Partij van de Arbeid

'Nu of nooit!'

20-01-2009 05:00

20 januari sprak Wouter Bos bij een debat met econome en filosofe Noreena Hertz. 'Juist nu is leiderschap op wereldschaal nodig om over de eigen schaduw heen te springen, de grote globale problemen van deze tijd met elkaar te verbinden, traditionele stellingen te verlaten en met elkaar te verknopen wat lang van elkaar gescheiden was. Zoveel keus hebben we niet. Nu of nooit!'

'Een paar weken geleden was ik te gast op een symposium dat door president Sarkozy was georganiseerd over de stand van zaken in het kapitalisme: 'Nouveau monde, nouveau capitalisme'. Met regeringsleiders en Nobelprijswinnaars werd er een dag lang gepraat over de aard van de crisis van het kapitalistische systeem. Mij trof het hoe snel die discussie verschoof naar een discussie over financieel toezicht en regulering van financiële markten. Tony Blair vond dat ook terecht, hij zei 'Dit is in essentie een financiële crisis.'

Maar dat is het niet. Allereerst omdat als het zo zou zijn, we niet meteen over de toestand van het kapitalisme hoeven te gaan praten: we hebben het namelijk allemaal al eens eerder mee gemaakt, te beginnen met de tulpencrisis in het Nederland van de 17e eeuw. Natuurlijk, de schaal is nu groter, de economieën sterker met elkaar verbonden, maar het verschijnsel kenden we al. Komt bij dat een te sterke nadruk op toezicht en regulering tot de illusie leidt dat daarmee alle problemen kunnen worden opgelost. Niets is minder het geval. Hoe goed het toezicht en de regulering ook zullen moeten zijn, als individuele bankiers voor korte termijn gewin blijven gaan en als consumenten stelselmatig rendement boven risico stellen, dan lossen we het probleem niet echt op. Met andere woorden: de crisis is meer een morele dan een financiële crisis. Het hoort niet slechts te gaan over regulering en toezicht maar minstens zozeer over de balans tussen meer en genoeg, tussen duurzaamheid en snel gewin, tussen korte termijn en lange termijn, tussen matiging en hebzucht.

Diezelfde onbalans tussen verschillende waarden ligt ook ten grondslag aan de andere grote crises die het kapitalistisch systeem op dit moment uit evenwicht brengen, de energie- en klimaatcrisis enerzijds en de handels- en voedselprijzencrisis anderzijds. Ik durf de stelling aan dat die crises eigenlijk nog veel erger zijn, en fundamenteler, dan de financiële crisis. Al is het maar omdat we van financiële crises in ieder geval één ding zeker weten: hij gaat weer over. Altijd wordt er een bodem bereikt en daarna gaat het weer beter. Maar die zekerheid hebben we bij de klimaatcrisis en de voedselcrisis niet. De klimaatcrisis is niet cyclisch en wordt alleen maar erger. En de voedselcrisis is nooit weggeweest.

Een andere reden om somberder over de klimaatcrisis en de voedselcrisis te zijn dan over de financiële crisis, is dat internationale actie met een aanmerkelijk minder gevoel voor urgentie tot stand lijkt te komen. Wie de miljarden die nu door de hele wereld heen worden opgehoest en vooral het tempo waarin dat gebeurt- vergelijkt met wat er zoal wordt uitgetrokken voor klimaat en hongerbestrijding, komt al snel van een kouwe kermis terug.

Toch biedt deze driedubbele crisis ook kansen. Op eentje wil ik hier de nadruk leggen. Ik hoop het nooit meer mee te maken dat de wereld tegelijkertijd geteisterd wordt door een financiële crisis, een energie- en klimaatcrisis en een handels- en voedselcrisis. Maar nu het gebeurt moeten we het momentum wel benutten. Bijvoorbeeld omdat nu iedereen met iedereen om tafel zit. En juist in het combineren van de verschillende onderhandelingen schuilen kansen. Immers, landen die aan de ene onderhandelingstafel iets vragen, hebben aan een andere tafel iets te bieden. Van China en India willen we dat ze meer rekening houden met het klimaat in hun streven naar meer economische groei; zij willen van ons een betere toegang tot de wereldhandel. Wij willen van een aantal zich ontwikellende economiën dat zij hun rente- en wisselkoersbeleid aanpassen, zij willen een grotere zeggenschap in instituties als Wereldbank en IMF. Wij willen een eerlijke verdeling van de olie, zij willen een eerlijke verdeling van het voedsel. Juist nu is leiderschap op wereldschaal nodig om over de eigen schaduw heen te springen, de grote globale problemen van deze tijd met elkaar te verbinden, traditionele stellingen te verlaten en met elkaar te verknopen wat lang van elkaar gescheiden was. Zoveel keus hebben we niet. Nu of nooit!'

Wouter Bos, minister van Financiën.

Dit is een bewerkte en verkorte versie van een inleiding die Bos
dinsdag hield in Brussel bij een debat met Noreena Hertz.