Gemeente Lansingerland
Nieuwjaarstoespraak burgemeester Ewald van Vliet
Ewald van Vliet
Trendbreuken op weg naar 2040
De nieuwjaarsreceptie op vrijdag 2 januari was druk bezocht. Zon 300
mensen maakten van de gelegenheid gebruik om het gemeentebestuur een
gelukkig Nieuwjaar te wensen.
Burgemeester Ewald van Vliet ging in zijn nieuwjaarstoespraak in op
een aantal trends die tot 2040 het aanzien van de wereld zullen
veranderen. Deze trends hebben ook invloed op de gemeente
Lansingerland. De burgemeester begon zijn toespraak met een
nieuwjaarswens:"Namens het gemeentebestuur van Lansingerland wil ik u
allereerst gezondheid, persoonlijk en zakelijk succes en saamhorigheid
toewensen voor 2009." Hij stond even stil bij het belangrijke werk van
de vele vrijwilligers en memoreerde dat hij pas geleden de 91 jarige
mijnheer Neelman een Koninklijke onderscheiding mocht opspelden.
"Mijnheer Neeleman verrichtte al vrijwilligerswerk toen ik nog geboren
moest worden."
De eerste trendbreuk die hij noemde, is het huidige geringe vertrouwen
in de financiële sector. "Ook voor Lansingerland heeft dit gevolgen,
die vragen om flexibiliteit zonder daarbij te vervallen in ad hoc
beleid of paniekvoetbal. Gelukkig worden er in Laningerland nog wel
woningen verkocht, maar helaas niet zoveel als we zouden willen. Dit
jaar moeten we ons bezinnen op de consequenties van deze ontwikkeling,
ook in financieel opzicht. Marktgericht bouwen en voldoende woningen
voor starters en senioren is het devies."
Een andere trendbreuk die de burgemeester voorzag is die van
kleinschalig naar grootschalig. "De wereldbevolking groeit snel tot 9
miljard in 2050 tegen 6,6 miljard nu. De effecten van deze enorme
groei op het gebruik van voedsel, water, grondstoffen en energie
vormen de werkelijke bestuurlijke uitdagingen voor de komende
decennia. Ook de Nederlandse bevolking blijft groeien, van 16,5
miljoen nu naar 17,5 miljoen in 2040. Deze cijfers zijn van belang
voor Lansingerland. Onze gemeente ligt in de frontlinie van de
verstedelijking van Rotterdam en Den Haag en blijft de komende jaren
één van de sterkst groeiende gemeenten in Nederland. Al in 2009 zal de
discussie over de toekomst van het bestuur van de stadsregio gevoerd,
waarbij een discussie over de agglomeratiegemeenten en de
verantwoordelijkheden en positie van de provincie niet uit kan
blijven."
Duurzaamheid
Een tweede trend is die van verspilling naar duurzaamheid. "Fossiele
brandstoffen worden in een alarmerend tempo opgebruikt. Overal ter
wereld zoeken mensen naar alternatieve energiebronnen. Ook voor
Lansingerland heeft dit gevolgen. De glastuinbouw zal zich in enkele
decennia moeten omvormen van grote energieconsument naar
energieproducent. "Maar," zo vindt Van Vliet "de verspilling zal op
alle fronten moeten stoppen."
De derde trendbreuk is die van individualisme naar collectivisme. Hij
ging daarbij in op het te ver doorgeschoten individualisme. Dit uitte
zich onder meer met Oud en Nieuw in het vernielen in Bergschenhoek
winkels en scholen. "Wanneer maken we collectief duidelijk dat dit
onacceptabel is, stellen we weer duidelijke maatschappelijke grenzen?"
Van ideologie naar pragmatisme was de volgende. Hij haalde hiervoor
een interview aan van de Sloveense filosoof en socioloog Slavoj Zizek
uit Trouw van 5 oktober 2008. "Zizek constateerde dat wij geen enkel
`verhaal' meer hebben. Er gebeurt van alles en het ontbreekt ons aan
een goede benadering. Niet alleen hebben we niet de juiste antwoorden,
we hebben niet eens de juiste vragen. Dit jaar moet ook Lansingerland
zich de juiste vragen stellen."
"Trouwens," zo zei hij tot slot, "ik word ziek van het woord crisis.
Natuurlijk, de financieel economische situatie is ernstig. Het wordt
vast geen eenvoudig jaar, maar zou het niet gezond zijn om lessen te
trekken uit deze situatie? Een dag zonder crisis in de krant, op de TV
of op de radio. Dat zou pas een trendbreuk zijn! In Lansingerland
blijven we positief naar de toekomst kijken, ook in 2009."
