Voedsel en Waren Autoriteit

Verslag seminar 'Innovatieve producten en levensmiddelen in 2015'

15 januari 2009 - nieuwsbericht

Op de website van de Voedsel en Waren Autoriteit is het verslag geplaatst van het seminar van 12 november 2008 met als thema 'Innovatieve producten en levensmiddelen in 2015'. Bureau Risicobeoordeling van de VWA organiseerde dit seminar samen met innovatie-adviesbureau Neo Fumane. Het seminar is een onderdeel van een toekomstverkenning van bureau Risicobeoordeling. Het doel was discussie te voeren over mogelijke risico's van innovaties en de producten die binnen niet al te lange tijd op de markt zouden kunnen komen.

Verslag seminar 'Innovatieve producten en levensmiddelen in 2015'

Bureau Risicobeoordeling van de Voedsel en Waren Autoriteit organiseerde op 12 november jl. samen met innovatie-adviesbureau Neo Fumane een seminar met het thema 'Innovatieve producten en levensmiddelen in 2015'. Dit thema is gerelateerd aan een van de taken van bureau Risicobeoordeling, het signaleren van nieuwe risico's op het gebied van productveiligheid, voedselveiligheid en diergezondheid. Het seminar is een onderdeel van een toekomstverkenning van bureau Risicobeoordeling. Het doel was om een discussie te voeren over mogelijke risico's van innovaties en de producten die binnen niet al te lange tijd op de markt kunnen komen. Neo Fumane presenteerde de uitkomsten van de Technology Assessment die in dit kader is uitgevoerd. De genoemde voorbeelden van innovatieve producten waren het uitgangspunt van een discussie die plaatsvond tussen wetenschappers op vier belangrijke terreinen (energie, chemische technologie, biotechnologie en consumentenelektronica), de VWA en belangstellenden van andere overheden, universiteiten, bedrijven en wetenschappelijk instituten.

In het ochtendprogramma stond de Technology Assessment centraal. Voorafgaand aan zijn presentatie toonde innovatie-adviseur ir. Tom Verheijen van Neo Fumane een fraaie compilatie van sciencefictionfilms die de toekomst verbeelden met allerlei innovatieve producten. Hij liet hiermee zien dat veel productideeën uit het 'verleden van de toekomst' nu niet meer zo onvoorstelbaar zijn als tien tot dertig jaar geleden. Wat eens sciencefiction was, kan dus zomaar werkelijkheid worden. Vervolgens presenteerde hij de uitkomsten van de Technology Assessment1 met tal van voorbeelden van innovatieve producten en levensmiddelen die nu in de ontwikkelfase zijn en mogelijk op de markt komen. Innovatieve producten zijn gedefinieerd als conceptueel nieuwe producten, die bestaan uit de toepassing van nieuwe technologie voor een nieuwe markt. Uiteraard zijn er verschillende gradaties van innovativiteit, maar een echt innovatief product is geen vervanging van een bestaand product, maar een product dat als het ware een nieuwe markt creëert met behulp van nieuwe technologie. Voorbeelden zijn de magnetron, sms, internet en probiotica. Kenmerkend voor innovatieve producten is dat ze technologisch vernieuwend zijn en voor de gebruiker meer mogelijkheden opleveren, dankzij productfuncties die aanhaken op consumentenbehoeftes in diverse verbanden en situaties. In de presentatie is kort ingegaan op de methode die is gebruikt om aan de ene kant marktontwikkelingen en aan de andere kant technologische ontwikkelingen in kaart te brengen. De combinaties van deze twee gebieden vormen het speelveld van potentiële innovaties. Aan de hand van een gestructureerde analyse zijn vijftien productdeelgebieden in kaart gebracht die dynamisch en groeiend zijn en waarvan verwacht wordt dat nieuwe technologische ontwikkelingen een grote invloed zullen hebben. Voorbeelden zijn zuivelproducten, functional foods, speelgoed, informatieverwerkende apparaten zoals computers, audiovisuele apparatuur, medische apparaten voor thuisgebruik, etc. Daarnaast is een groot aantal technologieën in kaart gebracht waarvan wordt verwacht dat ze binnen vijf à tien jaar worden toegepast in consumentenproducten en levensmiddelen. Deze zijn samengevat in achttien deelgebieden, waaronder energieopslag en -conversie, (bio)chemie, informatieverwerking, (bio)elektronica en draadloze communicatie.


