Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Internationaliseringsagenda `Het Grenzeloze Goed'
Inleiding
Bij de behandeling van `Het Hoogste Goed', de strategische agenda voor het hoger onderwijs-,
onderzoek- en wetenschapsbeleid, heb ik toegezegd dieper in te gaan op de internationale aspecten
van dit beleid, in aanvulling op datgene wat hierover reeds in de strategische agenda is opgenomen.
Dat doe ik met deze notitie. De kern van de strategische agenda is leidend; het draait om kwaliteit.
Internationalisering draagt bij aan de kwaliteit van ons hoger onderwijs, ons onderzoek en onze
wetenschap én het vraagt kwaliteit om aantrekkelijk te zijn voor buitenlandse studenten, docenten en
onderzoekers. Een hoge kwaliteit is het beste middel ter versterking van de internationale reputatie.
Proces
In de aanloop tot deze internationaliseringsagenda `Het Grenzeloze Goed' is met veel organisaties
gesproken. Niet alleen met koepels zoals VSNU, HBO-raad, Paepon, SAIL, ISO, LSVb en NEWS, maar
ook met NUFFIC, NWO, KNAW, TNO en andere ministeries zoals Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit, Economische Zaken en Buitenlandse Zaken. Ook is een ronde langs vele hogescholen
en universiteiten gemaakt om te leren van de ervaringen van Nederlandse en buitenlandse studenten,
beleidsmakers en buitenlandbureaus aan de instellingen. Deze agenda sluit aan op de
internationaliseringsbrief `Koers op Kwaliteit, van Marge naar Mainstream' van november 2004.
Leeswijzer
In deze notitie leest u kort iets over mondiale ontwikkelingen die ons hoger onderwijs en onderzoek
raken. Ik leg uit wat ik wil bereiken en wat mijn sturingsfilosofie is. Verder worden de maatregelen
beschreven die ik heb genomen en nog ga nemen om internationalisering bij studenten, onderzoekers
en instellingen een extra impuls te geven om hiermee de kwaliteit van het hoger onderwijs, onderzoek
en de wetenschap verder te verbeteren.
Mondiale ontwikkelingen
In deze passage worden vier belangrijke ontwikkelingen kort beschreven. Belangrijk, omdat ze de
urgentie van internationalisering van het onderwijs, het onderzoek en de wetenschap vergroten.
· De concurrentie om de `kenniswerker' op de arbeidsmarkt neemt toe.
· Mondiale problemen vragen om mondiale oplossingen.
· De Nederlandse arbeidsmarkt wordt steeds internationaler.
· De concurrentie met instellingen in het buitenland om de beste studenten, onderzoekers en
docenten `binnen te halen' neemt toe.
De concurrentie om de `kenniswerker' op de internationale arbeidsmarkt neemt toe
We leven in een steeds verder globaliserende wereld door toenemende mobiliteit van werknemers,
bedrijven en productieprocessen. De arbeidsmarkt wordt steeds internationaler en de vraag naar hoog
opgeleid personeel neemt toe. Hierdoor ontstaat toenemende wereldwijde concurrentie om
kenniswerkers. Instellingen dragen bij aan een gunstig vestigingsklimaat en dragen bij aan het
aantrekken van kenniswerkers, als ze kwalitatief van hoog niveau zijn. Het is dan ook belangrijk dat de
reputatie van het Nederlandse hoger onderwijs en onderzoek versterkt wordt. Dit kan alleen als onze
`kennisinfrastructuur' van hoge kwaliteit blijft en de beste mensen volop de ruimte krijgen.
---
Mondiale problemen vragen om mondiale samenwerking
Problemen als klimaatverandering, uitputting van energiebronnen en veiligheid zijn wereldproblemen
die niet binnen onze landsgrenzen zijn op te lossen. Dat kan alleen maar door internationale
samenwerking. Dit betekent dat de onderlinge afhankelijkheid van landen toeneemt. Het onderwijs,
het onderzoek en de wetenschap dragen in belangrijke mate bij aan de oplossing van de problemen
waarvoor deze wereld, en dus ook Nederland, zich gesteld ziet.
De Nederlandse arbeidsmarkt wordt steeds internationaler en vraagt andere competenties
Een ander effect van de globalisering op de arbeidsmarkt is de vraag naar andere competenties die
afgestudeerden moeten ontwikkelen Ze hebben deze competenties nodig om te kunnen slagen op deze
internationale arbeidsmarkt. Het hoger onderwijs heeft de taak hen hierop voor te bereiden.
Tegelijkertijd zijn niet alleen andere competenties nodig, er zijn ook meer hoger opgeleiden nodig.
Talentvolle buitenlandse studenten die hier na hun afstuderen blijven, kunnen in een deel van de
dringende behoefte aan hoger opgeleiden voorzien.
De concurrentie tussen de instellingen om de beste studenten en docenten `binnen te halen' neemt toe
Steeds meer studenten zijn mobiel. En, onder andere als gevolg van het harmoniseren van de stelsels
in Europa in het kader van het Bologna-proces, kunnen die studenten uit steeds meer opleidingen in
geheel Europa en daarbuiten kiezen. Dit leidt tot sterke concurrentie tussen instellingen in Europa en
daarbuiten. Wie de beste studenten wil binnenhalen, moet ervoor zorgen dat de kwaliteit van zijn
opleiding goed is en goed bekend is.
Wat wil ik bereiken?
Zoals ik in de strategische agenda heb beschreven wil ik de kwaliteit van het hoger onderwijs en het
wetenschappelijk onderzoek in Nederland versterken. Zodat onze hogescholen, universiteiten en
onderzoeksinstituten tot de beste van de wereld behoren. Studenten die aan deze instellingen
afstuderen zijn voorbereid op de steeds internationaler wordende arbeidsmarkt, onderzoekers doen
excellent wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek en zijn gewild in internationale
wetenschappelijke samenwerkingsprojecten. Buitenlandse studenten, docenten en onderzoekers
willen graag aan deze instellingen studeren en werken.
Sturingskader
In de strategische agenda heb ik mijn sturingsfilosofie uiteengezet. In deze notitie zet ik die
sturingsfilosofie in het perspectief van de internationalisering van het hoger onderwijs, het onderzoek
en de wetenschap. De kernboodschap is, dat instellingen, studenten en onderzoekers autonoom zijn,
ook op het gebied van internationalisering. Het is aan hen om ook hun eigen visie, plannen en ambities
te formuleren. Hogescholen, universiteiten en onderzoeksinstellingen bepalen zelf met welke
instellingen in het buitenland zij gaan samenwerken. En studenten en onderzoekers moeten meer de
ruimte krijgen om hun eigen keuzes te maken ten aanzien van de voortzetting van hun opleiding of
onderzoek.
