Raad voor de Rechtspraak
Burgers straffen ongeveer even zwaar als rechters
Den Haag, 7 oktober 2008
Burgers straffen ongeveer even zwaar als rechters als zij beschikken
over precies dezelfde informatie als rechters en wanneer zij - net als
rechters - in onderling overleg tot een gemeenschappelijk oordeel
moeten komen. Wel gaan burgers in de argumentatie van hun oordeel
vaker dan rechters uit van twijfelachtige argumenten. Dat zijn de
belangrijkste conclusies van een uniek onderzoek dat emeritus
hoogleraar Willem Albert Wagenaar deed in opdracht van de Raad voor de
rechtspraak. Burgerpanels bogen zich daarin over dezelfde strafzaken
als rechters. Zij werden daarbij, net als de rechters, in alle punten
van hun oordeelsvorming gevolgd.
Uit beschikbaar onderzoek (bijvoorbeeld De Keijser, Van Koppen en
Elffers, NSCR, 2006)onder de Nederlandse bevolking blijkt bij
herhaling dat burgers van mening zijn dat rechters te licht straffen.
Als zij zelf op de stoel van de rechter plaatsnemen zouden ze naar
eigen zeggen in meerderheid ook strenger straffen.
Of dat ook werkelijk het geval is als leken over dezelfde informatie
beschikken als rechters en of ze al dan niet op grond van dezelfde
argumenten tot die straf komen, was tot nu toe nog nooit systematisch
en in de volle breedte onderzocht. Wagenaar heeft dit in samenwerking
met de rechtbank Utrecht wel gedaan.
Bandopnames
Bij negen echte strafzaken kregen twee panels van elk drie leken
steeds precies dezelfde informatie als de rechters. In het ene panel
zaten leken met een HBO- of WO-opleiding, in het andere panel mensen
met een opleiding op ten hoogste MBO-niveau. De panels konden het
dossier inzien en woonden de strafzitting bij. Vervolgens oordeelden
de lekenpanels na overleg in raadkamer over de schuld van de verdachte
en de gewenste straf.
Het is voor het eerst dat via onderzoek een dergelijke vergelijking
tussen leken en professionele rechters kon worden gemaakt. Dat was
mogelijk dankzij grote openheid van betrokken rechters uit de
rechtbank Utrecht. Uniek is dat de beraadslagingen van zowel rechters
als leken werden opgenomen op band. Na afloop analyseerde Wagenaar de
gesprekken.
Drie vragen staan in het onderzoek centraal:
- beslissen leken anders dan rechters over de bewezenverklaring?
- beslissen leken en rechters anders over de strafmaat?
- als ze verschillend beslissen, komt dat dan door verschil in
argumentatie?
Vooronderstellingen
Uit het onderzoek blijkt dat leken in vergelijking met rechters niet
minder argumenten gebruiken of op een eenvoudiger manier argumenteren.
Wel baseren ze vaker dan rechters hun oordeel op vooronderstellingen
en aannames die geen feitelijke basis hebben; in de terminologie van
Wagenaar `onzekere ankers'. De panels vinden dan ook vaker op grond
van de beschikbare informatie meer bewezen dan de rechters. De
rechters spraken vaker mensen vrij voor de gehele tenlastelegging of
onderdelen daarvan.
Leken blijken ongeveer even hoog te straffen als rechters. Tussen de
lekenpanels en de rechters enerzijds en de officier van justitie
anderzijds bestaat wel degelijk verschil. De officier eist een
zwaardere straf dan de leken en rechters opleggen.
Bij de overwegingen voor de hoogte van de straf is verschil zichtbaar
tussen rechters en vooral de hoog opgeleide leken. Vaker dan rechters
ging het panel met een hoge opleiding ervan uit dat de straf moet
bijdragen tot preventie.
Willem Albert Wagenaar is emeritus hoogleraar experimentele
psychologie aan de Universiteit Leiden en universiteitshoogleraar
Universiteit Utrecht. Hij is expert op het gebied van mensenlijk
geheugen en treedt met grote regelmaat op als getuige-deskundige.
Het rapport 'Strafrechtelijke oordelen van rechters en leken'
Bron: Raad voor de rechtspraak
Datum actualiteit: 7 oktober 2008 Naar boven