Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

De impact van duurzaam
inkopen
Verkenning van de effecten op
markt en milieu

EINDRAPPORT
VROM

maart 2009

De impact van duurzaam inkopen Verkenning van de effecten op markt en milieu

Eindrapport dossier : C2106.01.001 registratienummer : MD-SU20090072 versie : definitief VROM maart 2009

DHV B.V. & © DHV B.V. Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van DHV B.V., noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. et kwaliteitssysteem van DHV B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001. H

DHV B.V.

INHOUD BLAD

SAMENVATTING 3
1 DE IMPACT VAN DUURZAAM INKOPEN: ACHTERGROND EN ONDERZOEKSKADER 5
2 ONTWIKKELINGEN OP DE MARKT VOOR DUURZAAM INKOPEN 9
2.1 Aanpak voor de marktanalyse 9
2.2 De interesse van private partijen is gewekt; groeiende rol voor de overheid 9
2.3 Voorzichtige verschuivingen zichtbaar aan de aanbodkant 13
3 DE IMPACT VAN DUURZAAM INKOPEN OP HET MILIEU 21
3.1 Uitgangspunten en reikwijdte van de analyse van milieueffecten 21
3.2 Kwantitatief potentieel van de duurzaamheidcriteria voor 2020 23
3.3 De betekenis van kwantitatieve bijdragen 24
3.4 Sectoren waar het private potentieel goed benut kan worden 30
3.5 Impact van de gunningscriteria 30
3.6 De betekenis van kwalitatieve bijdragen 32
4 DUURZAAM INKOPEN LEIDT TOT UITEENLOPENDE NEVENEFFECTEN 33
5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 37
5.1 De marktverschuiving aan vraag- en aanbodkant 37
5.2 Het directe milieueffect van de implementatie van de duurzaam inkopen criteria 39
5.3 Neveneffecten van duurzaam inkopen 41
5.4 Aanbevelingen 41
COLOFON 45

BIJLAGEN

1. Afbakening van de "overheidsinkoop"

2. Milieubeleid en doelstellingen in relatie tot de duurzaam inkopen criteria
3. Onderzoeksmodel markteffecten

4. Resultaten internetenquête

5. Overzichtstabel effecten duurzaam inkopen op aanbod duurzame producten
6. Overzichtstabel effecten duurzaam inkopen op innovatie

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 1 -

DHV B.V.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-2 - MD-SU20090072

DHV B.V.

SAMENVATTING

Overheden hebben de doelstelling geformuleerd duurzaam in te kopen en geven hier in toenemende mate
invulling aan. Dit heeft effecten op de markt en op het milieu. Onderzocht is welke effecten optreden en
hoe groot deze effecten zijn.

Marktbewegingen zijn verkend aan de hand van een internetenquête, diepte-interviews en een workshop
met marktpartijen. De milieueffecten zijn in kaart gebracht aan de hand van de naar schatting 300
duurzaamheidcriteria die zijn ontwikkeld door SenterNovem voor circa 80 verschillende productgroepen.
Hierbij is bepaald wat het potentiële effect is van het 100% toepassen van de eisen bij de inkoop van Rijk,
provincies, gemeenten en waterschappen op langere termijn. Onderscheid tussen het programma
duurzaam inkopen en de al bestaande vormen van verduurzaming van bedrijfsvoering en inkoop van de
overheid kan niet worden gemaakt. Dit betekent dat een deel van het potentieel in de huidige situatie al is
ingevuld.

Marktverschuiving aan vraag- en aanbodkant

De belangrijkste conclusies met betrekking tot de huidige marktbeweging die wordt veroorzaakt door
duurzaam inkopen zijn:

· De interesse van private partijen (vraagkant) is gewekt; private partijen zijn zelf bezig om duurzaam in
te kopen. Hierbij zien bedrijven een groeiende rol voor de overheid in het stimuleren van duurzaam
inkopen; met name in de faciliterende sfeer. De belangrijkste drijfveren voor duurzaam inkopen door
private partijen zijn momenteel de eigen reputatie en concurrentiepositie, intrinsieke motivatie en dat
zij zelf leverancier zijn van de overheid.

· Er zijn voorzichtige verschuivingen zichtbaar aan de aanbodkant van duurzame producten. Een
prikkel tot verduurzaming van het aanbod is vooral zichtbaar bij de productgroepen ICT en gas.
· In de markten waarin de overheid vrijwel de hele vraagkant voor haar rekening neemt zoals de
grond-, weg- en waterbouw (GWW) is het marktbeïnvloedingspotentieel van de overheid groot. De
verwachting is dat in deze sectoren een snelle verduurzaming mogelijk is.

Het potentiële milieueffect van de toepassing van de eisen voor duurzaam inkopen
De bijdrage van de overheidsinkoop bedraagt ca. 7% van het BNP4. De milieubelasting van
overheidsinkopen ten opzichte van de totale productie (goederen en diensten) in Nederland is van
eenzelfde ordegrootte. Bovendien is de samenstelling van de inkoop zodanig, dat veel productgroepen
geen duidelijke directe energiecomponent hebben. De verduurzaming van de overheidsinkoop alleen kan
hierdoor wel een significante, maar geen grote bijdrage leveren aan het realiseren van (inter)nationale
doelstellingen voor klimaat, energie en luchtkwaliteit. De bijdrage van duurzaam inkopen aan deze
doelstellingen wordt substantieel, wanneer ook de private sector op grote schaal duurzaam gaat inkopen.

De belangrijkste conclusies met betrekking tot de milieueffecten van de duurzaam inkopen criteria zijn:
· Voor de belangrijkste beleidsdoelen voor energie, klimaat en luchtkwaliteit zijn de kwantitatieve
effecten van de toepassing van de duurzaamheidcriteria vastgesteld, voor zover deze meetbaar
gemaakt konden worden. Voor de overige beleidsdoelen was dit niet mogelijk doordat of de
beleidsdoelen of de relatieve bijdrage van de duurzaamheidscriteria niet meetbaar gemaakt kon
worden. Hier zijn effecten van criteria kwalitatief beoordeeld.
· Uit de kwantitatieve resultaten kunnen de volgende conclusies worden getrokken:
Klimaat: Bij een verduurzaming van de eigen inkoop van de gehele overheid, d.w.z. het
Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen is een bijdrage van ca. 5% aan de
nationale CO2 reductiedoelstelling van 2020 haalbaar. Deze bijdrage kan oplopen tot

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 3 -

DHV B.V.

20-25% door het stimuleren van de verduurzaming van de private inkopen in de
sectoren waar de overheid een belangrijke invloed heeft, maar niet de markt domineert.
Energiebesparing: de energiebesparing die kan worden gerealiseerd door het
verduurzamen van de overheidsinkoop is 5,7 PJ. Dit is een besparing van ca. 20% op
de totale eigen energie-inkoop van de overheid.
Duurzame energie: de doelstelling voor de groei van duurzame energie is een aandeel
van 20% in het totale energiegebruik in 2020. Door volledig over te stappen op groene
elektriciteit wordt door de overheid een bijdrage geleverd van 1,8% aan deze
doelstelling. Op de eigen inkoop is de bijdrage ca. 50%.
Luchtkwaliteit: de bijdragen aan de verbetering van de luchtkwaliteit die in dit onderzoek
konden worden vastgesteld zijn (nog) beperkt. Een deel van de productgroepen die hier
van belang zijn is nog in ontwikkeling.

· De grootste bijdrage aan de klimaat-, energie-, en luchtkwaliteitsdoelstellingen wordt bepaald door
een beperkt deel van de criteria. Het gaat hier vooral om de inkoop van elektriciteit en gas,
nieuwbouw en renovatie van kantoorgebouwen, energiebesparing in GWW-installaties, en diverse
transport- en vervoerscriteria.

· De duurzaam inkopen criteria dragen bij aan een breed scala van beleidsdoelen: energie, klimaat en
luchtkwaliteit, schadelijke stoffen, afval, (niet) hernieuwbare hulpbronnen, dierenwelzijn en integrale
milieuprestaties.

De neveneffecten van duurzaam inkopen

De neveneffecten die door de experts in het kader van dit onderzoek gesignaleerd zijn, zijn als volgt
samen te vatten:

· Duurzaam inkopen door overheden heeft duurzaamheid nog steviger op de kaart gezet, zowel bij
inkopers als leveranciers.

· Het toepassen van duurzaam inkopen criteria leidt bij overheidsinkopers tot nivellering tussen
voorlopers en achterblijvers.

· Slechts een beperkt deel van de duurzaamheidcriteria is functioneel gespecificeerd in plaats van
technisch. Bij functionele eisen wordt gestuurd op de prestaties, en is het aan de leverancier om
zelfstandig (innovatieve) oplossingen te ontwikkelen. Het toepassen van de huidige criteria leidt wel
tot meer duurzame producten, maar stimuleert innovatie slechts in beperkte mate.

Aanbevelingen

De effecten van het programma Duurzaam Inkopen kunnen verder worden vergroot door o.a. de volgende
maatregelen:

· Richt stimuleringsmaatregelen voor private inkopers vooral op productgroepen waarin de overheid
zelf een belangrijke, maar niet dominante inkooppositie heeft. De voorbeeldrol heeft daar de grootste
invloed.

· Ontwikkel en faciliteer het toepassen van duurzaamheidcriteria in de GWW-sector en voor mobiele
werktuigen verder. Hier is grote winst te behalen, maar door de aard van deze sectoren is ontwikkelen
en toepassen van duurzaamheidscriteria hier lastig.
· Werk met functionele, prestatiegerichte criteria die sturen op vooraf gekozen doelen (bijv. CO2-
reductie); zo kan het aantal criteria worden beperkt, terwijl hierdoor meer prikkel ontstaat voor
innovatie.

· Besteed aandacht aan monitoring. Houd zicht op milieu- en markteffecten zodat gericht kan worden
gestuurd op resultaten. Verbreed de monitoring naar het gehele inkoopproces, zodat naast inzicht in
het voldoen aan de inkoopeisen, ook de toepassing van gunningscriteria of andere
duurzaamheidsoplossingen in kaart wordt gebracht en beloond.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-4 - MD-SU20090072

DHV B.V.

1 DE IMPACT VAN DUURZAAM INKOPEN: ACHTERGROND EN
ONDERZOEKSKADER

Duurzaam inkopen door overheden

De overheid werkt intensief aan het verduurzamen van de eigen inkoop. De Rijksoverheid wil in 2010 voor
100% duurzaam inkopen. Gemeenten streven naar 75% in 2010 en 100% in 2015. Provincies en
waterschappen hebben minimaal 50% in 2010 als doel gesteld en zijn in gesprek over verhoging. Door het
goede voorbeeld te geven en duurzaam in te kopen, wil de overheid de markt voor duurzame producten
een stevige impuls geven.

Criteria ontwikkeling en toepassing

In de afgelopen jaren is een traject gestart waarin SenterNovem voor circa 80 productgroepen duurzame
inkoopcriteria ontwikkelt. Eind 2008 waren voor een groot deel van de groepen de criteria gereed. De
ontwikkeling van criteria wordt in 2009 afgerond. De mate waarin overheden duurzaamheidscriteria bij de
inkoop toepassen, blijkt uit de Monitor Duurzaam Inkopen. VROM controleert met de Monitor Duurzaam
Inkopen de stand van zaken, dat wil zeggen: hoever zijn de overheden met het bereiken van de
doelstellingen. Inkopers van publieke organisaties wordt gevraagd naar beleid en implementatie van
duurzaam inkopen in de organisatie en naar het toepassen van duurzaamheidcriteria bij de inkoop van
een aantal productgroepen. Eind 2008 is de tweede monitor gestart, in het voorjaar van 2009 worden de
resultaten verwacht en aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

Wat is de impact van duurzaam inkopen?

Deze vraag wordt niet door de Monitor beantwoord. Wat is het milieueffect van duurzaam inkopen door
overheden? Vindt het voorbeeld van de overheid navolging en tot welke marktverschuivingen leidt dit dan?
Voor de verdere strategiebepaling binnen VROM en ter voorbereiding op de rapportage aan de Tweede
Kamer van de Monitor Duurzaam Inkopen, is antwoord op deze vragen gewenst.

Kernvragen onderzoek

Met dit onderzoek, een inventarisatie van effecten van duurzaam inkopen op het milieu en de markt wil
VROM inzicht krijgen in de effecten van de toepassing van de criteria voor duurzaam inkopen. Dit leidt
voor dit onderzoek tot de volgende vragen:

A. Wat is de marktbeweging op korte, middellange en lange termijn die wordt veroorzaakt door het
toenemende gebruik van duurzaamheidcriteria van de overheid in de inkoop: hoe reageert de markt
op het veranderende gedrag van de overheid? In hoeverre krijgt het voorbeeld van de overheid
navolging in de particuliere sector?

B. Wat is de directe impact op het milieu van de verduurzaming van overheidsinkopen? In welke mate
draagt dit bij aan het realiseren van (inter)nationale milieubeleidsdoelstellingen?
C. Wat zijn eventuele andere voor de beleidseffectiviteit relevante effecten die duurzame inkoop door de
overheid veroorzaakt?

Onderzoekskader

In dit onderzoek wordt uitgegaan van een aantal uitgangspunten en aannames. De belangrijkste is dat
door het veranderende inkoopgedrag van de overheid verschuivingen zullen optreden in vraag en aanbod
van duurzame producten (zie figuur 1.1):

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 5 -

DHV B.V.

Figuur 1.1 Verwachte marktverschuivingen ten gevolge van Duurzaam Inkopen

Ontwikkeling / aanscherping criteria

Duurzaam inkopen Duurzaam inkopen
Private sector Overheden

1 Vraag

---

Leveranciers : Aanbod

Non-compliant
3 Compliant 4 Innovaties

5 Reductie milieudruk

1. Toename van de vraag van de overheid naar duurzame producten als een direct effect van duurzaam
inkopen.

2. Toename van de vraag van inkopers uit de private sector naar duurzame producten als een indirect
effect dat (mede) wordt veroorzaakt door het voorbeeldgedrag van de overheid.
3. Door verandering in de vraag (direct en indirect) gaan leveranciers/producenten hun aanbod
verduurzamen om te voldoen aan duurzaamheidcriteria (van non-compliance naar compliance).
4. Er komt een market push richting duurzame innovatie, omdat koplopers zich willen blijven
onderscheiden. De motor achter deze beweging is de dynamiek in de ontwikkeling van
duurzaamheidcriteria: het aanscherpen en doorontwikkelen van de bestaande duurzaamheidscriteria
leidt tot een continue verschuiving van de markt: bij nieuwe criteria ontstaat een grotere non-
compliance en pull-effect richting compliance. Daarnaast zijn met name in de gunning
duurzaamheidcriteria opgenomen die innovatie stimuleren wat een push-effect geeft richting het
ontwikkelen van innovatieve duurzaamheidsoplossingen.
5. Door het verduurzamen van producten en diensten: een steeds groter marktvolume wordt duurzaam
ingekocht en aanbesteed volgens de criteria, zal de milieudruk afnemen.

In deze eindrapportage worden de kernvragen één voor één behandeld, waarbij onderzocht wordt in welke
mate de verschuivingen 1 t/m 5 plaatsvinden. De focus ligt hierbij op de eindresultaten. Onderstaand zijn
per hoofdvraag de belangrijkste methodologische aspecten samengevat. In de bijlagen zijn de
achtergronden met betrekking tot de gebruikte methodologie en de relevante beleidsdossiers op
milieugebied opgenomen. De uitgangspunten, werkwijze en uitwerking van de milieueffecten van de
duurzaamheidcriteria van alle ca. 80 productgroepen zijn verwerkt in een aparte rapportage
(Brondocument "bepaling milieueffecten duurzaam inkopen").

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-6 - MD-SU20090072

DHV B.V.

De marktverschuiving aan vraag- en aanbodkant

De rol van de overheid en de invloed van het voorbeeldgedrag op de private sector zijn hoofdzakelijk
bepaald aan de hand van een internetenquête. Hierin is inkopers van private organisaties gevraagd naar
de mate waarin zij nu al duurzaam inkopen, wat hun drijfveren zijn om al dan niet duurzaam in te kopen en
wat hun toekomstverwachtingen zijn. De enquête is verstuurd aan 173 inkopers en had een respons van
34%.

De verschuiving in het aanbod van duurzame producten (leverancierskant) is inzichtelijk gemaakt aan de
hand van de karakteristieken van een aantal relevante marktsegmenten en de rol die de overheid daarin
speelt. De benodigde informatie hiervoor is verzameld via desk research en interviews met twintig
marktpartijen en met de Stichting Milieukeur (SMK).

Het directe milieueffect van de implementatie van de duurzaam inkopen criteria
Het directe milieueffect is bepaald aan de hand van de duurzaamheidcriteria (eisen) per productgroep, de
informatie uit de criteriadocumenten die per productgroep zijn opgesteld door SenterNovem die gereed of
in concept beschikbaar waren per 1 januari 2009 en de inkoopvolumes van de overheid en nationale
emissiegegevens, waarbij de effecten zoveel mogelijk zijn gekwantificeerd. Hierbij zijn alleen de eisen in
beschouwing genomen, aangezien de gunningscriteria ("wensen") niet verplicht hoeven te worden
meegenomen en over het algemeen heel open zijn geformuleerd, zonder een waarde of een range van
waarden (bijvoorbeeld het eisen van een beheerplan of het optimaliseren van de energy-efficiency). Waar
in dit onderzoek over "criteria" wordt gesproken, moet dus "eisen" gelezen worden.

Een belangrijke kanttekening is dat als referentie voor de "nulsituatie" een realistische inschatting van de
situatie is gemaakt, waarbij duurzaam inkopen criteria geen of een beperkte rol spelen. Het onderscheid
tussen het programma duurzaam inkopen en de bestaande verduurzaming van de activiteiten van
overheden is hier echter niet te maken. Veel overheden kopen bijvoorbeeld al langere tijd groene stroom
in en werken aan "klimaat neutraal" programma's. In het potentieel dat hier wordt gegeven is dus geen
onderscheid gemaakt in de effecten van activiteiten die overheden ontwikkelen n.a.v. duurzaam inkopen
en al eerder voorgenomen activiteiten.

Per productgroep is vastgesteld wat de huidige gemiddelde situatie is. Wanneer dit niet mogelijk was door
gebrek aan gegevens is uitgegaan van een "worst case": de criteria worden nog helemaal niet toegepast.
In sommige productgroepen is in de praktijk dus al een deel van het potentieel in gevuld.

Voorbeelden van de berekening van de milieueffecten van eisen zijn:
o In productgroepen met betrekking tot vervoer wordt van de inschrijver geëist dat chauffeurs de
cursus "Het Nieuwe Rijden" hebben gevolgd. De besparing op brandstof die hiermee kan worden
gerealiseerd is 10%. Voor alle betreffende productgroepen is doorgerekend wat deze
brandstofbesparing voor de totale overheidsinkoop van vervoer(smiddelen) op langere termijn
inhoudt in termen van reductie van emissies van CO2, fijn stof en NOx.
o In productgroepen met kantoorapparatuur en computers wordt geëist dat de apparatuur
energiezuinig is en voorzien is van een Energy Star label. Per productcategorie is berekend, met
behulp van de inkoopvolumes van de overheid voor de specifieke productgroepen, hoeveel
elektriciteit wordt bespaard wanneer de overheid in plaats van de huidige gemiddelde apparaten
overgaat op Energy Star apparatuur.

o Voor bepaalde installaties in de Grond- Weg en Waterbouw (GWW), o.a. gemalen,
verkeersregelinstallaties, openbare verlichting en waterzuivering, wordt geëist dat het
energierendement wordt geoptimaliseerd. Uit bestaand onderzoek is bekend wat het elektrische
besparingspotentieel voor deze installaties is wanneer kosteneffectieve maatregelen worden
genomen.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 7 -

DHV B.V.

Een deel van de criteria is kwalitatief beoordeeld
Voor ruim 25% van de productgroepen zijn de effecten van de duurzaamheidcriteria gekwantificeerd en
gerelateerd aan de overheidsdoelstellingen voor klimaat en energie en luchtkwaliteit. Voor de overige
productgroepen bevatten de criteria (nog) onvoldoende aanknopingspunten om op basis van de binnen
deze studie beschikbare informatie een kwantitatieve beoordeling te maken, kon geen directe relatie met
een kwantitatieve beleidsdoelstelling gelegd worden, of is het effect van de productgroep beoordeeld als
relatief klein ten opzichte van het totaal van alle productgroepen (klein inkoopvolume of gering effect).
Daarnaast is deze keuze ingegeven door de beperkingen (in beschikbare tijd en doorlooptijd) van deze
studie.

De criteria van ca. 75% van de productgroepen zijn in de analyse kwalitatief beoordeeld. Per productgroep
is onderzocht welke milieueffecten door de eisen positief beïnvloed worden en aan welke beleidsthema's
deze bijdragen. Dit is gedaan voor criteria gericht op:
o Reductie van de hoeveelheid restafval: o.a. maatregelen gericht op verbetering van scheiding en
hergebruik van reststoffen.

o Reductie of preventie van de emissie van schadelijke stoffen: o.a. gebruik van schone grond- en
hulpstoffen, gebruik van filters en andere emissiebeperkende maatregelen.
o Voorkomen van PVC in afvalstromen: maatregelen voor verwerken van rioleringsbuizen, geen
PVC in kantoorartikelen.

o Voorkomen van uitputting/verantwoorde omgang met hernieuwbare hulpbronnen: o.a.
waterbesparende maatregelen, gebruik van duurzaam geproduceerd hout, vis, vlees, groente en
biomassa.

o Voorkomen van uitputting van niet-hernieuwbare hulpbronnen: oa. stimuleren hergebruik
betongranulaat (grind), energiebesparing (fossiele brandstoffen), duurzaam ontwerp van
constructies (bouwmetalen, cement).

o Dierenwelzijn: gebruik van biologisch vlees en zuivel.
o Verbetering van de integrale milieuprestaties: eisen van milieuzorgsystemen en beheerplannen.

Neveneffecten van duurzaam inkopen

De neveneffecten van duurzaam inkopen zijn in kaart gebracht aan de hand van een expert meeting.
Hieraan namen tien experts uit de publieke en private sector deel.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-8 - MD-SU20090072

DHV B.V.

2 ONTWIKKELINGEN OP DE MARKT VOOR DUURZAAM INKOPEN
2.1 Aanpak voor de marktanalyse

Overheden zullen hun inkopen de komende jaren steeds verder verduurzamen. De verwachting is dat
inkopers in de private sector ook vaker duurzaam in zullen kopen. Een interessante vraag is wat de
drijfveren van inkopers uit de private sector zijn om duurzaam in te kopen, en welke rol de overheid hierbij
speelt.

Door directe en indirecte veranderingen in de vraag, zullen leveranciers hun aanbod aanpassen door
meer duurzame producten aan te bieden. Daarnaast kan de vraag naar duurzame producten een bepaald
effect hebben op de ontwikkeling van innovatieve, duurzame oplossingen. In dit hoofdstuk wordt een beeld
geschetst van dergelijke bewegingen bij marktpartijen en de verwachte ontwikkelingen in de toekomst.

De belangrijkste informatiebronnen die voor dit onderdeel van het onderzoek gebruikt zijn, zijn een
internetenquête onder private inkopers, achtergrond- en criteriadocumenten van SenterNovem per
productgroep, interviews met twintig marktpartijen en een interview met de Stichting Milieukeur. Daarnaast
zijn ook voorbeelden en inzichten ontleend aan de adviespraktijk voor duurzaam inkopen van Significant
en DHV. In dit hoofdstuk worden eerst gesignaleerde ontwikkelingen bij private partijen aan de vraagkant
behandeld, gevolgd door marktverschuivingen in het aanbod van duurzame producten. Bijlage 3 beschrijft
het onderzoeksmodel dat voor deze onderdelen van het onderzoek is gehanteerd.

2.2 De interesse van private partijen is gewekt; groeiende rol voor de overheid
Voor het inventariseren van de mate waarin door de private sector duurzaam wordt ingekocht heeft is
gebruik gemaakt van een internetenquête. In totaal hebben 173 private organisaties een vragenlijst
ontvangen. Van de 173 zijn uiteindelijk 58 bruikbare vragenlijsten teruggestuurd.
Om een representatief beeld te krijgen van factoren die een rol spelen bij duurzaam inkopen door de
private sector, is geprobeerd een goede verdeling te vinden over zowel marktsectoren als over grote en
kleine bedrijven.

In absolute aantallen zijn grote bedrijven (meer dan 1000 werknemers) en kleine bedrijven (minder dan
100 werknemers) het best vertegenwoordigd, respectievelijk 40% en 29% van de populatie. Als het gaat
om de mate waarin de resultaten representatief zijn voor de gehele private markt dan kan geconcludeerd
worden dat de middelgrote en kleine bedrijven ondervertegenwoordigd zijn. Hiermee samenhangend zijn
tevens bedrijven die actief zijn in detailhandel en horeca ondervertegenwoordigd. Dit leidt mogelijk tot een
lichte vertekening van de resultaten. De zakelijke dienstverlening is goed vertegenwoordigd in de
onderzoekspopulatie. Meer inzichten over de opzet en uitvoering van de enquête zijn te vinden in bijlage 3
van deze rapportage.

In de private sector zijn veel bedrijven op dit moment volop bezig met het verduurzamen van hun inkopen.
Net zoals bij de overheid zijn er koplopers die al behoorlijke resultaten hebben geboekt en zijn er ook
bedrijven die zich nog afwachtend opstellen en nog weinig vorderingen hebben gemaakt.

Hoewel de private sector niet gebonden is aan de criteria die door de overheid worden opgesteld, wordt
ook door bedrijven vaak gebruik gemaakt van duurzaamheidscriteria.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 9 -

DHV B.V.

De resultaten van de enquête laten zien dat bedrijven wanneer zij duurzaam inkopen in 65% van de
gevallen duurzaamheidscriteria in het programma van eisen meenemen. In 40% van de gevallen wordt
duurzaamheid meegenomen in de gunningsfase van een inkooptraject en slechts in 5% van de duurzame
gevallen krijgt duurzaamheid een andere invulling in het inkooptraject. Ruim 70% van de bedrijven die
meededen aan de enquête geeft aan bekend te zijn met de criteria van SenterNovem. In totaal geeft 33%
van de bedrijven aan dat de gehanteerde criteria gebaseerd zijn op de criteria van SenterNovem. Het is
niet bekend welke overige criteria door bedrijven gehanteerd worden.

Zeker in relatie tot alle ontwikkelingen die bij de overheid plaatsvinden, is het interessant om te kijken wat
de stand van zaken is en welke ontwikkelingen zichtbaar zijn in de private sector. Naast het bekijken van
enkele interessante resultaten van de mate waarin door private organisaties duurzaam wordt ingekocht
wordt ook gekeken naar achterliggende drijfveren en verwachtingen. Bijlage 4 van dit rapport omvat
gedetailleerde onderzoeksresultaten.

Private partijen kopen vooral kantoorbenodigdheden, facilitaire zaken en vervoersmiddelen duurzaam in
Er wordt al behoorlijk ingekocht door private ondernemingen in Nederland. Gemiddeld wordt 30% van de
inkooptrajecten duurzaam ingekocht. Er bestaat wel een groot verschil tussen de verschillende
productgroepen in de mate waarin duurzaamheid wordt meegenomen in inkooptrajecten.