De taak van de overheid is om de door de studenten, onderzoekers en instellingen gemaakte keuzes te
stimuleren en faciliteren. Toenemende internationale samenwerking door hogescholen, universiteiten
en onderzoeksinstellingen kan op overheidsniveau vragen om meer internationale verdragen en
wetgeving om die samenwerking mogelijk te maken, denk bijvoorbeeld aan het mogelijk maken van
`joint degrees' of aan de invoering van het bachelor-master systeem in het kader van het Bologna-
---
proces. Maar ook om bilaterale verdragen met landen waarmee internationale samenwerking niet
zonder overheidssteun tot stand kan komen, maar wel van grote toegevoegde waarde is voor het gehele
hoger onderwijs en onderzoeksbestel. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de samenwerking met China (zie
verderop in deze agenda). Ook heeft de overheid een rol bij het oprichten van grote
onderzoeksinfrastructuren met een bijzonder belang voor de wetenschappelijke vooruitgang. Dit
betreft vaak faciliteiten die niet door één enkel land te bekostigen zijn en waar dus internationale
samenwerking gewenst en vereist is. Verder kan de overheid een rol spelen in de voorlichting en
reputatiemanagement van het Nederlands hoger onderwijs en onderzoek in het buitenland en heeft de
overheid een taak om onnodige mobiliteitsbelemmeringen tegen te gaan. Tot slot vervult de overheid
middels de financiering van bijvoorbeeld mobiliteitsbeurzen voor studenten en onderzoekers een
stimulerende rol.
Wat doe ik?
De strategische agenda voor hoger onderwijs, onderzoek en wetenschapsbeleid is het antwoord op de
geschetste mondiale ontwikkelingen: geen stelselwijzigingen, maar een kwaliteitsslag. In het kader van
internationalisering kan de overheid met name door mobiliteit en transparantie te stimuleren bijdragen
aan het realiseren van die kwaliteitsslag. Kwaliteit, mobiliteit en transparantie vormen dan ook mijn
inzet in internationale verbanden zoals het Bologna-proces en de Europese Unie. In het nationale
kader onderneem ik de volgende acties op het gebied van internationalisering om deze kwaliteitsslag te
realiseren:
I. Het vergroten van de mobiliteit van Nederlandse studenten.
II. Het stimuleren van een meer internationale oriëntatie van onderwijsinstellingen.
III. Het vergroten van de zogenoemde brain circulation.
IV. Het verbeteren van het vestigingsklimaat voor onderwijsinstellingen en onderzoeksinstituten.
I. Het vergroten van de mobiliteit van Nederlandse studenten
De internationale competenties van Nederlandse afgestudeerden moeten worden versterkt. Dit kan
door hen een gehele of een gedeelte van een opleiding in het buitenland te laten volgen of door de
international classroom. Dit betekent wel dat aan een aantal randvoorwaarden als voldoende
toegankelijkheid van opleidingen in het buitenland voor Nederlandse studenten en duidelijkheid wat
betreft de te volgen opleiding voldaan moet worden.
Nederlandse studenten scoren `gemiddeld' als het gaat om het gedeeltelijk volgen van een studie in het
buitenland1, maar het aantal Nederlandse studenten dat deelneemt aan het Europese ERASMUS
programma stagneert. Verder scoren de Nederlandse studenten heel laag als het gaat om het volgen
van de gehele studie buiten Nederland2. Slechts 2,3% van de Nederlandse studenten volgt een gehele
opleiding in het buitenland3. Voor een gedeeltelijke studie is dit 17%4.
Voor het aantal studenten dat ervoor kiest een gehele studie in het buitenland te volgen wil ik geen
streefwaarden formuleren: het is de keus van de student zelf. Voor de Nederlandse studenten die in
Nederland onderwijs volgen, vind ik het van belang dat de opleiding meer aandacht besteedt aan
buitenlandervaring. Ik streef ernaar dat het percentage Nederlandse studenten dat een opleiding in
1 Bron: Nuffic, Key figures. Deze cijfers hebben betrekking op 2004/2005 en betreffen zowel
programmamobiliteit als diplomamobiliteit.
2 Zie bijvoorbeeld Eurostudent 2008
3 OECD Education at a Glance, of Nuffic, Key Figures
4 Studentenmonitor 2007. Het betreft hier studenten tijdens hun studie, uitgezonderd eerstejaars.
Aangezien buitenlandervaring vaak aan het einde van het curriculum plaatsvindt, is het percentage bij
afstuderen hoger.
---
Nederland volgt en een deel hiervan in het buitenland doet van 17% naar 25% in 2013 groeit.5 Zo kan
Nederland in dit opzicht in de Europese kopgroep terecht komen. Ik streef er heel bewust niet naar om
iedere student buitenlandervaring te laten opdoen: weliswaar zijn er in vrijwel alle opleidingen
internationale aspecten te benoemen, maar die kunnen ook aan bod komen door het vormgeven van
een "international classroom", door ervoor te zorgen dat docenten met buitenlandervaring hebben en
door het aanpassen van het curriculum. Ik kom hierop in het onderstaande terug.
Toegankelijkheid
Om de toegankelijkheid van internationale topopleidingen te vergroten investeer ik extra in beurzen
voor Nederlandse studenten via het Huygens Scholarship Programme (HSP). Voor excellente studenten
is jaarlijks inmiddels 3 miljoen beschikbaar in het HSP. Dit bedrag is in deze kabinetsperiode
verhoogd met 2 miljoen, zoals aangekondigd in de strategische agenda. Verder heeft Nederland als
één van de eerste landen ervoor gezorgd dat studenten hun studiefinanciering kunnen meenemen naar
het buitenland. Dit is een grote verbetering. In het verleden gaven studenten namelijk aan dat ze niet
in het buitenland gingen studeren vanwege geldgebrek6.
Kwaliteit opleidingen
Er moet meer duidelijkheid komen over de kwaliteit van de verschillende opleidingen, om zo de
transparantie voor de individuele student te vergroten. Het lijkt onhaalbaar deze transparantie op
korte termijn wereldwijd te regelen. Op de langere termijn is het wellicht mogelijk in UNESCO-verband
dergelijke mondiale afspraken te maken. Binnen Europa ligt dat anders. In Nederland wordt de
kwaliteit van de opleidingen getoetst via accreditatie. De kwaliteit van de Nederlandse geaccrediteerde
opleidingen wordt in Europees verband alom erkend. Ik zou in Europees verband willen streven naar
nog meer wederzijdse erkenning van accreditatie van opleidingen. Het gaat hier om erkenning van
Nederlandse accreditatieoordelen door buitenlandse kwaliteitszorgorganisaties en andersom. Dat komt
de erkenning van Nederlandse diploma's in het buitenland (en van buitenlandse diploma's in
Nederland) ten goede.
Daarnaast willen zowel de Europese Commissie als Europese landen die de Bolognaverklaring hebben
ondertekend opleidingen en instellingen kunnen vergelijken. Bij transparantie denk ik dus ook aan
duidelijkheid over inhoud en niveau van kwalificaties mede ten behoeve van het Leven Lang Leren
programma. Maar ik denk ook aan een classificatie van de instellingen in Europees verband, die
verheldert welk profiel een instelling heeft. Liefst ga ik nog een stap verder en zou het wat mij betreft
voor studenten, instellingen en werkgevers duidelijk moeten zijn waar een bepaalde instelling goed in
is, wat een bepaalde opleiding inhoudt en wat van een afgestudeerde aan een bepaalde opleiding
verwacht mag worden. In dat kader zal ik er voor zorgen dat het Diploma Supplement naar Europees
format ook in Nederland als standaard gebruikt wordt. Kwaliteit en transparantie zijn daarom thema's
voor mijn inzet in het Bologna-proces.
