij De SIOD onderneemt dit moment geen activiteiten in de prostitutiezone waarbij beschikken in ieder geval als enigen over de persoonsgegevens van de onvrijwillige prostitutie gesignaleerd kan worden. werkzame prostituees; bij de Belastingdienst en in de GBA stond de meerderheid van de slachtoffers van de groep Dürdan in niet ingeschreven. In de praktijk geven kamerverhuurders relatief weinig signalen door aan de politie. Mogelijk is
7.11 Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) hun signaleringsbereidheid klein omdat er andere (financiële) belangen in het spel zijn (zie ook Hoofdstuk 10). Barrière Identiteit, Huisvesting, Arbeid, Financieel De FIOD wordt in de aanwijzing mensenhandel genoemd (2006) als partner in de strijd tegen mensenhandel. De dienst werkt echter niet pro-actief en heeft geen signalerende functie. De FIOD is daarentegen betrokken bij het strafrechte- lijke traject, bijvoorbeeld bij valse aangifte (Respondent 1). Om die reden is de rol van de FIOD voor dit onderzoek niet verder onderzocht en wordt dan ook niet nader besproken.

57 Tenzij een bodyguard of pooier het huren van de ramen regelt. In het algemeen lijken de ostituees dit echter zelf te doen. pr
82 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 7 - Signalering: beleid en praktijk 83


8
Bevindingen discrepantie roept een aantal vragen op. De korpsen spraken zelf al van een capaciteitsgebrek. Dat alleen lijkt het verschil niet afdoende te verklaren. In Hoofdstuk 10 wordt naar mogelijke verklaringen gezocht. Verschillende (knel)punten kwamen uit het onderzoek naar voren. Deze worden hieronder gepresenteerd onder de noemers `beleidsuitvoering', `onduidelijk- 8.1 Beleidsuitvoering heden in het beleid', `prostitutiecontroles als middel om mensenhandel te

signaleren', `tekortkomingen van het beleid' en de restcategorie `overige opval- De paragraaf beleidsuitvoering wordt opgesplitst in bestuurlijke en straf- lendheden'. We beginnen met een algemene observatie. rechtelijke handhaving. Bij aanvang van het onderzoek, namen wij aan dat signalen van mensenhandel 8.1.1 Bestuurlijke handhaving in de vergunde sector waarschijnlijk niet werden opgevangen door de politie of andere instanties. Deze aanname baseerden wij op de volgende paradox: het feit Deze subparagraaf behandelt bevindingen met betrekking tot de rol van dat de dadergroep uit het onderzoek Sneep jarenlang in de vergunde sector gemeenten, convenanten, gedragscode voor prostitutiecontroleurs en het opereerde en hier, naar schatting, 78 slachtoffers maakte, terwijl door de onderwerp van de bestuurlijke controle.

literatuur niet bevestigd werd dat er in de vergunde sector sprake was van misstanden. Zowel de korpsmonitoren van 2003 en 2004 als het Nationaal 8.1.1.1 Rol gemeenten Actieplan Mensenhandel (2004, p. 34) spreken van een `redelijk schone vergunde sector'. Recentelijk schreven Goderie en Boutellier (2006) over Hoewel de gemeenten door de wetgever in het houden van toezicht op de Rotterdam dat de vergunde sector klein is gebleven, maar relatief goed ostitutiesector een leidende rol toebedeeld hebben gekregen, vervulden zij pr

functioneert. Zij stellen dat de legalisering van de prostitutiebranche geleid heeft (ten tijde van het onderzoek) in de signaleringsfase een beperkte of geen rol. In "tot een daadwerkelijke scheiding van het kaf van het koren" en dat voor meer de bestudeerde gemeenten was in alle gevallen de controle op en handhaving dan de helft van de prostitutiebranche sprake is van een illegale situatie. van de vergunningsvoorwaarden uitbesteed aan de politie. In twee van de drie (Goderie en Boutellier, 2006, p. 81). gemeenten verzorgde de politie tevens de vergunningverlening. Door de gemeenten werd er niet of nauwelijks op toegezien dat er voldoende bestuurlijke Mede naar aanleiding van dit contrast, richtten wij het onderzoek op de controles werden verricht en dat deze controles op adequate wijze plaatsvonden. signalering in de vergunde sector. De hypothese dat signalen van mensenhandel Wij hebben niet onderzocht of de gemeente de politie compenseert voor het kennelijk niet werden opgevangen, werd echter ontkracht door het beeld dat de budget en de capaciteit die ingezet worden bij de prostitutiecontroles. prostitutiecontroleurs van de raamsector bleken te hebben: in alle drie de steden schatten zij het percentage onvrijwillig werkende vrouwen op 50-90%. De laatste maanden is het prostitutiebeleid in de drie steden in beweging: de Uitgaande van de laagste schatting van 50%, zou dit in Amsterdam bijvoorbeeld onderzochte gemeenten nemen een actievere rol aan en werken aan beleids-
4.000 slachtoffers van mensenhandel op jaarbasis inhouden58. Ter vergelijking: vernieuwing. Het onderzoek Sneep heeft hierbij zowel geleid tot een de Stichting tegen Vrouwenhandel kreeg in 2005 424 aanmeldingen van bewustwording van de problematiek in de vergunde sector als gefungeerd als

slachtoffers uit heel Nederland (www.mensenhandel.nl). Bij het Amsterdamse katalysator van een reeds ingeslagen koers. arrondissementsparket werden in de periode 2001 tot en met 2005 in totaal 92 mensenhandelzaken geregistreerd die betrekking hadden op uitbuiting in de 8.1.1.2 Convenanten seksindustrie. In alleen 2005 waren dit er slechts elf59 (NRM, 2007, p. 191). Deze

Er is sprake van een discrepantie tussen beleid en uitvoering wat betreft
58
convenanten tussen ketenpartners. De convenanten zijn op managementniveau De gemeente Amsterdam schatte het aantal raamprostituees in 2005 namelijk op 8.000 (Gemeente Amsterdam, 2006). gesloten maar worden op de werkvloer (nog) niet uitgevoerd. Vooral de
59 Eén zaak kan op meerdere daders en slachtoffers betrekking hebben. Belastingdienst mist hierbij de input van de politie. In algemenere zin is de
84 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 8 ­ bevindingen 85

communicatie tussen en binnen de betrokken instanties vaak onvoldoende en In geval van collusie is er sprake van gedrag dat strijdig is met de wet waar staat daarmee een effectieve samenwerking in de weg. meerdere personen vanaf weten (Huberts & Nelen, 2005). De betrokkenen rapporteren het gedrag niet, zonder dat daar overigens ­zoals bij corruptie- een
8.1.1.3 Prostitutiecontrole in de praktijk: afwijking van gedragscode tegenprestatie tegenover staat. Bij collusie zit een ambtenaar door zijn kennis van zaken wél `in het complot', met alle nadelen van dien; de ambtenaar Binnen instanties verschilt het beleid soms van de uitvoering in de praktijk. Bij de bevindt zich in een kwetsbare ofwel chantabele positie en het overheidstoezicht politie heeft dit vooral betrekking op de prostitutiecontrole. De Aanwijzing wordt niet naar behoren uitgevoerd. Niet alleen loopt de individuele ambtenaar Mensenhandel (College van Procureurs-generaal, 2006) stelt als eis dat alle hierbij persoonlijk gevaar, ook de integriteit van de politieorganisatie is in het controleurs gecertificeerd zijn. In de praktijk hebben echter niet alle actieve geding. In een later stadium kan dit dan weer problemen opleveren in een recht- controleurs een cursus Prostitutiecontrole Mensenhandel (PCM) of een variant zaak: hoe objectief -en dus geloofwaardig- is immers een agent die naar de hiervan gevolgd. In deze cursus wordt een gedragscode en het procesmodel nieuwjaarsborrel van de raamverhuurder is geweest of één van de verdachten `in prostitutiecontrole60 behandeld. Tijdens het meelopen met prostitutiecontroles wezen een goede jongen' noemt?62 Volgens een wijkteamchef in één van de viel op dat op meerdere punten niet conform de code of het model gehandeld gemeenten worden controleurs - met ingang van dit jaar - overigens voor een werd. In sommige prostitutiegebieden zijn, in strijd met de richtlijnen61, vaste periode van maximaal drie jaar aangewezen. Dit om te voorkomen dat er controlekoppels geformeerd. Andere afwijkingen van de gedragscode zijn pros- ver wevenheid met `het milieu' ontstaat (Respondent 8). titutiecontroleurs die koffie drinken bij exploitanten of raamverhuurders en/of contacten onderhouden met pooiers of bodyguards. Zo verklaart een bodyguard Belangrijk is ook dat de interactie met pooiers en bodyguards het contact met de het volgende na zijn aanhouding: vrouwen mogelijk in de weg staat. Op de cursus prostitutiecontrole wordt be nadrukt dat het niet de bedoeling is dat dezelfde persoon zowel met de Vraag: "Kunt u iets vertellen over de meisjes die je kent (in een bepaalde vrouwen als met de pooiers of bodyguards praat (Respondent 40). Een slacht- prostitutiezone)?" offer van gedwongen prostitutie zei hierover: A: "Er bestaan (x aantal) ramen (in deze prostitutiezone). Van de kleinste tot de grote steen ken ik iedereen en alles. Ik weet niet zoveel van de meisjes. Ik "als ik (prostitutiecontroleurs) pooiers de hand zie schudden of een arm om weet hun echte namen niet. Ik werd soms gematst door de politie. Ik werd hen heen (zie) slaan, en als ik (prostitutiecontroleurs) koffie zie drinken bij door de politie getolereerd (in de prostitutiezone). Ik werk niet voor de exploitanten, heb ik het gevoel dat ik niks meer kan zeggen" (Respondent 61). politie. Ik had wel een goed contact met politie. Ik bemiddelde altijd bij problemen. Ik had geen vaste ramen waar ik op lette. De vier meisjes waar Een andere afwijking van de gedragscode betreft het vastleggen van persoon- ik eerder over sprak hadden wel vaste adressen"(Verhoor, Dossier Sneep). lijke gegevens van prostituees, zonder dat duidelijk is op welke juridische grond- slag dit gebeurt. Veel prostitutiecontroleurs gaven aan dat zij, in het kader van Twee geïnterviewde prostitutiecontroleurs hebben, behalve met een aantal van de veiligheid van de vrouwen, zouden willen dat het mogelijk was gegevens te de vrouwen die zij controleren, inderdaad `goed contact' met de bodyguards of noteren. Op die manier kunnen zij zich namelijk een betere informatie-positie pooiers en de exploitanten (of beheerders). Door één van de exploitanten verschaffen. Aan de andere kant spreekt het procesmodel prostitutiecontrole van werden zij op een nieuwjaarsfeestje uitgenodigd, door een prostituee voor haar het vastleggen van (niet tot personen herleidbare) gegevens zoals welke panden bruiloft (Respondenten 10 & 11). De vraag rijst of een dergelijk hecht contact de gecontroleerd zijn, hoeveel prostituees aanwezig waren, welke nationaliteiten controlewerkzaamheden niet belemmert. Ook schuilt in deze werkwijze het zijn aangetroffen, of er illegalen of minderjarigen zijn aangetroffen. Dit lijkt in de gevaar voor collusie of afglijdgevaar, iets waar de gedragscode voor waarschuwt. praktijk echter niet altijd te gebeuren.
60 Dit procesmodel is ontwikkeld door de Landelijke Projectgroep Prostitutie Mensenhandel van de 62 Overigens wensen wij te benadrukken dat de ambtenaren die wij hier als voorbeeld noemen politie (Respondent 40). naar onze indruk integer en met de beste bedoelingen handelen. Zij zijn zeer begaan met het lot
61 "Er mogen nimmer vaste koppels ontstaan die het prostitutiemilieu bezoeken" (Gedragscode van de slachtoffers van mensenhandel en hanteren deze werkwijze omdat dit in hun optiek de (pagina 5), Politiekennisnet) meeste informatie oplevert. Wel vinden we dat de politieorganisatie hen aan een onaanvaard- baar risico blootstelt door hen deze werkwijze te laten hanteren.
86 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 8 ­ bevindingen 87


8.1.1.4 Onderwerp van bestuurlijke controle In alle drie de steden ligt een aantal zaken `op de plank' te wachten op behan- deling. Dit is in strijd met de Aanwijzing Mensenhandel (2006) die stelt dat Meer in het algemeen lijkt de prostitutiecontrole zich vrijwel volledig te richten signalen van mensenhandel altijd moeten leiden tot opsporing, en zo mogelijk, op prostituees en strafrechtelijke gedragingen (mensenhandel, illegaliteit, vervolging. Deze bevindingen lijken een bevestiging van hetgeen onlangs werd minderjarigheid) terwijl bij bestuurlijke controle formeel wordt gecontroleerd of geconstateerd in een onderzoek naar de positie van slachtoffers van mensen- de vergunningsvoorwaarden door de exploitant worden nageleefd. Het onder- handel. Daarin werd het volgende gesteld: "In de praktijk blijkt dat de politie scheid tussen een controle op bestuurlijke grond en (strafrechtelijke) opsporing regelmatig aangiften zelf seponeert of onderhands afhandelt, dat wil zeggen wordt hierdoor onduidelijk. Verwarrend is bovendien dat bovengenoemde eerst kijkt of de zaak en/of het slachtoffer `strafrechtelijk' interessant is alvorens gedragingen soms ook in de vergunningsvoorwaarden zijn opgenomen. Het de B-9 regeling toe te passen" (Adviesbureau Van Montfoort & Verwey-Jonker grootste verschil tussen een controle op bestuurlijke grond en (strafrechtelijke) Instituut, 2006: 140). Voor een sepotbeslissing of het besluit om geen onder- opsporing, is dat de persoon in kwestie verplicht is mee te werken bij de eerste zoek te starten is in het geval van aangifte van mensenhandel echter goedkeu- maar niet bij de laatste vorm van onderzoek. Verbaal is men overigens nooit ring van het OM vereist. verplicht bewijs tegen zichzelf te leveren (Van `t Hek, 2007). Als politieagenten hun bevoegdheden uitoefenen op strafrechtelijke grond, zou een prostituee hen in principe de toegang kunnen ontzeggen. Hiervoor moet zij natuurlijk op de 8.2 Onduidelijkheden in het beleid hoogte gesteld worden van de strafrechtelijke aard. De vraag is of de controleurs haar cautie moeten geven. Bij vermoedens van mensenhandel is zij namelijk Er heerst veel verwarring over het prostitutiebeleid en aanverwante wetgeving; geen verdachte maar slachtoffer. Bij het vermoeden van een vals paspoort wordt niet alleen bij de burgers en uitvoerende ambtenaren, maar ook hoger in de zij daarentegen weer wel verdachte. bestuurskolom. Deels wordt de onduidelijkheid gevoed door het gebrek aan uniformiteit dat een gedecentraliseerd beleid met zich meebrengt. Zo consta-
8.1.2 Strafrechtelijke handhaving teerden wij bijvoorbeeld verschillen in frequentie en wijze van prostitutiecontrole en verschilt de werkwijze van de Belastingdienst per gemeente. Omgekeerd leidt Meerdere respondenten spraken van `het intrekken van aangiften' door slachtof- onduidelijkheid tot verschillen in de beleidsuitvoering. Enkele onduidelijkheden fers, hoewel dit juridisch niet mogelijk is (College van Procureurs-Generaal, die wij tegenkwamen betroffen de vraag of en welke controlegegevens mogen
2005). Bovendien spraken respondenten van onder andere politie over het worden vastgelegd, de documenten waarnaar de prostitutiecontroleurs behoren noodzakelijk, of althans wenselijk, zijn van een aangifte voor het starten van te vragen, de eisen voor zelfstandig ondernemerschap, het al dan niet verplicht opsporingsonderzoek. Volgens de hulpverlening in één van de gemeenten zijn van een KvK-inschrijving, en of prostituees uit de twee nieuwste EU-lidstaten hadden slachtoffers het idee dat de politie meerdere aangiften nodig had om in (Bulgarije en Roemenië) zich ­net als de andere lidstaten- officieel moeten actie te komen. Een respondent van de politie zei dat het `op een gegeven inschrijven bij de IND. De onduidelijkheden rondom zelfstandig ondernemer- moment ophoudt als iemand steeds niet komt opdagen voor een aangifte' schap en inschrijving bij de IND worden hieronder nader belicht. (Respondent 22). Mensenhandel is echter een ambtshalve vervolgbaar delict, waarvoor geen aangifte nodig is om een opsporingsonderzoek te kunnen 8.2.1 Zelfstandig ondernemer starten. Overigens is volgens de Aanwijzing mensenhandel een aangifte hoe dan ook de start van een opsporingsonderzoek (College van Procureurs-generaal, Het is niet duidelijk wanneer iemand zich zelfstandig ondernemer mag noemen:
2005). Aangiften van mensenhandel moeten daarom altijd worden ingestuurd verschillende overheidsinstanties (IND, Belastingdienst) hebben hiervoor namelijk naar het OM63. verschillende criteria (zie Bijlage 4). Hiernaast is onduidelijk wie (politie, Arbeids- inspectie of Belastingdienst) zou moeten toetsen op zelfstandigheid. Tot 1 mei
2007 was dit vooral van belang voor alle nieuwe EU-toetreders, nu met name voor Bulgarije en Roemenië. Burgers van deze landen mogen in Nederland
63 Ook in verband met de mogelijkheid tot het starten van de B-9 procedure voor slachtoffers namelijk alleen in de prostitutie werken als zelfstandig ondernemer. Een groot (Adviesbureau Van Montfoort & Verwey-Jonker Instituut, 2006). gedeelte van de prostitutiecontroleurs blijkt niet te controleren op zelfstandigheid.
88 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 8 ­ bevindingen 89

