Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten
Waardering en wijziging monumenten
In de laatste 50 jaar is veel van de oude bebouwing verdwenen of
gewijzigd. Hierdoor gingen tastbare getuigenissen van ons verleden
verloren. Hiermee verdwenen zowel bronnen van kennis als elementen die
onze omgeving een diepere historische gelaagdheid gaven. De RACM richt
zich op behoud, revitalisering en verdere ontwikkeling van de
monumentale waarden van ons gebouwde erfgoed.
Adviespraktijk monumenten
Om het huidige monumentenbestand op een kwalitatief hoog peil te
houden en een zorgvuldige omgang met monumenten te verzekeren, is de
procedure van de monumentenvergunning in het leven geroepen. De
gemeente verleent deze vergunningen. Aanvragen moeten dan ook bij de
gemeente worden ingediend. De monumentenvergunning behelst een
afweging van belangen. Het monumentenbelang wordt ingebracht door de
RACM en de gemeentelijke monumentencommissie als adviserende
instanties, en door derdebelanghebbenden, bijvoorbeeld particuliere
monumentenorganisaties. Indien het monument buiten de bebouwde kom
gelegen is, kan ook de provincie adviseren.
Wijziging Monumentenwet 1988
Per 1 januari 2009 is de Monumentenwet 1988 gewijzigd in verband met
onder meer de beperking van de ministeriële adviesplicht bij aanvragen
om een monumentenvergunning. Ten gevolge van de wetswijziging zijn
alle gemeenten vanaf deze datum beslissingsbevoegd met betrekking tot
aanvragen om een monumentenvergunning en moeten ze een
monumentenverordening hebben en over een onafhankelijke en deskundige
monumentencommissie beschikken. De RACM adviseert op grond van de
wetswijziging nog maar in een beperkt aantal gevallen. In veel
gevallen kan de gemeente volstaan met het advies van de gemeentelijke
monumentencommissie. Een onafhankelijk en deskundig advies van de
gemeentelijke monumentencommissie is in de procedure daardoor van
grotere betekenis geworden.
Verplichte adviesaanvraag
De RACM richt zijn deskundigheid op die vergunningaanvragen die de
monumentale waarden van een beschermd monument wezenlijk raken. Bij de
volgende ingrepen aan monumenten is de gemeente verplicht advies te
vragen aan de RACM:
* (gedeeltelijke) afbraak;
* ingrijpende wijzigingen vergelijkbaar met gedeeltelijke afbraak;
* reconstructie;
* herbestemming (het wijzigen van de functie).
Deze criteria zijn vastgelegd in de Regeling minsteriële adviesplicht
bij aanvragen om een monumentenvergunning (Staatscourant 2008, nr
2667). In de toelichting op deze regeling zijn de vier criteria nader
toegelicht door middel van voorbeelden.
Advies niet-adviesplichtige ingrepen nog mogelijk in 2009
In 2009 kan de gemeente desgewenst nog advies blijven vragen aan de
RACM met betrekking tot vergunningaanvragen voor ingrepen die niet
behoren tot de vier genoemde categorieën van ingrepen.
Adviesverzoek
Voor het vragen van advies aan de RACM is een standaardformulier
opgesteld, dat aan de gewijzigde wet is aangepast. Dit
adviesverzoekformulier kan bij de volledige aanvraag worden gevoegd.
Andere belangrijke wijzigingen
Wijziging adviesplicht provincie in adviesmogelijkheid De verplichting
voor de provincie om te adviseren is per 1 januari 2009 vervangen door
een mogelijkheid om te adviseren. Het is aan de provincies om te
bepalen hoe zij met die adviesmogelijkheid om willen gaan en dit aan
de gemeente kenbaar te maken.
Wijziging monumentencommissie In de wet is vastgelegd dat de gemeente
over een onafhankelijke en deskundige monumentencommissie moet
beschikken. Burgemeester en wethouders van de desbetreffende gemeente
kunnen geen lid van de monumentencommissie zijn. Binnen de commissie
dienen tenminste enkele leden deskundig te zijn op het gebied van de
monumentenzorg. Het gaat hierbij tenminste om deskundigheid op het
gebied van cultuurhistorie, bouw- en architectuurhistorie,
restauratie, cultuurlandschap en stedebouw.