Uit dit onderzoek blijkt dat private partijen in behoorlijke mate gemotiveerd zijn om zelf duurzaam in te
kopen. Zo schat 34% van de bedrijven in dat 25% of meer van hun inkoopvolume duurzaam is ingekocht.
50% van de private partijen geeft aan de productgroep kantoorbenodigdheden duurzaam in te kopen.
Voor de productgroepen Gebouwen en Facilitaire Zaken komt dit op 40%. Adviseurs en automatisering
worden het minst vaak duurzaam ingekocht, namelijk slechts door respectievelijk 14% en 15% van de
private organisaties. Het figuur 2.1 geeft voor tien hoofdproductgroepen aan in welke mate private
organisaties duurzaam inkopen.

Figuur 2.1

Duurzaam ingekochte productgroepen door de private sector

Kantoorinrichting en benodigdheden

Duurzaam
Gebouwen

ingekocht
Facilitaire zaken

Vervoer, emballage en verzekeringen 36% Niet
Personeelsgerelateerde Zaken duurzaam

Vervoer, emballage en verzekeringen ingekocht
Automatisering / Telecommunicatie

Adviseurs en flexibele arbeid

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Als we binnen de private markt bekijken welke sectoren voorlopen met duurzaam inkopen, dan zien we
dat de zakelijke dienstverlening ver voor loopt op overige sectoren. Het is in het bijzonder opvallend dat de
groot- en detailhandel ver achterloopt op de rest van de markt.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-10 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Bedrijven hebben grote ambities op het gebied van duurzaam inkopen. Naar de toekomst toe is een flinke
stijging van duurzaam inkopen te verwachten. Vrijwel alle bedrijven geven aan te verwachten dat zij in
2015 meer duurzaam zullen inkopen dan nu. 94% van de bedrijven schat in dat hun organisatie in 2015
voor meer dan 25% duurzaam inkoopt, en 26% zelfs meer dan 75% van hun totale inkoopvolume. Het is
ook zeer opvallend dat 44% van de bedrijven aangeeft al concrete doelstellingen te hebben voor een
duurzamere onderneming in 2015.

Figuur 2.2

Percentage duurzaam ingekocht inkooptrajecten per marktsector

Zakelijke dienstverlening

Anders

Vervoer en opslag

Industrie

Electriciteits-/ gas-/ watervoorz.

Bouwnijverheid

Groot-/ detailhandel

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

Belangrijkste drijfveren voor duurzaam inkopen zijn reputatie en intrinsieke motivatie
De belangrijkste drijfveren om duurzaam in te kopen zijn een versterking van de reputatie en de
concurrentiepositie van het bedrijf, zo wordt aangegeven door respectievelijk 80% en 76% van de
respondenten. Daarnaast geeft 70% van de bedrijven aan dat een intrinsieke motivatie een relevante
drijfveer is voor duurzaam inkopen. Relatief onbelangrijke drijfveren zijn druk van aandeelhouders,
reductie van (integrale) kosten en het aantrekken en behouden van personeel. Deze worden door
respectievelijk 24%, 44% en 30% van de bedrijven als relevante drijfveren genoemd.

De invloed van de overheid als wetgever of als opdrachtgever is voor respectievelijk 69% en 64% van
de respondenten een belangrijke drijfveer om duurzaam in te kopen.

Het is interessant om te zien dat duurzaam inkopen vooral wordt gezien als een manier om naar buiten
toe een goed beeld neer te zetten. Deze pragmatische blik komt ook naar voren in de antwoorden die de
bedrijven geven op de vraag welke redenen zij hebben om niet duurzaam in te kopen. Hierbij scoort het
beeld dat duurzaam inkopen meer kost dan dat het oplevert het hoogst.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 11 -

DHV B.V.

Figuur 2.3

Top 5 drijfveren om duurzaam in te kopen
Imago- en Geenszins
2%% 14%

4 35% 45%
reputatieversterking belangrijk
Concurrentiepositie Nauw elijks
2%8% 14% 35% 41%
versterken belangrijk
Neutraal
Intrinsieke motivatie0%0%

1 20% 33% 37%
Voldoen wet-/ Enigszins belangrijk
14% 4% 12% 20% 49%
regelgeving

Vanzelfsprekend als Zeer belangrijk
14% 2% 20% 29% 35%
overheidsleverancier

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Figuur 2.4

Wat zijn voor uw organisatie relevante redenen om niet duurzaam in te
kopen?
Het kost meer dan Geenszins
10% 15% 34% 20% 22% belangrijk
het oplevert

Nauw elijks
Te weinig informatie belangrijk
11% 25% 31% 17% 17%
voor goed beleid Neutraal
Te weinig aanbod 11% 35% 24% 19% 11%
duurzame producten Enigszins belangrijk
Stakeholders vragen 25% 36% 25% 8% 6% Zeer belangrijk
er niet om

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Rol van de overheid is nog relatief beperkt, groeiend belang voor de toekomst
Vrijwel alle bedrijven zien een rol weggelegd voor de overheid bij het stimuleren van duurzaam inkopen in
de private sector. Bedrijven zien de overheid vooral als informatiebron (33% van de bedrijven). Zeker
omdat als belangrijke drijfveer voor het achterwege laten van duurzaam inkopen het gebrek aan informatie
wordt genoemd, ligt hier een belangrijke kans voor de overheid. 16% van de bedrijven geeft aan het
voorbeeld van de overheid te zullen volgen. Ook denkt 28% van de bedrijven dat verduurzaming van de
eigen inkoop noodzakelijk is om in de toekomst aan de overheid te blijven (of te gaan) leveren.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-12 - MD-SU20090072

DHV B.V.

De voorbeeldrol van de overheid en wet- en regelgeving op het gebied van duurzaam inkopen worden
minder vaak als belangrijk genoemd.

In het onderzoek geven de bedrijven aan dat de overheid nog veel kan doen om de omvang van
duurzaam inkopen door bedrijven te vergroten. Er bestaat een grote behoefte op het gebied van
communicatie en voorlichting. Het gaat dan met name om voorlichting over best practices, informatie over
de wijze waarop duurzaam ingekocht kan worden en het creëren van meer bewustwording.
Door sommige bedrijven wordt gepleit voor meer sturende werking van de overheid bijvoorbeeld in de
vorm van stimulerende maatregelen zoals het belonen van duurzame bedrijven of voorschrijvende/
dwingende wetgeving die een strengere norm stelt.

Als laatste wordt het tonen van voorbeeldgedrag door de overheid ook genoemd als een belangrijke taak
die vervuld moet worden, bijvoorbeeld door standaard in de gunning duurzaamheid zwaar mee te wegen.

Figuur 2.5

Welke rol speelt de overheid in de mate waarin uw organisatie in de toekomst
duurzaam in zal kopen? Geen rol

De overheid wordt gebruikt om informatie
te vergaren

Het (goede) voorbeeld van de overheid zal
2% 2% gevolgd worden
28% 33%
De overheid heeft een remmende invloed;
onze organisatie heeft een hoger
ambitieniveau dan de overheid zelf
Verduurzaming van de eigen inkoop is
noodzakelijk om aan wet- en regelgeving te
blijven voldoen
15% Verduurzaming van de eigen inkoop is
4% 16%

noodzakelijk om in de toekomst aan de
overheid te blijven/gaan leveren
Anders

Als het gaat om de huidige koers van de overheid, geeft 32% van de bedrijven aan dat de overheid
ambitieus moet zijn in haar doelstellingen op het gebied van duurzaamheid. 16% vult daarop aan dat de
overheid innovatiever zou mogen zijn.

2.3 Voorzichtige verschuivingen zichtbaar aan de aanbodkant
Door veranderingen in de vraag naar duurzame producten zullen leveranciers hun aanbod aanpassen om
te voldoen aan de duurzaamheidscriteria. Daarnaast hebben deze criteria een bepaalde invloed op de
ontwikkeling van innovatieve, duurzame producten.

De mate waarin de markt reageert op de duurzaamheidscriteria van de overheid is van een aantal
factoren afhankelijk, zoals de huidige stand van zaken in de markt op het gebied van duurzaamheid, het
aandeel dat de overheid op de inkoopmarkt heeft en de mate waarin bepaalde marktkenmerken aanwezig
zijn die innovatie afremmen. In het vervolg van deze paragraaf zijn deze effecten in kaart gebracht.
In de analyse is onderscheid gemaakt tussen het effect op het aanbod van duurzame producten in de
markt die voldoen aan de duurzaamheidscriteria van VROM, en de mate waarin de duurzaamheidscriteria
innovatie stimuleren.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 13 -

DHV B.V.

2.3.1 Prikkel om te verduurzamen vooral zichtbaar bij ICT en gas
De invloed van duurzaam inkopen door overheden hangt enerzijds af van de mate waarin er momenteel al
een prikkel aanwezig is in de markt om duurzame producten aan te bieden die voldoen aan de
duurzaamheidscriteria van VROM. Als deze prikkel op zichzelf al aanwezig is binnen bepaalde
productgroepen, voegt een verdere verduurzaming van de overheidsvraag relatief weinig toe. Anderzijds
wordt de invloed van duurzaam inkopen bepaald door de positie van de overheid op de inkoopmarkt. Als
de overheid een sterke positie heeft, is de noodzaak voor bedrijven groter om in te spelen op de
verduurzaming van de overheidsinkoop. Deze twee factoren zijn in dit onderzoek als volgt
geoperationaliseerd.