"Dat is een zaak voor de Belasting(dienst)" stellen zij (Respondenten 17& 61). In 8.2.2 Verschil in registratieverplichting IND feite klopt dit niet. Wanneer het vrouwen afkomstig uit Bulgarije en Roemenië betreft, is zelfstandigheid namelijk een wettelijke eis. Voldoen zij hier niet aan, Onder het huidige Vreemdelingenbeleid, zoals dat op de IND-website65 staat dan verrichten zij illegaal werkzaamheden in Nederland. Ook de exploitant is weergegeven, hoeven burgers van Roemenië en Bulgarije zich niet te registreren dan strafbaar. Bij constatering van loondienst overtreedt de exploitant namelijk bij de IND, maar de burgers van de oude EU-landen en `de nieuwe 10' uit 2004 de vergunningsvoorwaarden en mogelijk ook de Wet Arbeid Vreemdelingen. wel66. Roemenen en Bulgaren hoeven zich dus nu niet bekend te maken bij de Dat maakt het weer een zaak voor de politie. De vraag blijft echter hoe de IND. Zij mogen wel een `toetsing aan het EU gemeenschapsrecht' bij de politie de status `arbeid als zelfstandige' moet vaststellen nu daar in Nederland gemeente vragen, maar dit is niet verplicht. Het aantal vereiste contact- geen eenduidige criteria voor bestaan. Sommige prostitutiecontroleurs vragen momenten bij instanties is voor deze groep dus minder67. Dit betekent dat ook daarom naar een inschrijving van de Kamer van Koophandel. De KvK verricht het aantal potentiële toetsmomenten minder is. Dit is een paradoxale situatie. In zelf overigens in principe geen onderzoek naar zelfstandigheid. Het is een het jaarverslag uit 2006 van de Stichting tegen Vrouwenhandel stonden lijdelijke instantie. `De klant zelf blijft verantwoordelijk voor het inschrijven' Bulgarije en Roemenie op plaats 3 en 4 in de top tien68 van landen van herkomst (Respondent 49). van slachtoffers van mensenhandel (STV, 2006). In de praktijk wordt er dus niet op zelfstandigheid getoetst. De Belastingdienst 8.2.2.1 Hypothetische casus neemt vrijwel altijd zelfstandigheid aan bij raamprostitutie (Respondent 1). Aangezien vrouwen uit de Europese Unie niet hoeven in te reizen met een Onder de huidige wet- en regelgeving zou een vrouw met een Bulgaars machtiging voorlopig verblijf, voert de IND vooraf geen toetsing op zelfstandig paspoort direct in Gemeente X aan het werk kunnen zonder zich ergens ondernemerschap uit. De politie controleert in twee gemeenten niet op zelfstan- (IND, gemeente) te laten registreren. Als de Belastingdienst hier niet actief digheid. In de derde gemeente wordt door sommige controleurs gecontroleerd op locatie handhaaft, wordt haar verzuim zich aan te melden waarschijnlijk op zelfstandigheid door het vragen naar een inschrijving bij de KvK. De Kamer niet opgemerkt. De enige die haar paspoort en situatie dan nog checkt is van Koophandel accepteert, mits de documenten kloppen, van eenieder een een prostitutiecontroleur. Deze controles zijn echter over het algemeen geen inschrijving als zelfstandig ondernemer. Zodoende is de toetsing op de zelfstan- 100% controles maar een steekproef. Op die manier zou zij totaal buiten dige status van prostituees minimaal, zo niet afwezig. Bij afwezigheid van deze het zicht van (de handhavende) overheidsinstanties kunnen blijven. controle, overtreden vrouwen uit de in 2007 toegetreden EU lidstaten (die ruim vertegenwoordigd zijn in de branche) dus mogelijk de WAV. Dit zou betekenen Het is onbekend óf en in hoeverre dit in de praktijk voorkomt. De meeste dat de exploitanten daarmee, wegens het toestaan van illegale werkzaamheden, vrouwen zijn zelf niet precies op de hoogte van de regelgeving en vragen een mogelijkerwijs en masse de vergunningvoorwaarden overtreden. verblijfsaantekening aan69. Overigens zijn de prostituees vermoedelijk wel bij de raamverhuurders bekend. Om te kunnen werken, moeten zij immers contact op Overigens is het handhaven van de Wet Arbeid Vreemdelingen in eerste lijn een nemen met een raamverhuurbedrijf (zie §7.5). zaak voor de Arbeidsinspectie. Zoals in 7.5 werd omschreven controleert deze echter niet actief in de prostitutiesector64. Door de Arbeidsinspectie zullen dus geen overtredingen van de WAV vastgesteld worden in de raamprostitutie.
65 Pagina www.ind.nl/nl/inbedrijf/actueel/InschrijvingEU.asp van website IND, laatst aangepast op
27 april 2007.
66 Verzuim van inschrijving wordt overigens niet gesanctioneerd.
67 Deze situatie is voorgelegd aan een medewerker van de afdeling uitvoeringsbeleid van de IND. Deze bevestigde dat het beschreven verschil in registratieverplichting klopt en deelde mee dat de inschrijvingsverplichting voor inwoners van de EU op dat moment onderwerp van gesprek was.
68


64 Naar verwachting zal de AI in 2008 wel in de prostitutiesector gaan controleren. Of dit alleen Op plaats 1 en 2 stonden Nederland en Nigeria.
69

clubs zijn of ook de raam- en escort sector zal betreffen werd niet gespecificeerd door de AI Dit leiden wij af uit de door prostitutiecontroleurs aangetroffen valse/vervalste paspoorten. Er (zie §7.9) waren onder andere Letse en Litouwse paspoorten met verblijfsaantekening van de gemeente, waarop een KvK inschrijving was aangevraagd.
90 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 8 ­ bevindingen 91


8.3 Prostitutiecontroles als middel om mensenhandel Een tweede punt is dat, zoals bovenstaande vrouwen uit Sneep, slachtoffers zich te signaleren niet altijd slachtoffer voelen. Sommige vrouwen zien degene die door de politie als hun pooier wordt aangewezen voornamelijk als hun geliefde. Deze meisjes Voor het signaleren van mensenhandel wordt voornamelijk gebruik gemaakt van willen vaak (op dat moment) geen hulp van de politie. De activiteiten van de instrumenten die het prostitutiebeleid biedt, zoals de prostitutiecontroles70. Ook politie richten zich immers tegen hun geliefde. Illustratief hiervoor is de zaak in bij nieuwe maatregelen tegen mensenhandel wordt meestal binnen het Eindhoven waarbij in 2004 een aantal mannen voor de rechter moest `prostitutie
beleidskader' gedacht. Andersom staat de uitvoering van het prostitu- verschijnen op verdenking van mensenhandel. Tijdens de zitting zaten `de slacht- tiebeleid voornamelijk in het teken van het detecteren van mensenhandel. Deze offers' in de rechtszaal te huilen aangezien `hun vriendjes' werden veroordeeld verweving is nadelig voor de overige doelstellingen van de opheffing van het (Respondent 40). bordeelverbod, zoals de normalisering van de branche. Het onderzoek dat wij hebben verricht naar de manier waarop de bestuurlijke controles in de praktijk Ook vrouwen uit het buitenland zien zichzelf niet noodzakelijkerwijs als slacht- hun beslag krijgen, laat zien dat deze controles niet kunnen dienen als enige offer. Sommigen zijn in het land van herkomst een contract aangegaan dat bij bron voor het signaleren van mensenhandel. aankomst in Nederland onrechtvaardig blijkt. Een loon van 15 euro per uur is in het geboorteland misschien veel, maar in de prostitutie in Nederland is dat in Aan het feit dat de controles onvoldoende (concrete) informatie opleveren kan verhouding een schijntje. Ze zijn echter wel zelf akkoord gegaan (Respondent ten grondslag liggen dat slachtoffers van mensenhandel bij uitstek moeilijk te 37). In de bestuurlijke rapportage van een ander onderzoek naar mensenhandel identificeren zijn. Ten eerste is de aangiftebereidheid laag: naar schatting zo'n (Donar) wordt dit bevestigd:
5% van de slachtoffers doet aangifte (Adviesbureau Van Montfoort & Verwey- Jonker instituut, 2006). Redenen hiervoor zijn onder andere angst, schaamte, Uit het onderzoek is gebleken dat de aangiftebereidheid van de vrouwen een geïsoleerde positie en het verkiezen van de bekende (dwang)situatie boven laag is. Opvallend hierbij is dat dit niet geheel te wijten is aan de angst voor onzekerheid. Volgens de STV speelt ook mee dat er onvoldoende bescherming represailles, maar ook te verklaren is door een verschil van opvatting in geboden wordt tijdens de strafrechtelijke procedures (confrontatie met de normen en waarden. In onze ogen worden de vrouwen uitgebuit en verdachten, begeleiding bij verhoren en de zitting, bescherming persoonlijke misbruikt, maar niet alle vrouwen ervaren dit zo. Dit komt omdat de gegevens) (Adviesbureau Van Montfoort & Verwey-Jonker Instituut, 2006). (financiële) positie in Bulgarije veelal erg slecht is en ze in Nederland meer geld verdienen dan dat ze in hun eigen land zouden doen. Ook al gaat het Per april 2007 waren 30 vermoedelijke slachtoffers van de groep Dürdan meeste geld naar de mensenhandelaar (Donar, 2001:12)72. benaderd. Zeventien ervan verklaarden zich geen slachtoffer van mensenhandel te voelen. Vijf vrouwen wilden of durfden niet te verklaren. Drie vrouwen legden Uit een onderzoek in 2001 onder prostituees in Amsterdam bleek dat veel Oost- een belastende verklaring af. Vijf slachtoffers deden aangifte van mensenhandel, Europese vrouwen het normaal vonden om een pooier te betalen of om een maar drie ervan wilden deze later weer intrekken. Een aantal van deze aangiften contract met een agency af te sluiten. Om die reden zagen zij ook geen reden was overigens al voor de start van het opsporingsonderzoek gedaan. Zelfs in tot het doen van aangifte. Bovendien zagen zij zichzelf niet als slachtoffers, maar deze relatief `comfortabele situatie' dat verdachten in hechtenis zitten en de juist als survivors73: politie de slachtoffers benadert, legde nog géén derde van de vrouwen een belastende verklaring af71. (Zie ook Hoofdstuk Tien voor de oorzaken van terug- Of course we know the men of that agency are taking advantage of us; we houdendheid van deze vrouwen.) must pay a lot of money, but we knew what the contract was about". We are all happy to stop working in this job once our debts have been paid, but
70 Natuurlijk is het inherent aan het door ons gekozen perspectief, dat de nadruk komt te liggen op de instrumenten die het prostitutiebeleid geeft aan de bestrijders van mensenhandel. 72 We gaan hier niet in op de vraag in hoeverre het `slachtoffer voelen' het daadwerkelijke slacht-