Stages
Bovenop de acties uit de strategische agenda wil ik buitenlandse stages stimuleren. Ongeveer de helft
van de studenten die gedeeltelijk in het buitenland studeert, volgt een stage aan een buitenlandse
universiteit. Momenteel zijn er weinig voorzieningen om studenten te ondersteunen of het aanbod van
5 Het gaat hier om zogenoemde studiepuntmobiliteit. De meting zal op dezelfde wijze plaatsvinden als nu het
geval is: tijdens de studie, niet na afloop. Overigens zijn er grote verschillen tussen verschillende opleidingen.
De bedoeling is om in elke HOOP sector groei te zien.
6 Studentenmonitor 2006 en 2007.
---
de stages te vergroten. In 2007 ging het om ongeveer 1300 stagebeurzen voor Nederlandse studenten.
Het blijft lastig om een buitenlandse stage goed in te passen in het curriculum en de stagiaire goed te
begeleiden. Dit hebben zowel de HBO-raad en de VSNU als de het ISO dan ook als probleem
aangedragen.7 Ik zal met de brancheorganisaties verkennen welke de belangrijkste hobbels zijn en op
welke wijze die het beste kunnen worden aangepakt. Om hobbels te nemen en een tijdelijke stimulans
te geven reserveer ik hiervoor, in aanvulling op de gelden genoemd in de strategische agenda, de
komende 5 jaar in totaal 8 miljoen. Voor het HBO kan bij de nadere invulling van deze tijdelijke
stimulering gedacht worden aan een inzet in een internationale variant op het succesvolle RAAK-
programma (Regionale Aandacht en Actie voor Kenniscirculatie).8 In dit programma staat
kenniscirculatie tussen professionals in het afnemende beroepenveld en de hogescholen centraal. Door
het onderzoek, de studentuitwisseling en de stages in deze programma's te verbinden aan duurzame
internationale netwerken zal de kwaliteit van de internationale stages van studenten toenemen en
kunnen de internatonaliseringsactiviteiten een structurele en heldere positie krijgen in de opleidingen.
International classroom
De vaardigheden die studenten nodig zullen hebben op de toekomstige arbeidsmarkt worden zoals
gezegd niet alleen verworven door het volgen van een (deel) van de studie in het buitenland. Ook in
Nederland kunnen Nederlandse studenten internationale eraring opdoen: door college te volgen met
buitenlandse studenten, door colleges te krijgen van internationale docenten, door het aanbieden van
internationale curricula en door met behulp van ict ,met buitenlandse studenten gezamenlijk aan
opdrachten te werken. Buitenlandse studenten dragen, volgens docenten, zeer zeker bij aan de
kwaliteit van het onderwijs. Ik kom hierop in het volgende hoofdstuk terug.
II. Het stimuleren van de internationale positionering en oriëntering van het Nederlandse
hoger onderwijs
In de strategische agenda kondigde ik, in aanvulling op Koers op kwaliteit, aan dat het Nederlandse
hoger onderwijs goed geprofileerd moet worden om tot een goede positionering en marketing te
komen. En kondigde ik aan de bestaande instrumenten voor het aantrekken van buitenlandse
studenten uit te breiden. Studenten zijn in toenemende mate mobiel, waardoor dit ook in Europa dit tot
een clustering van talent zal leiden. De concurrentie om de kwalitatief goede student is dan ook sterk
toegenomen. Een voorbeeld hiervan is dat bijna alle Europese landen in de afgelopen jaren
beursprogramma's hebben ontwikkeld om talent te werven. In dit hoofdstuk werk ik de strategische
agenda uit voor wat betreft het aantrekken van buitenlandse studenten. In het tweede deel van dit
hoofdstuk staat de Nederlandse instelling, die de buitenlandse studenten aantrekt centraal. Er gebeurt
binnen de instellingen veel op het gebied van internationalisering, afhankelijk van het
opleidingenaanbod en de ambities van de instelling.9 De vraag is hoe de oriëntatie op
internationalisering verder ondersteund kan worden.
Het aantrekken van buitenlandse studenten
Op dit moment bevinden zich ongeveer 70.000 buitenlandse studenten in Nederland, waarvan de helft
uit de Europese Unie. Volgens de OESO is het aantal buitenlandse studenten dat een gehele opleiding in
7 Zie bijvoorbeeld: ISO: Een wereld te winnen: Internationale stages in het HBO.
8 In dit programma staat kenniscirculatie tussen professionals in het afnemende beroepenveld en de
hogescholen centraal.
9 OCW veldverkenning, gesprekken met bestuurders HBO-raad, VSNU en Nuffic.
---
Nederland volgt tussen 2000 en 2005 meer dan verdubbeld van 16.500 naar 35.00010. Het
marktaandeel van Nederland steeg van 1,2% naar 1,8%. De verschillen tussen de instellingen zijn
groot. Met name de hogescholen in het kunstvakonderwijs zijn erg internationaal georiënteerd.
Hetzelfde geldt voor Universiteit Wageningen en Universiteit Maastricht. In absolute aantallen zijn
Universiteit Maastricht, Hogeschool Zuyd, Fontys Venlo, Saxion Enschede en INHOLLAND de
instellingen die de meeste buitenlandse studenten aantrekken11. De OESO meent dat Nederland veel
meer studenten zou kunnen aantrekken.12
Waarom buitenlandse studenten aantrekken?
Talentvolle studenten dragen bij aan de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs in Nederland.
Bovendien zal de concurrentie, onder druk van een sterk afnemende jongerenpopulatie in Europa nog
verder toenemen. Veel Europese instellingen zullen hun studentenaantallen alleen op peil kunnen
houden door studenten uit andere landen aan te trekken. Nederland wordt op termijn wijzer van het
aantrekken van studenten: afgestudeerden die Nederland weer verlaten hebben een
ambassadeursfunctie (als ze hun verblijf tenminste als waardevol en positief hebben ervaren) of, als ze
in Nederland blijven, dragen ze bij aan het bestrijden van de tekorten op de Nederlandse arbeidsmarkt.
Dit is een versterking van het beleid uit de strategische agenda, om zoveel mogelijk goed opgeleiden
mensen beschikbaar te hebben voor onze arbeidsmarkt, bijvoorbeeld in de techniek. Buitenlandse
studenten leveren daarnaast ook een directe economische bijdrage13.
Welke studenten willen we aantrekken?
Meer toptalent leidt tot beter onderwijs en onderzoek in Nederland. Het aantrekken van meer toptalent
heeft dan ook prioriteit. Voor die vakgebieden waarin Nederland als wereldtop geldt, bijvoorbeeld
moderne dans, is dat relatief eenvoudig. Voor de overige vakgebieden moet meer moeite worden
gedaan. Gerichte marketing en goede beurzen zijn essentieel. Het aantal studenten in deze categorie is
beperkt, maar de ervaringen met het Huygens Scholarship Programme (HSP) toont aan dat het plafond
nog niet in zicht is: het aantal zeer goede aanvragen overstijgt nog steeds het aantal plaatsen.
Studenten van buiten de Europese Unie worden niet bekostigd, maar betalen in de regel een meer dan
kostendekkend collegegeld. De kwaliteit van deze studenten wordt tegenwoordig goed gewaarborgd,
door de gedragscode, die op dit moment geëvalueerd wordt en, in het geval van China, door het NESO-
certificaat. Deze studenten dragen bij aan de international classroom. Die is, zoals eerder geschetst,
van groot belang voor het ontwikkelen van de internationale competenties van Nederlandse studenten.
