Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC)
Hongerwinter heeft sporen nagelaten op genetisch materiaal
Publicatiedatum: 28 oktober 2008 | PERSBERICHT
Aandachtsgebieden: Patiënt en zorg, Research, Onderwijs en opleidingen
Voor het eerst hebben wetenschappers aangetoond dat de omstandigheden
in de baarmoeder levenslang veranderingen in het genetisch materiaal
teweeg kunnen brengen. Bij zestigers die tijdens de Hongerwinter zijn
verwekt vonden zij een andere moleculaire afstelling van een gen dat
de groei beïnvloedt. De onderzoekers van het Leids Universitair
Medisch Centrum (LUMC) publiceren hier deze week over in Proceedings
of the National Academy of Sciences samen met collega's van Columbia
University.
Tijdens de Hongerwinter (1944-1945) kampte het westen van Nederland
met voedseltekort. Nu blijkt dat de geringe voedselinname van de
moeders die in die tijd zwanger werden, het genetisch materiaal bij
prille embryo's heeft veranderd. Ruim zestig jaar later is dat nog
waarneembaar.
Epigenetische code
Het gaat niet om veranderingen van de genetische code, maar om een
andere moleculaire afstelling van die code die vertelt of een gen aan
of uit staat. Dit wordt epigenetica genoemd. De epigenetische code
bepaalt of een gen `aan' of `uit' staat. Een gen dat `uit' staat, is
verpakt in methylmoleculen. De onderzoekers vergeleken de mate van
methylering van een stukje DNA, het gen IGF2, van mensen die in de
Hongerwinter verwekt zijn, met dat van hun broers en zussen. Ze kozen
dit gen omdat het een belangrijke rol speelt tijdens de groei in de
baarmoeder.
Zestigers die tijdens de Hongerwinter verwekt waren, hadden minder
methylmoleculen op het IGF2-gen dan hun broers en zussen. Voor
hongerwinterkinderen die pas tijdens de latere stadia van de
zwangerschap te maken hadden gekregen met de voedselschaarste, gold
dit niet. Zij hadden bij de geboorte wel een lager gewicht dan hun
broers en zussen, maar het IGF2-gen was bij hen niet anders `verpakt'.
Blijkbaar is de epigenetische code vooral beïnvloedbaar in het prille
stadium van de zwangerschap.
Zuiniger afgesteld
Prof. dr. Eline Slagboom: "De volgende vraag is of de gevonden
epigenetische verandering een `litteken' is op het DNA vanwege het
voedselgebrek, of een gerichte aanpassing aan die voedselschaarste."
Onderzoeker dr. Bas Heijmans: "Epigenetica zou wel eens een mechanisme
kunnen zijn waarmee een individu zich snel aanpast aan veranderende
omstandigheden. Veranderingen in de DNA-volgorde ontstaan toevallig en
het duurt generaties voordat een gunstige mutatie zich verspreidt in
de populatie. Dan is zo'n tijdelijke schaarste misschien al lang weer
voorbij. Het zou kunnen dat de stofwisseling bij hongerwinterkinderen
zuiniger is afgesteld, gestuurd door epigenetische veranderingen". Dat
kan verklaren waarom hongerwinterkinderen vaker te maken krijgen met
overgewicht en hart- en vaatziekten.
Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse
Hartstichting en het Europese onderzoeksnetwerk LifeSpan.