Desalniettemin hebben wij door de verschillende interviews een totaalbeeld kunnen vormen van offerschap definieert of zou moeten definiëren. Een slachtoffer is hier eenieder die volgens art. de wijze waarop de bestrijding van mensenhandel op dit moment vorm krijgt. 273f onder dwang wordt uitgebuit.
71 Per januari 2008 hadden 15 slachtoffers aangifte gedaan of een belastende verklaring afgelegd. 73 Idem. Het is ons niet bekend hoeveel slachtoffers toen in totaal benaderd waren en of en hoeveel slacht- offers de aangifte of verklaring hebben willen intrekken (Gesprek met tactisch coördinator Sneep).
92 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 8 ­ bevindingen 93

we will not go back to Belarus. Although we are well-educated, there is no handel is overigens ook niet de hoofdtaak van de registrerende instanties. Het is employment for us at home. (...) The men in my village are also zelfs twijfelachtig of zij wel een hindernis vormen voor minderjarigheid en

unemployed., they drink to much and they abuse their wives and children. illegaliteit in de prostitutie. Dit blijkt uit het feit dat tijdens controles met We will find a nice man here so that we can stay; we are survivors" -Lisa, 22 egelmaat valse of vervalste paspoorten zijn aangetroffen waarop een
---
(GG&GD Amsterdam, 2005:7) GBA-inschrijving, een KvK-inschrijving, een sofi-nummer of een verblijfs- vergunning is verkregen (§8.5.4). Ten derde zijn slachtoffers moeilijk te herkennen op basis van uiterlijke kenmerken. In de casus Dürdan stonden vrouwen onder druk om per dag een Overigens zijn bij Nederlandse vrouwen ­naar wij aannemen- de papieren vrijwel hoog streefbedrag te verdienen. Een vrolijke en uitdagende prostituee werft de altijd in orde. Ook hoeven zij zich niet te melden bij de IND of een sofi-nummer meeste klanten, dus paradoxaal genoeg zagen juist deze slachtoffers eruit als aan te vragen. Voor hen is er dus feitelijk geen administratieve barrière; een `happy hookers'. Tijdens de controles wordt in het algemeen enkele minuten btw-nummer kan schriftelijk aangevraagd worden. Volgens het jaarverslag van met de prostituee gepraat. Uitgaande van het bovenstaande is het onwaar- de Stichting tegen Vrouwenhandel waren de meeste slachtoffers van mensen- schijnlijk dat een slachtoffer op een dergelijk moment aan de controleurs duide- handel in 2006 trouwens afkomstig uit Nederland (STV, 2006). lijk zal maken dat zij wordt gedwongen. Slachtoffers halen vaak juist alles uit de kast om te doen voorkomen dat zij er uit vrije wil zitten. Het feit dat de vrouwen Tot slot blijkt uit de casus Dürdan dat veel slachtoffers zich überhaupt niet in de gaten gehouden worden door pooiers en bodyguards, maakt een slacht- hadden geregistreerd bij gemeente, IND, Belastingdienst of KvK. offerverklaring nog onwaarschijnlijker. Politieagenten moeten zich namelijk l
egitimeren als zij een prostituee controleren. "Als je pooier dat ziet, dan probeer je ze (de prostitutiecontroleurs) zo snel mogelijk naar buiten te werken", aldus 8.5 Overige opvallendheden een slachtoffer. (Respondent 56). Ditzelfde slachtoffer van mensenhandel merkte overigens op dat de prostitutiecontroleurs vaak de neiging hadden binnen te Sommige opvallende zaken hadden niet direct met het beleid of de uitvoering stappen daarvan te maken, maar zijn toch de moeite van het vermelden waard. Zij worden hieronder besproken. alsof ze zelf pooiers zijn; alsof ze weten hoe het allemaal zit in die wereld. Ze moeten gewoon normaal doen. Ze komen vaak zo stoer binnen. Dat 8.5.1 Een normaal beroep? nodigt niet uit tot praten (Respondent 56). Met de opheffing van het bordeelverbod moest ook de normalisering van de Een tweede slachtoffer met wie is gesproken, had dezelfde indruk (Respondent prostitutiebranche op gang komen (MvT, 1996-1997 25437, nr. 3). De wettelijke
62). Ook de hulpverleners van de Stichting tegen Vrouwenhandel hebben de acceptatie van het beroep heeft niet geleid tot maatschappelijke acceptatie van indruk dat de vrouwen geen behoefte hebben aan `een praatje met de politie', prostitutie (zie § 8.2). De volgende anekdote illustreert dit: maar dat zij willen dat de politie zich op de pooiers richt (Respondent 57). Een man op leeftijd laat het leven tijdens een bezoekje aan een prostituee. De ambulance-broeders en de politie besluiten uit respect voor de familie te
8.4 Administratieve barrière vertellen dat hij een paar straten verderop is gestorven. De familie kan echter de scooter van ŽopaŽ in eerste instantie nergens vinden. Die stond De prostitutiecontroles die zijn bijgewoond bestonden voor een belangrijk deel namelijk nog keurig aan het hek tegenover (de raambordelen) vastgeketend uit controle van de `papieren'. De administratieve handelingen die prostituees (Respondenten 3& 4). moeten doorlopen om legaal aan de slag te kunnen vormen echter geen barrière tegen prostitutie onder dwang. Het slachtoffer dat onder dwang van een pooier Ook in het gemeentelijk beleid wordt de sector niet als een normale bedrijfstak de procedure doorloopt wordt netjes geregistreerd door instanties als de IND, gezien. De drie onderzochte gemeenten voeren een maximumbeleid of hanteren het gemeenteloket en de Kamer van Koophandel. Het herkennen van mensen- het uitgangspunt dat het geen groeisector is. In het bedrijfsleven wordt prostitutie
94 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 8 ­ bevindingen 95

tot op heden evenmin als `normale sector' gezien: banken verstrekken bijvoor- 8.5.3 Gebrek aan landelijk overzicht /Prostitutiecarrousel? beeld (nog) geen krediet aan seksbedrijven74.
Het Nationaal Actieplan Mensenhandel (2004) verwoordt de behoefte aan een Op het bezoeken van een prostituee heerst (nog altijd) een taboe. De vrouwen landelijk overzicht van de resultaten van de bestuurlijke controles en een landelijk zelf willen ook vaak anoniem blijven75. Bovendien komen misstanden in de overzicht van malafide exploitanten. Dit overzicht is echter nog niet gerealiseerd. ostitutiebranche relatief vaak voor. In die zin is de prostitutiesector geen pr Meerdere respondenten, voornamelijk van de politie, uitten hun wens om over branche zoals alle andere. In een poging slachtofferschap te voorkomen en te een dergelijk overzicht te beschikken. Als voornaamste reden wordt genoemd signaleren zouden prostitutiecontroleurs graag zien dat zij bijvoorbeeld dat de vrouwen vaak van stad wisselen, oftewel steeds ergens anders geplaatst

persoonlijke gegevens mogen noteren (Respondenten 10 & 11, Respondent 17, worden: de zogenaamde `prostitutiecarrousel'. Ook hulpverleners spreken van Respondenten 18 & 19) en stelde de gemeente Terneuzen vergunningverlening verloop onder de vrouwen. De groep Dürdan is hiervan overigens een slecht aan individuele prostituees in plaats van aan exploitanten voor (www.rodedraad. voorbeeld: de meeste meisjes hadden of hebben een vast raam. nl). Dergelijke maatregelen hebben echter een negatief effect op de belangen van de vrijwillige, `mondige prostituees' uit de Memorie van Toelichting van de 8.5.4 Valse of vervalste paspoorten opheffing van het algemeen bordeelverbod (1996). Wat dat betreft zitten de `slachtoffers' en de `vrijwillige prostituees' ieder aan een andere kant van Eén van de prostitutiecontroleurs vertelt dat er tijdens prostitutiecontroles regel- dezelfde weegschaal: een maatregel die het belang van de ene groep positief matig valse of vervalste paspoorten77 worden aangetroffen. Hoeveel precies kan beïnvloedt, schaadt het belang van de andere groep. Maatregelen die ingezet hij niet zeggen. Het verbaast hem dat de vrouwen met deze paspoorten verschil- worden om vrouwenhandel te bestrijden doen af aan de normalisering van de lende officiële documenten hebben verkregen (Respondent 11). Uit een steek- branche: de politie vraagt immers ook de ijscoman of kapper niet om zijn adres, proef van dagrapporten uit 2005 en 2006, die hij aan ons verstrekt, blijkt dat woonplaats en paspoort. En juist die normalisering moest bijdragen tot sanering van de aangetroffen paspoorten is gebruik gemaakt bij een of meerdere van de van de branche. Bovendien drijft een te groot eisenpakket in de vergunde sector volgende registraties: prostituees wellicht naar de illegale sector (www.rodedraad.nl). Kunnen vrouwen echter zonder al teveel (administratieve) barrières aan het werk, dan werkt dit · GBA-inschrijving wellicht vrouwenhandel in de hand76. · KvK-inschrijving
· Sofi-nummer
8.5.2 Exploitanten · Verblijfsaantekeningdoorgemeente
· Aanvraagverblijfsvergunning In ons onderzoek hebben wij de exploitanten als respondenten buiten beeld · VerblijfsvergunningIND gelaten. Toch kwamen er wat opmerkelijke punten naar voren. Meerdere respondenten vertelden ons dat exploitanten naast het verhuren van ramen, de Bij geen van deze aanvragen of registraties is de vervalsing aan het licht prostituees tegen exorbitante huurprijzen ook huisvesten. Een andere vraag is in gekomen. Hieronder worden drie voorbeelden gegeven van incidenten die hoeverre de beheerders of exploitanten kennis dragen van strafbare feiten: zij werden aangetroffen tijdens prostitutiecontroles in één van de gemeenten. bevinden zich tenslotte voortdurend `midden in het milieu'. Ook blijkt uit

tapgesprekken dat zij soms rechtstreeks contact hebben met pooiers. Een Albanese legitimeert zich met een vals Grieks paspoort tijdens een controle in augustus 2006. Door twijfel aan de juistheid van het document, wordt de Griekse ambassade geraadpleegd. Deze vertelt dat de persoon op
74 De Nederlandse Vereniging van banken is echter onlangs wel de dialoog aangegaan met burge- 77 Een vervalst paspoort is een nagemaakt paspoort of een paspoort waaraan `gesleuteld' is: de foto meester Cohen van Amsterdam over kredietverlening aan seksbedrijven (Volkskrant, 2007) is bijvoorbeeld vervangen. Het document zelf is dus niet `echt'. Bij een vals paspoort, daaren-
75 Het prostitutie informatie centrum (pic) raadt om die reden inschrijving bij de KvK af. tegen, is het document op zich `echt' maar klopt dit niet met de identiteit van de persoon die het
76 Hoewel deze barrières, zoals eerder betoogd, geen garantie vormen tegen vrouwenhandel. paspoort gebruikt. Dit is bijvoorbeeld het geval met een `lookalike' paspoort of een paspoort dat is gebaseerd op een vals of vervalst brondocument. Vooral in het laatste geval is detectie moeilijk.
96 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 8 ­ bevindingen 97

de foto niet overeenkomt met de persoon aan wie het paspoort is

uitgegeven. In mei 2006 was op dit paspoort wel een verblijfsvergunning verstrekt. Ook had zij zich hiermee ingeschreven bij het GBA. Een week eerder werd een vrouw aangetroffen die zich met een Litouws paspoort legitimeerde. De vrouw bleek Bulgaarse. Het gebruikte paspoort bleek bij de Litouwse autoriteiten als `invalid from 2/11/200478' te staan geregistreerd. In oktober 2005 had zij hierop een verblijfsvergunning toegekend gekregen. Een andere vrouw maakte in 2005 gebruik van een gesignaleerd Litouws paspoort. Zij was al drie keer eerder gecontroleerd en had met dit paspoort een

verblijfstitel, sofi-nummer en inschrijvingen bij het GBA en de KvK verkregen. Aangezien wij nu geen zicht hebben op het aantal vervalste of valse paspoorten dat in gebruik is, is het moeilijk om hier nader uitspraken over te doen. Voor de instanties die paspoorten controleren (gemeente, IND) is het immers ook

onmogelijk om een nul procent foutmarge te halen (Respondent 43). Gezien het feit dat een vals of vervalst paspoort echter een grote red flag is op de signalen- lijst van mensenhandel, is nader onderzoek hiernaar zeker gewenst.
8.5.5 Taalbarrière
Veel van de vrouwen die in de prostitutie in Nederland werken, zijn de Nederlandse taal niet machtig. Zij spreken ook niet altijd Engels. Aangezien hulpverleners, belastingfunctionarissen of prostitutiecontroleurs niet altijd een tolk mee (kunnen) nemen, is communicatie moeilijk. Zo is het voor een Nederlander lastig te toetsen of een vrouw met een Grieks paspoort ook daad- werkelijk Grieks spreekt. Sommige controleurs hebben daar trucjes voor, zoals bijvoorbeeld het zeggen van het Griekse woord voor `paspoort' (Respondenten
10 & 11). Het blijft natuurlijk moeilijk een vertrouwensrelatie op te bouwen met iemand met wie je nauwelijks kunt communiceren.

8.5.6 Déjà vu
Een laatste opvallend punt betreft de beperkte lering die wordt getrokken uit `lessen uit het verleden'. Enkele knelpunten die uit het onderzoek naar voren kwamen zijn al eerder geconstateerd of zelfs tot aanbevelingen en actiepunten verwerkt. Dit betreft onder andere de rol van de gemeenten, de onduidelijkheid omtrent arbeidsverhoudingen (met name zelfstandigheid), het verbeteren van de communicatie tussen ketenpartners en het waarborgen van een adequaat kennisniveau onder de betrokken personen.

78 De Website van de Litouwse Autoriteiten http://www.vrm.lt/paieska/dokumentai_en.php verklaarde het paspoort ongeldig vanaf 2-11-2004. Hieraan is niet af te lezen op welke datum zij deze ongeldigverklaring in hun database verwerkt hebben.
98 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 8 ­ bevindingen 99


9
Conclusie Ook veronderstelt het beleid dat signalen van mensenhandel voor een belangrijk deel voortkomen uit de bestuurlijke controles van raamexploitanten in het kader van het vergunningenbeleid. Deze controles richten zich in de praktijk voor- namelijk op de prostituees en bestaan uit het controleren van hun `papieren' en Allereerst moet benadrukt worden dat deze conclusies voortkomen uit onder- vaak ook een praatje. Als de bedoelde papieren ­ dit verschilt per stad - in orde zoek naar mensenhandelproblematiek in de vergunde raamsector. Wij zijn ons zijn, betekent dit echter niet dat de prostituee in kwestie haar beroep vrijwillig bewust van de huidige trend waarin prostitutie behalve op de geijkte plaatsen, uitoefent. Het moeten beschikken over en het verkrijgen van de juiste papieren zoals clubs en bordelen, wordt aangeboden in sauna's en parenclubs (Daalder, vormt namelijk geen administratieve barrière tegen prostitutie onder dwang ­
2007-I). In het verlengde hiervan erkennen wij dat er een illegaal circuit bestaat met name niet voor Nederlandse vrouwen. Slachtoffers registreren zich niet altijd waarin mogelijk evenveel of zelfs meer gedwongen prostitutie plaatsvindt. en als zij zich wel besluiten te registreren worden zij in de procedures vrijwel Meerdere respondenten hebben hun zorg geuit over de situatie van de vrouwen nooit als slachtoffer herkend. Het hebben van de vereiste papieren zegt niets die in de escort werkzaam zijn. Aangezien dit buiten de reikwijdte van dit onder- over eventueel slachtofferschap van mensenhandel. zoek valt, zijn wij er in dit rapport niet op in gegaan. Nader onderzoek hiernaar achten wij wel zeer gewenst. De controles vormen een belangrijk contactmoment tussen de overheid en potentiële slachtoffers van mensenhandel. Door de controleurs wordt geprobeerd Hoe is het mogelijk dat prostitutie onder dwang, oftewel mensenhandel, heeft om op deze momenten zicht te krijgen op signalen van mensenhandel. kunnen plaatsvinden in de vergunde raamsector in de drie onderzochte Slachtoffers van mensenhandel zijn echter bijzonder moeilijk te identificeren, gemeenten? zeker als zij zich geen slachtoffer voelen of als zij hun slachtofferschap willen verbergen. Een prostituee die onder druk staat om veel te verdienen zal een Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn de betreffende enthousiaste en vrolijke indruk maken om klanten te werven. De slachtoffers gemeenten de relevante spelers in het prostitutiebeleid geïdentificeerd en is lijken ­paradoxaal genoeg - dan juist `happy hookers'. Bovendien is het niet hun beleid onderzocht. De conclusies die hieruit naar voren zijn gekomen waarschijnlijk dat een slachtoffer tijdens het korte controlemoment uit de school worden hieronder besproken. Hierbij wordt de algemene lijn weergegeven. klapt; de risico's (geweld, schaamte, onzekerheid, dood) zijn (in haar perceptie) Niet alle punten zijn op elke onderzochte stad en op alle diensten en personen immers te groot. Niet voor niets wordt door slachtoffers van mensenhandel van toepassing. zelden aangifte gedaan. Bij de start van het onderzoek, namen wij aan dat signalen van mensenhandel Ten derde is de uitvoering van het mensenhandel- en prostitutiebeleid niet op niet werden opgevangen door de politie of andere instanties; uit eerdere alle fronten voldoende. Zo vindt er onvoldoende uitwisseling van signalen plaats evaluaties van de vergunde sector was immers niet gebleken dat men tussen verschillende instanties. Bovendien voerden de gemeenten ten tijde van misstanden in de raamsector had gesignaleerd. Tijdens het onderzoek zijn het onderzoek weinig regie over de prostitutiecontroles. Het prostitutiebeleid