Het is ondenkbaar dat alleen toptalent een bijdrage aan de international classroom zou geven: hiervoor
is deze groep veel te beperkt en bovendien zijn de toptalenten erg schaars. Doordat de kwaliteit van de
buitenlandse studenten wordt gegarandeerd vormen de buitenlandse studenten -ook wanneer zij niet
tot de wereldtop behoren- een goede aanvulling in het Nederlands onderwijs. Zij stimuleren de
internationale omgeving die nodig is, ook in de breedte van het onderwijs. Blijven nog over de Europese
studenten. Deze zijn om twee redenen van groot belang: de concurrentie op korte termijn voor de
Nederlandse instellingen komt uit Europa. Dat betekent dat de Nederlandse instellingen de Europese
10 OECD: education at a glance 2007.
11 Nuffic 2008
12 Thematic Review of Tertiary Education 2007.
13 Een student van binnen de EU wordt bekostigd. Hier tegenover staat dat deze student door bestedingen
aan levensonderhoud e.d. bijdraagt aan de Nederlandse economie. De omvang van deze bestedingen bedraagt
gemiddeld circa 14.000 voor een EU-student. Een student van buiten de EER besteedt ook collegegeld en
kosten voor levensonderhoud, en kost de schatkist niets.
---
markt als `thuismarkt' moeten zien. De tweede reden is dat zíj bij uitstek aan de international
classroom bijdragen.
Overigens kan bij de bekostiging geen onderscheid worden gemaakt tussen Nederlandse en studenten
uit andere EU-landen. Dit betekent dat Europese studenten die in Nederland studeren en in Nederland
of de buurlanden wonen, ook bekostigd worden.
Beurzen en financiering studenten
Allereerst moet een buitenlandse student weten dat in Nederland passend en goed onderwijs is. Hier
ligt een duidelijke taak voor de Nederlandse vertegenwoordigingen in het buitenland: de Netherlands
Education Support Offices (NESO's) en de Nederlandse (wetenschappelijke) instituten14. Deze
succesvolle onderwijssteunpunten verzorgen, onder andere, de marketing en generieke voorlichting
het Nederlands hoger onderwijs en ondersteunen de buitenlandse student bij het kiezen van een
geschikte opleiding in Nederland.
Als een buitenlandse student eenmaal bekend is met het Nederlandse hoger onderwijs, moeten we
ervoor zorgen dat die student ook in Nederland kán studeren. Studenten van buiten de EER zouden de
mogelijkheid moeten hebben om naar Nederland te komen, zonder dat de staatsfinanciën hierbij in het
geding zijn. De Nuffic heeft het voorstel gedaan een international mind fund te ontwikkelen. Dit is een
fonds, waarbij Nederlandse banken aan studenten van buiten de EER geld lenen, terwijl de
Nederlandse overheid, of eventueel de Europese Investeringsbank voor een beperkt deel garant staat.
Ik zal de Nuffic vragen dit idee verder uit te werken.
Hiernaast geldt voor de echt excellente studenten, zowel uit de EU als uit niet-EU landen dat zij gebruik
kunnen maken van het Huygens Scholarship Programme (HSP). Dit zijn dan ook de studenten die zo
goed zijn, dat Nederlandse instellingen en Nederlands onderwijs een duidelijke impuls krijgen door het
aantrekken van deze talenten. Het deel van het HSP dat bestemd is voor buitenlandse studenten is
afgelopen jaar opgehoogd van 4 miljoen tot 7 miljoen. De instellingen krijgen de wettelijke
mogelijkheid om, los van HSP, zelf ook beurzen te verstrekken aan niet-bekostigde studenten van
buiten de EER. Deze mogelijkheid werd in het verleden Kennisbeurzen genoemd15. Voor studenten die
in het kader van ontwikkelingssamenwerking naar Nederland komen, is het Netherlands Fellowship
Programme (NFP) van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking bedoeld.
Het is natuurlijk van belang dat buitenlandse studenten, als ze in Nederland zijn aangekomen, niet
teleurgesteld worden in wat zij aantreffen. Voor het onderwijsdeel geldt dat ik juist van de kwaliteit van
het onderwijs werk maak. Ik verwijs hiervoor naar de meergenoemde Strategische Agenda hoger
onderwijs, onderzoek en wetenschap. Op de dienstverlening waarmee buitenlandse studenten te
maken krijgen kom ik terug in het laatste hoofdstuk.
14 De NESO's zijn gevestigd in China, Zuid-Korea, Taiwan, Vietnam, Indonesië, Mexico. In de komende
maanden worden nieuwe NESO's geopend in Rusland (Moskou), Brazilië, Thailand en India. De Nederlandse
instituten zijn gevestigd in Marokko, Turkije en Syrië. Daarnaast ondersteunt het ministerie van OCW
wetenschappelijke instituten in Egypte, Griekenland, Italië, Japan, Rusland (St. Petersburg).
15 De Kennisbeurzen werden in Koers op Kwaliteit aangekondigd. Met het niet langer bekostigen van
studenten van buiten de EER was een bedrag gemoeid van circa 50 miljoen. Dit bedrag werd niet bezuinigd.
De instellingen kunnen deze middelen blijven aanwenden voor hun internationaliseringsdoelstellingen
inclusief beurzen aan niet-bekostigde studenten van buiten de EER (maar zijn niet verplicht dit te doen.) In
het verleden was sprake van de mogelijkheid op termijn een deel van deze middelen ( 15 miljoen) over de
instellingen te herverdelen. Gezien het relatief beperkte bedrag en de grote administratieve inspanning om
deze herverdeling gerechtvaardigd uit te kunnen voeren, heb ik begin 2008 besloten dit idee te verlaten.
---
Alumnibeleid
Na afstuderen zijn alumni de ambassadeurs van de instelling én van het Nederlandse hoger onderwijs.
Denk bijvoorbeeld aan het ISS (Institute for Social Studies in Den Haag), dat voor het grootste deel
buitenlandse studenten heeft. Dit instituut heeft bijna niet in zijn naamsbekendheid geïnvesteerd. De
mond-op-mond reclame van oud-studenten resulteert in meer dan genoeg belangstelling. Om ook de
vruchten te plukken van de internationale studenten voor de Nederlandse arbeidsmarkt wordt, via
stimuleringsmaatregelen, gepoogd een deel van de alumni voor de Nederlandse arbeidsmarkt te
behouden (indien zij voldoen aan de wettelijke eisen, zoals die in het Modern Migratiebeleid zijn
geformuleerd). Zo kunnen zij een bijdrage leveren aan de kenniseconomie. OCW gaat in samenwerking
met de Nuffic het alumnibeleid verder ontwikkelen.
Oriëntatie instelling
Uit de agenda's van en de gesprekken met de brancheorgansaties blijkt dat zij en de instellingen actief
zijn in het meer internationaal oriënteren van de instellingen. De gedachte uit Koers op Kwaliteit, dat
internationalisering meer centraal in het beleid van de instellingen moet staan krijgt vorm. Dit proces
wil ik verder faciliteren, zoals in de strategische agenda aangegeven. Naast het aantrekken van
studenten zal ook de internationale oriëntatie verder worden ontwikkeld, door joint degrees en
offshore onderwijs mogelijk te maken, door het verbeteren van de internationale ervaring van het
onderwijspersoneel en door het verder invoeren van Bologna afspraken.
