Kunst als eye-opener voor filosofie
Publicatie UT-wetenschapsfilosoof uniek voor Nederlandse markt
Zien wat er als kijker met je gebeurt, als je oog in oog staat met een
Rembrandt, Mondriaan of Lucian Freud. Dat doet Mieke Boon,
wetenschapsfilosoof aan de Universiteit Twente, in `Filosofie van het
kijken - Kunst in ander perspectief'. Het boek, samen geschreven met
Trouw-filosofieredacteur Peter Henk Steenhuis, wordt op zaterdag 31
januari 2009 ten doop gehouden in het Rijksmuseum Twenthe. Dr. Anne
Flierman, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit
Twente, neemt het in ontvangst.
Aan de hand van filosofen als Aristoteles en Kant, Levinas en Plessner
bespreekt Boon vijftig kunstwerken uit alle tijden: van Rembrandt tot
Mondriaan, van Duccio tot Eliasson. Vanuit allerlei perspectieven
leert zij `kijken naar het eigen kijken': kennisleer, metafysica,
religie, ethiek, antropologie, Verlichting en Romantiek. Het rijk
geïllustreerde, 250 pagina's tellende werk is een oefening om anders
te leren kijken: naar kunst, naar onszelf en naar de wereld om ons
heen.
Wat zijn onze redenen om iets mooi of lelijk, aansprekend of
weerzinwekkend, de moeite waard of oninteressant te vinden? Boon haalt
een reeks van verborgen vooronderstellingen naar boven die voor ons
een sta-in-de-weg kunnen zijn om een bepaald kunstwerk te begrijpen of
er langer dan een paar seconden aandacht aan te besteden. Deze, ook
cultuur-historische, vooronderstellingen koppelt zij aan concurrerende
visies op wetenschap. Eén gaat uit van een metafysische kijk op
wetenschap. Waarneming is daarbinnen niet meer dan een kopie van de
wereld, en theorie een soort foto van de achterliggende ware
werkelijkheid. Die visie maakt een scherpe tweedeling tussen
objectiviteit en subjectiviteit, verstand en gevoel, en zo ook:
wetenschap en waarden. Maar die tegenstellingen' zijn niet zo groot,
leert een andere wetenschapsvisie die epistemologisch is georiënteerd.
Deze visie, die Boon deelt, begint bij het maken van kennis, en het
doen van onderzoek, en heeft oog voor onvermijdelijke constructieve
activiteiten van de waarneming. Wetenschappelijk waarnemen is volgens
haar goed te vergelijken met het kijken naar kunst: volop selecterend
en oordelend zijn wij er met heel ons wezen mee bezig en in betrokken.
`Notion Motion', door Olafur Eliasson (2005) Museum Boijmans Van
Beuningen
Kijken naar kunst zoals dat in dit boek wordt gedaan vergroot ons
inzicht in filosofie, en omgekeerd. Het is een rode draad in dit boek,
dat door zijn dubbelperspectief uniek is voor de Nederlandse markt. Zo
krijgt `Notion Motion' (van Eliasson, zie boven) een uitleg vanuit de
kennistheorie van Kant. Dit ter illustratie dat we zelfs in de
waarneming aan het construeren zijn. Vandaar dat Boon in het bedrijven
van wetenschap een voorbeeldfunctie ziet weggelegd voor de technische
wetenschappen. Lang werden die niet voor vol aangezien, maar ten
onrechte, meent de Twentse filosoof (en van huis uit chemisch
technoloog). Bij uitstek de technische wetenschappen tonen namelijk
hoe wij voortdurend aan het construeren zijn. Onderzoekers doen meer
dan dingen maken. Zij maken kennis. Zelfs waarnemingen!
De officiële boekpresentatie is op 31 januari in Enschede. Zowel deze
als andere presentaties in de maand januari zijn algemeen
toegankelijk. Zie voor het programma www.lemniscaat.nl. Reservering
naar judithschiks@lemniscaat.nl (o.v.v. reservering Rijksmuseum
Twenthe, zie ook bijgaande uitnodiging).
Universiteit Twente