inderdaad enkele
knelpunten in het prostitutie- en mensenhandelbeleid, en de is de laatste maanden echter erg in beweging: de onderzochte gemeenten uitvoering daarvan, naar voren gekomen waardoor signalen van onvrijwillige voeren momenteel veranderingen door op het gebied van beleid en rege -
---
prostitutie mogelijk worden gemist. geving. Een kanttekening is overigens dat eerder geïdentificeerde knelpunten en andere `lessen uit het verleden' bij gebrek aan landelijke sturing (nog altijd) niet Ten eerste is het huidige beleid niet voldoende uitgerust om onvrijwillige zijn opgevolgd. ostitutie ofwel mensenhandel te signaleren. Het vergunningenbeleid is in de pr
eerste plaats gericht op de exploitant. Het feit dat een bedrijf vergund is, Behalve op landelijk en gemeentelijk niveau, wordt door de politie (op wijkteam-

garandeert echter niet dat er geen uitbuiting (door derden) plaatsvindt. Als een niveau) niet altijd conform het beleid gehandeld. Uit interviews en veldonder- prostituee een kamer huurt bij een raamverhuurder, blijft een eventuele pooier zoek is gebleken dat niet alle actieve prostitutiecontroleurs gecertificeerd zijn. die haar ertoe aanzet namelijk buiten beeld. Bovendien wordt de gedragscode niet altijd gevolgd. Ook bestaat er onduidelijk- heid over de documenten waar bij controles naar gevraagd mag worden en
100 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 9 ­ concluSie 101

gegevens die genoteerd moeten worden - of juist niet. Overigens verschilde de manier van controleren per stad ­ het huidige decentrale beleid werkt verschillen in aanpak, regels en de mate waarin de bestrijding van mensenhandel in de praktijk prioriteit geniet, in de hand.
Tot slot kwam tijdens het onderzoek naar voren dat gebrekkige signalering zeker niet de enige oorzaak kon zijn van het feit dat (bijvoorbeeld) de groep Dürdan jarenlang vrijwel ongestoord kon opereren in de vergunde prostitutiesector. Prostitutiecontroleurs en hulpverleners schatten het aantal onvrijwillig werkende prostituees namelijk hoog in: signalen van mensenhandel worden dus wel degelijk opgevangen. Concrete opvolging van deze signalen in de vorm van een strafrechtelijk onderzoek blijft echter vaak uit. Uit de situatie dat agenten `aan de basis' veelvuldig signalen van onvrijwillige prostitutie blijken op te vangen, zonder dat dit leidt tot het evenredige aantal opsporingsonderzoeken en even- tueel rechtszaken, trekken wij de conclusie dat het kunnen voortbestaan van mensenhandel in de vergunde sector niet alleen te wijten is aan tekort komingen in de signaleringsfase. Om de onderzoeksvraag in alle volledigheid te kunnen beantwoorden, lijkt nader onderzoek naar knelpunten en onvolkomenheden in de opvolging van signalen van mensenhandel geboden. Het hierop volgende hoofdstuk geeft daartoe een (theoretische) aanzet.


102 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 9 ­ concluSie 103


10
Overweging achteraf: de menselijke technieken, het ontkennen van het slachtoffer (`zij was al een hoer') door de verdachte, duidelijk: factor Hij wordt gek omdat hij een tweede meisje wil. En het is mijn schuld. En ik moet voor hem zoeken, Marieke moet zoeken, iedereen moet zoeken naar een vriendin voor hem, nu. En ik zeg, "Waarom zoek je zelf niet? Kun je Uitgaande van eerdere positieve evaluaties van de situatie in de vergunde pros- geen meisje vinden buiten het Redlight"? En hij zei, "Nee als ik een meisje titutiesector (Korpsmonitor (2003 & 2004), Nationaal Actieplan Mensenhandel van buiten het Redlight neem wordt God boos, maar als ik een meisje neem (2004) en Daalder (2007-I)), leek het voor de hand te liggen dat misstanden in dat al in het Redlight werkt dan zegt God niets". Dat is hoe ze denken de vergunde prostitutiesector niet gesignaleerd werden. Daar gingen wij aan de (Tapgesprek, Dossier Sneep). start van het onderzoek ook vanuit. Tijdens interviews met prostitutie- controleurs en hulpverleners bleek echter dat zij het percentage onvrijwillige Cohen (2001) stelt dat het neutraliseren van onwelkome informatie niet alleen prostituees juist al jaren hoog inschatten. Dit doet de vraag rijzen waarom door daders, maar ook door slachtoffers en omstanders van normoverschrijdend jarenlange signalering op lokaal niveau niet heeft geleid tot beroering en actie gedrag wordt toegepast. Hij noemt het `ontkenning': de paradox van iets op een bovenlokaal, zo niet landelijk/publiek niveau, zoals onlangs naar tegelijkertijd wel en niet weten. Ontkennen kan zowel op een actieve of passieve anleiding van het opsporingsonderzoek Sneep gebeurde. In het voorgaande a manier. Actief ontkennen houdt verwerping of verloochening in; bij passieve gedeelte van dit rapport werden concrete knelpunten in het beleid en de ontkenning wordt simpelweg de aandacht afgewend (wegkijken, niet onder uitvoering daarvan geïdentificeerd; in dit hoofdstuk wordt een aanzet gegeven ogen willen zien). Ontkenning kan verschillende vormen aannemen: tolerantie, tot verklaringen op een abstracter niveau. accommodatie, gewenning, collusie, doofpotpolitiek, iets voor lief nemen of aanvaarden. In elk geval wordt een ongewenste gebeurtenis genegeerd, niet erkend of herkend, of genormaliseerd (Cohen, 2001). Bij al deze mechanismen
10.1 Andere belangen: een theoretische exploratie is het overigens niet duidelijk in welke mate de persoon in kwestie er zich bewust van is. Zoals blijkt uit Hoofdstuk Zeven, is in de vergunde prostitutiesector een groot aantal (overheids)partijen actief zoals politie, gemeente, inspecties en particuliere Het belang van het onderkennen van deze afwegingen en bijbehorende betrokkenen zoals klanten en raamverhuurders. Een mogelijke verklaring voor ontkennings- en rechtvaardigingsmechanismen is niet het op de vingers kunnen de lange tijd dat de groep ondanks vele `toeziende ogen' heeft kunnen tikken van individuele personen, maar het inschatten van de mogelijke invloed doorgaan ligt in de notie dat de signalen verschillende `beslissingnemers' van het collectief op de beleidsuitvoering. Een fictief voorbeeld is de combinatie moeten passeren voordat zij in een strafrechtelijk onderzoek of een van een slachtoffer dat andere belangen heeft dan het doen van aangifte, een echtszaak uitmonden. Bij elke potentiële signaleerder en beslissingnemer r klant die niet wil weten wat er achter de schermen gebeurt, een zedenteam met spelen meerdere belangen. Wanneer er belangen spelen die in de ogen van een concurrerende kinderpornozaak en een exploitant die in verband met de de signalerende partij of beslissingnemer zwaarder wegen dan het belang vergunningverlening liever niet met criminaliteit geassocieerd wil worden. dat gediend wordt met de opvolging van de signalen, zal hij of zij de signalen ofwel niet (h)erkennen óf er geen actie op ondernemen. Vanuit de Het onderzoek dat ten grondslag ligt aan dit rapport, was er op gericht concrete sociale psychologie zijn de mechanismen, die vervolgens de eigen beslissing of knelpunten in beleid(suitvoering) te identificeren. Meerdere malen zagen wij dat het gedrag rechtvaardigen en ongewenste informatie (in dit geval: informatie er een extra factor in het geding was die invloed uitoefent op het bereiken van over mensenhandel) neutraliseren, bekend als cognitieve dissonantie (Festinger, beleidsdoelen: de menselijke beslissingnemer met rivaliserende belangen. Het
1970) en selectieve waarneming (Hewstone & Stroebe 2001). In de criminologie viel buiten het bestek van het onderzoek om deze hypothese van concurrerende wordt de verwante term neutralisatie
technieken gebruikt om rechtvaardiging belangen empirisch te testen. Aangezien wij vermoeden dat deze menselijke van het criminele gedrag door daders aan te duiden (Sykes & Matza, 1957). Uit afwegingen wel een belangrijke factor zijn in het al dan niet succesvol zijn van een onderschept telefoon gesprek tussen twee slachtoffers wordt één van deze een beleid, willen wij u een theoretische exploratie niet onthouden. Hieronder
104 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 10 ­ overweging achteraf: de menSelijke factor 105

volgen enkele voorbeelden die de stelling inzichtelijk moeten maken. Hierbij situatie; het gevoel niet te kunnen ontsnappen; weinig of geen contact met worden bevindingen uit de literatuur gecombineerd met praktijkvoorbeelden uit derden; en de agressor laat een vriendelijke kant zien) genoemd als voor- het onderzoek. De slachtoffers worden hierbij het meest uitgebreid belicht waarden voor het optreden van het Stockholm Syndroom79 (www.vecip.com). aangezien hun vaak oncoöperatieve houding onbedoeld kan leiden tot onbegrip Het Stockholm syndroom is een overlevingsstrategie waarbij in de beleving van bij degenen die zich juist inzetten bij de bestrijding van mensenhandel. het slachtoffer de situatie omgekeerd wordt: de uitbuiters worden gezien als `de goeden' en de politie als `de slechten'. Dit verklaart ook het uitblijven van een vreugdevolle reactie op het moment dat de politie slachtoffers `bevrijdt' van `hun
10.2 Concurrerende belangen geconcretiseerd uitbuiters' en het gedrag van de in §8.5.2.1. genoemde huilende slachtoffers in de rechtszaal.
10.2.1 Slachtoffers
Hoe sterk de loyaliteit aan de daders is, blijkt uit het feit dat twee slachtoffers - In eerste instantie klinkt het aannemelijk dat slachtoffers gemotiveerd zouden ondanks dat zij zijn aangehouden voor meineed - blijven volhouden vrijwillig te zijn om signalen aan de politie door te spelen: zij hebben er het meeste mee te werken en het geld zelf te mogen houden. Het team confronteert de slacht- winnen als er een einde komt aan de uitbuitingssituatie. Mensenhandel is echter offers met telefoongesprekken waaruit blijkt dat de vrouwen niet zelf hun een delict met een zeer lage aangiftebereidheid. Welke belangen zouden er werktijden bepalen, niet zelf mogen kiezen wie hun klanten zijn of een kunnen spelen die de prostituees ertoe bewegen geen hulp van buitenaf in te minimumbedrag van duizend euro per nacht moeten verdienen. Eén van de

schakelen? Allereerst voelt niet elke prostituee die volgens artikel 273f slacht- twee verklaart als volgt: offer is van mensenhandel, zich ook daadwerkelijk slachtoffer (zie Hoofdstuk Acht). Bovendien kan het zo zijn dat het in de ogen van het slachtoffer Sarah: "Ik doe het echt vrijwillig. Ik snap het probleem niet. Ik deed dit werk

adaptiever is om geen bekendheid te geven aan haar slachtofferschap en zo de al een jaar voordat ik A. leerde kennen. Ik werk nu zes dagen per week. Als misbruiksituatie voort te laten bestaan. Behalve schaamte voor hun beroep en ik het voor elkaar krijg, werk ik wel zeven dagen want ik moet alles alleen de positie waarin zij zich bevinden, speelt angst voor de pooier en de angst om doen nu A. er niet meer is. Ik moet boodschappen doen en schoonmaken en niet geloofd te worden hierbij waarschijnlijk een rol. Siegel en De Blank (2008) de hond uitlaten. Ik heb de laatste maanden veel stress sinds A. vastzit. (...)" constateren overigens dat het stereotype beeld van een misleid, naïef slachtoffer Agent: "Ik had gehoopt dat als jij niet onder druk van A. zou staan, jij dan niet altijd opgaat: vrouwen vervullen soms (cruciale) taken in een mensenhandel- misschien voor jezelf op zou komen. Nu moet ik je confronteren met organisatie. Vaak worden zij hiertoe gedwongen, maar er zijn ook vrouwen die leugens en dat vind ik jammer. Ik weet dat jij die leugens niet hebt verteld vrijwillig hun medewerking verlenen. De grens tussen slachtofferschap en dader- om er zelf beter van te worden maar dat je ze onder druk hebt verteld. Of schap wordt daarmee diffuus (Siegel & De Blank, 2008). Overigens zou deze zit ik ernaast?" dubbelrol een extra barrière tegen aangifte kunnen vormen: behalve slachtoffer Sarah: "Ik wil geen antwoord geven. Ik heb genoeg vragen beantwoord. Ik is de prostituee in kwestie namelijk ook schuldig aan een strafbaar feit. sta niet onder druk. Ik sta alleen onder druk van jullie omdat jullie elke keer met die telefoongesprekken komen." De slachtoffers bevinden zich vaak in een zeer geïsoleerde positie. Hun pooier of partner is `de enige die ze hebben' en ook de rest van hun (sociale) leven speelt 10.2.2 Overigen zich volledig af binnen het prostitutiemilieu. De stap om ermee te stoppen is dan vanzelfsprekend zeer groot. Als zij beslist om uit de school te klappen, verliest zij Het valt buiten het bestek van deze rapportage om voor iedere in Hoofdstuk hiermee haar sociale netwerk. Buiten het milieu staat zij er volledig alleen voor. Zeven besproken partij na te gaan welke overige belangen er eventueel zouden Soms verkiezen slachtoffers de voorspelbaarheid van een dwangsituatie boven kunnen spelen. Daarom worden hier een korte opsomming gegeven van eventuele de onbekendheid van het traject waarin zij terecht zullen komen. "Ze weten nu concurrerende belangen en toegepaste neutralisaties door enkele van de bij de tenminste nog waar ze aan toe zijn" aldus een hulpverlener (Respondent 37). bestrijding van mensenhandel of de exploitatie van prostitutie betrokken partijen. Overigens worden precies deze omstandigheden (een levensbedreigende 79 Genoemd naar een gijzeling in Stockholm waarbij de gijzelaars het na afloop opnamen voor de gijzelnemers.
106 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 10 ­ overweging achteraf: de menSelijke factor 107

