Universiteit Leiden

Eredoctor Susan Fiske middelpunt van colloquium over stereotypering en intergroepsrelaties

De dag na de benoeming van prof.dr. Susan Fiske tot eredoctor tijdens de diesviering, organiseert de Faculteit der Sociale wetenschappen een colloquium rond deze psycholoog. In dit colloquium wordt onderzoek gepresenteerd waarbij het klassieke probleem van stereotypering met nieuwe methoden (zoals neuro-imaging en cardio-vasculaire indicatoren) wordt onderzocht.

Susan Fiske: hoe kijken mensen naar andere mensen? Mensen kijken
Susan Fiske is hoogleraar psychologie aan Princeton University, in de Verenigde Staten. Wat haar al jaren bezig houdt is hoe mensen naar andere mensen kijken. Ze heeft hierover een klassiek studieboek geschreven, en een aantal invloedrijke publicaties op haar naam staan. Deze gaan over stereotypering en discriminatie. en hoe machtsverschillen daarbij een rol spelen. Hiernaast heeft ze ook een aantal meer praktische problemen onderzocht. Bijvoorbeeld: hoe kijkt men in verschillende landen tegen Amerika aan en wat zijn de verwachtingen van nucleaire oorlogsvoering? Ze heeft ook gepubliceerd over politieke overtuigingen, gevoelens van dreiging onder joden en arabieren in Israel, en over beeldvorming rond presidenten. Getuige-deskundige
Fiske heeft zich ook begeven in de forensische psychologie. Ze was de eerste die als getuige-deskundige wetenschappelijke inzichten omtrent de werking van stereotype beeldvorming inbracht in een anti-discriminatie rechtszaak. Het betrof de zaak Ann Hopkins versus Price-Waterhouse Coopers. Hopkins mocht verwachten op grond van haar prestaties partner te worden bij dit consultancy-bedrijf maar werd afgewezen. Ze merkte dat het feit dat ze een vrouw was, daarbij een rol speelde. Fiske wist de rechters ervan de te overtuigen dat stereotypering een bewijs is voor discriminatie. Niet alleen discriminatie
Bijzonder in deze zaak was ook dat de rechters de eis op grond van discriminatie toewezen, terwijl discriminatie niet de enige reden was waarom Hopkons werd afgestemd als partner. Hopkins kon na jaren procederen uiteindelijk toch als partner aan de slag bij Price-Waterhouse Coopers. In de afgelopen jaren heeft Fiske haar kennis op dit gebied ook met succes ingebracht in politieke besluitvorming rond anti-discriminatiebeleid in de Verenigde Staten, onder andere als adviseur van President Clinton.

Afbeelding: An Hopkins ging in 2002 met pensioen. Tot dat moment was ze partner bij Price Waterhouse. In 1996 publiceerde ze So Ordered: Making Partner the Hard Way (Univ. of Mass. Press 1996). Sociale relaties
Volgens Fiske worden stereotypering en het gebruik van vooroordelen bemoedigd of juist ontmoedigd binnen sociale relaties, die gekenmerkt worden door samenwerking, competitie of machtsverschillen. Op haar site schrijft ze: 'We gaan uit van de premisse dat mensen elkaar makkelijk in categorieën verdelen en zich daarbij baseren op zaken als ras, sekse en leeftijd.' Verder kijken
'Maar vervolgens gaan we een stap verder en kijken we achter dat indelen in categorieën naar de individuele persoon. Wat drijft die persoon? En dan blijkt dat sociale relaties drijvende krachten in zich herbergen. Als mensen deel uitmaken van een team of afhankelijk zijn van een andere persoon, zorgt dit ervoor dat ze niet meer alleen op stereotypen vertrouwen. Opvallend is wel dat machtige mensen minder gemotiveerd zijn om stereotypen opzij te zetten.' Fiske onderzoekt deze zaken niet alleen door te kijken hoe mensen zich gedragen en wat ze zeggen, ze maakt ook gebruik van observaties in de hersenen om te bepalen welke neurale systemen in welke situaties worden geactiveerd. Negatief en positief
In haar onderzoek heeft Fiske, samen met andere onderzoekers, kunnen vaststellen dat stereotypering niet per definitie negatief hoeft te zijn. Sterker nog, hoewel stereotype beelden puur negatief kunnen zijn, hebben ze vaak een negatieve én een positieve dimensie: een op de dimensie 'warm-koud', een op de schaal 'competent-incompetent'. Waarbij de eerste dimensie staat voor een breed scala van opgeroepen gevoelens en de tweede voor waargenomen of vermoede vaardigheden.

Afbeelding: Neuro-imaging is de techniek waarmee het mogelijk is om actieve systemen in de hersenen te laten oplichten. Koud maar competent
Een negatieve kwalificatie op de ene dimensie kan dus goed samengaan met een positieve op de andere. Mensen worden dan gezien als warm maar incompetent (bijvoorbeeld oude mensen), of als koud maar competent (bijvoorbeeld rijke mensen). Hoewel de stereotype beelden over dit soort groepen vaak universeel zijn, kunnen ze afhankelijk van de situatie verschillende emoties oproepen. Juist die emoties blijken bepalend te zijn voor ons gedrag.

Colloquium 'A new look at stereotyping and intergroup relations' Tuesday February 10th 2009 13.30-17.00 hrs
Pieter de la C ourt Building, SB45
(26 januari 2009/CH)