Voor de volledige Nieuwjaarstoespraak kunt u hieronder verder lezen.
---
Dames en heren,
Trendbreuken op weg naar 2040
Hartelijk welkom in het bestuurcentrum in Bleiswijk. Namens het
gemeentebestuur van Lansingerland wil ik u gezondheid, persoonlijk en
zakelijk succes en saamhorigheid toewensen voor 2009. Lansingerland
bestaat twee jaar
en begint steeds duidelijker vorm te krijgen. Veel vrijwilligers
besteden een groot deel van hun kostbare tijd aan tal van
vrijwilligersactiviteiten op het terrein van sport, welzijn en
cultuur. Pas mocht ik de heer Neeleman een Koninklijke onderscheiding
opspelden in De Leeuwerik. Het was al wat vol op het revers van de
heer Neeleman, maar deze onderscheiding ontbrak nog. Meneer Neeleman
verrichte al vrijwilligerswerk toen ik nog geboren moest worden en
doet dat nog steeds. Geweldig!. Na afloop van mijn nieuwjaarsrede zal
ik namens de jury de vrijwilligersprijzen 2008 uitreiken.
Dit jaar presenteert de gemeente Lansingerland haar visie `Op weg naar
2040'. Bij aanvang van het nieuwe jaar wil ik dit thema eens plaatsen
in een breed perspectief, iets waar we wellicht door de waan van alle
dag soms te weinig aan toe komen.
De uitzonderlijke ontwikkelingen in het afgelopen jaar nopen tot een
herbezinning op ons handelen en op mondiale ontwikkelingen die
rechtstreeks hun invloed doen gelden op onze lokale gemeenschap. Vorig
jaar werd de term `glokalisering' meerdere keren gehanteerd, wanneer
de paradox werd beschreven tussen de onmiskenbare
globaliseringprocessen enerzijds en de toenemende focus op de
kwaliteit van de eigen leefomgeving en de directe eigen belangen
anderzijds. De vraag is of we door de turbulentie van de
ontwikkelingen, grotere ontwikkelingen wel op juiste waarde weten in
te schatten of dat we ons teveel laten leiden door incidenten en de
-vaak emotioneel geladen- kwalificaties die hier aan worden verbonden
in de media.
We leven daadwerkelijk in bijzondere tijden. Bij het opstellen van
onze toekomstvisie `Op weg naar 2040' hebben wij ons zelf meerdere
keren de vraag gesteld of we niet teveel de tendensen uit het heden
aan het extrapoleren zijn naar de toekomst en te weinig rekening
houden met trendbreuken. Ook de recente geschiedenis laat zien dat
trendbreuken vaak pas worden onderkend op het moment dat ze zich
voltrekken. Wie herinnert zich niet het uiteenvallen van de voormalige
Sovjet Unie, de razendsnelle introductie van internet (kunt u zich
voorstellen dat u 15 jaar geleden helemaal nog geen e-mail kende?) en
van recenter datum het groeiende inzicht in de wereldwijde
klimaatverandering en de verstrekkende consequenties die dit met zich
mee kan brengen? En wie had een jaar geleden de omvang, snelheid en
impact van de kredietcrisis voorzien? Ook voor Lansingerland brengt
het gebrek aan vertrouwen in de financiële sector gevolgen met zich
mee. De inkt van de begroting is nog maar net droog of nieuwe
ontwikkelingen dienen zich aan. Het vraagt om flexibiliteit, zonder
daarbij te vervallen in ad hoc beleid of zelfs paniekvoetbal.
Gelukkig worden in Lansingerland nog wel woningen verkocht, maar
helaas lang niet zoveel als dat wij zouden willen. Dit jaar moeten we
ons bezinnen op de consequenties van deze ontwikkeling, ook in
financieel opzicht. Marktgericht bouwen en voldoende woningen voor
starters en senioren is voor komende jaren het devies en een
voorzieningenniveau dat gelijk tred houdt met de feitelijke groei van
onze gemeente en niet de te verwachten groei.
Juist bij de overgang van 2008 naar 2009 lijkt het goed eens stil te
staan bij wat meer grootschalige ontwikkelingen en even met enige
afstand te kijken naar tendensen, trendbreuken en lange termijn
perspectieven. Wellicht kunnen we actuele ontwikkelingen beter duiden
wanneer we ze in een bredere context weten te plaatsen.
Ik wil vijf trendbreuken of tendensen benoemen:
1. van kleinschalig naar grootschalig
2. van verspilling naar duurzaamheid
3. van individualisme naar collectivisme
4. van ideologie naar pragmatisme
5. van ongezond naar gezond leven
1. van kleinschalig naar grootschalig.