Klanten Een ander slachtoffer verklaart dat zij met haar pooier van mening verschilde Zaitch en Staring (2008) concluderen na een onderzoek naar prostituanten dat, over de cupmaat: hij wilde grotere dan zijzelf wilde. Tot op de dag van de hoewel zij op de hoogte zijn van enkele indicatoren van mensenhandel, de operatie wist zij niet welke cup het zou gaan worden. Uiteindelijk krijgt zij meerderheid van de klanten die kennis laat varen op het moment dat zij oog in de grootste cup die mogelijk is. Overigens verklaart Isabella dat het niet zo oog staan met de prostituee van hun keuze. Zij stellen het hebben van een was dat zij die borstvergroting moest doen. Zij had ermee ingestemd en de prettig prostitueebezoek dan voorop en sluiten hun ogen voor eventuele `onge- papieren ondertekend (Samenvatting verhoor, Dossier Sneep). wenste informatie'. Een bezoeker van raamprostitutie neutraliseert als volgt: Aangezien wij niet in het bezit zijn van een verklaring of onderschepte telefoon- "Ik denk dat ik deze vrouwen nooit tegenkom. (...) Ik denk dat die in een gesprekken van de cosmetisch arts of medewerkers van de kliniek, kunnen wij ander circuit zitten, privé-huizen en dergelijke. Dat is allemaal meer niet met zekerheid zeggen welke belangen (financieel?) en mechanismen van verborgen dan hier. Hier wordt namelijk alles gecontroleerd door de zeden- ontkenning er speelden. Het lijkt in ieder geval voor de direct betrokkenen in de politie80" (Zaitch & Staring, 2008: 42). cosmetische kliniek moeilijk vol te houden dat zij de prostituees voor volkomen autonoom beslissende cliënten hielden. Als neutralisatie kunnen zij wellicht Commercieel betrokkenen: exploitanten, cosmetische kliniek, aanvoeren dat de vrouwen in kwestie zelf de papieren ondertekend hebben. woningverhuurder
Hoewel raamverhuurders soms stellen dat zij niks met mensenhandel te maken Tot slot is er een vastgoedbedrijf dat aan de groep meerdere huisjes op een hebben aangezien zij alleen verhuren aan vrouwen wiens papieren in orde zijn, recreatiepark met groepskorting verhuurt en auto's, telefoons en valse werk- hadden Bovenkerk en collega's een andere observatie: geversverklaringen regelt. Bij dit bedrijf speelt het belang om de criminele

activiteiten stil te houden: het is er immers bij betrokken. Over hoe de signalen van We hebben al gezien dat souteneurs bij de gehele branche van de raam- mensenhandel door de betrokken mogelijk verwerkt worden, merkt Cohen op: verhuurbedrijven in feite wel degelijk terecht kunnen (...). De belangrijkste reden is eenvoudig dat het maken van omzet boven alles gaat (...) De (grote) Bystanders, like perpetrators, are gradually drawn into accepting as normal eigenaren laten het verhuren van hun ramen over aan beheerders die resideren actions which are initially repugnant. They deny the significance of what in een kantoortje. Dit stelt hen in staat om op een geloofwaardige manier van they see by avoiding or minimizing information about victims' suffering niets te weten (...)Een volgende dwingende reden om wel met de pooiers in (Cohen, 2001, p: 16 ). zee te gaan, is eenvoudigweg intimidatie (Bovenkerk et al., 2004: 60-62). Hulpverlening Aangezien wij geen onderzoek gedaan hebben naar kamerverhuurders, kunnen Het terughoudend zijn in het doorgeven van signalen bij hulpverleners kan wij over hun eventuele belangen geen uitspraken doen. Wel is het zo dat prosti- verklaard worden door een concurrerend belang: het behoud van de tuees met de juiste papieren ook slachtoffers van mensenhandel kunnen zijn. vertrouwens elatie met de cliënt. Als het slachtoffer de indruk krijgt dat de
---
vertrouwelijkheid geschonden kan worden en de hulpverlener met de politie zal Uit Hoofdstuk Twee bleek al dat er door een kliniek groepskorting gegeven werd praten, zal zij zich vermoedelijk terugtrekken. Zij zal in ieder geval niet meer op borstvergrotingen. De verklaring van twee slachtoffers bevestigt de werk- vrijuit spreken. De hulpverlening staat op die manier klem tussen enerzijds de wijze van de kliniek: politie inschakelen in het belang van de cliënt en anderzijds de politie niet in te schakelen in het belang van de cliënt. Ik heb van hen gehoord dat als de meisjes op de operatietafel lagen, de jongens in de operatiezaal staan en tegen de dokter zeggen: "Stop maar Politie vol". De borsten moeten zo groot mogelijk worden. De mannen bepalen dit Omdat zedenteams vaak kampen met een capaciteitstekort, moeten er (Verklaring, Dossier Sneep).
prioriteiten gesteld worden. Ondanks de hoge prioritering van het delict mensenhandel door het College van procureurs-generaal, stelt de Korpsmonitor
80 Deze quote is vertaald uit het Engels. 2006 vast dat deze zaken in de praktijk niet altijd de hoogste prioriteit genieten
108 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 10 ­ overweging achteraf: de menSelijke factor 109

(Landelijke Expertgroep Mensenhandel, 2007). Een zedenrechercheur legt uit dat er bij gebrek aan mankracht gekeken wordt naar `met welke zaken men iets kan' (Respondent 14). Aangezien aanwijzingen van mensenhandel vaak niet erg concreet zijn, verliezen mensenhandelzaken het vermoedelijk van zaken met een beter oplossingsvooruitzicht in het zogenaamde wegingsproces. Bovenkerk en Pronk (2008) concluderen in lijn hiermee dat het gros van de anonieme meldingen (Meld M) niet tot (een te achterhalen) positief resultaat had geleid omdat bij de afweging van prioriteiten deze meldingen het waarschijnlijk vaak aflegden tegen dringender zaken (Bovenkerk & Pronk, 2008). Ruth Hopkins laat in haar artikel "Slavenhandel op de Wallen" twee agenten aan het woord. Over een opsporingsonderzoek naar mensenhandel dat al na enkele maanden werd stopgezet, stellen de agenten dat zij "worden geacht te scoren. Er moeten meetbare prestaties worden geleverd" (Hopkins, 2005: 24). Twee zedencontroleurs gaven tijdens het interview aan informatie te hebben verzameld waarop "wel 15 strafrechtelijke onderzoeken gestart kunnen worden", maar `hun informatie niet altijd kwijt te kunnen'. "Wij kunnen alleen maar signalen doorgeven, en dat doen we ook". Op een hoger niveau in de politie-organisatie kwamen wij neutralisaties tegen als het ging om `plankzaken' of niet opgevolgde signalen. Een functionaris vond slachtoffers van loverboys toch ook wel heel naïef en vroeg zich af tot hoever de verantwoordelijkheid van de staat eigenlijk reikte. Een ander gaf aan dat "het een keer ophoudt" als slachtoffers steeds maar niet komen opdagen voor een aangifte.
10.3
Conclusie
Een theoretische zoektocht naar het antwoord op de vraag hoe de groep Dürdan onder zoveel `toeziende ogen' heeft kunnen blijven opereren, leert dat bij elk individu of organisatie mogelijk meerdere belangen spelen. Of er actie ondernomen wordt, hangt af van de vraag of er belangen zijn die in de ogen van deze signalerende of beslissende partij zwaarder wegen dan het belang dat gediend wordt met de opvolging van signalen. Zo zijn er financiële belangen, vertrouwensbelangen of wil iemand onbezorgd van zijn prostitueebezoek kunnen genieten. Hiernaast hebben slachtoffers hun eigen redenen om geen aangifte te willen doen. Het verdient aanbeveling om deze stelling verder te onderzoeken. Bij het ontwikkelen van beleid, zouden eventuele concurrerende belangen kunnen worden onderzocht en ondervangen.
110 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 10 ­ overweging achteraf: de menSelijke factor 111


11
Aanbevelingen De hierna volgende aanbevelingen zijn onderverdeeld in beleidsaanbevelingen, aanbevelingen ten behoeve van de opsporing van mensenhandel en overige aanbevelingen. Allereerst moet benadrukt worden dat deze aanbevelingen gebaseerd zijn op onderzoek naar mensenhandelproblematiek in de vergunde sector. Wij erkennen 11.1 Beleidsaanbevelingen dat er een minder gereguleerd illegaal circuit bestaat waarin mogelijk evenveel of zelfs meer gedwongen prostitutie plaatsvindt. De hieronder volgende 1 Landelijke sturing, lokale regie bij gemeente

aanbevelingen zijn gericht op verbetering van de situatie in de vergunde sector. De sturing op en verantwoordelijkheid voor de aanpak van mensenhandel moet, Hoewel sommige aanbevelingen wellicht ook een positief effect hebben op meer dan nu het geval is, op het niveau van de centrale overheid komen te andere prostitutiecircuits, zijn zij daarop niet toegesneden. Sterker, bij alle te liggen. De landelijke overheid moet het initiatief nemen om een uniformer nemen maatregelen moet in het oog gehouden worden wat de eventuele ostitutiebeleid te creëren, onduidelijkheden ten aanzien van regelgeving in de pr effecten op de niet-vergunde sector zouden kunnen zijn. vergunde prostitutiesector weg te nemen, en te waarborgen dat de prioriteit die aan mensenhandel is toegekend in de praktijk wordt vertaald in de inzet van Tevens onderkennen wij dat mensenhandel een transnationaal fenomeen is. De mankracht. De regie voor de uitvoering van het prostitutie- en mensenhandel- aanbevelingen die wij doen hebben echter betrekking op het nationale niveau. beleid moet op lokaal niveau bij de gemeenten komen te liggen. Hoewel deze de strijd tegen mensenhandel in Nederland zullen sterken, kunnen zij het fenomeen niet uitbannen. Zolang de vraag naar prostitutie (pull-factor) en 2 Landelijke Kaderwet81 het aanbod (o.a. vanuit landen met een lagere levensstandaard) blijft bestaan Ter versterking van de mogelijkheden voor landelijke sturing op het prostitutie- (push-factor) zullen er personen zijn die zich met deze zeer winstgevende handel en mensenhandelbeleid, en om meer duidelijkheid te scheppen, verdient het bezig houden. Hoewel het belangrijk is om op nationaal en lokaal niveau aanbeveling om een kaderwet prostitutie in te voeren. Een uniformer en dus barrières op te werpen om mensenhandel te bestrijden, moet het fenomeen ook helderder beleid komt een effectieve handhaving ten goede. Duidelijkheid over op internationaal niveau tegen worden gegaan. de positie en rechten voor prostituees kan bovendien hun kwetsbaarheid voor uitbuiting doen afnemen. Tot slot moeten twee kanttekeningen gemaakt worden. Allereerst was de conceptversie van de bestuurlijke rapportage Sneep in juni 2007 klaar. Deze is Met een kaderwet kan worden gestimuleerd dat de gemeenten een uniformer daarna met onder andere gemeenten en politie gedeeld. Het is aannemelijk dat beleid gaan voeren. Dit zal de transparantie van het beleid ten goede komen. beleidsmakers in beleidsstukken van een latere datum de bevindingen en Ten aanzien van de redenering in de MvT Opheffing Algemeen Bordeelverbod aan
bevelingen hebben geïncorporeerd of zich er door hebben laten inspireren. dat de gemeenten dit beleid zelf mogen bepalen aangezien prostitutie een Hierdoor is het mogelijk dat sommige bevindingen of aanbevelingen gedateerd lokaal fenomeen is, kan gesteld worden dat de gemeenten nog steeds de lijken. Ten tweede zijn de meeste aanbevelingen gericht op beleid en regel- vrijheid hebben het aantal seksinrichtingen, de locaties en de voorwaarden geving. Uit Hoofdstuk 10 blijkt echter dat er ook altijd een menselijke waaraan de locaties moeten voldoen, te bepalen.

component in het spel is: het beleid wordt immers uitgevoerd door personen (zoals gemeente- of politieambtenaren) en is vaak ook gericht op personen De kaderwet moet helder uiteenzetten aan welke voorwaarden een prostituee (zoals klanten of slachtoffers). Deze personen hebben allemaal eigen belangen moet voldoen om legaal in Nederland te werken. Daarbij moet geëxpliciteerd en beweegredenen en komen soms tot andere keuzes dan een beleidsmaker worden over welke papieren zij moet beschikken naast een geldig identiteits- voorzien had. Onderzoek naar eventuele concurrerende belangen en bewijs. Gerelateerd daaraan moeten minimumeisen gesteld worden waaraan de

afwegingen teneinde deze te ondervangen, zou de effectiviteit van het mensen- exploitant moet voldoen in het kader van het controleren van deze papieren en handel beleid ten goede kunnen komen.

81 In het meest recente beleidsprogramma (Samen werken, Samen leven) heeft het kabinet

aangegeven dat het werkt aan een dergelijke kaderwet.
112 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 11 ­ aanbevelingen 113

met betrekking tot zijn administratie. Daarbij valt te denken aan zaken als naar 4 Minder verantwoordelijkheden beleggen bij de politie welke papieren hij dient te vragen, een verplichte cursus documentherkenning, In het verlengde van de vorige aanbeveling, is het raadzaam om de verant- het bewaren van kopieën van identiteitsbewijzen et cetera. Ter uitvoering van woordelijkheid voor de handhaving van regels in de prostitutiesector en het deze wet moeten de prostitutiecontroleurs overal in het land naar dezelfde signaleren en bestrijden van mensenhandel te beleggen bij meerdere partners papieren vragen. Er mogen geen lokale of regionale verschillen bestaan wat dan nu het geval is. In de in deze rapportage onderzochte gemeenten is de betreft de eisen waaraan prostituees moeten voldoen. politie verantwoordelijk voor zowel de bestuurlijke controles als voor de straf- rechtelijke aanpak van misstanden. Het verdient aanbeveling om de handhaving Ook moet overwogen worden om het onderscheid tussen legale en illegale van de prostitutiesector en het bestrijden en signalen van mensenhandel over exploitatie van prostitutie gelijk te trekken met het onderscheid tussen vergunde vier sporen te laten lopen: en niet-vergunde prostitutie. Op dit moment kan prostitutie zonder vergunning legaal plaatsvinden als de manier waarop dit gebeurt niet onder het lokale · Depolitiehandhaaftdeopenbareorde,heeftoverzichtoversignalenvan vergunningstelsel valt. In het kader van een helder beleid zou de gehele legale mensenhandel in de regio, maakt daarbij gebruik van hierboven genoemde prostitutiesector vergunningplichtig gemaakt kunnen worden. Overigens moet `bronnen van signalen' en signalen die door andere partners zoals wel stil gestaan worden bij de haalbaarheid van de handhaving in de te gemeente, Belastingdienst, Arbeidsinspectie en klanten worden opge- vergunnen sectoren. vangen, en zorgt samen met het Openbaar Ministerie voor een adequate opvolging van deze signalen. Het is hierbij van belang om een inventarisatie Als sluitstuk van een helder prostitutiebeleid, verdient het aanbeveling onder- te maken van alle betrokkenen die mogelijk met signalen van mensenhandel zoek te doen naar de voor- en nadelen van de strafbaarstelling van klanten die in aanraking komen. (Het EMM heeft vervolgens weer een overzicht van het illegale circuit en slachtoffers van mensenhandel bezoeken82. signalen uit het hele land.)
· Degemeentedraagtzorgvoordebestuurlijkecontroleopvergunningvoor-
3 Onderscheid maken tussen mensenhandelbestrijding en waarden in de prostitutie. De uitvoering van een deel van de vergunnning- prostitutiebeleid voorwaarden kan worden belegd bij instanties als de brandweer en de De signalering van mensenhandel leunt op dit moment aanzienlijk op de inzet GG&GD. Daarnaast stelt de gemeente prostitutiecontroleurs aan die aan de van bestuurlijke bevoegdheden. De uitvoering van het prostitutiebeleid staat hand van regelmatige gesprekken met prostituees controleren op zaken als daarmee sterk in het teken van de mensenhandelbestrijding. Controles die in minderjarigheid en onvrijwilligheid. Mocht de gemeente hierbij politiefuncti- feite gericht zijn op exploitanten van seksinrichtingen worden met name onarissen willen inzetten, dan moet hiervoor gecompenseerd worden zodat gebruikt als mogelijkheid om informatie over de prostituees te verkrijgen. Het de prostitutiecontroles niet ten koste van de opsporingscapaciteit gaan. Bij sterke accent binnen het prostitutiebeleid op het tegengaan van mensenhandel overtreding van vergunningvoorwaarden legt de gemeente consequent heeft zijn weerslag op de andere doelstellingen van het beleid, zoals het bestuurlijke sancties op.

