Hoe gaat reuma aan en uit?
Waarom krijgt de ene persoon met ontstoken gewrichten
chronische reuma, en gaat het bij een ander vanzelf over? En
waarom reageert de een wel goed op medicijnen en de ander niet?
Een interdisciplinair Europees consortium met het LUMC als
initiatiefnemer en penvoerder gaat uitzoeken hoe de biologische
schakelprocessen werken.
Afbeelding: Reumatoïde artritis is een vorm van
ontstekingsreuma. Een aantal gewrichten is langdurig ontstoken.
Dit veroorzaakt veel pijn en kan leiden tot stijfheid en grote
vermoeidheid. Het is een grillige aandoening. Perioden waarin
de ziekte actief is, worden afgewisseld door rustiger fasen met
minder of geen ontstekingen. (Bron: Reumapatïentenvereniging
Gorinchem)
Paradigmashift in behandeling
Aanleiding voor het onderzoek is niet dat reuma een
onbehandelbare ziekte is. Integendeel, reuma - de officiële
naam voor deze chronische gewrichtsontsteking is reumatoïde
artritis - is een van de succesverhalen van de geneeskunde.
`Toen ik begon was reuma een vreselijke ziekte', zegt Huizinga,
die in 1989 promoveerde. `Mensen raakten invalide, en overleden
op jongere leeftijd dan anderen. Maar de afgelopen jaren heeft
zich een paradigmashift voltrokken in de behandeling: in plaats
van af te wachten of mensen chronische reuma ontwikkelen,
behandelen we nu veel vroeger. En dat werkt. Maar van genezing
mag je niet spreken. Van medicatievrije remissie wel. Reuma
komt veel voor; 1% van de bevolking heeft het. Maar dat zie je
tegenwoordig niet meer door de goede medicatie.'
Wat is reuma?
`De volgende stap is dat je ziekteactiviteit gestuurd gaat
behandelen', vervolgt hij. Wat doe je bijvoorbeeld als een
patiënt goed reageert. Ga je door met medicatie, of stop je?
Maar daarvoor moet je wel weten wat er in het lichaam gebeurt.
En dat weten we nog onvoldoende. Wat is reuma? Van de mensen
die op de poli komen met ongedifferentieerde artritis,
bijvoorbeeld ontstoken gewrichten in hun vingers, ontwikkelt
40-50% geen reumatoïde artritis. Dat is een interessante
groep.'
Prof.dr. Tom Huizinga: `Toen er vanuit het Zevende
Kaderprogramma van de EU een call langskwam heb ik samen met
bioloog en reumaonderzoeker René Toes rücksichtslos de
allerbeste groepen van Europa bij elkaar gezocht en een
onderzoeksproject geschreven.'
Voorspelmodel
De Leidse reumatologen hebben zelf al een voorspelmodel met
puntensysteem ontwikkeld voor het krijgen van reumatoïde
artritis, dat in de hele wereld is gevalideerd. Huizinga:
`Volgens dit model heb je een vergrote kans als je vrouw of
oudere bent, een bepaalde ontstekingsactiviteit in je
gewrichten vertoont, ontstekingsstoffen in je bloed hebt, en
auto-antistoffen hebt. Reuma is namelijk een auto-immuunziekte.
Van de verschillen tussen man en vrouw begrijpen we nog heel
weinig, hoewel er veel onderzoek naar wordt gedaan.
Verouderingsprocessen begrijpen we ook nog niet goed. Dan houd
je drie dingen over. In die drie processen gaat een
"hoofdschakelaar" om, waardoor je gewrichtsontsteking chronisch
wordt, en je dus reumatoïde artritis hebt. Toen er vanuit het
Zevende Kaderprogramma van de EU een call langskwam voor
onderzoeksprojecten naar vroege processen van
ontstekingsziekten heb ik samen met bioloog en reumaonderzoeker
René Toes, die eind vorig jaar een Vici-subsidie heeft
gekregen, rücksichtslos de allerbeste groepen van Europa bij
elkaar gezocht en een onderzoeksproject geschreven.'
Biomarkers
Het doel van het project, waarvoor het consortium 11 miljoen
euro mag besteden, is de relevante biomarkers te bepalen voor
de `schakelmomenten', en vervolgens de onderliggende processen
te begrijpen en te beïnvloeden. Met andere woorden: drug
targets vast te stellen. `Voordeel van Europese samenwerking is
dat er grote aantallen patiënten en controlepersonen zijn.
Daarnaast zijn er 200 verschillende transgene en knock-out
muizen beschikbaar, zodat je de variabelen ook gericht kunt
beïnvloeden. Om de grote hoeveelheid data te integreren heb je
verder bioinformatica-expertise nodig. Als je dat allemaal bij
elkaar hebt kom je een stap verder.' Het consortium gaat
processen bestuderen op verschillende niveaus, van molecuul tot
en met het hele organisme. Ook is er voortdurende wisselwerking
met de klinische praktijk. Naast onderzoeksinstellingen zijn
ook biofarmaceutische bedrijven vertegenwoordigd.
Europees samenwerken
`Als wetenschapper werkt het eigenlijk het prettigst met een
kleine groep', zegt Huizinga. `In eerste instantie denk je: die
"megalomane" projecten zijn een flinke uitdaging met betrekking
tot management. Aan de andere kant is reuma is een groot
maatschappelijk probleem, dus de maatschappij heeft alle recht
om te verlangen dat je samenwerkt, om snel tot betere inzichten
en behandelingen te komen. Voor het aanvragen van dergelijke
Europese projecten is een goede infrastructuur cruciaal. Ik ben
50% van mijn tijd dokter en 50% van mijn tijd wetenschapper.
Daar heb ik mijn handen vol aan. Daarnaast kan ik goed
organiseren maar heb ik geen juridische expertise en geen
kennis van de specifieke managementeisen en financiële regels
van de EU. Daarom is de expertise van LURIS zo essentieel,
evenals de medewerking van het directoraat Onderzoek en de
financiële dienst van het LUMC zo essentieel.'
Proefdierenprijs
Huizinga kreeg zaterdag 7 februari van de Stichting
Stimuleringsfonds Alternatieven voor Proefdieren de Willy van
Heumen-prijs uitgereikt. Samen met kennisinstituut TNO heeft
hij een nieuw proefdiervrij onderzoeksmodel voor reuma
ontwikkeld om processen op celniveau te onderzoeken. Huizinga:
`Proefdieronderzoek is en blijft onmisbaar. Mensen en dieren
zitten zo ingewikkeld - en ook zo mooi - in elkaar dat we er
niet buiten zullen kunnen. Maar dat neemt niet weg dat je
proefdieronderzoek moet beperken tot het absoluut
noodzakelijke.'
Masterswitch (Mechanisms to Attack STeering Effectors of
Rheumatoid Syndromes With Innovative Therapy CHoices)
Universiteit Leiden