Hoe geluidhinder ervaren wordt
Geluidhinder neemt toe door onrechtvaardig beleid, terwijl
rechtvaardig beleid de hinder vermindert, maar dat laatste
alleen wanneer het geluid hard is. Dit concludeert
omgevingspsycholoog Eveline Maris op basis van twee
laboratoriumonderzoeken. Woensdag 17 december promoveert ze.
Afbeelding
Eveline Maris: `Mensen vinden het rechtvaardig als ze om hun
mening gevraagd worden.'
Hypothese
Blootstelling aan geluid dat door mensen veroorzaakt wordt, is
meer dan blootstelling aan decibellen alleen: het is ook een
sociale ervaring', zegt Maris. Ze heeft deze sociale hypothese
van geluidhinder kunnen bevestigen in twee
laboratoriumexperimenten. `Het meeste onderzoek naar
geluidhinder wordt in de vorm van vragenlijsten gedaan. Je
krijgt dan echter geen vinger achter de causaliteit: is de
sociale ervaring oorzaak of gevolg van hinder? In een lab kan
dat wel.
Inspraak
De proefpersonen kregen een taak voorgelegd die hen zodanig
intellectueel uitdaagde dat ze er gemotiveerd mee aan de slag
gingen. Tijdens het uitvoeren van hun taak kregen ze
vliegtuiggeluid te horen. Maris: `Als je zo op de grens van je
kunnen werkt, wordt geluid sneller als hinderlijk ervaren.' De
blootstelling aan het vliegtuiggeluid vond plaats op twee
verschillende niveaus, 50 of 70 decibel (dB). De deelnemers
werden neutraal, rechtvaardig of onrechtvaardig bejegend.
`Mensen vinden het rechtvaardig als ze om hun mening gevraagd
worden. Uit onderzoek is bekend dat mensen positiever zijn over
uitkomsten van zo'n behandeling. Mijn gedachte was dat ze dan
minder last van geluidhinder hebben.'
Voorkeur
In het eerste experiment vertelde Maris de proefpersonen dat ze
drie samples met vliegtuiggeluiden had: een met veel
vliegtuiggeluiden, maar kortdurend, een met weinig geluiden
maar langdurend en een er tussenin. De helft van de deelnemers
werd niet om hun mening gevraagd. De andere helft kon aangeven
waar hij de voorkeur aan gaf en Maris beloofde waar mogelijk
met die voorkeur rekening te houden, omdat ze hen niet te veel
wilde belasten. Ze had echter maar één sample: `Niemand kon
weten of hij kreeg waarom hij had gevraagd, omdat mijn sample
zo gemaakt was dat hij aan alle interpretaties kon voldoen.' De
proefpersonen konden dus niet zelf kiezen wat ze te horen
kregen. In de rechtvaardige condities kregen ze wel het gevoel
dat er rekening met ze werd gehouden. Na afloop van de taak
vroeg Maris hoe hinderlijk ze het geluid ervaren hadden.
Gebroken belofte
In het tweede experiment wilde Maris de proefpersonen het
gevoel geven onrechtvaardig behandeld te zijn, zonder overigens
iets aan de geluidsbelasting zelf te veranderen. `Een gebroken
belofte is een manier van onrechtvaardig zijn', vertelt ze. `Ik
liet alle proefpersonen drie alternatieve samples horen:
natuur-, radio- of vliegtuiggeluiden. De ene helft van de
mensen vertelde ik dat ze mochten kiezen. De andere helft van
de mensen mocht niet kiezen. Alle proefpersonen moesten van
tevoren goed motiveren welk geluid hun voorkeur had, en waarom.
Zoals te verwachten had negentig procent een voorkeur voor
natuur- of radiogeluiden. Als je dan toch vliegtuiggeluid
geeft, is dat een fikse tegenvaller.'
Tegenvaller
Bij de neutrale behandeling was de proefpersonen verteld dat ze
geen keuze hadden: een van de drie samples werd ze simpelweg
toebedeeld. De onrechtvaardig behandelden had Maris beloofd dat
hun keuze gehonoreerd zou worden. Op botte wijze hield ze zich
vervolgens niet aan die belofte. Een tegenvaller voor beide
partijen; iedereen kreeg vliegtuiggeluiden voorgeschoteld.
Maris: `Maar als je het geluid van jouw keuze beloofd is, is de
tegenvaller groter.'
Afbeelding: Blootstelling aan een niet-beïnvloedbare hinder is
geen sociale ervaring.
(On)rechtvaardigheid
`De resultaten laten zien dat naast het geluidsniveau, ook de
rechtvaardigheid van de procedure van invloed is op de
geluidhinder die ervaren wordt', zegt Maris. `Het eerste
experiment toont aan dat de geluidhinder duidelijk lager wordt
ervaren onder rechtvaardige dan onder neutrale condities, maar
alleen bij geluid van 70 dB. Bij geluid van 50 dB is er geen
verschil. In het tweede experiment blijkt dat de geluidhinder
onder onrechtvaardige condities duidelijk als hoger wordt
ervaren dan onder rechtvaardige condities, ongeacht het
geluidniveau.'
Respect
Als je mensen inspraak geeft, geef je controle. De invloed van
controle op hinder is niet nieuw. Het is al lang bekend dat je
minder last hebt van herrie uit je eigen radio, omdat je zelf
aan die knop kan draaien, dan wanneer de radio van de buurman
lawaai staat te maken. Het effect van rechtvaardigheid heeft
ook met respect te maken: rekening houden met elkaar. Als de
buurman respect toont voor jouw belangen, heb je minder last
van zijn herrie.
Afbeelding: Blootstelling aan een door een ander veroorzaakte
hinder is wel een sociale ervaring. De cartoons zijn speciaal
voor het proefschrift gemaakt door Beatrijs van den Bos.
Burengerucht
Maris vindt het opmerkelijk dat in de gehele problematiek rond
de geluidoverlast van Schiphol de sociale kant van geluidhinder
geen enkele rol lijkt te spelen. `Het beleid focust zich op
decibellen. Het gaat echter niet alleen om de geluidbelasting,
maar ook om hoe de herriemaker zich ten opzichte van de
gehinderde opstelt. Die sociale kant vind je wel terug op
overheidsites over burengerucht. Daar zie je allerlei tips van
hoe je een betere relatie met je buren kunt opbouwen om zo
geluidhinder te verminderen, maar als het gaat om Schiphol is
het blijkbaar erg lastig te beseffen dat het iets sociaals is
en om daar dan naar te handelen.'
Aanbeveling
Haar aanbeveling aan de beleidsmakers in de discussie rond de
geluidoverlast van Schiphol, is dan ook om zich bewust te
worden van die sociale kant van hinder. `Als beleidsmaker ben
je een soort herriemakende buurman. Het is belangrijk om te
beseffen dat de procedurele kant van je beleid als
onrechtvaardig ervaren kan worden. Dat moet je serieus nemen,
anders neemt de hinder toe. De sociale psychologie biedt
aanknopingspunten hoe je beleid procedureel rechtvaardig maakt.
Het is aannemelijk dat die sociale kant ook een rol speelt bij
andere kwesties in de ruimtelijke ordening, zoals bv.
lichtvervuiling of ontpoldering.'
(9 december 2008/SH)
9/12/2008
Universiteit Leiden