verbeteren van de positie van prostituees. Een ander negatief gevolg is dat voor · Degemeentewaarborgtdatereengedegenuitstaptrajectkomtvoor het verkrijgen van signalen van mensenhandel de aandacht te eenzijdig wordt ostituees die willen stoppen met hun vak en zorgt dat prostituees actief pr gericht op de prostituee, het potentiële slachtoffer. Gebleken is echter dat worden benaderd om hen van de mogelijkheden op de hoogte te stellen. slachtoffers van mensenhandel zichzelf niet altijd als zodanig beschouwen, of · DeArbeidsinspectiecontroleertdevergundeprostitutiesectoractiefop dat zij hun slachtofferschap niet onder de aandacht van prostitutiecontroleurs illegale arbeid83. willen of durven brengen. Het is daarom aanbevelingswaardig om alternatieve bronnen van signalen van mensenhandel te exploreren. Zo zou meer aandacht Wanneer deze splitsing van verantwoordelijkheden tot stand wordt gebracht, is moeten worden besteed aan het genereren van signalen van mensenhandel aan het opvolgen van de vijfde aanbeveling een voorwaarde voor effectief beleid. de hand van kennis over pooiers, bodyguards, geldophalers, exploitanten, snorders en andere mogelijke facilitatoren.

83 De AI is voornemens om in 2008 voor het eerst te gaan controleren op illegale arbeid in de
82 In het meest recente beleidsprogramma (Samen werken, Samen leven) heeft het kabinet prostitutiesector (Zie Hoofdstuk 7).

aangegeven dat het voornemens is een dergelijk onderzoek uit te voeren.
114 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 11 ­ aanbevelingen 115


5 Investeren in communicatie 8 Dadergerichte aanpak Er zijn veel partners actief in het prostitutiebeleid. Dat betekent dat er informatie De door de subdriehoek zeden in Amsterdam voorgenomen maatregelen aanwezig is op veel verschillende plaatsen. Het is van groot belang om deze omtrent de zogeheten patseraanpak in het Wallengebied kunnen als pilot informatie samen te brengen en te analyseren. Hiervoor is goede communicatie dienen voor een landelijke dadergerichte aanpak in prostitutiezones. De patser- tussen partners vereist. Mogelijkheden om de communicatie te verbeteren zijn aanpak houdt in het kort in dat door koppeling van gegevens van verschillende gezamenlijke cursusdagen, overlegplatforms, gedeelde databases en vaste ketenpartners mogelijkheden worden gecreëerd om bepaalde categorieën over- aanspreekpunten. Het is raadzaam om op zowel landelijk als op lokaal niveau lastgevende jongeren die in het bezit zijn van veel uiterlijk herkenbaar en onver- een informatieplan op te stellen, waarin voor elke dienst of instantie die met klaarbaar vermogen, hun status en onverklaarbare vermogen af te pakken. signalen van mensenhandel in aanraking komt is vastgelegd welke zaken deze dienst mag registreren en wanneer en onder welke voorwaarden signalen 9 Voorkomen collusiegevaar kunnen worden uitgewisseld met andere diensten. De partners dienen Bij de knelpunten is genoemd dat politieambtenaren die een taak hebben in de betrokken te worden in opsporingssuccessen om zodoende het belang van prostitutiesector vatbaar zijn voor collusie. Ten aanzien van alle ambtenaren die signaleren te illustreren en de bereidheid tot signaleren te vergroten. betrokken zijn bij het controleren en toezicht houden in de prostitutiesector verdient het aanbeveling enkele safeguards te implementeren. Gedacht kan
6 Daadwerkelijk uitvoering geven aan aanbevelingen uit worden aan het (daadwerkelijk) instellen van een maximale periode van voorgaande studies en voorgenomen beleid. aan stelling voor prostitutiecontroleurs. Ook het afspreken en handhaven van Enkele opvallendheden en knelpunten die eerder al door anderen zijn gedragscodes kan behulpzaam zijn bij het voorkomen van collusie. De geconstateerd, zijn tijdens het onderzoek dat aan deze bestuurlijke rapportage

verschillende politietaken kunnen door verschillende personen worden ten grondslag ligt opnieuw waargenomen: het gebrek aan uniformiteit in de uitgevoerd. De Criminele Inlichtingen Eenheid (CIE) vangt bijvoorbeeld signalen

uitvoering van het prostitutiebeleid, het overhevelen van bestuurlijk toezicht van op straat op, surveillanten treden op tegen pooiers in het kader van de hand- de politie naar de gemeente, onduidelijkheid omtrent arbeidsverhoudingen en having van de openbare orde, en weer anderen onderhouden contacten met de de status van zelfstandig ondernemer voor prostituees, de behoefte aan een prostituees. Ook bij deze maatregelen geldt dat wel de informatiepositie in het landelijk overzicht van malafide exploitanten en het verbeteren van het kennis- oog moet worden gehouden: er moet sprake zijn van continuïteit en er moet niveau van bij de bestrijding van mensenhandel betrokken personen. Aangezien worden gewaarborgd dat de verschillende verantwoordelijken hun informatie de meeste van deze maatregelen landelijke kwesties betreffen, is het raadzaam met elkaar delen. dat de centrale overheid (nogmaals) het initiatief neemt tot de uitvoering ervan.
7 Aanwijzen prostitutiegebieden als veiligheidsrisicogebied 11.2 Aanbevelingen met betrekking tot de opsporing Voor zover pooiers of bodyguards zich op straat bevinden in een prostitutie- en sanctionering van mensenhandel gebied bestaat hun waarneembare gedrag uit een combinatie van zeer

alledaagse handelingen. Er is daarom voor surveillanten of andere ambtenaren 10 Investeren in facilitatoren die met de handhaving van de openbare orde zijn belast veelal onvoldoende De casus Dürdan leert dat een criminele organisatie die op grote schaal vrouwen aanleiding en rechtsgrond om op te treden. Het verdient daarom aanbeveling uitbuit in de prostitutie gebruik maakt van een groot aantal verschillende om de mogelijkheden te onderzoeken personen die antecedenten hebben op facilitatoren. Deze facilitatoren leveren een bewuste of onbewuste bijdrage aan het gebied van mensenhandel het verblijf in prostitutiezones te verbieden. de criminele activiteiten. In lijn met de programmatische aanpak van het Tevens is het aanbevelingswaardig om te onderzoeken wat de extra mogelijk- fenomeen mensenhandel, verdient het aanbeveling om de bewuste facilitatoren heden zijn om op te treden tegen `rondhangende figuren' indien zônes met van uitbuiting in de prostitutie in kaart te brengen en te onderzoeken welke raamprostitutie worden aangewezen als veiligheidsrisicogebied. bestuurlijke en strafrechtelijke instrumenten kunnen worden ingezet om deze facilitatoren sancties op te leggen. Zo kan informatie ingewonnen worden over pooiers, snorders, bodyguards en andere facilitatoren, zoals verhuurders (illegale onderhuur), paspoortvervalsers, ronselaars, malafide administratiekantoren etc.
116 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 11 ­ aanbevelingen 117

Het in kaart brengen van facilitatoren van mensenhandel of criminele organisaties dit een probleem binnen de organisatie of zijn de signalen niet voldoende die zich schuldig maken aan mensenhandel kan op twee niveaus en momenten concreet? Dit aspect verdient nader onderzoek. geschieden:

· Oplandelijkniveaukaneensindetweejaardoorstrategischecriminaliteits- 12 Aangifte aantrekkelijker maken analyse inzage worden verschaft in soorten facilitatoren van mensenhandel Het verdient aanbeveling om te onderzoeken op welke manier het doen van in zijn algemeenheid. aangifte door slachtoffers van mensenhandel aantrekkelijker kan worden
· Peropsporingsonderzoekishetraadzaamombijdestartinkaarttebrengen gemaakt. Moeten er meer of andere opvangmogelijkheden worden van welke (soorten) facilitatoren de mensenhandelaar(-s) in kwestie gebruik aan geboden? Moet er meer duidelijkheid komen over het traject `na de maakt. Voor ieder project kan hiertoe een barrièremodel worden ontwikkeld aangifte', bijvoorbeeld met betrekking tot de verblijfstatus, aanslagen door de dat is toegesneden op de activiteiten van de criminele groep waar het Belastingdienst, veiligheidsgaranties, de zitting? Cruciaal is in ieder geval dat project zich op richt. In de doelstellingen van het opsporingsonderzoek slachtoffers op ieder moment in staat moet worden gesteld om aangifte te doen wordt opgenomen dat de facilitatoren, eventueel in samenwerking met en dat alle aangiften serieus in onderzoek worden genomen. Resultaten van andere opsporingsdiensten of bestuurlijke instanties, worden aangepakt. onderzoek naar aanleiding van een aangifte moeten op een transparante manier worden medegedeeld aan de aangever. Ook het gebruik van bestuurlijke mogelijkheden om exploitanten van raam- verhuurbedrijven waar slachtoffers van mensenhandel werken aan te pakken, 13 Verduidelijking aangifte kan worden onderzocht en, indien wenselijk, geïntensiveerd; bijvoorbeeld Het verdient aanbeveling dat het College van Procureurs Generaal in zijn door gebruik te maken van de BIBOB-procedure. Tevens is het aan te bevelen volgende aanwijzing mensenhandel duidelijkheid schept over de status van een om nader te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om exploitanten ingetrokken aangifte van mensenhandel: het intrekken van een aangifte is niet strafrechtelijk aan te pakken, als aannemelijk kan worden gemaakt dat zij op mogelijk. Aangezien mensenhandel een ambtshalve vervolgbaar delict is, hoeft de hoogte zijn van het feit dat zij kamers verhuren aan slachtoffers van het willen intrekken van een aangifte geen vrijspraak tot gevolg hebben. Het zou mensenhandel. juist als (sterk) signaal van mensenhandel moeten worden opgevat.84 Hiernaast is het raadzaam beleid te ontwikkelen dat gericht is op het voorlichten 14 Signaleren aan de grens van facilitatoren die zich niet bewust zijn van het feit dat zij diensten verlenen Het verdient aanbeveling om het signaleren van mensenhandel aan de grens in ten behoeve van criminele activiteiten. de toekomst structureel vorm te geven. Door medewerkers van eenheden Mobiel Toezicht Vreemdelingen van de Koninklijke Marechaussee te trainen in Tenslotte verdient het aanbeveling om de drijfveren en belangen van facilitatoren het herkennen van reisgezelschappen waarbij mogelijk sprake is van mensen- met betrekking tot het melden van signalen van mensenhandel te bestuderen. handel, kunnen in een vroeg stadium signalen worden vastgelegd. Volgens Naar aanleiding daarvan kan bekeken worden óf en hoe `passieve omstanders' artikel 273f Wetboek van Strafrecht is een persoon al schuldig aan mensen- in `actieve signaleerders' veranderd kunnen worden. handel als hij `een ander aanwerft, medeneemt of ontvoert met het oogmerk die ander in een ander land ertoe te brengen zich beschikbaar te stellen tot het
11 Opvolging signalen verrichten van seksuele handelingen met of voor een derde tegen betaling'. Het College van Burgemeester en Wethouders in Amsterdam stelde in een Gezien deze ruime omschrijving, kunnen signalen die aan de grens worden pre

advies dat zal worden onderzocht "op welke wijze de gegevens die voort- opgevangen al snel grond zijn voor een verdenking voor mensenhandel en komen uit de toezichthoudende en controlerende taken, die mogelijk indica- worden toegepast voor strafrechtelijke doeleinden. Volgens de Aanwijzing toren voor opleveren voor vrouwenhandel, binnen de organisatie van de politie Mensenhandel van het College van Procureurs Generaal moeten dergelijke worden verwerkt en geanalyseerd met het oog op de strafrechtelijke aanpak van signalen van mensenhandel worden gemeld bij het Expertisecentrum vrouwenhandel en de contacten daaromtrent met het OM" (College B&W, Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM).
2005). Naar aanleiding van het onderzoek dat aan deze bestuurlijke rapportage ten grondslag ligt, rees dezelfde vraag. Waar stokt de opvolging van signalen? Is 84 In geval de strafwet ten aanzien van het delict mensenhandel de aangifte als een constitutief vereiste zou stellen, zou een ingetrokken aangifte tot ontslag van rechtsvervolging moeten leiden.
118 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 11 ­ aanbevelingen 119


15 Vastlegging gegevens 19 Mogelijkheid geven tot opnemen contact Gezien de vatbaarheid van de prostitutiesector voor uitbuitingspraktijken zou Verschillende respondenten gaven aan dat vrouwen pas onder het juk van hun het vastleggen van persoonlijke gegevens van alle prostituees de signalering en pooier uit proberen te komen op het moment dat zij daar zelf aan toe zijn. Zoals bestrijding van mensenhandel kunnen bevorderen. Op deze manier kan gevolgd eerder aangegeven, biedt het korte contact dat plaatsvindt bij bestuurlijke worden op welke verschillende plaatsen de prostituees hebben gewerkt en controles waarschijnlijk niet voldoende gelegenheid tot het inschakelen van kunnen opsporingsdiensten of bestuurlijke controleurs beter informatie met hulp. Een oplossing hiervoor zou zijn om in elke kamer een bord (in verschillende elkaar uitwisselen op bovenregionaal niveau. Het verdient aanbeveling om talen) met het telefoonnummer van de politie, een hulpverleningsinstantie en onderzoek te doen naar voordelen en nadelen van gegevensvastlegging en een het noodnummer te hangen. Ook is het een goede gewoonte om visitekaartjes brede discussie te initiëren over de wenselijkheid hiervan. achter te laten bij prostitutiecontroles.
16 Landelijke overzichten
Enkele malen kwam in dit onderzoek naar voren dat de prostitutiesector een mobiele branche is85 en dat er behoefte bestond aan een beter landelijk over- zicht over verschillende aspecten van deze branche. Het is aan te bevelen om naast landelijke overzichten van verdachten en slachtoffers van mensenhandel, zoals die nu bij het EMM worden bijgehouden een landelijk Bibob-overzicht te creëren met informatie over malafide exploitanten, en een landelijk overzicht met de uitkomsten van prostitutiecontroles.