De mate waarin bedrijven een prikkel ervaren om duurzaam te ondernemen en zich aan te passen aan
een duurzame vraag vanuit inkopers wordt bepaald door verschillende omgevingsfactoren. De factoren
die zijn meegenomen in de analyse zijn mede gebaseerd op het concurrentiekrachtenmodel van Porter,
waarin factoren zijn opgenomen die bepalen wat het winstpotentieel is in een bepaald marktsegment (zie
verder bijlage 3):

- De mate waarin concurrenten op de markt duurzame producten aanbieden. Bedrijven zullen
hun producten eerder aanpassen aan duurzaamheidscriteria als er ook meer noodzaak toe is
voor het behouden van de concurrentiepositie.
- De vraag naar duurzame producten (vooral van andere klanten dan de overheid).
- Toetredingsdrempels om duurzame producten aan te bieden: toegankelijkheid en
toepasbaarheid van de benodigde technologische kennis en benodigde investeringskosten in
relatie tot de verwachte baten. Hogere toetredingsdrempels leiden tot een lagere prikkel om
duurzaam te ondernemen.

De positie van de overheid op de inkoopmarkt wordt bepaald door:
- Het marktbeïnvloedingspotentieel van de overheid op de Nederlandse markt (aandeel op de
inkoopmarkt ten opzichte van de inkoopvraag van private partijen).
- Nationale/internationale markt: in een internationale markt kan de Nederlandse overheid een
minder dominante positie innemen.
- De herzieningsfrequentie van de duurzaamheidscriteria: een te frequente inhoudelijke
herziening van de duurzaamheidscriteria kan ervoor zorgen dat de overheid niet als een
consistente en betrouwbare partner wordt gezien.

Figuur 2.6 bevat de belangrijkste onderzoeksresultaten van deze paragraaf. Elke productgroep waarvoor
(concept-)duurzaamheidscriteria beschikbaar zijn, is hierin door de onderzoekers `gescoord' op de
bovengenoemde factoren. Deze beoordeling is gebaseerd op bestaande documenten en studies. Op de
horizontale as staat de positie van de overheid op de inkoopmarkt. Op de verticale as staat de mate
waarin bedrijven worden geprikkeld om duurzame producten aan te bieden. Bijlage 5 geeft een verdere
onderbouwing van de tabel. Hieronder volgt een beschrijving van de belangrijkste conclusies die op basis
hiervan getrokken kunnen worden.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-14 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Figuur 2.6 Verschuiving van het aanbod van duurzame producten door duurzaamheidscriteria**
Er was al grote `compliance', dus er is geen directe verschuiving in het aanbod van duurzame producten te zien. In deze productgroepen is
vooral veel winst te behalen door de stimulering van duurzame innovatie.

to Reproductie apparatuur Buitenlandse dienstreizen Verkeersregelinstallaties
or Hardware Vaartuigen Gladheidbestrijding
G Kantoorgebouwen: renovatie Reiniging openbare ruimte
Gas (excl. groenvoorzieningen)
Stedenbouwkundig ontwerp en advies

Kleine verschuiving in het
aanbod van duurzame
producten: de overheid Grote verschuiving in het aanbod
heeft een dusdanig kleine Enige verschuiving in het aanbod van duurzame producten: er is een van duurzame producten: op de
invloed op de markt dat de prikkel tot duurzaam ondernemen, maar de invloed van de overheid is markt is er een prikkel tot
n prikkel tot duurzaam niet dusdanig groot dat het aanbod van de producten in de markt duurzaam ondernemen. De
e ondernemen die al volledig zal verduurzamen. overheid kan dit verder stimuleren
dei aanwezig is niet verder via haar grote invloed op de markt.
b uitgebouwd wordt door de
et duurzaamheidscriteria.
n

aa Bedrijfskleding: Kleding Studie & opleiding Kantoorgebouwen: beheer en Externe vergader-
n onderhoud en verblijffaciliteiten
etc Audiovisuele apparatuur Bedrijfskleding: reiniging kleding Kantoorgebouwen: Wegennet
u t huur en aanschaf
d o
or or Dienstauto's Kantoorartikelen Sloop van gebouwen Riolering
p gl Zware motorvoertuigen Kantoorinrichting: stoffering Schoonmaak Groenvoorzieningen
e ed
m Mobiele werktuigen Kantoorinrichting: meubilair* Catering Waterbouwkundige Constructies
a di
zr M Grootkeukenapparatuur* Elektriciteit Gemalen
u Post
u Reproductie apparatuur: Onderhoud transportmiddelen* Openbare verlichting
d Transportdiensten Tonercartridges
mo Bouwrijpmaken terrein* Drukwerk (commercieel) Grondwerken* Conserveringswerken
sl Externe adviesdiensten Sanering/bodemreiniging* Parkeren
e

kkir Uitzendkrachten Huishoudelijk afvalbeheer Leerlingenvervoer*
Kantoorgebouwen: nieuwbouw
P Aangepast vervoer*
Openbaar vervoer*
Kunstwerken*
Waterzuiveringsinstallaties/
slibbehandeling*
Blusmiddelen en uitrusting

Enige verschuiving in het aanbod
Kleine verschuiving in het aanbod van duurzame producten: weinig van duurzame producten: op dit
prikkel van buitenaf gecombineerd met een relatief beperkte invloed moment nog weinig `compliance',
van de overheid. maar overheid heeft grote invloed
ni op de markt. .
elK
WMO hulpmiddelen Kabels en leidingen

Klein Middelgroot Groot
Invloed duurzaam inkopen overheid
In deze productgroepen is niet bekend in welke mate in de markt duurzame producten worden aangeboden en gevraagd. De prikkel tot duurzaam
*

ondernemen is in deze productgroepen slechts gebaseerd op de mate waarin toetredingsdrempels aanwezig zijn.
** Tabel bevat alleen productgroepen waarvoor al (concept-)criteria zijn ontwikkeld.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 15 -

DHV B.V.

In hoeverre een prikkel tot verduurzaming aanwezig is, verschilt sterk per productgroep. Productgroepen
met een sterke prikkel om duurzame producten aan te bieden zijn bijvoorbeeld ICT en gas. Bij de
aanschaf van hardware is in de duurzaamheidscriteria een bestaand duurzaamheidslabel (Energy Star)
grotendeels overgenomen. Een groot deel van de apparatuur voldoet hier al aan. Het directe effect van de
duurzaamheidscriteria op het aanbod van duurzame producten op deze markten zal dan ook gering zijn.
In deze productgroepen is juist winst te behalen door bedrijven te prikkelen tot duurzame innovatie.

Bij WMO-hulpmiddelen is de prikkel om het aanbod te verduurzamen juist minder sterk aanwezig. In deze
markt heeft duurzaamheid nog weinig aandacht: zowel in het aanbod als in de vraag van de producten.
Hoewel de overheid een groot marktbeïnvloedingspotentieel heeft binnen Nederland, is de invloed van de
overheid toch beperkt. De markt voor hulpmiddelen is een internationale markt, waar een groot deel van
de producten geïmporteerd wordt. Het gevolg is dat naar verwachting slechts een kleine verschuiving van
het aanbod zal plaatsvinden. Overigens kan een gerichte sturing van de overheid richting
zorgverzekeraars wel een extra market push geven voor de markt van duurzame hulpmiddelen (breder
dan alleen WMO). Verduurzaming van de vraag vanuit zorgverzekeraars vergroot logischerwijze de prikkel
om duurzame producten aan te bieden in behoorlijke mate.

Binnen de meeste productgroepen is er wel een (beperkte) prikkel tot verduurzaming aanwezig, maar
voldoet nog slechts een beperkt deel van de markt aan de duurzaamheidscriteria. In deze productgroepen
is er al vraag van klanten en ontstaan er verschillende duurzame initiatieven, maar duurzaamheid is er
nog geen common practice. De toetredingsdrempels om producten aan te passen aan de
duurzaamheidscriteria zijn vaak wel gering.

Een voorbeeld van een dergelijke branche is de bouwsector. Verschillende spelers op de bouwmarkt
hebben in 2008 in het zogeheten Lente-akkoord afspraken gemaakt over energiebesparende
maatregelen. Daarnaast geven aannemers aan dat duurzaamheid ook in klantwensen een steeds grotere
rol speelt, al staat dit nog in de kinderschoenen. Veel klanten kijken volgens een bouwbedrijf nog te veel
naar aanschafprijs in plaats van Total Cost of Ownership. Er valt hier dus nog veel winst te behalen. De rol
van de overheid is hierin een belangrijke. Vooral in de GWW is het marktbeïnvloedingspotentieel van de
overheid groot, omdat de overheid hier vrijwel de hele vraagkant voor haar rekening neemt.

Bij andere productgroepen is de invloed van de overheid op de markt klein, bijvoorbeeld bij ICT en
vervoersmiddelen. De overheid is voor deze productgroepen een relatief kleine inkoper. Bovendien zijn
beide markten sterk internationaal georiënteerd.