We leven in een tijd waarin de mensheid exponentieel groeit. In 1960
woonden op de wereld nog maar 3 miljard mensen. Nu, 49 jaar later,
zijn dat er 6,6 miljard en in 2050 zullen dat er meer dan 9 miljard
zijn. Een verdrievoudiging in minder dan een eeuw! De impact van een
dergelijke exponentiële groei mag niet worden onderschat. De effecten
op het gebruik van voedsel, water, grondstoffen en energie vormen de
werkelijke bestuurlijke uitdagingen voor de komende decennia, om nog
maar te zwijgen over wereldwijde migratiestromen en toenemende
risico's op het terrein van de volksgezondheid, waarbij ik tevens doel
op een stijgend risico op het ontstaan van een pandemie.
Ook de Nederlandse bevolking zal op weg naar 2040 blijven groeien.
Volgens de meest recente cijfers van het CBS groeit de Nederlandse
bevolking van 16,5 miljoen nu naar 17,5 miljoen in 2040 als gevolg van
het feit dat we gemiddeld langer in leven blijven en de voortdurende
immigratie. Het lijken misschien grote en abstracte cijfers, waarvan u
zich wellicht zelfs afvraagt of dit nu direct relevant is voor
Lansingerland. Mijn stellige overtuiging is van wel. Wanneer we de
ontwikkeling op kaartbeelden tussen 1900 en nu met tussenpozen van 10
jaar naast elkaar leggen, zien we een verstedelijking in de
Zuidvleugel van de Randstad, waarbij de dubbelstad Rotterdam-Den Haag
aan elkaar aan het groeien is, waarbij Lansingerland momenteel in de
frontlinie van deze verstedelijkingsgroei ligt. Laat u niet afleiden
door een tijdelijk lager bouwtempo of zelfs een mogelijke correctie
van de te hoog opgelopen woningprijzen als direct gevolg van schaarste
op de woningmarkt, met name in de Randstad, en ons systeem van
hypotheekrente aftrek.
Lansingerland blijft de komende jaren één van de sterkst groeiende
gemeenten in Nederland en wordt daardoor steeds meer onderdeel van het
stedelijk netwerk. Deze ontwikkeling zal tevens leiden tot discussies
over de gewenste bestuurlijke schaal van gemeenten, maar zeker ook van
het middenbestuur. Al in 2009 zal de discussie over de toekomst van
het bestuur van de stadsregio worden gevoerd, waarbij ik u voorspel
dat een discussie over een mogelijke agglomeratiegemeente en een
discussie over de verantwoordelijkheden en positie van de provincie
niet uit kan blijven. Het is raadzaam dat wij ons gedegen op een
dergelijke discussie prepareren.
Maar de tendens van kleinschalig naar grootschalig zal ook op andere
terreinen waarneembaar zijn: tuinbouwbedrijven die gaan fuseren,
internationalisering van de handel en ook de detailhandel zal niet aan
schaalvergroting en brancheverbreding (of vervaging, zo u wilt) kunnen
ontkomen.
2. van verspilling naar duurzaamheid.
De hoge olie- en gasprijzen waar we in 2008 kortstondig mee te maken
kregen, zijn een waarschuwing voor wat ons de komende decennia te
wachten staat. Fossiele brandstoffen zijn per definitie eindig en
worden in een alarmerend tempo verbruikt. Komend decennium bereiken we
naar verwachting de piek van de `Hubbert Curve', het punt in de
geschiedenis waarop de gezamenlijke wereldproductie van olie de
maximale capaciteit bereikt. Combineer dit met de stijging van de
vraag die op lange termijn verwacht kan worden en het beeld wordt
duidelijk: de wereldwijde vraag zal het aanbod structureel gaan
overstijgen. Niet voor niets zetten steeds meer landen in op
alternatieve energiebronnen. De noodzaak hiertoe wordt nog eens
versterkt door de effecten op het milieu van het massale gebruik van
fossiele brandstoffen. Zowel voor bedrijven als particulieren wordt de
omschakeling van fossiele naar duurzame energiebronnen de komende
decennia noodzakelijk. Dit is een complex en langdurig proces. Jeremy
Rifkin beschrijft in `The Hydrogen Economy' een lonkend perspectief
voor het gebruik van waterstof als energiebron. Maar deze transitie
zal wellicht meer dan 50 jaar in beslag nemen. In de tussentijd zullen
kolen, kernenergie, zonne- en windenergie en biobrandstoffen aan
belang winnen. Ook voor Lansingerland betekent de noodzakelijke
energietransitie een grote omslag in het denken. De glastuinbouw zal
zich in enkele decennia moeten omvormen van grote energieconsument
naar energieproducent en daarbij doel ik niet op WKK's. Alternatieve
energiebronnen, zoals warmte-koude opslag, aardwarmte en zonne-energie
via schermdoeken zullen snel aan belang winnen. Dit is ook
noodzakelijk om de variabele kosten, die energie voor de
tuinbouwsector zijn, beter te beheersen. Gezien de geringe
internationale stabiliteit en de zorg die dit met zich meebrengt over
leveringsgaranties op middellange termijn, is het óók vanuit dit
oogpunt van belang om meer zelfvoorzienend te worden op het gebied van
energie.