17 Signalering hulpverlening
Het is aan te bevelen te zoeken naar mogelijkheden om meer signalen vanuit de hulpverlening beschikbaar te stellen voor de opsporing van mensenhandel. Op dit moment speelt de hulpverlening relatief weinig signalen door, terwijl zij toch in een positie verkeert waarbij zij veel signalen opvangt. Ook betrokkenen als abortusklinieken en artsen moeten worden getraind in het herkennen van signalen van mensenhandel. Hulpverleners moeten door de politie worden uitgenodigd om signalen van mensenhandel aan te brengen en hen moet duidelijk worden gemaakt bij welk loket zij hiervoor terecht kunnen.


11.3 Overige aanbevelingen

18 Meld Misdaad Anoniem campagne richten op vrouwen Meerdere respondenten gaven aan dat de prostituees onderling precies weten wie er wel en wie er niet onder dwang werkt. Ook `praten de meiden graag onder elkaar'. Vanuit die gedachte is het wellicht een goed idee om een Meld M campagne gericht op prostituees te voeren. Een pilot die de bereidheid van melden onder prostituees onderzoekt, is daarbij raadzaam.
85 De groep Dürdan rouleerde prostituees overigens niet, maar was wel actief in veel verschillende steden.

120 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector hoofdStuk 11 ­ aanbevelingen 121

Bronnen Gemeente Amsterdam (2007). Nota prostitutie 2007-2010. Oud beroep, nieuw beleid. Bestuurdienst. Directie Openbare Orde en Veiligheid.

GG&GD Amsterdam (2005). Intermediary project for prostitutes. Annual report
12.1 Papieren bronnen 2002-2004. Adviesbureau Van Montfoort & Verwey-Jonker Instituut (2006). Monitor over de Goderie, M. & H. Boutellier (2006). Prostitutie in Rotterdam. Utrecht: Verweij positie van slachtoffers van mensenhandel in Nederland. Den Haag: WODC. Jonker Instituut Bovenkerk, F., San, M. van, Boone, M., Boekhout van Solingen, T., Korf, D.J. (2004). Hek, A.C. van `t, (2007). De cautie; de absolute afbakening van de overgang van Loverboys of modern pooierschap in Amsterdam. Utrecht: Willem Pompe Instituut. controle naar opsporing. Nederlands Juristenblad. Nr 6: 330-334. Bovenkerk, F. & Pronk, G.J. (2008). Over de bestrijding van loverboymethoden. Hewstone M. & Stroebe W. (Eds.) (2001). An introduction to social psychology. A Justitiële Verkenningen. Jaargang 33(7): 82-95. European perspective. Oxford: Blackwell Publishers Ltd. Cohen, S. (2001). States of Denial. Knowing about Atrocities and Suffering. Hopkins, R. (2005). Ik laat je nooit meer gaan ­ Het meisje, de vrouw, de hande- Cambridge: Polity. laar en de agent. Breda: Uitgeverij De Geus College van Procureurs-generaal (2005). Aanwijzing opsporing en vervolging Hopkins, R, (2005). Slavenhandel op de Wallen. M Magazine. NRC Handelsblad. inzake seksueel misbruik (Stcrt. 25-01-2005, 17, nr. 2005A001). Oktober 2005. College van Procureurs-generaal (2006). Aanwijzing mensenhandel. Kernpunten Huberts , L. & Nelen, J. (2005). Corruptie in het Nederlandse Openbaar Bestuur. aanpak mensenhandel (Stcrt. 22-3-2006, 58, nr. 2006A002). Omvang, Aard en Afdoening. Amsterdam: Vrije Universiteit. Daalder, A.L. (2002). Het bordeelverbod opgeheven. Meppel: Boom Juridische Kabinet (2004-I). Plan van Aanpak Bescherming en Ordening Prostitutiesector. Uitgevers. Aanvullende maatregelen voor het bereiken van de doelstellingen bij de ophef- fing van het algemeen bordeelverbod. Daalder A.L. (2007-I). Prostitutie in Nederland na opheffing bordeelverbod. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers/WODC. Kabinet (2004-II). Nationaal Actieplan Mensenhandel. Aanvullende maatregelen van het kabinet in het kader van de aanpak van mensenhandel in Nederland. Daalder, A.L. (2007-II). De opheffing van het bordeelverbod; gevolgen voor mensenhandel? Justitiële Verkenningen. Jaargang 33(7): 64-77. Kabinet (2005). Nationaal Actieplan Mensenhandel. Addendum. Donner, J.P.H. (2007). Brief aan de Tweede Kamer over vrij verkeer werknemers. Kernteam Noord en Oost Nederland (2001). Rapportage naar aanleiding van het Kenmerk AM/AMI/07/15161. 24 April 2007. Donar recherche onderzoek. Festinger, L. (1970). A theory of Cognitive Dissonance. Stanford: Stanford Korps Landelijke Politiediensten (KLPD), dienst Nationale Recherche (2005). University Press. Criminaliteitsbeeld Analyse Mensenhandel. Driebergen: KLPD. Flight, S. e.a. (2007). Evaluatie opheffing bordeelverbod. Gemeentelijk beleid. Landelijke Expertgroep Mensenhandel (2007). Korpsmonitor prostitutie en Amsterdam: DSP-groep. mensenhandel 2006. Houten: In-pact Politieadviescentrum.
122 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bronnen 123

Memorie van Toelichting (1996-1997). Opheffing Algemeen Bordeelverbod, 12.2 Internetbronnen
1996-1997 25437, nr. 3.
Arbeidsinspectie. www.arbeidsinspectie.szw.nl (Geraadpleegd 12/03/2007) Memorie van Toelichting (2003-2004). Uitvoering van internationale regelgeving ter bestrijding van mensensmokkel en mensenhandel, 2003-2004, 29291, nr. 3. Belastingdienst. http://www.belastingdienst.nl/particulier/bsn_sofinummer/bsn_ sofinummer-03.html#P29_3425 (Geraadpleegd 30/03/2008). Nationaal Rapporteur Mensenhandel (2004). Mensenhandel. Derde rapportage Gemeente Alkmaar (2007). Raadsvoorstel Aanpak Prostitutie Alkmaar. 28 juni van de Nationaal Rapporteur. Den Haag: Bureau NRM. 2007. http://www.alkmaar.nl/gemeente/webcms/site/gemeente/bestuur/raad/ bijlagen/2007/files/3318.pdf (Geraadpleegd 15/12/2007) Nationaal Rapporteur Mensenhandel (2007). Mensenhandel. Vijfde rapportage van de Nationaal Rapporteur. Den Haag: Bureau NRM. Gemeente Amsterdam (2007-II). College B&W Amsterdam investeert in de Wallen.
20 september 2007. http://www.amsterdam.nl/gemeente/college/burgemeester_ PPM/DNP (2003). Prostitutie en Mensenhandel. Korpsmonitor 2003. cohen_0/persberichten/college_b_w?ActItmIdt=80995 (Geraadpleegd 10/12/2007). PPM/DNP (2004). Prostitutie en Mensenhandel. Korpsmonitor 2004. IND (2008) http://www.ind.nl/nl/inbedrijf/actueel/InschrijvingEU.asp Laatst aangepast door IND op 27 april 2007 (Geraadpleegd 30/03/2008) Siegel, D. & De Blank, S. (2008). Vrouwen die in vrouwen handelen. De rol van vrouwen in mensenhandelnetwerken. Tijdschrift voor Criminologie. Jaargang 50 Kabinet (2007). Samen wonen, Samen leven. Beleidsprogramma 2007-2011. (1): 35-48 http://www.regering.nl/Het_kabinet/Beleidsprogramma_2007_2011 (Geraadpleegd 05/02/2008). Sykes, G. M. & Matza, D. (1957) Techniques of Neutralization: A Theory of Delinquency. American Sociological Review. Vol 22: 664-679. Kamer van Koophandel. http://www.kvk.nl/topic/topic.asp?topicID=7139 (Geraadpleegd 24/02/2007) & http://www.kvk.nl/handelsregister/041_ VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) (2003), Praktijkboek Lokaal Registreren_in_handelsregister/welkeondernemingenmoetenzichinschrijven/ Prostitutiebeleid. Supplement 3 ­ juli 2003. Den Haag: VNG Uitgeverij Criteriavooreenonderneming.asp (Geraadpleegd 22/02/2008). Volkskrant (2007). Banken bereid tot gesprek over krediet met seksbedrijf. 3 Liga Rechten van de Mens. http://ligarechtenvandemens.nl/laudatio2006.html januari 2007. (Geraadpleegd 05/02/2007).

Zaitch, D. & Staring R.H.J.M (2008). The flesh is weak and the spirit even weaker. Litouwse autoriteiten. http://www.vrm.lt/paieska/dokumentai_en.php Prostitution clients and women trafficking in the Netherlands (in press). In: Nicola (Geraadpleegd 01/03/2007). et al, A. Di (Eds.) Human Trafficking and Prostitution. The Demand Side. Springer: Dordrecht Ministerie van Buitenlandse Zaken (2005). Q & A Prostitutie 2005. Vragen en antwoorden over het Nederlandse Prostitutiebeleid. http://www.minbuza.nl/ binaries/en-pdf/q-a-prostitutie-2005-nl.pdf, (Geraadpleegd 21/12/2006) Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2008). Extra controles op misstanden bij behandeling Polen. Persbericht 07 januari 2008. http://arbeidsin- spectie.szw.nl/index.cfm?fuseaction=dsp_document&link_id=133646 (Geraadpleegd 12/02/2008).
124 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bronnen 125

Politiekennisnet: Intranetpagina van de Nederlandse Politie (Geraadpleegd 12.3 Respondenten december 2006- maart 2007).
Gemeenten Prostitutie.nl. Een project van Soa Aids Nederland. · Arbeidsinspectie(telefonisch) http://www.prostitutie.nl/studie/documenten/beleid_en_wetgeving/pers- · Arbeidsinspectie(telefonisch) draagvbordverb.pdf (Geraadpleegd: 23/04/2007). · Belastingdienst,behandelfunctionaris Stichting de Rode Draad (2006). http://www.rodedraad.nl/index.php?id=11 · Belastingdienst,behandelfunctionaris (Geraadpleegd 24/02/2007). · Belastingdienst,behandelfunctionaris
· Belastingdienst,behandelfunctionaris Stichting de Rode Draad (2006). Rechten van Prostituees... Een rapportage over · Belastingdienst,behandelfunctionaris de waarnemingen van de Rode Draad in het Nederlandse prostitutieveld, ruim · Belastingdienst,behandelfunctionaris vijf jaar na de opheffing van het algemeen bordeelverbod, en een pleidooi voor · Gemeente,adviseuropenbareordeenveiligheid een kaderwet voor de prostitutie (Prostitutiewet). www.rodedraad.nl · Gemeente,beleids-enprojectadviseurzedenenhuiselijkgeweld (Geraadpleegd 3/11/2006). · Gemeente,medewerkerafdelingGBA
· Gemeente,medewerkerGBA(telefonisch) Stichting de Rode Draad (2004), Uit het leven gegrepen, - eigen evaluatienotitie · Gemeente,medewerkerGBA(telefonisch) over de opheffing van het bordeelverbod. www.rodedraad.nl (Geraadpleegd · Gemeente,OpenbareOrdeenVeiligheid,Sectorbestuurszaken,
15/5/2007). beleidsmedewerker
· Gemeente,VanTraaTeam,medewerkerthemaprostitutie Stichting tegen Vrouwenhandel (2006). Jaarverslag 2006. http://www.mensen- · Gemeente,VanTraaTeam,medewerkerBiBob handel.nl/ (Geraadpleegd 17/12/2007). · GG&GD,hulpverlenerprostitutie
· GG&GD,Maatschappelijkwerkengezondheidszorg,beleidsmedewerker thema prostitutie.
· GG&GD,sociaalverpleegkundige
· KamervanKoophandel,medewerker
· KamervanKoophandel,medewerker(telefonisch)
· KamervanKoophandel,medewerker(telefonisch)
· KamervanKoophandel,medewerker(telefonisch)
· Particulierehulpverleningsinstantie,outreachendhulpverlener
· Particulierehulpverleningsinstantie,outreachendhulpverlener
· Particulierehulpverleningsinstantie,hulpverlenerenverpleegkundige
· Politiekorps,afdelingzeden,analist(telefonisch)
· Politiekorps,afdelingzeden,korpsprojectleiderteam
· Politiekorps,afdelingzeden,rechercheur,prostitutiecontroleur
· Politiekorps,afdelingzeden,zedenrechercheur
· Politiekorps,groepschefcommerciëlezeden
· Politiekorps,groepschefstadsdeelCentrum
· Politiekorps,hoofdafdelingzeden
· Politiekorps,korpsexpertprostitutieenmensenhandel
· Politiekorps,rechercheurcommerciëlezeden,tevensregionaalprojectleider mensenhandel (2x gesproken)
126 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bronnen 127


· Politiekorps,rechercheurenprostitutiecontroleur(2xgesproken)
· Politiekorps,rechercheurenprostitutiecontroleur
· Politiekorps,vreemdelingenpolitie(telefonisch)
· Politiekorps,vreemdelingenpolitie(telefonisch)
· Politiekorps,wijkteam,buurtregisseur&prostitutiecontroleur
· Politiekorps,wijkteam,informatiespecialist&prostitutiecontroleur (3 x gesproken)

· Politiekorps,wijkteam,professionalzeden&prostitutiecontroleur
· Politiekorps,wijkteam,projectleiderprostitutie&prostitutiecontroleur (2 x gesproken)

· Politiekorps,wijkteam,prostitutiecontroleur

· Politiekorps,wijkteam,prostitutiecontroleur

· Politiekorps,wijkteam,wijkteamchef

· Raamexploitant(telefonisch)
Overig

· Belastingdienst,landelijkprojectleiderprostitutie
· BureauNationaalRapporteurMensenhandel,onderzoeker
· LandelijkeExpertgroepMensenhandel,voorzitter(tevensexpertmensen- handel Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel en docent)
· IND,afdelinguitvoeringsbeleid,beleidsmedewerker(schriftelijk)
· IND,medewerker(telefonisch)

· IND,SectorhoofdlokettenVisaenEU

· KamervanKoophandel(telefonisch)

· LandelijkParket,beleidsmedewerker

· MinisterieSocialeZakenenWerkgelegenheid,(telefonisch)
· MinisterieSocialeZakenenWerkgelegenheid,(telefonisch)
· OnderzoeksteamSneep,strategischanalist

· OnderzoeksteamSneep,teamleider

· OnderzoeksteamSneep,tactischcoördinator

· ProstitutieInformatieCentrum(telefonisch)

· Slachtoffer

· Slachtoffer

· SocialeInlichtingen-enOpsporingsdienst,rechercheur(medewerker Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel)
· StichtingdeRodeDraad,medewerker