De aanwezige prikkels werken voor verschillende groepen ondernemers overigens verschillend uit. Uit de
expertmeeting die voor dit onderzoek is gehouden, kwam naar voren dat koplopers op
duurzaamheidsgebied juist worden afgeremd, doordat zij zich richting overheid minder makkelijk kunnen
onderscheiden op het gebied van duurzaamheid (zie hoofdstuk 4). (Een deel van) de achterblijvers zal
zich alsnog inspannen om aan de duurzaamheidscriteria van de overheid te kunnen voldoen. Daarbij zijn
de toetredingsdrempels voor grotere bedrijven in het algemeen kleiner en de prikkels (dus) groter. In het
midden- en kleinbedrijf ziet maar een zeer beperkt percentage van de bedrijven commerciële kansen op
het gebied van duurzaam ondernemen1.

In het algemeen zorgen de duurzaamheidscriteria van de overheid voor een nieuwe impuls, waardoor aan
de aanbodkant van de markt de aandacht voor duurzaamheid toeneemt.

1 EIM/BECO, Duurzaam ondernemen in het MKB: kansen grijpen, Zoetermeer, 2008.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-16 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Stichting Milieukeur merkt in een aantal branches, waaronder de branches voor brandblus- en
schoonmaakmiddelen, dat door de duurzaamheidscriteria de aanvraag van milieukeurmerken
toegenomen is.

De resultaten kunnen als volgt worden samengevat: aan de aanbodkant van de markt kan de overheid
haar invloed vooral laten gelden binnen marktsegementen waarop zij een grote inkoper is. De grootste
winst is daarbij te halen binnen segmenten waarin de prikkel om duurzame producten aan te bieden
middelgroot is. De invloed van de overheid kan hierbij net van doorslaggevende betekenis zijn. Binnen
marktsegementen waar deze prikkel al groot is, zal vergroting van de vraag naar duurzame producten
vanuit de overheid relatief weinig toevoegen aan de reeds bestaande prikkels.

2.3.2 Beperkte stimulering van innovatie door duurzaamheidscriteria
Duurzaamheid is een hot topic als over innovatie wordt gesproken. Uit onderzoek van Twynstra The
Bridge blijkt dat "eco, duurzaamheid en cradle to cradle" nu en in de toekomst een grote impact heeft op
het innovatieproces2. Dit speelt in een groot aantal sectoren: energie, agro & food, bouw, zakelijke
dienstverlening, elektro- & mechanische industrie en chemie. In andere sectoren wordt de impact van
duurzaamheid op het innovatieproces niet hoog ingeschat: flexmarkt & facilitaire diensten, media &
entertainment, telecom & ICT en financiële dienstverlening (inclusief zorgverzekeraars).

Vaak wordt gesteld dat duurzaamheidscriteria de ontwikkeling van duurzame innovaties belemmeren.
Immers: bedrijven kunnen stoppen met innoveren als ze aan de norm voldoen, veelbelovende
ontwikkelingen kunnen in de kiem worden gesmoord, en kleine, innovatieve bedrijven zijn maar beperkt
betrokken bij de totstandkoming van de duurzaamheidscriteria.

Toch is het lang niet altijd waar dat duurzaamheidscriteria innovatie belemmeren. In een behoorlijk aantal
marktsegmenten doen zich marktomstandigheden voor die innovatieve ontwikkelingen afremmen. Het
stellen van duurzaamheidseisen in aanbestedingen kan hier juist stimulerend werken. Als er bijvoorbeeld
onvoldoende kritische massa is om een bepaald innovatief product in de markt te zetten, kan de gerichte
inzet van de overheidsvraag zorgen voor voldoende massa.

Ook als er bijvoorbeeld onvoldoende vertrouwen is in bepaalde innovatieve, duurzame producten kan
overheidsinkoop een doorbraak bewerkstelligen. Door het stellen van de juiste duurzaamheidseisen kan
de overheid innovatie in die gevallen stimuleren. Bijlage 3 geeft een overzicht van de verschillende
soorten marktomstandigheden die innovatie kunnen afremmen, en van de wijze waarop de toepassing van
duurzaamheidscriteria in overheidsinkoop deze belemmeringen juist kan verminderen. Dit onderzoek geeft
een beeld van de mate waarin dergelijke `marktimperfecties' aanwezig zijn. De belangrijkste
onderzoeksresultaten zijn samengevat in figuur 2.7 (horizontale as).

Daarnaast bepaalt de wijze waarop duurzaamheidscriteria zijn geformuleerd de mate waarin innovatie
wordt belemmerd of gestimuleerd. Door het opnemen van `open' gunningscriteria bij een aanbesteding
worden duurzaamheidsinspanningen beloond, wat innovatie bevordert. Echter ook met minimumeisen kan
een prikkel tot innovatie geboden worden. De voorwaarde hiervoor is dat deze eisen op output sturen en
niet technisch gespecificeerd zijn. Bij functionele eisen worden eisen gesteld aan de verwachte prestaties
(het WAT) in plaats van aan de wijze van uitvoering van de activiteiten (het HOE), zoals bij technische

2 Twynstra The Bridge, Innovatiemonitor 08/09, Amersfoort, 2008.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 17 -

DHV B.V.

eisen het geval is. De leverancier krijgt daardoor meer ruimte om zelfstandig (innovatieve) oplossingen te
ontwikkelen.

Eisen aan maximale uitstoot of energieverbruik zullen innovatie meer stimuleren dan specifieke materiaal-
of producteisen. Op de verticale as in de matrix van figuur 2.7 zijn de belangrijkste onderzoeksresultaten
weergegeven. In de beoordeling door de onderzoekers van de verschillende productgroepen is ook
meegenomen in hoeverre toepassing van de duurzaamheidscriteria eventuele marktimperfecties kunnen
reduceren of wegnemen.

Figuur 2.7 Mate waarin de duurzaamheidscriteria duurzame innovatie stimuleren*
Beperkte stimulans tot innovatie: Enige stimulans tot innovatie:
De criteria zijn in beperkte mate prikkelend gespecificeerd. In de productgroepen in dit cluster zijn marktimperfecties aanwezig die
Daarnaast zijn er geen duidelijk aanwijsbare door de criteria weggenomen kunnen worden. De criteria zijn enigszins
marktimperfecties op de markt die door criteria prikkelend gespecificeerd, zodat er enige stimulans tot innovatie is.
weggenomen kunnen worden, waardoor er via die weg ook
geen impuls tot innovatie gegeven wordt.

Kantoorinrichting: Kantoorgebouwen: huur en Kantoorgebouwen:
Buitenlandse dienstreizen
Stoffering aanschaf beheer en onderhoud
Groot Bedrijfskleding: Reiniging
Sloop van gebouwen Kantoorgebouwen: renovatie
keukenapparatuur kleding
s Audiovisuele Stedenbouwkundig ontwerp en Drukwerk (commercieel) Schoonmaak
ni apparatuur Advies
n z
er sgi Reproductie Riolering Hardware Elektriciteit
el n apparatuur
u E Reproductie
mit apparatuur: Openbare verlichting Post Verkeersregelinstallaties
s tonercartridges
eit Waterzuiveringsinstallaties /
a Dienstauto's Transportdiensten Groenvoorzieningen
v slibbehandeling
on Zware Leerlingenvervoer Kantoorgebouwen: nieuwbouw Waterbouwkundige Constructies
ni motorvoertuigen
air Mobiele werktuigen Aangepast vervoer
etir Vaartuigen Openbaar Vervoer
c Onderhoud aan
nir WMO hulpmiddelen
transportmiddelen
aa Zeer kleine stimulans tot innovatie: Beperkte stimulans tot innovatie:
w De criteria zijn in dit cluster van productgroepen niet In de productgroepen in dit cluster zijn marktimperfecties aanwezig die
et prikkelend gespecificeerd en er zijn ook geen door de criteria weggenomen kunnen worden (als ze op een juiste manier
a marktimperfecties die de criteria weg zouden kunnen gespecificeerd zijn). Echter, de criteria zijn technisch en gedetailleerd
M nemen, waardoor er via geen enkele weg stimulans tot gespecificeerd (zonder open einde), zodat de criteria alsnog slechts een
innovatie is door de criteria. zeer kleine innovatieprikkel bieden.

ni Studie & opleiding Wegennet Bedrijfskleding: Kleding Gas
el Externe vergader-
K Conserveringswerken Kantoorinrichting: meubilair Kunstwerken
en verblijffaciliteiten
Uitzendkrachten Parkeren Kantoorartikelen Kabels en leidingen
Bouwrijpmaken Reiniging openbare ruimte (excl. Externe adviesdiensten Gladheidbestrijding
terrein groenvoorzieningen)
Grondwerken Huishoudelijk afvalbeheer Catering
sanering/ Blusmiddelen en -uitrusting
bodemreiniging
Geen duidelijk aanwijsbare
marktimperfecties Marktimperfecties aanwezig
Mate waarin marktimperfecties aanwezig zijn die innovatie belemmeren
* Tabel bevat alleen productgroepen waarvoor al (concept-)criteria zijn ontwikkeld

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-18 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Hieronder volgt een beschrijving van de belangrijkste conclusies die op basis van figuur 2.7 getrokken
kunnen worden. Bijlage 6 geeft een verdere onderbouwing van de tabel.

