Hulp gevraagd bij identificatie
Straks staan de weg- en spoorbermen weer vol met zeeën
uitbundig helgeel bloeiende planten: koolzaad, of nee,
misschien toch raapzaad? En binnenkort wellicht verwilderd
genetisch gemodificeerd koolzaad? Met een beurs van de
Commissie Genetische Modificatie gaat dr. Sheila Luijten het
uitzoeken.
Geel gekleurde akkers met koolzaad in Duitsland.
Olierijk
Wat in de volksmond koolzaad wordt genoemd, blijkt nog niet zo
eenvoudig te determineren. Voor de leek zijn raapzaad en het
nauw verwante koolzaad lastig van elkaar te onderscheiden.
`Koolzaad wordt veel gekweekt en geïmporteerd om zijn olierijke
zaden', vertelt Luijten, plantenecoloog bij het Instituut
Biologie Leiden (IBL). `Daarom wordt algemeen aangenomen dat de
verwilderde planten in de bermen uitzaaiingen zijn vanuit
koolzaadakkers of afkomstig zijn van de zaden die bij het
transport per vrachtauto of trein verloren gaan.' Luijten en
haar collega dr. Tom de Jong betwijfelen echter of het bij de
verwilderde bermpopulaties wel echt om koolzaad gaat en niet
voornamelijk om raapzaad.
Kruising
Koolzaad (Brassica napus) is honderden jaren geleden ontstaan
uit een bewuste kruising tussen raapzaad (Brassica rapa) en
kool (Brassica oleracea) en bevat de complete genomen van de
twee oudersoorten. Door zijn hogere opbrengst en zwaardere
zaden is het bij boeren geliefder dan raapzaad om te kweken.
Het is dus niet zo verwonderlijk dat men veronderstelt dat de
verwilderde planten wel koolzaad zullen zijn. Het feit dat
beide planten sterk op elkaar lijken, maakt het er ook niet
makkelijker op. En het feit dat de soorten niet goed beschreven
staan in de flora, maakt de determinatie al helemaal
ingewikkeld. Luijten: `De verspreidingsgegevens laten zien dat
koolzaad meer voorkomt, maar als je de mensen er persoonlijk
naar vraagt, zegt iedereen, dat het om raapzaad gaat.'
Een van de meest in het oogspringende verschillen tussen
koolzaad (links) en raapzaad (rechts) is dat het stengelblad
van koolzaad ondiep hartvormig is en dat van raapzaad diep
hartvormig.
Genetisch gemodificeerd
Genetisch gemodificeerd koolzaad wordt al ruim tien jaar
gekweekt in de Verenigde Staten en Canada, maar in Nederland is
teelt niet toegestaan. Wel is het toegestaan om het zaad te
importeren of door te voeren. Als het inderdaad zo makkelijk
uitzaait en verwildert als men denkt, vraagt de Commissie
Genetische Modificatie zich af of dat ook geldt voor het
koolzaad dat door ons land getransporteerd wordt of als
toestemming verleend wordt voor de teelt van genetisch
gemodificeerd koolzaad.
Dr. Tom de Jong met een koolzaadplant: `Koolzaad heeft de
complete genomen van beide oudersoorten.'
Koolzaadsite
Om een antwoord op deze vragen te kunnen krijgen, is een goed
beeld van de verspreiding van de beide soorten in heel
Nederland nodig. Daartoe heeft Luijten in Leiden al in een
proeftuin planten gekweekt die afkomstig zijn van beide soorten
uit wilde populaties en van oude en nieuwe koolzaadrassen.
Daarnaast roept ze in samenwerking met de stichting FLORON de
hulp in van vrijwilligers die in het veld waarnemingen willen
doen en de resultaten via de koolzaadsite van FLORON aan haar
willen doorgeven. Daarvoor zijn speciale fietsroutes uitgezet.
Insteekkaart
Als hulp bij de identificatie - koolzaad of toch raapzaad - is
een kleureninsteekkaart gemaakt voor in de flora. Behalve dat
de verschillen tussen beide soorten daarop duidelijk staan
beschreven en gefotografeerd, worden ook nog de kenmerken van
wat andere sterk gelijkende en verwante soorten gegeven, zoals
zwarte mosterd en herik. De insteekkaart is als pdf op de site
te vinden, maar kan ook per post worden toegestuurd.
(7 april 2009/SH)
Webredactie - 7/4/2009
Universiteit Leiden