1 voor verdere informatie met betrekking tot de informatie in de Technology Assessment of de presentatie kunt u zich wenden tot Tom Verheijen - tom@neofumane.nl / www.neofumane.nl

Om de ontwikkelingen op productgebied en technologie te illustreren zijn veel voorbeelden gegeven via een unieke presentatiemethode. Daarin zijn technologische ontwikkelingen ingedeeld in verschillende clusters van mogelijke toepassing in productgebieden. Kenmerkende voorbeelden van deze clusters zijn 3D printtechnologieën, 3D visualisatie, flexibele beeldschermen, nano-oplosbare deeltjes, biosensoren, regeneratieve stoffen en spectrografische apparaten. waarvan ook enkele voorbeelden in videoclips werden getoond.
Aan het eind van de presentatie over de Technology Assessment is kort ingegaan op een eerste inschatting van de waarschijnlijkheid van verspreiding op de markt en de complexe factoren die daarbij een rol spelen. Ook zijn enkele risicoaspecten in relatie tot de onderzochte technologische ontwikkelingen naar voren gebracht.

Het middagprogramma was volledig gewijd aan discussie over de mogelijke risico's van nieuwe technologieën en innovatieve producten die in de nabije toekomst verkrijgbaar kunnen zijn. De discussie was opgedeeld in de vier thema's: energie, chemische technologie, biotechnologie en consumentenelektronica. Elk thema werd ingeleid door een van de panelleden. De discussie met professor Veringa (Universiteit Twente, Technische Universiteit Eindhoven, Universiteit Helsinki) ging in op de vraag welke nieuwe soorten energiedragers in de toekomst voor consumentenproducten worden toegepast. De discussie over brandstof voor auto's werd niet gevoerd, omdat verkeersvoertuigen buiten het toezichtdomein van de VWA vallen. Professor Veringa verwachtte niet veel van de opkomst van waterstoftechnologie voor consumententoepassingen, vanwege de risico's van opslag en de brandbaarheid ervan. Hij acht het waarschijnlijker dat er nieuwe typen batterijen op de markt komen met grotere opslagcapaciteit door ontwikkelingen in de nanotechnologie. Ontwikkelingen in batterijtechnologie gaan erg hard, maar nog steeds onzekerheden wat betreft duurzaamheid en veiligheid. Ontploffings- of brandgevaar is reëel, zo bleek uit incidenten met batterijen met laptopcomputers. In oudere typen batterijen worden zeer toxische stoffen gebruikt. In nieuwere typen batterijen is dat verminderd, maar nog altijd is toxiciteit van batterijen een probleem. Energieopwekking via zonnecellen als alternatieve energiebron is ook besproken. Veringa's inschatting is dat zonnecellen in de eerstvolgende jaren niet verder komen dan een specifiek afgebakend deel van de markt, oftewel een nichemarkt, ondanks ontwikkelingen in de 'polymeergebaseerde zonnecel'. De verhouding tussen kosten en opbrengst is nog steeds ongunstig en het overheidsstimuleringsbeleid van de afgelopen jaren heeft de ontwikkeling sterk afgeremd. Nog veel uitzoekwerk is nodig. De energievraag in de toekomst wordt in de eerste plaats bekeken vanuit de vraag van beschikbaarheid en in de tweede plaats vanuit het veiligheidsvraagstuk. In de discussie met dr. Kok (RIKILT, Wageningen UR) stonden de risico's van biotechnologie in voeding centraal. Ethische en maatschappelijke thema's zijn alleen zijdelings besproken. Genetische modificatie wordt meer toegepast en het is onduidelijk hoe dit allemaal via verschillende ketens uiteindelijk terechtkomt bij de consument. Mogelijk risico's voor consumenten hebben te maken met eventuele allergieën. Uit laboratoriumonderzoek is een geval bekend met paranoten, waarbij met de genetische wijziging ook een bepaald gen is mee gekopieerd dat allergische reacties kan veroorzaken.