De analyse wijst uit dat de duurzaamheidscriteria in geen enkele productgroep een grote stimulans tot
innovatie bieden. Enerzijds komt dat door het beperkte ambitieniveau van de duurzaamheidscriteria,
omdat voldoende partijen aan de criteria moeten kunnen voldoen om voldoende aanbod te realiseren (zie
hoofdstuk 4).

Daarnaast stimuleert ook de wijze waarop de criteria gespecificeerd zijn innovatie maar in beperkte mate.
Dit komt doordat de meeste minimumeisen in de criteriadocumenten slechts beperkt doelgericht zijn
geformuleerd. Vaak is gekozen voor specifieke materiaal- en producteisen, zoals het uitsluiten van het
gebruik van bepaalde schadelijke stoffen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij kantoorartikelen en
bedrijfskleding. Uitzonderingen hierop vormen vervoersmiddelen en gebouwen, omdat de minimumeisen
zijn geformuleerd in termen van maximale uitstoot of energieverbruik. De producent kan vervolgens zelf
bepalen hoe hij het productieproces zodanig inricht dat aan die eis wordt voldaan. Dergelijke functionele
eisen zijn meer stimulerend voor innovatie3.

Ook de gunningscriteria die in de criteriadocumenten van VROM zijn opgenomen, zijn maar in beperkte
maten open en doelgericht geformuleerd. Een voorbeeld hiervan zijn de gunningscriteria voor het gebruik
van verf in gebouwen. In Nederland voldoen alle leveranciers van verf al aan de aanbevelingen van
`Coatings Care'. Dit is een wereldwijd programma van verf- en drukinktproducenten en -leveranciers,
gericht op veiligheid, gezondheid en milieu. Als gevolg hiervan zijn er in de criteria geen verplichtingen
vastgelegd ten aanzien van het gebruik van verf. In deze markt speelt duurzaamheid dus wel een
belangrijke rol, maar leveranciers die `verder' gaan dan wat in de markt verkrijgbaar is, worden niet
beloond. In sommige productgroepen, zoals bij verkeersregelinstallaties, zijn wel gunningscriteria
opgenomen die `open' zijn geformuleerd.

In figuur 2.7 is tevens aangegeven in welke mate `marktimperfecties' intrinsiek aanwezig zijn die innovatie
in een bepaald segment afremmen. Zijn dergelijke marktimperfecties aanwezig, dan kunnen
duurzaamheidscriteria de innovatiebelemmeringen mogelijk deels wegnemen. Voorbeelden van
productgroepen waar dit het geval is, zijn te vinden onder de hoofdgroepen personeelsgerelateerde
zaken, gebouwen en GWW. Zo zijn er in de bouw in sommige deelmarkten veel kleine, gelijksoortige
partijen actief op de markt, wat zorgt voor een ongerichte, inefficiënte ontwikkeling van innovatieve
oplossingen. Deze rem op innovatie wordt in de productgroep beheer en onderhoud deels weggenomen
doordat bepaalde eisen gesteld aan het materiaalgebruik. Dit zorgt ervoor dat de markt zich hierop
concentreert, wat tegelijkertijd een keteneffect teweeg brengt richting de leveranciers van deze materialen.

In figuur 2.6 zijn eerder in dit hoofdstuk tien productgroepen benoemd waarvan het directe effect van de
duurzaamheidscriteria op het aanbod van duurzame producten gering is, aangezien een groot aantal
leveranciers al aan de duurzaamheidscriteria voldoet. Bij deze productgroepen is vooral een milieueffect
te realiseren door bedrijven te stimuleren met innovatieve, duurzame oplossingen te komen. Positief is
daarom dat in vier van deze tien productgroepen de duurzaamheidscriteria daadwerkelijk een prikkel tot
duurzame innovatie bieden.

3 Onderzoek van BECO/Natuur en Milieu (Duurzaam inkopen, Quick-scan naar impact van de criteria voor duurzaam
inkopen op de markt en op innovatie, Rotterdam, 2008) bevestigt deze bevindingen. In dit onderzoek wordt het
ambitieniveau van de duurzaamheidscriteria als "teleurstellend" gekarakteriseerd, Ook wordt in dat onderzoek gepleit
voor het stellen van ontwikkelingsdoelstellingen richting de markt in plaats van vastgelegde normen.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 19 -

DHV B.V.

De resultaten kunnen als volgt worden samengevat: in geen van de productgroepen is de prikkel om te
innoveren groot. Relatief de grootste stimulans om te innoveren is aanwezig binnen de productgroepen in
de bovenste helft van figuur 2.7.

Binnen sommige marktsegmenten waarin deze product(groep)en worden aangeboden, zijn de
marktomstandigheden zodanig dat innovatie wordt belemmerd. Als dat het geval is kan de overheid haar
invloed laten gelden door zodanige duurzaamheidscriteria te ontwikkelen dat deze marktbelemmeringen
worden weggenomen of gereduceerd (rechtsboven in figuur 2.7). In het kwadrant linksboven zal het
stellen van minimumeisen op het gebied van duurzaamheid innovatie juist afremmen, tenzij deze eisen
functioneel zijn gespecificeerd (in plaats van technisch).

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-20 - MD-SU20090072

DHV B.V.

3 DE IMPACT VAN DUURZAAM INKOPEN OP HET MILIEU
3.1 Uitgangspunten en reikwijdte van de analyse van milieueffecten
Werkwijze

Wat is de directe impact op het milieu van de verduurzaming van overheidsinkopen? In welke mate draagt
duurzaam inkopen bij aan het realiseren van (inter)nationale milieubeleidsdoelstellingen?

De beantwoording van deze vragen is uitgewerkt in een aantal stappen:
1. Bestuderen van alle beschikbare criteriadocumenten (gereed en concept).
2. Verzamelen van gegevens met betrekking tot de belangrijkste beleidsdossiers o.g.v. milieu.
3. Verzamelen van aanvullende gegevens over het aandeel van de overheid in verschillende
sectoren en productgroepen, emissie- en energiegegevens, product- en LCA studies etc.
4. Berekenen van de kwantitatieve effecten voor geselecteerde productgroepen. Bij onvoldoende
openbare of verifieerbare informatie zijn de effecten alsnog kwalitatief beoordeeld.
5. Kwalitatieve beoordeling van de overige duurzaamheidcriteria in relatie tot relevante
beleidsvelden.

Een gedetailleerde beschrijving van de methode en de resultaten van deze analyses per
duurzaamheidcriterium voor alle ca. 80 productgroepen staan beschreven in een apart bijlagerapport
"Brondocument bepaling milieueffecten duurzaam inkopen". In dit hoofdstuk worden de methode en
resultaten beknopt weergegeven.

Figuur 3.1 Selectie en uitwerking van de duurzaamheidcriteria

Criteria gereed/concept per

1 30/01/09 nee
ja

Inkoopvolume > 100 miljoen

2 en/of effect relevant (expert nee
judgement) Relatie met andere dossiers/thema's:
ja · schadelijke/schadelijke stoffen
· uitputting
Relatie met kwantitatieve

· dierenwelzijn
3 doelstelling:

· Klimaat en energie · veiligheid
· Luchtkwaliteit nee · etc.
· Afval

Kwalitatieve inschatting van
Berekenen kwantitatieve

4a 4b het effect
bijdrage van eisen

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 21 -

DHV B.V.

Uitgangspunten kwantitatieve of kwalitatieve beoordeling
De volgende uitgangspunten zijn gehanteerd bij het in kaart brengen van de milieueffecten:
o Alleen de milieueffecten zijn bestudeerd. Voor de ontwikkeling van sociale criteria wordt een
ander traject gevolgd. Deze zijn in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten.
o Alle relevante milieueffecten (groot inkoopvolume, belangrijkste beleidsdossiers) zijn in principe
gekwantificeerd. Waar dit niet mogelijk was zijn deze kwalitatief zichtbaar gemaakt. De
selectieprocedure staat beschreven in figuur 3.1.
o Gezien het grote aantal duurzaamheidcriteria (ca. 300) was de beschikbare tijd per criterium
beperkt en was uitgebreid onderzoek voor alle criteria niet mogelijk. Bovendien is een selectie
toegepast, waarbij de minst relevante productgroepen alleen kwalitatief zijn beoordeeld. Ook
wanneer onvoldoende kwantitatieve informatie beschikbaar was, is kwalitatief beoordeeld. De
resultaten zijn derhalve indicatief en richtinggevend.
o De kwantitatieve effecten zijn een minimum gezien het feit dat voor een aantal productgroepen
de eisen nog in ontwikkeling zijn, en niet of niet kwantitatief zijn meegenomen. Bovendien zijn er
ook eisen die niet gekwantificeerd kunnen worden, die wel degelijk effect zullen hebben op bijv.
CO2 reductie (bijv: verplicht stellen van het maken van een vervoersplan, gebruik van
energiezuinige installaties voor kledingreiniging etc.)
o De berekening van CO2 reductie is gebaseerd op CO2 alleen. Er zijn geen andere
broeikasgassen in beschouwing genomen.
o Alleen eisen zijn meegenomen in de analyse. De gunningscriteria zijn niet meegenomen.
Hiervoor zijn twee belangrijke redenen:
1. Gunningscriteria zijn over het algemeen niet kwantificeerbaar omdat ze heel open zijn
geformuleerd (geen vaste waarden).
2. Het is voor inkopers niet verplicht de gunningscriteria mee te nemen en daarbij is er ook
geen gewicht voor de gunningscriteria voorgeschreven. Daarom is nog niet in te
schatten in hoeverre inkopers deze criteria zullen gaan gebruiken en in hoeverre de
geleverde producten, diensten en werken hieraan zullen voldoen.