Nieuw: mededeling terinzagelegging ontwerpbesluit In alle gevallen,
dus ook als geen advies wordt gevraagd, dient de gemeente de RACM
mededeling te doen van de terinzagelegging van het ontwerpbesluit
(artikel 14a, zesde lid, van de Monumentenwet 1988). Deze mededeling
kan ook digitaal worden gedaan via `Mededeling ontwerpbesluit'.
Nieuw: benoemen aard werkzaamheden bij mededeling definitief besluit
De bestaande verplichting om de RACM mededeling te doen van de
definitieve beschikking is uitgebreid. De gemeente geeft tevens een
omschrijving van de aard van de werkzaamheden (artikel 16, zesde lid,
Monumentenwet 1988). Ook deze mededeling kan digitaal geschieden via
`Mededeling definitief besluit'.
Wijziging ten opzichte van de proefperiode in 2008 De verplichting uit
de proefperiode om ten minste melding te doen van niet-adviesplichtige
ingrepen is per 1 januari 2009 komen te vervallen.
Alle gemeenten zijn met een brief geïnformeerd over de wijzigingen in
de Monumentenwet.
Waarde advies
Het advies van de RACM over de vergunningaanvraag richt zich vooral op
de in het monument aanwezige waarden. Dit geldt zowel voor het
exterieur als het interieur. Hierbij moet worden gedacht aan
architectuurhistorische waarden aan gevels en interieur, structuren en
constructies maar ook aan interieurafwerking en kleuren en zelfs aan
historische installaties. Het is van het grootste belang dat het
monument met alle veranderingen die het gedurende de tijd heeft
doorstaan, goed geanalyseerd wordt. Deze analyse maakt het mogelijk te
herkennen wat van waarde is en welke aspecten of onderdelen van het
monument met elkaar in verband staan. Het advies stelt de gemeente in
staat aan te geven wat behouden dient te worden, èn waar de
mogelijkheden tot ontwikkeling liggen. Ook helpt het gemeenten om het
cultuurhistorische belang op een zorgvuldige manier af te wegen ten
opzichte van andere belangen. Op bouwkundig vlak wordt geadviseerd
over de gepaste mate van onderhoud en herstel aan het monument, zodat
het oorspronkelijke uiterlijk van het monument met zijn soms
waardevolle patina bewaard blijft.
Monumentale waarden
De monumentale waarden zijn gelegen in bijvoorbeeld het
architectuurontwerp, de structuur, de constructie, het interieur en de
afwerking. Het bestaande gebouw dient uitgangspunt te zijn: geplande
wijzigingen aan het gebouw dienen de aanwezige waarden te respecteren.
De RACM wil een bijdrage leveren aan architectuuruitingen van deze
tijd door vanuit de cultuurhistorische context als partner mee te
denken bij nieuwe ontwikkelingen.
Aanvraag monumentenvergunning
De aanvraag voor een monumentenvergunning vindt meestal plaats na de
planvorming. Het heeft echter de voorkeur de gemeente zo vroeg
mogelijk bij de plannen te betrekken. Indien gewenst kan ook de RACM
een (schriftelijk) preadvies geven, waarin de monumentale waarden
geanalyseerd worden en waardoor duidelijk wordt welke onderdelen en/of
aspecten van het monument van belang zijn. Door tijdens de planvorming
rekening te houden met de aanwezige waarden kan vertraging worden
voorkomen, omdat de kans op planaanpassingen aanzienlijk wordt
verkleind.
Adviespraktijk bij archeologische monumenten
Anders dan bij gebouwde monumenten blijft bij archeologische
rijksmonumenten de minister (namens deze de RACM) in alle gevallen
bevoegd gezag om te beslissen over vergunningaanvragen tot wijziging
van monumenten. Veel terreineigenaren, initiatiefnemers en gemeenten
hebben de behoefte om al in de fase van planvorming met de RACM te
overleggen over de gebruiks- en ontwikkelingsmogelijkheden van de
beschermde archeologische terreinen. Deze belanghebbenden kunnen
daartoe contact opnemen met de waardestellende consulent (archeologie)
in hun regio.