Dr. Kok redeneert dat voorzorg is geboden vanwege de onbekendheid met mogelijke risico's van genetische modificaties die kunnen optreden. Er is nog zo weinig bekend van biologische processen op genen-niveau. Een uitgebreid testprotocol voorafgaande aan de introductie van genetisch gemodificeerde organismen, afgekort ggo's, is noodzakelijk om die onzekerheid en onbekendheid terug te brengen. Nieuwe wijzen van modificatie richten zich op de inbreng van genmateriaal van soorten binnen de soortengrens (bijvoorbeeld sysgenese). Het opsporen van ggo's wordt hiermee echter moeilijker en vaak onmogelijk. Het risico op vermenging van ggo's en niet-ggo's wordt groter. Professor Eggink (Wageningen UR) gaf aan dat er op dit moment veel ontwikkelingen zijn op bioprocestechnologie (biomassa). Slechts enkele van deze ontwikkelingen zijn terug te zien consumentenproducten. Een noemenswaardig voorbeeld zijn toepassingen op het gebied van cosmetica. Bio-actieve stoffen zoals recombinant collageen worden gebruikt in huidverzorgingscrèmes waaraan claims worden toegedicht. Opvallend is dat hier zeer nieuwe technologie wordt toegepast en er maar beperkt wordt stilgestaan bij de mogelijke onverwachte consequenties. Professor De Wit (Radboud Universiteit) bracht de nuancering aan dat verschillende soorten nanotechnologie niet volledig nieuw zijn, maar wel sterk in ontwikkeling. Het zorgt voor mogelijke verbeteringen van bestaande producten, zoals verven zonder oplosmiddelen. De ontwikkeling van verven wordt sterk door de markt gedreven en deze markt is in het verleden vrij conservatief gebleken. Duurzaamheid speelt een belangrijke rol bij huidige ontwikkelingen. Verspilling wordt teruggedrongen door reststromen te gebruiken. De fase van succesvolle innovatie op laboratoriumschaal naar opschaling op fabrieksniveau kan veel tijd in beslag nemen, vanwege alle onverwachte effecten bij grootschalige fabricage in machines en installaties. Dr. Ortt (Technische Universiteit Delft) gaf een presentatie over de complexiteit van diffusie. Diffusie of verspreiding van producten op de markt is geen lineair proces, maar volgt verscheidene stadia van ontwikkeling, waarbij ook de snelheid van marktpenetratie varieert. Hij stelde de vraag of de VWA en het bureau Risicobeoordeling in het bijzonder zich moeten bezighouden met toekomstonderzoek of een organisatie moeten worden die zeer snel kan reageren op ontwikkelingen. De conclusie is allebei.

Dit blijkt onder meer uit de inzet van de VWA en bureau Risicobeoordeling op ontwikkelingen in de nanotechnologie. Begin 2008 heeft het bureau advies uitgebracht op dit onderwerp met als belangrijkste punt de noodzaak onderzoek te agenderen voor kennisontwikkeling over risico's. Bureau Risicobeoordeling leidt het deskundigenplatform nanotechnologie met als doel kennisdeling over pro-actief onderzoek naar risico's van nanodeeltjes. Tegelijkertijd worden voorbereidingen getroffen voor de eerste dossieronderzoeken bij producenten van consumentenproducten met nanodeeltjes. De presentatie van dr. Ortt steunde de gedachte dat ook op andere onderwerpen zowel toekomstonderzoek als snelle reactie op marktontwikkeling de meeste effecten in termen van consumentenbescherming kunnen worden geboekt.

Terugblikkend op de discussies kan worden vastgesteld dat belangrijke thema's aan bod zijn gekomen, zoals bijvoorbeeld duurzaamheid en veiligheid van batterijen, de onbekendheid van risico's van biotechnologie en de verwachting van de markt wat betreft chemische producten zoals verf. Veel verschillende deelnemers in de zaal vermengden zich in de discussie die door velen als zeer boeiend werd ervaren.