Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Bijlage 3. Resultaten Actieprogramma Ruimte en Cultuur
Het Actieprogramma Ruimte en Cultuur (ARC), Architectuur- en Belvedere beleid 2005-2008 had als
belangrijkste doel de versterking van de ruimtelijke kwaliteit van gebouwen, dorpen, steden en
landschappen. Het kabinet stelde hiervoor geen nadere verplichtingen maar wilde de overheden en
marktpartijen als uitvoerders van het ruimtelijk beleid verleiden tot stevige culturele ambities. Ten
opzichte van de voorgaande beleidsnota's (Belvedere en Ontwerpen aan Nederland) lag het accent van
het ARC meer op uitvoering van beleid en op de aansluiting bij concrete ruimtelijke opgaven.
Met het ARC heeft het rijk instrumenten en activiteiten geleverd die bijdagen aan het ontwerpklimaat
in Nederland, waarin oog is voor vernieuwing én geschiedenis. Dit heeft gestalte gekregen door de
uitvoering van 29 acties verdeeld over vier categorieën: voorbeeldprojecten, wettelijk kader,
investeringsprogramma's en stimuleren-faciliteren-kennisontwikkeling. Iedere actie is uitgevoerd
onder de verantwoordelijkheid van een of meerdere departementen. De ministers van OCW en VROM
voerden de coördinatie van het programma.
Door het uitbrengen en uitvoeren van het ARC raakte het cultuurbeleid verder verbonden met het
ruimtelijke beleid en uitvoering. De cultuur van het maken uit de eerdere architectuurnota's en behoud
door ontwikkeling van cultureel erfgoed uit de Nota Belvedere werden als samenhangende motto's van
toepassing verklaard op de ruimtelijke opgaven in Nederland. Met het samenbrengen van het
architectuurbeleid en Belvederebeleid in één programma zijn de delen van het cultuurbeleid die
gericht zijn op de kwaliteit van de leefomgeving beter geïntegreerd en ze bovendien nauwer betrokken
op het ruimtelijk beleid en op gebiedsontwikkelingsprocessen.
De acties uit ARC hebben over de gehele linie genomen een rijke oogst aan resultaten opgeleverd. Het
ARC is uitgevoerd in een periode van toenemende maatschappelijke belangstelling voor de kwaliteit
van de inrichting van Nederland. Deze belangstelling legde een stevig bodem onder de uitvoering van
het programma en maakte de behoefte aan een dergelijk ruimtelijke kwaliteitsprogramma zichtbaar.
Met de voorbeeldprojecten uit het ARC als de Nieuwe Hollandse Waterlinie, Routeontwerp snelwegen
en Ruimtelijk ontwerpen met water heeft het rijk, vaak samen met de andere bestuurlijke partners,
laten zien hoe de aandacht voor ontwerp- en cultuurhistorie leidt tot nieuwe perspectieven op de
ruimtelijke opgaven
In de categorie wettelijk kader zijn ondermeer een wetsvoorstel voor herziening van de Wet op de
Architectentitel en de Handreiking cultuurhistorie in milieu effectrapportages en maatschappelijke
kosten baten analyse (mkba) tot stand gekomen.
De cultuurimpuls in de investeringsprogramma's voor stedelijk en landelijk gebied (ISV en ILG) geven
gemeenten en provincies de mogelijkheid plannen met ruimtelijke kwaliteitsambities daadwerkelijk uit
te voeren.
De uitvoering van andere acties gericht op stimuleren, faciliteren en kennisontwikkeling, zoals de
jaarlijkse uitreiking van de Gouden Piramide voor opdrachtgeverschap, leerstoelen Belvedere en
ontwerpateliers, hebben laten zien hoe werkend vanuit een cultureel perspectief de inrichting van
Nederland kan worden verrijkt.
De opbrengsten uit de 29 ARC-acties zijn gedeeld met gemeenten, provincies en marktpartijen door
het organiseren van ARC bijeenkomsten, artikelen in tijdschriften, nieuwsbrieven, manifestaties,
publicaties en andere media. De uitkomsten van veel van de acties leiden in veel gevallen tot
vervolginitiatieven en worden geborgd in het beleid van het rijk en/of in de werkwijzen departementen
en rijksdiensten. Voorbeelden zijn de voorgenomen ontwikkeling van het welstandsbeleid, waarover de
kamer onlangs is geïnformeerd, die mede is gebaseerd op het resultaat van de ARC-actie Welstand, of
het vervolg dat nu aan de actie Scholenbouw wordt gegeven in samenwerking met het Servicecentrum
Scholenbouw. Continuïteit is ook aanwezig in het besluit van VROM, LNV, VenW en OCW om het in
2005 ingestelde College van Rijksadviseurs voort te zetten, op basis van een positieve waardering van
het werk van het college in de afgelopen periode.
---
De ervaringen bij de uitvoering van het ARC zijn benut bij het formuleren van Een Cultuur van
Ontwerpen en de uitwerkingsbrief. Het in het ARC gehanteerde instrument van de voorbeeldprojecten
wordt naar een hoger plan getild. De incidentele aandacht voor de rol en positie van het ontwerp door
de voorbeeldprojecten maakt plaats voor een structurele verankering van ontwerp in rijksprojecten en
programma's (`Ontwerp voorop'). Voor de cultuurhistorische component wordt met het Belvederbeleid
een vergelijkbare beweging gemaakt. Het uitgangspunt dat bij nieuwe ontwerpopgaven een
zorgvuldige omgang met het cultureel erfgoed plaats moet vinden, wordt in Een Cultuur van Ontwerpen
tot gemeengoed van het architectuurbeleid gemaakt. Dit blijkt onder andere uit het verheffen van het
vraagstuk van herbestemming tot een van de speerpunten van het architectuurbeleid.
---