Joint Degrees
Nederlandse onderwijsinstellingen werken bijna allemaal in en met verschillende internationale
netwerken. Vaak worden binnen deze netwerken gezamenlijke opleidingen aangeboden. De student
ontvangt dan een diploma van beide instellingen gezamenlijk. Nederlandse instellingen zijn hier in het
nadeel, omdat zij deze joint degrees niet kunnen aanbieden. Om ze de kans te geven hierin de juiste
keuzes te maken en deze netwerken verder uit te breiden, komt er een wettelijke grondslag voor joint
degrees. In de notitie 'Naar een volwassen bachelor-masterstructuur', die 31 oktober 2008 naar de TK
is gezonden, is opgenomen dat voor internationale samenwerking in een joint degree, de studieduur
van de masterfase flexibeler kan worden vastgesteld. Momenteel is voor een masteropleiding één jaar
studiefinanciering beschikbaar; de minister kan een opleiding aanmerken als een opleiding met 120
studiepunten waarvoor twee jaar studiefinanciering beschikbaar is. Voor internationale joint degrees
wordt studiefinanciering vooreen opleiding van 90 studiepunten mogelijk, omdat voor
masteropleidingen van 60 studiepunten (één jaar) de studieduur vaak een knelpunt is om
internationaal samen te werken. De duur van de masteropleidingen verschilt vaak tussen landen.
Aanbieden van onderwijs in het buitenland
Nederlandse instellingen opereren in een steeds veranderend speelveld. De achtertuin van instellingen
is niet langer Nederland, maar Europa en voor sommige is het de wereld. Eén van de effecten hiervan is
dat een aantal instellingen in het buitenland onderwijs aanbiedt, of van plan is dit te gaan doen. Met de
huidige wetgeving is het afgeven van Nederlandse graden in het buitenland niet mogelijk. Nederlandse
instellingen mogen geen erkende Nederlandse graden en getuigschriften afgeven in het buitenland. Ik
wil voorstellen dit wordt in de toekomst wel mogelijk te maken. Hiervoor moet dan wel een
accreditatieprocedure worden doorlopen, zodat helder is dat het diploma aan de kwaliteitseisen
---
voldoet. Studenten die aan een Nederlandse instelling in het buitenland studeren, kunnen niet voor
bekostiging worden opgevoerd.16
Internationale ervaring van onderwijspersoneel
Een internationaal profiel vraagt om een internationaal georiënteerde staf. In aanvulling op de
nascholingsbudgetten kunnen instellingen gebruik maken van Europese mobiliteitsbeurzen voor
onderwijspersoneel (in 2007 ging het om bijna 700 docenten die een Erasmustoelage hebben
ontvangen). Veel instellingen geven aan dat zij toch grote moeite hebben om meer stafmobiliteit te
ontwikkelen. Kwaliteit van de docenten en verdere ontwikkeling van de staf is in essentie een zaak van
de instellingen zelf, maar gezien de moeite die de instellingen hebben om de internationale
stafmobiliteit te vergroten, ga ik hiervoor een pilot ontwikkelen. De bedoeling is om het verwerven van
buitenlandse ervaring van docenten een impuls te geven. Het wordt voor docenten mogelijk om een
beperkte periode met een mobiliteitsprogramma in het buitenland te doceren. Hiervoor wil ik,
aanvullend op de gelden genoemd in de strategische agenda 8,6 miljoen reserveren, verspreid overde
komende 4 jaar. De selectie zal zich, net als bij bijvoorbeeld HSP, richten op excellentie. Dit aspect
werd nog niet benoemd in de strategische agenda, maar vind ik wel belangrijk om te ontwikkelen. In
het geval van de hogescholen zal samen met de HBO-raad worden verkend of dit in een internationale
variant van RAAK-internationaal kan worden uitgevoerd. Zo kunnen zowel de internationale stages van
studenten (zie pagina 5) als de versterking van de internationale ervaring van docenten met de
kenniscirculatie met het afnemende beroepenveld meer focus krijgen en zal de kwaliteit van de
uitwisseling van docenten toenemen doordat deze is ingebed in meer duurzame, internationale
samenwerkingsrelaties.
Daarnaast vereist de internationale concurrentie een meer dienstverlenende houding van de staf. Om
alle ontwikkelingen te kunnen beoordelen, gaat het ministerie van OCW de ervaringen en oordelen van
internationale studenten nauwlettend monitoren, om daarmee de instellingen in staat te stellen hun
beleid tegen het licht te houden en zonodig aan te passen.
Afspraken uit de Bologna-verklaring
De verworvenheden van het Bolognaproces hebben ervoor gezorgd dat Europa zich heeft
gepositioneerd en de wereld met belangstelling naar het Europese hoger onderwijs kijkt. Ik vind het
juist daarom belangrijk dat de oorspronkelijke afspraken uit de Bologna-verklaring verder worden
geïmplementeerd. Deze afspraken dragen bij aan de internationale kwalitatieve concurrentiepositie
maar ook aan de internationale transparantie en mobiliteit van het hoger onderwijs. Kwaliteit,
transparantie en mobiliteit zijn daarom ook de drie aspecten waarop ik zal inzetten voor de ministeriële
Bologna-conferentie in Leuven/Louvain-la-Neuve in april 2009.
Versterking van de kwaliteit van het hoger onderwijs in Europa en wederzijdse Europese erkenning van
accreditatie heeft en zal in de toekomst steeds meer effect hebben op de Nederlandse instellingen. De
kwaliteit die zij leveren zal dan over de grenzen heen inzichtelijk zijn. Als daarnaast de institutionele
diversiteit van instellingen inzichtelijk wordt via classificatie, krijgen instellingen een beeld van welke
instellingen hun peers zijn en kunnen zij zich daarmee vergelijken. Op die manier kunnen instellingen
hun profiel aanscherpen. Een goede classificatie kan bovendien een basis zijn voor goede rankings.
16 Wat betreft studiefinanciering worden de Nederlandse opleidingen in het buitenland beschouwd als
buitenlandse opleidingen. De gebruikelijke regels van meeneembare studiefinanciering zijn hier van
toepassing.
---
Kwaliteit en transparantie zijn wat mij betreft een voorwaarde voor de mobiliteit van studenten en staf
en belangrijk voor het aantrekken van studenten en het aangaan van partnerships met andere
instellingen. Ik ben ervan overtuigd dat op deze wijze excellente onderzoekers, studenten en docenten
elkaar vanzelf opzoeken.
Internationale Onderwijsinstellingen
Een aparte positie wordt ingenomen door de vijf internationale onderwijsinstellingen (IHS, ISS, ITC,
MSM, UNESCO-IHE). Zij hebben internationaal een goede reputatie verworven voor wat betreft
versterking van onderwijscapaciteit van landen in ontwikkeling. De recente integratie van de IO-
instellingen in het wetenschappelijk onderwijs biedt een nieuw en sterker kader voor de uitvoering van
de missie van de IO-instellingen. Het ondersteunt de eigen verantwoordelijkheid van Nederlandse
universiteiten om mee bij te dragen aan ontwikkelingsvraagstukken en capaciteitsontwikkeling. De
middelen van de IO-instellingen blijven ook in de toekomst met een ODA-oormerking toegevoegd aan de
begroting van de betrokken universiteiten.
