SMAAK Special: een herboren ministerie
Special: Ministerie van Financiën Met de opening van het het
vernieuwde ministerie van Financiën aan het Korte Voorhout in Den Haag
zijn ook een een paar nieuwigheden in de Nederlandse bouwcultuur
bezegeld. Maar dat niet alleen: er wordt ook een stuk stad aan Den
Haag 'teruggegeven' dat voordien niet openbaar was. Een voorbijganger
die een korte route kiest over het houten boardwalk tussen het Korte
Voorhout en de Casuariestraat: dat beeld was pakweg vijf jaar geleden
ondenkbaar. Want Financiën was een gesloten ministeriegebouw rondom
twee binnenhoven, een kleine en een grote aan weerszijden van de
entree. Die entree is verplaatst naar het grote binnenhof dat nu is
veranderd in een openbaar terrein, dat om elf uur 's avonds via een
enorm scharnierend hek wordt afgesloten.
De wedergeboorte van Financiën betekent tegelijk de geboorte van een
nieuwe bouwpraktijk waar een paar afkortingen aan te pas komen: DBFMO
en pps. Ze staan respectievelijk voor Design, Build, Finance, Maintain
en Operate en publiek-private samenwerking. In 2003 besloot de Staat
tot een nieuwe constructie bij de verbouwing van het ministeriegebouw
op initiatief van de toenmalige minister Zalm. Het was een
revolutionaire zet. Een consortium van een bouwer, financier,
ontwerper, installateur en exploitant zou uit een selectieprocedure
worden gekozen. Eerst om het gebouw te herontwerpen en te renoveren om
het daarna voor een periode van 25 jaar te beheren en te onderhouden.
Dat is de impact van de afkorting DBFMO. Pps is de vorm van
samenwerking tussen de overheid en een private partij. Zo bemant het
winnende consortium Safire de receptie, verzorgt de catering, en
neemt de beveiliging voor zijn rekening. De overheid is opdrachtgever
en gebruiker.
De bedoeling van DBFMO is natuurlijk in eerste instantie
kostenbesparing, maar ze past ook in een tijd waarin de overheid zich
meer concentreert op zijn core business. DBFMO is bij uitstek
geschikt, zeggen de mensen die nu ervaring hebben opgedaan, bij
omvangrijke projecten.
Slopen en bouwen
Op 22 oktober 1975 nam het ministerie zijn intrek in het gebouw dat
was ontworpen door de voormalige Rijksbouwmeester, J. Vegter. Pieter
Buys ontwierp in 1982 de tuin in de kleine binnenhof waarop je uitkeek
als je het gebouw binnenkwam., mevrouw Polak-Daniëls had al eerder
getekend voor de grote binnentuin. Het gebouw was toen reusachtig
modern vanwege zijn centrale gasverwarming, automatische zonwering,
plaatstalen wanden, airconditioning en een telefooncentrale met 1500
aansluitingen waardoor iemand van buiten rechtstreeks een ambtenaar
kon bellen. Maar na dertig jaar was het gebouw ook op. De inrichting
bleek te weinig flexibel. De klimaatbeheersing was verouderd en de
enkelglasramen waren koudebruggen waardoor het gebouw in de winter
slecht te verwarmen viel. Het is het lot van menig complex uit de
jaren zestig en zeventig: ooit symbolen van het modernisme maar nu uit
de tijd. Het is dan ook niet vreemd dat veel van die gebouwen de
laatste jaren zijn gesloopt.
Voor Financiën zijn alle opties doorgerekend,.van sloop en nieuwbouw,
nieuwbouw op een andere plek in Den Haag tot renovatie. Het werd
renovatie en het financiëngebouw werd aangewezen als pilotproject voor
pps in de rijkshuisvesting. De winnaar van de Europese
pps-aanbesteding werd een aanlokkelijk plan van Safire. Vegters
ontwerp kon voortleven maar dan wel ingepakt in glas. Een
ongeëvenaarde hoeveelheid glas, niet alleen rondom de gevels maar ook
in de vorm van een koepel over de kleine binnenhof. Een herboren
gebouw dat beantwoordt aan de verscherpte eisen van duurzaamheid, een
speerpunt in het kabinet Balkenende III.
Het resultaat is een bijna onherkenbaar ministerie, eigenlijk
gloednieuw maar met sporen van de jaren zeventig, zoals het schoon
beton met de zichtbare groeven van de houtbekisting. Het interieur
laat zich lezen als een vorm van eigentijdse archeologie, waar de oude
kolommen en trappenhuizen een cohabitation aangaan met het eigentijdse
meubilair en inrichting.
Eind goed al goed, is dan ook de conclusie van de pps-pilot. Het
consortium was op tijd klaar, het budget is niet overschreden, en de
architectonische kwaliteit is gehandhaafd. Bestond over het laatste
aanvankelijk scepsis, nu zegt projectarchitect Meyer en Van Schooten
Architecten zelf dat er meer uitgehaald is dan bij een traditioneel
ontwerpproces. Het eerste PPS-project in de rijkshuisvesting is
daarmee richtinggevend voor de toekomst.
Dit is het inleidende artikel van de special. Verder in dat nummer van
SMAAK: een interview met de architect Jeroen van Schooten, met de
projectleiders Jos Nouwt, Sigrid Pikker en landschapsarchitect Michael
van Gessel, de kunstenaar Johan Tahon, en een reportage over de
ambtenaren van Financiën.
Hoofdredacteur en eindredactie SMAAK: Jaap Huisman
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer