Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten


Waardering en wijziging monumenten

In de laatste 50 jaar is veel van de oude bebouwing verdwenen of gewijzigd. Hierdoor gingen tastbare getuigenissen van ons verleden verloren. Hiermee verdwenen zowel bronnen van kennis als elementen die onze omgeving een diepere historische gelaagdheid gaven. De RACM richt zich op behoud, revitalisering en verdere ontwikkeling van de monumentale waarden van ons gebouwde erfgoed.

Adviespraktijk monumenten

Om het huidige monumentenbestand op een kwalitatief hoog peil te houden en een zorgvuldige omgang met monumenten te verzekeren, is de procedure van de monumentenvergunning in het leven geroepen. De gemeente verleent deze vergunningen. Aanvragen moeten dan ook bij de gemeente worden ingediend. De monumentenvergunning behelst een afweging van belangen. Het monumentenbelang wordt ingebracht door de RACM en de gemeentelijke monumentencommissie als adviserende instanties, en door derdebelanghebbenden, bijvoorbeeld particuliere monumentenorganisaties. Indien het monument buiten de bebouwde kom gelegen is, kan ook de provincie adviseren.

Wijziging Monumentenwet 1988

Per 1 januari 2009 is de Monumentenwet 1988 gewijzigd in verband met onder meer de beperking van de ministeriële adviesplicht bij aanvragen om een monumentenvergunning. Ten gevolge van de wetswijziging zijn alle gemeenten vanaf deze datum beslissingsbevoegd met betrekking tot aanvragen om een monumentenvergunning en moeten ze een monumentenverordening hebben en over een onafhankelijke en deskundige monumentencommissie beschikken. De RACM adviseert op grond van de wetswijziging nog maar in een beperkt aantal gevallen. In veel gevallen kan de gemeente volstaan met het advies van de gemeentelijke monumentencommissie. Een onafhankelijk en deskundig advies van de gemeentelijke monumentencommissie is in de procedure daardoor van grotere betekenis geworden.

Verplichte adviesaanvraag

De RACM richt zijn deskundigheid op die vergunningaanvragen die de monumentale waarden van een beschermd monument wezenlijk raken. Bij de volgende ingrepen aan monumenten is de gemeente verplicht advies te vragen aan de RACM:

* (gedeeltelijke) afbraak;

* ingrijpende wijzigingen vergelijkbaar met gedeeltelijke afbraak;
* reconstructie;

* herbestemming (het wijzigen van de functie).

Deze criteria zijn vastgelegd in de Regeling minsteriële adviesplicht bij aanvragen om een monumentenvergunning (Staatscourant 2008, nr 2667). In de toelichting op deze regeling zijn de vier criteria nader toegelicht door middel van voorbeelden.

Advies niet-adviesplichtige ingrepen nog mogelijk in 2009

In 2009 kan de gemeente desgewenst nog advies blijven vragen aan de RACM met betrekking tot vergunningaanvragen voor ingrepen die niet behoren tot de vier genoemde categorieën van ingrepen.

Adviesverzoek

Voor het vragen van advies aan de RACM is een standaardformulier opgesteld, dat aan de gewijzigde wet is aangepast. Dit adviesverzoekformulier kan bij de volledige aanvraag worden gevoegd.

Andere belangrijke wijzigingen

Wijziging adviesplicht provincie in adviesmogelijkheid De verplichting voor de provincie om te adviseren is per 1 januari 2009 vervangen door een mogelijkheid om te adviseren. Het is aan de provincies om te bepalen hoe zij met die adviesmogelijkheid om willen gaan en dit aan de gemeente kenbaar te maken.

Wijziging monumentencommissie In de wet is vastgelegd dat de gemeente over een onafhankelijke en deskundige monumentencommissie moet beschikken. Burgemeester en wethouders van de desbetreffende gemeente kunnen geen lid van de monumentencommissie zijn. Binnen de commissie dienen tenminste enkele leden deskundig te zijn op het gebied van de monumentenzorg. Het gaat hierbij tenminste om deskundigheid op het gebied van cultuurhistorie, bouw- en architectuurhistorie, restauratie, cultuurlandschap en stedebouw.

Nieuw: mededeling terinzagelegging ontwerpbesluit In alle gevallen, dus ook als geen advies wordt gevraagd, dient de gemeente de RACM mededeling te doen van de terinzagelegging van het ontwerpbesluit (artikel 14a, zesde lid, van de Monumentenwet 1988). Deze mededeling kan ook digitaal worden gedaan via `Mededeling ontwerpbesluit'.

Nieuw: benoemen aard werkzaamheden bij mededeling definitief besluit De bestaande verplichting om de RACM mededeling te doen van de definitieve beschikking is uitgebreid. De gemeente geeft tevens een omschrijving van de aard van de werkzaamheden (artikel 16, zesde lid, Monumentenwet 1988). Ook deze mededeling kan digitaal geschieden via `Mededeling definitief besluit'.

Wijziging ten opzichte van de proefperiode in 2008 De verplichting uit de proefperiode om ten minste melding te doen van niet-adviesplichtige ingrepen is per 1 januari 2009 komen te vervallen.

Alle gemeenten zijn met een brief geïnformeerd over de wijzigingen in de Monumentenwet.

Waarde advies

Het advies van de RACM over de vergunningaanvraag richt zich vooral op de in het monument aanwezige waarden. Dit geldt zowel voor het exterieur als het interieur. Hierbij moet worden gedacht aan architectuurhistorische waarden aan gevels en interieur, structuren en constructies maar ook aan interieurafwerking en kleuren en zelfs aan historische installaties. Het is van het grootste belang dat het monument met alle veranderingen die het gedurende de tijd heeft doorstaan, goed geanalyseerd wordt. Deze analyse maakt het mogelijk te herkennen wat van waarde is en welke aspecten of onderdelen van het monument met elkaar in verband staan. Het advies stelt de gemeente in staat aan te geven wat behouden dient te worden, èn waar de mogelijkheden tot ontwikkeling liggen. Ook helpt het gemeenten om het cultuurhistorische belang op een zorgvuldige manier af te wegen ten opzichte van andere belangen. Op bouwkundig vlak wordt geadviseerd over de gepaste mate van onderhoud en herstel aan het monument, zodat het oorspronkelijke uiterlijk van het monument met zijn soms waardevolle patina bewaard blijft.

Monumentale waarden

De monumentale waarden zijn gelegen in bijvoorbeeld het architectuurontwerp, de structuur, de constructie, het interieur en de afwerking. Het bestaande gebouw dient uitgangspunt te zijn: geplande wijzigingen aan het gebouw dienen de aanwezige waarden te respecteren. De RACM wil een bijdrage leveren aan architectuuruitingen van deze tijd door vanuit de cultuurhistorische context als partner mee te denken bij nieuwe ontwikkelingen.

Aanvraag monumentenvergunning

De aanvraag voor een monumentenvergunning vindt meestal plaats na de planvorming. Het heeft echter de voorkeur de gemeente zo vroeg mogelijk bij de plannen te betrekken. Indien gewenst kan ook de RACM een (schriftelijk) preadvies geven, waarin de monumentale waarden geanalyseerd worden en waardoor duidelijk wordt welke onderdelen en/of aspecten van het monument van belang zijn. Door tijdens de planvorming rekening te houden met de aanwezige waarden kan vertraging worden voorkomen, omdat de kans op planaanpassingen aanzienlijk wordt verkleind.

Adviespraktijk bij archeologische monumenten

Anders dan bij gebouwde monumenten blijft bij archeologische rijksmonumenten de minister (namens deze de RACM) in alle gevallen bevoegd gezag om te beslissen over vergunningaanvragen tot wijziging van monumenten. Veel terreineigenaren, initiatiefnemers en gemeenten hebben de behoefte om al in de fase van planvorming met de RACM te overleggen over de gebruiks- en ontwikkelingsmogelijkheden van de beschermde archeologische terreinen. Deze belanghebbenden kunnen daartoe contact opnemen met de waardestellende consulent (archeologie) in hun regio.