III. Brain Circulation
In de strijd om de knapste koppen is het van groot belang aansluiting te houden bij de besten van de
wereld. Nederland heeft deze aansluiting, maar de internationalisering van de onderzoekswereld zet
verder door en de internationale concurrentiestrijd zal heviger worden. Daarbij zal de druk op het
wetenschappelijk toptalent groter worden. De arbeidsmarkt voor onderzoekers wordt steeds
internationaler. De mobiliteit neemt steeds meer toe. In het rapport van het Nederlands
Observatorium voor Wetenschap en Technologie (NOWT)17 van maart 2008 is geconstateerd dat
Nederland een exporteur van onderzoekers is. Dat betekent dat wij potentieel talent kwijtraken.
Bovendien blijkt dat Nederland onvoldoende aantrekkelijk is voor buitenlands onderzoekers én dat
Nederlandse onderzoekers die naar het buitenland zijn gegaan niet snel terugkomen. Dat is een
zorgelijke ontwikkeling. Een internationaal talentbeleid voor onderzoekers, waarbij het uitgangspunt
zou moeten zijn een gezonde internationale `brain circulation', verdient daarom aandacht. OCW wil
meer aandacht besteden aan:
· internationale samenwerking tussen onderzoekers;
· onderzoekers ondersteunen bij internationale fondsenwerving;
· ervoor zorgen dat onderzoekers mobiel kunnen zijn;
· de kennismigrantenregeling verbeteren;
· het aantrekken van extra PhD's.
Internationale samenwerking tussen onderzoekers
Als onderzoekers over de gehele wereld met elkaar samenwerken vergroot dat de `brain circulation'.
Nu weten onderzoekers zelf het beste waar op hun vakterrein de expertise zit. De kwaliteit en het
netwerk van onderzoekers is de grootste magneet voor talent. Daarom is het ook goed als Nederlandse
onderzoekers hun netwerk verbreden door internationaal samen te werken. De rol van de overheid
hierbij is beperkt. Er zijn drie vormen waarin de overheid bijdraagt aan internationale samenwerking
tussen onderzoekers:
- bilaterale samenwerking,
- Europese samenwerking,
- Intergouvernementele samenwerking.
17 NOWT, "Wetenschaps- en Technologie indicatoren 2008", Ministerie van OCW, maart 2008, p.98.
10
De overheid ondersteunt bilaterale samenwerking daar waar onderzoekers of instituties moeilijk
toegang krijgen tot andere landen. In zo'n geval kan de overheid middels Memoranda of Understanding
(MoU's) een faciliterende rol spelen. Een goed voorbeeld hiervan is China. Op dit moment wordt er met
China gewerkt aan één nieuw gezamenlijk programma waarin Nederland (OCW/KNAW/NWO) en China
(MOE/MOST/CAS/CASS/NSFC18) met allerlei organisaties participeren. Dit programma is gericht op
verdieping van de samenwerking, verhoging van de kwaliteit van het gezamenlijk onderzoek en
gemeenschappelijke wetenschappelijke publicaties. In dit hernieuwde programma investeert
Nederland 2,25 miljoen vanaf 2009.
Op dit moment wordt ook gekeken of, daar waar wenselijk, bijvoorbeeld NESO's en Technisch
Wetenschappelijke Attachés (TWA's) versterkt zouden kunnen worden met een `scientific officer', die
zich specifiek richt op onderzoekers en mogelijke onderzoekssamenwerking. Dit idee wordt in eerste
instantie uitgewerkt voor de onderzoekssamenwerking met China.
De overheid onderhandelt in de Europese Raad over de besteding van de Europese gelden ter
versterking van de Europese onderzoekssamenwerking. De Europese Commissie voert het Europese
Kaderprogramma voor onderzoek en technologie uit, dat als hoofdtaak heeft de
onderzoekssamenwerking binnen Europa te versterken middels de financiering van concrete
onderzoekssamenwerkingsprojecten. Hierover meer in de volgende paragraaf. Naast dit concrete
programma wordt in Europa een debat gevoerd over het beter op elkaar afstemmen van het
onderzoeksbeleid van de Europese lidstaten. De Europese Commissie is in 2000 gestart met een
bredere discussie onder de titel `de Europese Onderzoeksruimte' (ERA) en richt zich primair op het
tegengaan van versnippering in het onderzoeksbeleid van de lidstaten. In april 2007 publiceerde de
Commissie een Groenboek Europese Onderzoeksruimte, waarna in 2008 vijf nieuwe mededelingen zijn
gepubliceerd om de onderzoekssamenwerking in Europa te versterken. Ik zet in dit debat vooral in op
een verbetering van de kwaliteit van onderzoek, de realisering van grote onderzoeksfaciliteiten en de
mobiliteit van onderzoekers in Europa.
Synergie en het creëren van massa door intergouvernementele samenwerking kan grote toegevoegde
waarde hebben. Nederland is daarom medeoprichter en al jaren lid van de grote intergouvernementele
onderzoeksorganisaties, zoals Europese Raad voor Kernonderzoek (CERN), European Molecular
Biology Laboratory (EMBL), European Molecular Biology Conference (EMBC), International
Thermonuclear Experimental Reactor (ITER), European Organisation for Astronomy Research (ESO) en
European Space Agency (ESA). Dit lidmaatschap gaat gepaard met financiële verplichtingen (zie
financiële hoofdstuk), maar biedt de onderzoekers toegang tot de onderzoeksfaciliteiten die zij nodig
hebben voor wetenschappelijke vooruitgang en die qua omvang niet te bekostigen zijn door één enkel
land. De concentratie van onderzoekers binnen deze onderzoeksorganisaties levert grote
wetenschappelijke meerwaarde. Nederland is binnen deze organisaties actief in de vorm van
wetenschappelijke en bestuurlijke participatie.
18 MOE: Chinese Ministrie voor Onderwijs, MOST: Chinese Ministrie voor Wetenschap en Technologie, CAS:
Chinese Academie van Wetenschappen, CASS: Chinese Academie van Sociale Wetenschappen, NSFC:
National Natural Science Foundation of China.
---
Onderzoekers ondersteunen bij internationale fondsenwerving
Het belangrijkste internationale onderzoeksfonds voor Nederlandse onderzoekers is het hierboven
genoemde `Europese kaderprogramma voor onderzoek en technologie'. Het budget van dit
onderzoeksprogramma is in tien jaar tijd gegroeid van 3 miljard per jaar naar 7,5 miljard euro per
jaar19. De Nederlandse deelnemers aan dit programma (waarvan voor 60% de universiteiten en verder
TNO, andere onderzoeksinstellingen en bedrijven) halen al jaren relatief meer geld uit het Europese
Kaderprogramma dan de Nederlandse staat afdraagt aan de EU-begroting. Budgettair gezien gaat het
over aanzienlijke bedragen die deze Europese onderzoeksprojecten opleveren.
