Tjalie Robinson, biografie van een Indo-schrijver
Schrijven zoals je praat. Dat was volgens Tjalie Robinson het
geheim. In directe spreekstijl, maar zonder stoplappen of
onderbrekingen. Hij gaf dit advies aan een
leerling-verslaggever bij de krant Nieuwsgier in Jakarta.
Tjalie Robinson zelf was daar journalist van naam met zijn
wekelijkse columns. In deze `Piekerans van een straatslijper'
riep hij de sfeer op van zijn zwerftochten over straat en
beschreef hij gewone bijzondere mensen die hij daar tegenkwam.
Twee culturen
Schrijven zoals je praat, daarmee schop je het ver als Indische
jongen in Indië en later in Nederland. Daar ontpopte de
journalist zich tot schrijver onder het pseudoniem Vincent
Mahieu, zoals Tjalie Robinson zijn pseudoniem was als
journalist. Deze Indische jongen heette eigenlijk Jan Boon,
zoon van een Hollandse vader en een Indische moeder, geboren in
Nijmegen en opgegroeid in een lagere sociale laag van een
KNIL-militair in Indië. Zelf noemde hij zich het liefst een
verteller. Hij vertelde graag over zijn jeugd in Indië in de
jaren twintig van de vorige eeuw. Over Indische jongens en
meisjes, die vanwege hun genen in één lichaam twee culturen
verenigen. Met het verhaal `Didi' uit de verhalenbundel Tjies
(1958) sleepte Tjali Robinson als debutant direct een
Nederlands/Vlaamse literaire prijs in de wacht.
In één klap bekend
De stad Amsterdam kende hem de novelleprijs toe. De
bijbehorende oorkonde kreeg hij in het televisieprogramma
Anders dan anderen. Daarin was hij de gast waarom de uitzending
draaide, terwijl familie en vrienden hun zegje deden. Nederland
wist in één klap wie Jan Boon was. Naar verluidt gebruikte hij
zijn charmes om met het lot van de Indische gemeenschap de
harten in de Hollandse huiskamers te raken. Dat kwam goed uit
voor de spijtoptanten. Deze Indische Nederlanders hadden na de
onafhankelijkheid van Indonesië gekozen voor het Indonesisch
staatsburgerschap en wilden alsnog naar Nederland.
Anak Betawie
Tjalie Robinson was sportjournalist, columnist, schrijver,
pleitbezorger van spijtoptanten, hoofdredacteur van zijn eigen
tijdschrift TongTong, motor achter de Pasar Malam in Den Haag
en oprichter van een Indische cultuurkring. Al die activiteiten
dienden de Indische cultuur en het Indische bewustzijn. Maar
dan niet de Indo in de clichérol. Hij noemde zich een anak
Betawie, een kind van Batavia, en voelde de twee verterende
vuren van de tropen in zich; die van het verderf en die van de
roekeloze levensdrang. Hij stond voor de branie van de
zelfbewuste trotse Indo, dichtbij de natuur, fysiek en mentaal
gehard, niet bang voor een vechtpartij en liefhebber van de
jacht. De titel van de verhalenbundel Tjies had hij ontleend
aan de Tjies, het eerste wapen dat hij van zijn vader had
gekregen toen hij naar de hbs in Batavia ging.
Dramatisch hoogtepunt
Robinsons kostje in Nederland leek gekocht met zijn tweede
bundel Tjoek in 1960. Tjoek is een verbastering van Choke, een
jachtgeweer met een versmalde loop waarmee het beter richten en
doden is. Gevierd als schrijver, bemind door de Indische
gemeenschap; 1960 was zijn finest moment. Een dramatisch
hoogtepunt, want hetzelfde jaar luidde de ommekeer in. Dat laat
de Leidse hoogleraar Sociale geschiedenis Willem Willems zien
in `Tjalie Robinson, biografie van een Indo-schrijver'. Het
drama van een multitalent, dat zich voor een keuze gesteld zag.
Hij was schrijver in hart en nieren en onder alle
omstandigheden, én hij was de stem van de Indische identiteit.
Staan voor wie je bent, niet marchanderen; deze karaktertrek
gaf de doorslag.
Bestaansrecht
Tjalie, zoals Willems hem bij voorkeur noemt, kreeg alom
waardering voor zijn schrijfstijl. Maar zijn onderwerpen uit de
macho Indo-wereld vielen toch niet helemaal in goede
Nederlandse aarde. Kwam je aan de schrijver dan kwam je aan
Tjalie en zijn Indische wortels, aan zijn bestaansrecht.
Acceptatie van de schrijver kon niet bestaan zonder acceptatie
van de cultuur waarin die was opgegroeid. De schrijver Vincent
Mahieu verschoof naar de achtergrond ten gunste van de
journalist Tjalie, met de achternaam Robinson van zijn Indische
moeder. Een kwestie van focus. Tjalie Robinson was de stem van
Indisch Nederland. Willems ziet een voorafspiegeling van het
debat van de multiculturele samenleving. Tjalie hield het
Indisch bewustzijn wakker, of schudde het zo nodig wakker in
Nederland en daarbuiten.
Kiezen
De Indo-schrijver maakte het milieu van de Indo bijna
zintuiglijk waarneembaar met levende taal en schrijven vanuit
de ervaring zelf. De historicus sleept de lezer mee op avontuur
met een even eigenzinnig als getalenteerd Indo-schrijver in een
tijd waarin Indo's keuzes moesten maken. Wie kiest verraadt,
wist Tjalie Robinson. De keuze voor de lezer is een stuk
simpeler: waar te beginnen? Bij het verzamelde werk van Tjalie
Robinson of bij de biografie van Willems, bij de literatuur of
de geschiedenis.
Meer lezen, luisteren en kijken over Tjalie Robinson
+ Biograaf Willem Willems in een aflevering van het
televisieprogramma Boeken
+ Historicus Willem Otterspeer: schrijven met je vuisten
(13 januari 2009/Mardet van Gennip)
13/1/2009
Universiteit Leiden