· StichtingtegenVrouwenhandel,manager

128 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bronnen 129

Gebruikte afkortingen PCT Prostitutiecontroleteam Pv Proces verbaal (Wet) Bibob: Bevordering Integriteit van het Openbaar Bestuur SIOD Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (College van) B&W College van burgemeester en wethouders STV Stichting Tegen Vrouwenhandel BSN
Burgerservicenummer TCZ Team Commerciële Zeden btw Belasting toegevoegde waarde twv Tewerkstellingsvergunning CIE Criminele Inlichtingen Eenheid UWV Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen CZ Commerciële Zeden VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten EMM Expertisecentrum Mensenhandel- en Mensensmokkel VP Vreemdelingenpolitie FIOD
Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst WODC Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum GBA Gemeentelijke Basisadministratie ZP Zedenpolitie GG&GD Gemeentelijke Gezondheids- en Geneeskundige dienst IND Immigratie- en Naturalisatiedienst KvK Kamer van Koophandel MBZK Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
MvJ Ministerie van Justitie mvv
Machtiging voorlopig verblijf NR Nationale Recherche
NRM Nationaal Rapporteur Mensenhandel OM Openbaar Ministerie

130 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector gebruikte afkortingen 131

Bijlage 1

Barrièremodel sneep
Tijdverloop mensenhandelproces

- Werk - Familie - Huwelijk - Werkgever - Verdiensten
- Vrienden - Vrienden - Vreemdelingen - Nieuwe (geld)
- Reizen - Asielcentra status Wetgeving - Bankrekening
- Kamerverhuur - ZZP Legale Facilitatoren Barrière Barrière Barrière Barrière Barrière Entree Huisvesting Identitei Arbeid Financieel Illegale facilitatoren
- Mensen

- Huisjesmelkers - Vervalsers - Koppelbazen - Geldkoerier smokkelaar - Prostitutie

- Schijnhuwelijk - Afpersing - Geldwisselen
- Paspoort circuit - Minderjarig - bemiddelaars - Bankrekeningen
- Verblijfs

- Ziektekosten - dwang arbeid - belastingen vergunning - Geweld/dwang - Inkomen
- Geweld/dwang - Schulden
- intimidatie - Vermogen/bezit Uitwerking/gevolgen/koppelingen
- Identiteit - Hoge huur - Documenten - Lage lonen - Geldkoerier Documenten - Huisbaas - Sofinummer - Inhouding - Geldwisselen
- Vervoer - Slechte om- - Werkgevers faciliteiten - Bankrekeningen
- Betalingen standigheden verklaring - Inleveren - belastingen
- Vastgoed documenten - Inkomen aankoop - Lange - Schulden werktijden - Vermogen/bezit
- Vervoer
- Geen beschikking over eigen geld Partners in de veiligheidsketen
- KMAR - Gemeente - regiopolitie - SIOD - MOT/BLOM
- Gemeenten - Regiopolitie - IND - Arbeidsinspectie - BOOM
- IND - Fiod/ECD - VD - UWV - Banken
- Regiopolitie - KVK - Gemeenten - Fiod/ECD - BKR
- VD - regiopolitie - Fiod/ECD
- SIOD


132 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bijlage 1 133

en en geld eactief)(r sneep eactief zwart en (MOT/ (MOT/ (r e Financiën dt vaak verzuimd) FIOD/ECD SIOD Geldkoerier Geldwisselkantoor astgoedkantorV Contant witwassen/ invester Geldwisselkantoor astgoedkantorV Banken Banken BLOM) Banken BLOM)
· · · · · · Barrièr uitbuiters · · · · · n i lednahnesne casus - ## wor

TNERS

der der op eactief) en . KvK) AR (r eaus/ eaus/ d eactief) s (r ders e Arbeid TOREN P TNERS TOREN erkplek hur Zelfstandigheid A AR AI Belastingdienst FIOD/ECD SIOD Politie Gemeente A Adviesbur accountants Snor Cosmetische klinieken/ Abortuskliniek ##Sofi-nummer (BSN) ##BTW-nummer W ## aantonen (bv ostituees Belastingdienst KvK Kamerverhuur Adviesbur accountants Cosmetische klinieken/ Abortuskliniek AI Belastingdienst Politie Gemeente KvK Raamverhuur Hulpverlening Klanten Collega'
· · · · · · · · · · · · · Barrièr pr · · · · · · · · · · · · · · ACILIT

ACILIT

VINGSP

SIGNALEERDERS

gebaseer eactief) eaus eaus eaus (r m ledo HANDHA ILLEGALE F bekenden eactief)(r en e Huisvesting VINGS LEGALE F oning Inschrijving GBA oningcorporaties oningcorporaties FIOD/ECD SIOD Gemeente Huisjesmelkers astgoedburV voor sommige groepen/bij bepaalde verblijfsduur erblijfplaatsV ·W ·Hotel ·Loger ## ostituees + uitbuiters Gemeente astgoedburV W Gemeente Omwonenden astgoedburV W
· · · · · - · · Barrièr pr · · · · · · · HANDHA

ostitutie voor allen


2 ee &
---

e Entr voersmiddel Aanmelding IND KMar IND VP Gemeente Politie Documenten vervalsers Mensen smokkelaars Identiteits- documenten erV erblijfsdocumenten V (niet-EU) (behalve EU 2007) ostituees + uitbuiters Gemeente IND KMar IND VP Gemeente Politie Bijlage merèirraB raampr · · · · · · · BENODIGDHEDEN ( · · · ##· Barrièr Identiteit pr · · · · · · ·
134 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bijlage 2 135

Bijlage 3 Respondent 26 Gemeente P Respondent 27 Gemeente P Respondenten op verwijsnummer Respondent 28 Gemeente P Respondent 29 Gemeente P Respondent 30 Gemeente P Respondent 31 Gemeente T De nummering komt niet overeen met de volgorde van respondenten in de Respondent 32 Gemeente T bronvermelding. Respondent 33 Gemeente P Tabel 3 Respondent 34 Hulpverlening P Respondent 35 Hulpverlening P respondenten op verwijsnummer, instantie en contactvorm Respondent 36 Hulpverlening P respondentnummer instantie vorm Respondent 37 Hulpverlening P Respondent 1 Belastingdienst P Respondent 38 Hulpverlening P Respondent 2 Belastingdienst P Respondent 39 Landelijk Parket P Respondent 3 Belastingdienst P Respondent 40 LEM / Docent P Respondent 4 Belastingdienst P Respondent 41 IND S Respondent 5 Belastingdienst P Respondent 42 IND P Respondent 6 Belastingdienst P Respondent 43 IND T Respondent 7 Belastingdienst P Respondent 44 Raamverhuurder T Respondent 8 Politie P Respondent 45 Arbeidsinspectie T Respondent 9 Politie P Respondent 46 Arbeidsinspectie T Respondent 10 Politie P Respondent 47 Ministerie SoZaWe T Respondent 11 Politie P Respondent 48 Ministerie SoZaWe T Respondent 12 Politie P Respondent 49 Kamer van Koophandel P Respondent 13 Politie P Respondent 50 Kamer van Koophandel T Respondent 14 Politie P Respondent 51 Kamer van Koophandel T Respondent 15 Politie P Respondent 52 Kamer van Koophandel T Respondent 16 Politie P Respondent 53 Kamer van Koophandel T Respondent 17 Politie P Respondent 54 Politie T Respondent 18 Politie P Respondent 55 Prostitutie Informatie Centrum T Respondent 19 Politie P Respondent 56 Slachtoffer P Respondent 20 Politie P Respondent 57 Stichting tegen vrouwenhandel P Respondent 21 Politie P Respondent 58 Nationaal Rapporteur Mensenhandel P Respondent 22 Politie P Respondent 59 Rode Draad P Respondent 23 Vreemdelingenpolitie P Respondent 60 SIOD P Respondent 24 Vreemdelingenpolitie T Respondent 61 Politie P Respondent 25 Vreemdelingenpolitie T Respondent 62 Slachtoffer P
136 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bijlage 3 137

Respondent 63 Hulpverlening P Respondent 64 Onderzoeksteam Sneep, Teamleider P Respondent 65 Onderzoeksteam Sneep, Tactisch Coördinator P&T Respondent 66 Onderzoeksteam Sneep, Strategisch Analist P&T Contactvorm
P Persoonlijk interview
T Telefonisch
S Schriftelijk


138 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bijlage 3 139

Bijlage 4 Belastingdienst Waar de IND zelfstandigheid toetst wanneer de betrokkene de intentie heeft om Zelfstandig ondernemer als zelfstandige te gaan werken, toetst de Belastingdienst de zelfstandigheid in een later stadium, aan de hand van de feitelijke situatie als de betrokkene al aan het werk is. De Belastingdienst toetst de mate van zelfstandigheid aan de hand van andere voorwaarden dan de IND. Conform boek 7:610 van het Burgerlijk Er is geen eenduidige definitie van het begrip `zelfstandigheid' dat door alle Wetboek (BW) wordt de arbeidsverhouding tussen exploitant en prostituee betrokken Nederlandse (overheids)instanties wordt gehanteerd. Hieronder getoetst op volgen de definities die het Europees Hof, de IND en de Belastingdienst hanteren.
· gezag; Europees Hof van Justitie · arbeid; Het Europees Hof van Justitie bepaalde in het Jany-arrest (20 november 2001, · loon. C-268/99) dat prostitutie onder `werkzaamheden anders dan in loondienstŽ valt wanneer Ook wordt de mate van zelfstandigheid van de prostituee bekeken. De toetsing vindt plaats op basis van feiten en omstandigheden en is dus, anders dan bij zij wordt beoefend zonder enige gezagsverhouding met betrekking tot de de IND, geen toets op basis van papieren. De Belastingdienst controleert de keuze van deze activiteit, de arbeidsomstandigheden en de beloning, arbeidsverhoudingen ook namens het UWV. De Arbeidsinspectie neemt dit onder eigen verantwoordelijkheid van de betrokkene, en tegen een oordeel van de Belastingdienst en UWV over (Respondent 1). In de raamsector beloning die volledig en rechtstreeks aan hem (haar) wordt betaald. gaat de Belastingdienst overigens vrijwel standaard van zelfstandigheid uit (Respondent 1 & Respondent 7). IND
De Vreemdelingencirculaire B10/3.3.2 verplicht burgers van de Europese Unie die arbeid als zelfstandige verrichten aan te tonen dat zij naar Nederland zijn gekomen voor `werkzaamheden anders dan in loondienst'. De IND hanteert hiervoor een vrije bewijsleer; dat wil zeggen dat de burger niet verplicht kan worden een specifiek stuk te overleggen. Aangetoond moet worden: dat de persoon in Nederland een `levensvatbare onderneming is gestart'. Mogelijke bewijsstukken hiervoor zijn:

· eenorigineeluittrekselvaninschrijvingbijdeKamervanKoophandel;
· anderedocumentenzoalsoprichtingsakten,vergunningen,etc; dat er sprake is van `reële en daadwerkelijke arbeid'. Mogelijke bewijs- stukken hiervoor zijn

· eenondernemingsplan;

· eenopeningsbalansmeteenfinanciëleprognose;
· eenbalanseneenwinst-enverliesrekeningoverdeafgelopenperiode;
· aangifteinkomstenbelasting;

· eenanderemanierwaaropreëleendaadwerkelijkearbeidkanworden aangetoond (Respondent 41).

140 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bijlage 4 141

Bijlage 5 6° degene die opzettelijk voordeel trekt uit de uitbuiting van een ander;
7° degene die opzettelijk voordeel trekt uit de verwijdering van organen Artikel 273f wetboek van strafrecht van een ander, terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat diens organen onder de onder 1° bedoelde omstandigheden zijn verwijderd;
8° degene die opzettelijk voordeel trekt uit seksuele handelingen van een Artikel 273f ander met of voor een derde tegen betaling of de verwijdering van
1 Als schuldig aan mensenhandel wordt met gevangenisstraf van ten hoogste diens organen tegen betaling, terwijl die ander de leeftijd van achttien zes jaren of geldboete van de vijfde categorie gestraft: jaren nog niet heeft bereikt;
9° degene die een ander met een van de onder 1° genoemde middelen
1° degene die een ander door dwang, geweld of een andere feitelijkheid dan wel beweegt hem te bevoordelen uit de opbrengst van diens of door dreiging met geweld of een andere feitelijkheid, door afpersing, seksuele handelingen met of voor een derde of van de verwijdering fraude, misleiding dan wel door misbruik van uit feitelijke omstandigheden van diens organen. voortvloeiend overwicht, door misbruik van een kwetsbare positie of door het geven of ontvangen van betalingen of voordelen om de instemming 2 Uitbuiting omvat ten minste uitbuiting van een ander in de prostitutie, van een persoon te verkrijgen die zeggenschap over die ander heeft, andere vormen van seksuele uitbuiting, gedwongen of verplichte arbeid of werft, vervoert, overbrengt, huisvest of opneemt, met het oogmerk van diensten, slavernij en met slavernij of dienstbaarheid te vergelijken praktijken. uitbuiting van die ander of de verwijdering van diens organen;
2° degene die een ander werft, vervoert, overbrengt, huisvest of 3 De schuldige wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren opneemt, met het oogmerk van uitbuiting van die ander of de of geldboete van de vijfde categorie, indien: verwijdering van diens organen, terwijl die ander de leeftijd van achttien jaren nog niet heeft bereikt; 1° de feiten, omschreven in het eerste lid, worden gepleegd door twee of


3° degene die een ander aanwerft, medeneemt of ontvoert met het meer verenigde personen; oogmerk die ander in een ander land ertoe te brengen zich 2° de persoon ten aanzien van wie de in het eerste lid omschreven feiten beschikbaar te stellen tot het verrichten van seksuele handelingen met worden gepleegd, de leeftijd van zestien jaren nog niet heeft bereikt. of voor een derde tegen betaling;

4° degene die een ander met een van de onder 1° genoemde middelen 4 De feiten, omschreven in het eerste lid, gepleegd door twee of meer dwingt of beweegt zich beschikbaar te stellen tot het verrichten van verenigde personen onder de omstandigheid, bedoeld in het derde lid, arbeid of diensten of zijn organen beschikbaar te stellen dan wel onder onder 2°, worden gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste tien jaren of de onder 1° genoemde omstandigheden enige handeling onderneemt geldboete van de vijfde categorie. waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat die ander zich daardoor beschikbaar stelt tot het verrichten van arbeid of diensten of 5 Indien een van de in het eerste lid omschreven feiten zwaar lichamelijk letsel zijn organen beschikbaar stelt; ten gevolge heeft of daarvan levensgevaar voor een ander te duchten is,
5° degene die een ander ertoe brengt zich beschikbaar te stellen tot het wordt gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de verrichten van seksuele handelingen met of voor een derde tegen vijfde categorie opgelegd. betaling of zijn organen tegen betaling beschikbaar te stellen dan wel ten aanzien van een ander enige handeling onderneemt waarvan hij 6 Indien een van de in het eerste lid omschreven feiten de dood ten gevolge weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat die ander zich daardoor heeft, wordt gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren of geldboete van beschikbaar stelt tot het verrichten van die handelingen of zijn organen de vijfde categorie opgelegd. tegen betaling beschikbaar stelt, terwijl die ander de leeftijd van achttien jaren nog niet heeft bereikt; 7 Artikel 251 is van overeenkomstige toepassing.
142 Schone Schijn - de Signalering van menSenhandel in de vergunde proStitutieSector bijlage 5 143

Sc
ho
ne
schij
n


---- --

woensdag 3 september 2008