Tabel 1a: Relatieve bijdrage en inkomsten uit KP5, KP6 en KP7
NL bijdrage aan Inkomsten NL uit Verschil
KP budget KP budget
KP5 (1998 2002) 6,0% 6,7% 0,7 procentpunt
KP6 (2003 - 2006) 5,3% 6,3% 1,0 procentpunt
KP7 (2007 heden) 5,0% 6,6% 1,6 procentpunt
Tabel 1b: Absolute bijdrage en inkomsten uit KP5, KP6 en KP7
In miljoenen euro's NL bijdrage aan KP budget KP budget Inkomsten NL uit KP budget
KP5 (1998 - 2002) 763 12.720 852
KP6 (2003 2006) 1.013 19.113 1.204
KP7 (2007 2013) 2.663 53.272 nog niet bekend, schatting
(o.b.v. 6% retour) 3.000
De ambitie is om in de komende jaren ons retour van ruim 6% (zie tabel) te continueren. Dit zal gezien
het toenemende aantal deelnemende landen en het toenemend budget van dit programma een lastige
opgave zijn. Ik zet middelen in om de deelname van Nederlandse onderzoekers aan dit Europese
Kaderprogramma te stimuleren en daarmee de internationale onderzoekssamenwerking te
ondersteunen. Dit betreft middelen aan SenterNovem/EG Liaison, die als Nationaal Contactpunt voor
het Europese Kaderprogramma optreedt. SenterNovem/EG Liaison geeft voorlichting, trainingen en
financieel en juridisch advies aan onderzoekers bij het indienen van onderzoeksvoorstellen. Daarnaast
wordt instellingen geadviseerd om een zogenoemde `liaison officer' in te zetten om zoveel mogelijk
profijt te hebben van het Europese programma. Verder financiert OCW de eerste vijf oprichtingsjaren
(tot en met 2010) van NetHER (Netherlands House for Higher Education and Research). Op deze
manier wordt de positie van onze hoger onderwijs- en onderzoeksinstellingen versterkt in Brussel.
Om meer zicht te krijgen op de impact van dit Europese programma op de Nederlandse
kenniseconomie laten EZ, OCW en LNV dit najaar een studie verrichten. Naast de inhoud, het budget
en de ervaringen uit het verleden kunnen de uitkomsten van dit onderzoek over de impact van het
Europese programma mede bijdragen aan de bepaling van de Nederlandse inzet bij de
onderhandelingen over het achtste Europese Kaderprogramma. Deze onderhandelingen gaan
binnenkort van start.
Zorgen dat onderzoekers mobiel kunnen zijn
Nederland kent al de nodige stimuleringsinstrumenten om mobiliteit te bevorderen. Zo zijn er de
mobiliteitsbeurzen (NWO Rubicon-mobiliteitsbeurzen en beurzen van universiteiten), is de
Vernieuwingsimpuls voor buitenlands talent opengesteld en nemen Nederlandse onderzoekers actief
deel aan Europese programma's, zoals Marie Curie acties en ERC beurzen.
19 Het Vijfde Kaderprogramma had een budget van 12 miljard voor de duur van 4 jaar (1998 2002), het
huidige Zevende Kaderprogramma heeft een budget van 53 miljard voor de duur van 7 jaar (2007 2013).
12
Naast deze stimuleringsinstrumenten zijn er ook maatregelen nodig om de barrières die onderzoekers
ervan weerhouden om mobiel te worden, weg te nemen. De Europese Commissie heeft naar aanleiding
van deze problemen een `Europees partnerschap voor onderzoekers' ingesteld. De gedachte daarachter
is dat lidstaten de punten uit deze notitie uitwerken in een eigen actieplan en daarmee hun beleid
verbeteren en het vrij verkeer van onderzoekers binnen de EU stimuleren. De punten uit dit plan zijn:
· transparantie in het vervullen van vacatures en meeneembaarheid van beurzen (ook over de
grens);
· wegnemen van barrières in de sociale zekerheid (aanvullend pensioen);
· aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden voor onderzoekers en
· mogelijkheden voor training en vaardigheden van onderzoekers.
Ik vind dit een goed initiatief. Wel zijn er vragen over de subsidiariteitskwestie en wil ik vooral Europees
samenwerken daar waar een duidelijke Europese toegevoegde waarde te bereiken is. Naar aanleiding
van het actieplan ga ik beter in kaart brengen waar belemmeringen zijn voor internationale mobiliteit
van onderzoekers. Dit zijn vermoedelijk vooral belemmeringen op het gebied van de sociale zekerheid
en pensioenen. Daar waar mogelijk, wil ik in samenwerking met andere ministeries en andere lidstaten
kijken hoe we ervoor kunnen zorgen dat onderzoekers beter mobiel kunnen zijn.
Aantrekken van extra PhD-talent
Ik wil graag meer talent aantrekken omdat Nederland internationaal gezien achterblijft in rekrutering
van jong talent, terwijl juist dit jonge talent nodig is om tegemoet te komen aan de eisen van een
kennisintensieve samenleving. Daarom ondersteun ik het Innovatieplatform in zijn streven om samen
met VSNU, KNAW en NWO extra internationale toppromovendi en gepromoveerden naar Nederland te
halen.
IV. Het verbeteren van het vestigingsklimaat voor onderwijsinstellingen en
onderzoeksinstituten
Hierdoor wordt de aantrekkingskracht van Nederland op buitenlandse onderzoekers groter. In
opdracht van het ministerie van OCW heeft Dialogic in 2007 een onderzoek uitgevoerd naar de
tevredenheid van buitenlandse wetenschappers over het wonen en werken in Nederland20. In het
algemeen zijn buitenlandse onderzoekers tevreden, alleen de administratieve rompslomp om naar
Nederland te komen moet worden teruggebracht én het HRM-beleid van universiteiten moet verbeterd
worden. Om het vestigingsklimaat voor talent in Nederland te verbeteren zet OCW in op:
· verbetering van de kennismigrantenregeling;
· vermindering van bureaucratie bij binnenkomst en een goede ondersteuning;
· een hoge kwaliteit van de onderzoeksinfrastructuur in Nederland en
· goede opleiding van onderzoekers.
Kennismigrantenregeling verbeteren
Nederland lijkt onvoldoende aantrekkingskracht op buitenlands talent te hebben. Dit heeft te maken
met praktische barrières voor buitenlandse onderzoekers op het vlak van het immigratiebeleid: met
name het verkrijgen van visa en vergunningen. In interdepartementaal verband is zowel op beleids-,
als op uitvoeringsniveau actie ondernomen om de toegangsregels en procedures voor `kenniswerkers'
aan te passen en te komen tot een uitnodigender beleid voor kennismigranten. Dit blijkt succesvol,
20 Dialogic, "Buitenlandse wetenschappers over wonen en werken in Nederland", in opdracht van het
Ministerie van OCW, 15 mei 2007.
13
hoewel op uitvoeringsniveau nog niet iedereen voldoende op de hoogte is van de nieuwe regels en
praktische aspecten nog tot problemen leiden. Daarnaast wordt op Europese niveau gewerkt aan een
blue card voor buitenlandse hoogopgeleide kenniswerkers. Met deze initiatieven werkt Nederland aan
een positief imago als vestigingsplaats voor talent.
De rode loper: verbetering van dienstverlening
Hoewel buitenlandse studenten en onderzoekers in Nederland tevreden zijn over de academische
faciliteiten, zijn zij vaak niet te spreken over de bureaucratie en manier waarop ze worden ontvangen.