Maar de verspilling is veel breder: grondstoffen worden nog teveel
verbruikt in plaats van hergebruikt, de enorme afvalstromen stellen
ons voor steeds grotere milieu opgaven en de snelheid waarmee zoet
water in de wereld wordt verbruikt, is zorgwekkend. Al in 1996
voorspelde de vice-voorzitter van de Wereldbank, Ismail Seregaldin dat
deze eeuw verschillende conflicten en oorlogen over zoet water zullen
ontstaan.
En wat te denken van overbevissing? In het tijdschrift Science van
November 2006 werd geconstateerd dat een derde van de wereldwijde
vissoorten was ingestort (minder dan 10% van de maximaal geobserveerde
aantallen per soort) en dat in 50 jaar tijd dit -bij ongewijzigd
beleid- voor vrijwel alle vissoorten zal gelden. En zo zou ik door
kunnen gaan voor voedselproductie, grondgebruik en
milieuverontreiniging, maar de noodzaak van de tweede trendbreuk lijkt
me voldoende evident.
3. van individualisme naar collectivisme
De jaren zestig van de vorige eeuw vormde een kentering in het denken
over het individu. Het individuele belang werd steeds belangrijker en
collectieve belangen raakten steeds meer op de achtergrond. In de
decennia die daarop volgden werden de effecten van dit denken
maatschappelijk steeds zichtbaarder. In het politieke landschap heeft
een aardverschuiving plaatsgevonden. Klassieke, min of meer
collectieve ideologieën, hebben plaatsgemaakt voor het individu van de
politicus en de directe individuele belangen van mensen. NIMBY, NIVEA
en talloze belangenorganisaties. De publieke tribune bij een
raadsvergadering? Vijftien jaar geleden nog goed gevuld met
belangstellenden. Nu? Met belanghebbenden! Onderwerp op de agenda
behandeld? De zaal wordt direct verlaten.
In Nederland heeft de individualisering ook invloed uitgeoefend op
geloofsgemeenschappen. De traditionele verzuiling die maatschappelijk
waarneembaar was in het onderwijs, de sportverenigingen en de omroepen
is vervaagd. Vast omlijnde collectieve groeperingen hebben plaats
gemaakt voor diffuse netwerken, waarbij mensen in verschillende
maatschappelijke contexten actief zijn. De komst van internet heeft
dit proces nog eens versterkt. YouTube, MySpace, Hyves. Ik blog dus ik
besta. Aan de trend van individualisering lijkt geen einde te komen.
Of toch? Wie goed kijkt, neemt nieuwe collectieven waar.
Grootschaliger dan ooit. `An inconvienent truth' en wereldwijd
ontstaan `climate initiatives', `World of Warcraft' en -voornamelijk
pubers- opereren wereldwijd in een collectief virtueel netwerk. Kent u
de LAN-party's al? Ja, ook hier in Lansingerland. Nog een voorbeeld:
nog geen vier jaar geleden werkten de tuinbouwgemeenten individueel.
In minder dan vier jaar tijd ontstond Greenport(s) Nederland, een
collectief van 4 O's: ondernemers, overheden, onderwijs en onderzoek.
Sinds twee jaar participeert ook Lansingerland succesvol in dit nieuwe
collectief. Of wat te denken van `Samen voor Lansingerland?'.
De grenzen en uitwassen van het individualisme zijn in 2008 soms
pijnlijk duidelijk geworden. Bernard Madoff die voor ongeveer 50
miljard dollar als individu schade berokkent aan velen. Het was één
van de vele momenten vorig jaar waarbij ik me vertwijfeld afvroeg of
individualisering niet doorgeschoten is in hebzucht en
onverschilligheid. En dichter bij huis: winkels en scholen vernielen
met Oud en Nieuw in Bergschenhoek. Wanneer maken we collectief
duidelijk dat dit onacceptabel is? Wanneer stellen we collectief weer
duidelijke maatschappelijke grenzen en spreken we ook ouders aan op
hun opvoedkundige verantwoordelijkheid? De overheid en de politie
kunnen het niet alleen.