Dit kan Nederland zich op de lange termijn niet meer veroorloven. Ik wil dan ook onderzoeken of de
inschrijving aan de instelling, bij de gemeente voor de Gemeentelijke Basis Administratie, bij de IND,
bij de Belastingsdienst voor een Burger Service Nummer en bij de IB-Groep (indien van toepassing)
eenvoudiger kan. Ik wil in samenwerking met de Nuffic best practises verzamelen en beschikbaar
stellen voor de universiteiten en hogescholen. Bovendien heeft OCW een onderzoek naar de motieven
en ervaringen van studenten aanbesteed. De uitkomsten hiervan zullen verdere inzichten geven in de
te nemen stappen. Die stappen wil ik samen met de bracheorganisaties nemen. Ik stel hiervoor 2,8
miljoen in de komende 5 jaar beschikbaar.
Onderzoeksfaciliteiten
Een goede onderzoeksinfrastructuur is van belang voor de concurrentiepositie van het nationale
onderzoek. Daarom is in de strategische agenda voor deze kabinetsperiode een extra budget van 63
miljoen euro beschikbaar gesteld voor grote infrastructurele voorzieningen. Dit geld wordt toegevoegd
aan het budget van het NWO. Daarnaast wordt, zoals eerder besloten door het kabinet, éénmalig extra
geïnvesteerd in projecten voor grootschalige onderzoeksinfrastructuur voor een budget van 78
miljoen (FES-middelen).
Ook in Europees verband wordt gesproken over de creatie van Europese onderzoeksinfrastructuren.
Dit gebeurt door het European Strategy Forum on Research Infrastructures (ESFRI). Nederland steunt
dit Europese initiatief en onderzoekt wat binnen dit forum voor Nederland van belang is. Hiertoe is door
de Commissie Van Velsen een nationale roadmap opgesteld. Op deze roadmap staan zowel nationale als
internationale prioriteiten. Daar waar de nationale prioriteiten in overeenstemming zijn met de
prioriteiten van het ESFRI wordt bezien of de Nederlandse bijdrage aan deze internationale prioriteiten
gefinancierd kunnen worden uit de bij NWO gereserveerde middelen.
Graduate Schools en Vernieuwingsimpuls
Om de kwaliteit van de opleiding van onderzoekers te vergroten is in de strategische agenda
voorgesteld om `graduate schools naar Amerikaans model' op te zetten. Ik heb hiervoor gekozen omdat
in dit model de beste promovendi veel meer mogelijkheden hebben om zelf richting te geven aan hun
onderzoeksloopbaan: ze kunnen kiezen voor de beste graduate school, ze kunnen binnen de school hun
eigen onderzoeksrichting kiezen en daarbij zelf een promotor zoeken. Verder is het opleidingsaspect
aanzienlijk sterker, mede door het werken met jaargroepen van promovendi. Deze grotere vrijheid
vergroot de aantrekkelijkheid van Nederland voor jong buitenlands onderzoektalent.
Ook is, zoals aangekondigd in de strategische agenda, de Vernieuwingsimpuls van NWO verruimd en
toegankelijk gemaakt voor buitenlandse onderzoekers die naar Nederland willen komen. Naast de
aantrekkelijkheid van dit instrument voor talent, draagt dit ook in sterke mate bij aan de hoge score
van Nederlandse onderzoekers in het vergelijkbare Europese instrument van European Research
Council (ERC) beurzen. Ook blijkt dat Nederland middels deze beurzen buitenlandse onderzoekers
weet aan te trekken.
14
Financiële paragraaf
Financiën Internationalisering Hoger Onderwijs
Huidig beleid
( X 1000 euro) 2009 2010 2011 2012 2013
· Huygens Scholarship Programme.
Excellentie in onderwijs: binnen- en
buitenlands talent (HSP) 11.175 10.156 10.156 10.156 10.158
· Nederlandse Instituten in het
Buitenland (NIB's), Netherlands
Education Support Offices (NESO's),
Beeldmerk 6.966 6.966 6.966 7.116 7.116
· Libertas Noodfonds voor
internationale hulpacties (LN) 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000
· Internationale samenwerking en
beurzenprogramma's 2.277 2.277 2.252 2.252 2.252
· Nuffic 8.786 9.792 9.787 9.787 9.785
Intensivering
(x 1.000 euro) 2009 2010 2011 2012 2013
mobiliteit NL studenten
stagefonds 2.000 2.000 2.000 1.000 1.000
Verbeteren internationale positionering/
oriëntering instellingen
verbetering stafmobiliteit 3.000 2.500 2.500 600 0
verbeteren van NL vestigingsklimaat
onderwijs/ onderzoek
verbetering van dienstverlening 0 1.000 1.000 600 200
Totaal 5.000 5.500 5.500 2.200 1.200
Financiën Internationalisering Onderzoek en Wetenschapsbeleid
In totaal investeert OCW bijna 80 miljoen op jaarbasis aan lidmaatschap van de internationale
wetenschapsorganisaties, SenterNovem/EG Liaison en bilaterale samenwerking om de internationale
onderzoekssamenwerking mogelijk te maken en te stimuleren. Via het lidmaatschap en de daarvoor
getekende verdragen van de internationale wetenschapsorganisaties is OCW gebonden aan een
financiële afdracht. OCW financiert samen met EZ, andere ministeries en de Europese Commissie het
werk van SenterNovem/EG Liaison om Nederlandse onderzoekers te ondersteunen bij het indienen van
onderzoeksvoorstellen in het Europese Kaderprogramma. Deze investering in EG Liaison (jaarlijks ca
3,5 miljoen, waarvan de OCW bijdrage oploopt tot 390.000 in 2013) levert ongeveer 2,6 miljard
aan onderzoeksinkomsten op in de periode van het Zevende Kaderprogramma.
15
Daarnaast investeer ik in de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het Nederlandse onderzoek. Deze
investeringen zijn uiteengezet in de strategische agenda "Het Hoogste Goed". In deze
internationaliseringsagenda is in dit kader nogmaals expliciet gewezen op de middelen voor grote
infrastructurele voorzieningen voor onderzoek (in deze kabinetsperiode 63 miljoen via NWO en
middels de FES-middelen nog eens 78 miljoen), de verruiming van de Vernieuwingsimpuls en de
plannen voor `graduate schools naar Amerikaans model'.
Huidig beleid ten behoeve van internationale onderzoekssamenwerking:
internationale
wetenschapsorganisaties 2009 2010 2011 2012 2013
CERN 31.535 31.535 31.535 31.535 31.535
EMBL 3.950 3.950 3.950 3.950 3.950
EMBC 724 724 724 724 724
ESO 6.500 6.500 6.500 6.500 6.500
ESA 32.732 32.732 32.732 32.732 32.732
totaal 75.441 75.441 75.441 75.441 75.441
SenterNovem/EG Liaison 340 355 365 380 390
bilaterale samenwerking
bilaterale samenwerking China 2.250 2.250 2.250 2.250 2.250
bilaterale samenwerking Indonesië 1.800 1.200 1.800 1.400 1.400
bilaterale samenwerking Frankrijk 140 140 140 140 140
totaal 4.190 3.590 4.190 3.790 3.790
totaal generaal 79.971 79.386 79.996 79.611 79.621
(x 1.000 euro)
16