4. van ideologie naar pragmatisme
Op 5 oktober 2008 verscheen een interessant artikel van de Sloveense
filosoof en socioloog Slavoj Zizek in Trouw. Hierin verklaarde hij dat
de huidige financiële crisis het begin is van een gevaarlijke tijd,
waarin grote verhalen hebben afgedaan. "Het links-liberale verhaal van
de verzorgingsstaat, het postmoderne verhaal van `de derde weg', het
neoconservatieve verhaal en het Marxisme. Onzekerheid en pragmatisme
hebben de plaats ingenomen van ideologieën." Zizek constateert in zijn
interview dat wij geen enkel `verhaal' meer hebben. "Waar staan we?
Welke kant gaan we op? Wat moeten we doen? We hebben te maken met
fundamentele vragen: is het kapitalisme van blijvende aard? Zijn er
duidelijke grenzen aan het kapitalisme? Kunnen wij ons een
burgerbeweging voorstellen die niet democratisch is? Hoe moeten wij op
de juiste manier reageren op ecologische veranderingen? Wat betekenen
de ontwikkelingen in de biogenetica? Er gebeurt van alles en het
ontbreekt ons aan een goede benadering. Niet alleen hebben we niet de
juiste antwoorden, we hebben niet eens de juiste vragen."
Dit jaar moet ook Lansingerland zich de juiste vragen stellen.
Verandering en flexibiliteit zijn daarbij sleutelbegrippen, maar ook
behoedzaamheid. Behoedzaamheid voor te snelle of zelfs verkeerde
conclusies.
5. van ongezond naar gezond leven
De laatste trendbreuk die ik u wil voorleggen is van een andere orde,
maar zo vlak na de feestdagen één die wellicht velen zal aanspreken.
Gezond leven. Nu klinkt `Mens sana in corpore sana' niet bepaald
nieuw. Hoe kan hier dan sprake zijn van een trendbreuk? Is u iets
opgevallen de laatste tijd in supermarkten? Twee logo's: `Ik kies
bewust' en het `gezonde keuze klavertje' van een grote
supermarktketen. Een snel groeiend aantal producten die een bijdrage
levert aan onze gezondheid vindt zijn weg naar de schappen. En we
kopen ze ook steeds meer. En roken? Begin jaren 60 van de vorige eeuw
was roken voor de `echte man of vrouw' bijna een must. Internationaal
is het draagvlak voor roken echter razendsnel aan het afbrokkelen en
verandert de maatschappelijke waardering in maatschappelijke
afkeuring. Wat u er ook van vindt, roken in openbare gebouwen en
horecagelegenheden is niet meer toegestaan.
Obesitas. Kende u het woord 10 jaar geleden? Nu kan je geen lifestyle
magazine open slaan of het wordt gepresenteerd als één van de grootste
problemen van deze tijd. Onze voedingsgewoonten en gebrek aan beweging
hebben diabetes type 2 tot één van de snelst stijgende volksziekten
gemaakt. Wist u dat sinds 2005 het ministerie van VWS daarom diabetes
tot een speerpunt van het beleid heeft gemaakt?
Alcoholmatiging, vettax, Jamie Oliver met zijn strijd voor gezond eten
op Engelse scholen, fijnstof, elektromagnetische velden;
gezondheidsissues vormen een toenemend ijkpunt en niet alleen bij
overheden. Ik voorspel u dat gezondheid een leidend thema wordt de
komende jaren, met een groeiende bemoeizucht van overheden, werkgevers
en zorgverzekeraars, tot u er ziek van wordt. Eh, nee, dat natuurlijk
nu net weer niet. Trouwens, weet u waar ik ziek van word de laatste
tijd? Tientallen keren het woord crisis horen per dag. Natuurlijk, de
ernst van de financieel economische situatie mag niet worden
onderschat. Het wordt vast geen eenvoudig jaar, maar zou het niet
gezond zijn om lessen te trekken uit deze situatie, het hoofd koel te
houden en pragmatisch om te gaan met de zaken die op ons afkomen? Een
dag zonder crisis in de krant, op de TV of op de radio. Dat zou pas
een trendbreuk zijn! In Lansingerland blijven we gelukkig positief
naar de toekomst kijken, ook in 2009. Laten we daar het glas maar op
heffen. `Gezondheid!', zou ik zeggen.