Relatie met beleid

Om milieueffecten beleidsmatige en `politieke' betekenis te geven worden deze gerelateerd aan
(inter)nationale beleidsdoelstellingen. Als belangrijke beleidsthema's waar de criteria aan moeten
bijdragen zijn genomen:

1. Energie en klimaat (reductie van CO2 equivalenten).
2. Luchtkwaliteit (NOx, fijn stof en vluchtige organische stoffen).
3. Afval (verwerking, reductie en preventie).
4. Uitputting van hernieuwbare en niet-hernieuwbare hulpbronnen.
5. Verspreiding van schadelijke stoffen (o.a. zware metalen, gewasbeschermingsmiddelen,
persistente en toxische koolwaterstoffen).

Dit betekent dat de directe effecten van de criteria vertaald zijn in de bijdrage die ze leveren aan de
doelstellingen op dit beleidsthema. Voor de eerste 3 beleidsthema's zijn duidelijke kwantitatieve
doelstellingen voorhanden. De duurzaamheidcriteria die een directe relatie hebben met energie en klimaat
en luchtkwaliteit zijn in principe gekwantificeerd. Voor afval konden de criteria zonder uitgebreid
aanvullend onderzoek niet worden gekwantificeerd. Zie bijlage 2 voor een overzicht van de beleidsthema's
en doelstellingen.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-22 - MD-SU20090072

DHV B.V.

3.2 Kwantitatief potentieel van de duurzaamheidcriteria voor 2020
De effecten geven een indicatie van het potentieel van de eisen op langere termijn (2020) bij 100%
duurzaam inkopen en gelijkblijvende eisen en stand der techniek. In de praktijk kunnen niet alle
besparingen op korte termijn behaald worden, zo kan bijvoorbeeld duurzaam papier morgen worden
ingekocht, terwijl de implementatie van energiebesparingsmaatregelen in installaties, werken of gebouwen
met lange vervangingstermijnen, meer dan 10 jaar kan duren. Figuur 3.2 geeft ter illustratie een indicatie
van de wijze waarop het potentieel voor een groot aantal productgroepen zal groeien in de tijd.

Figuur 3.2 Indicatie van de groei van het potentieel voor CO2 reductie in de tijd voor een aantal
relevante productgroepen in kton

700 Hardw are
600 Gemalen
Verkeersregelinstallaties
500

Netwerken / infrastructuur
400

Openbaar Vervoer
300 Openbare verlichting
200 Waterzuiveringsinstallaties
100 Kantoorgebouwen
Huishoudelijk afvalbeheer
0

Mobiele w erktuigen
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

In werkelijkheid kan de groei veel sneller gaan wanneer de criteria worden verscherpt en de ontwikkeling
van de techniek wordt meegenomen. De effecten hiervan zijn echter moeilijk in te schatten.

In de resultaten kan geen onderscheid gemaakt worden tussen de effecten van het programma duurzaam
inkopen en de reeds bestaande vormen van duurzaam inkopen. Veel overheden en private partijen kopen
al langer duurzaam in. Een deel van het potentieel is in de huidige situatie dus al ingevuld.

Het resultaat van de berekeningen voor de kwantitatieve effecten is uitgedrukt in kton reductie per jaar
totaal of per euro. De berekening is afhankelijk van de beschikbare bronnen bottom-up of top down
uitgevoerd:

1. Bottum-up:

o Bepalen van het effect per producteenheid, per euro of per fte, op basis van gegevens
voor een aantal overheden.

o Extrapolatie van de gegevens met betrekking tot het aantal producten dat wordt ingekocht
van een deel van de overheden naar overheid totaal (d.m.v. inkoopvolumes of fte).

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 23 -

DHV B.V.

2. Top down:

o Bepalen van het totale milieueffect van de hele productgroep of marktsector op basis van
productstudies, LCA data en energiestudies.
o Bepalen van het aandeel overheid in het totaal aan de hand van statistieken,
inkoopvolumes etc.

Een voorbeeld van de eerste benadering zijn de productgroepen in de hoofdgroepen kantoorinrichting en
automatisering, waarbij het gebruik van de verschillende producten per fte in een gemiddelde
kantoorsituatie is bepaald en geëxtrapoleerd naar de overheid als geheel.

Een voorbeeld van de tweede benadering is de productgroep mobiele werktuigen. De totale emissie van
mobiele werktuigen is bekend (TNO, 2009) en de emissiereductie op basis van de criteria kan worden
berekend. Het aandeel van de overheid in het totaal is berekend aan de hand van een emissiemodel
(TNO, 2009).

De referentie voor de "nulsituatie" is een realistische inschatting van de situatie, waarbij duurzaam inkopen
criteria geen of een beperkte rol spelen. Het onderscheid tussen het programma duurzaam inkopen en de
bestaande verduurzaming van de activiteiten van overheden is hier niet te maken. Veel overheden kopen
bijvoorbeeld al langere tijd groene stroom in en werken aan "klimaat neutraal" programma's. Per
productgroep is vastgesteld wat de huidige gemiddelde situatie is. Wanneer dit niet mogelijk was door
gebrek aan gegevens is uitgegaan van een "worst case": de criteria worden nog helemaal niet toegepast.
In sommige productgroepen is in de praktijk dus al een deel van het potentieel in gevuld.

3.3 De betekenis van kwantitatieve bijdragen

De inkoop van de overheid wordt geschat op 40 miljard. Het BNP4 van Nederland is ca. 600 miljard euro
(2008). Dit betekent dat de bijdrage van de overheidsinkoop ca. 7% van het BNP bedraagt. De
milieubelasting van overheidsinkopen ten opzichte van de totale productie (goederen en diensten) in
Nederland is van eenzelfde ordegrootte. Dit plaatst de resultaten van de impact van duurzaam inkopen
voor bijdragen aan (inter)nationale doelstellingen voor klimaat, energie en luchtkwaliteit in perspectief.
Bovendien is de samenstelling van de inkoop zodanig, dat veel productgroepen geen duidelijke directe
energiecomponent hebben. Een groot deel van de inkoop in deze productgroepen bestaat uit arbeid of
materialen bijvoorbeeld voor externe adviesdiensten, uitzendkrachten, groenvoorzieningen, wegen en
kunstwerken in de GWW. De verduurzaming van de overheidsinkoop alleen kan hierdoor wel een
significante, maar geen grote bijdrage leveren aan het realiseren van (inter)nationale doelstellingen voor
klimaat, energie en luchtkwaliteit. De bijdrage van duurzaam inkopen aan deze doelstellingen kan wel
substantieel worden, wanneer ook de private sector duurzaam gaat inkopen.

CO2 reductie levert een relevante bijdrage met een hoofdrol voor inkoop van energie
Op basis van het kwantificeerbare deel van de criteria bedraagt het potentieel bij 100% duurzaam inkopen
van de overheid voor CO2 reductie 3 Mton. De potentiële bijdrage aan de reductiedoelstelling voor CO2
komt hiermee op ca. 5%. Deze kan op de volgende manier worden gerealiseerd (zie figuur 3.3):
1,7 Mton door de inkoop van groene elektriciteit.
0,5 Mton door klimaatcompensatie bij de inkoop van gas, post en buitenlandse dienstreizen.
0,8 Mton door energiebesparingen in een groot aantal productgroepen.

4 Het BNP is de totale (geld)waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten gedurende een jaar. De
overheidsbestedingen voor goederen en diensten zijn hiervan een onderdeel (Bron: CBS)

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-24 - MD-SU20090072

DHV B.V.

De productgroep die de resultaten domineert is de inkoop van groene elektriciteit. Van de 1685 kton CO2-
reductie, die de minimumeis inkoop van 100% groene stroom met zich meebrengt, wordt 32,2% in
Nederland geproduceerd en 67,8% (door middel van certificaten) in het buitenland ingekocht (bron: CBS
2008).

Ook CO2 compensatie wordt gezien als een vorm van reductie, al is hierover nog discussie. De
compensatie kan worden uitgevoerd door het (laten) planten van bomen of door investeringen in
duurzame energie. Bij inkoop van gas, post en buitenlandse dienstreizen is het potentieel dat wordt
gecompenseerd 500 kton CO2, welke voor 95% is toe te schrijven aan klimaatcompensatie van gas.

Figuur 3.3 Bijdrage van productgroepen aan CO2 reductie (totaal 3 Mton)
1%

3% 3% 3% 2% 1%
4%

58%
16%

Elektriciteit (58%) Gas (16%)
Kantoorgebouwen (9%) Mobiele werktuigen (4%)
Huishoudelijk afvalbeheer (3%) Waterzuiveringsinstallaties (3%)
Openbare verlichting (3%) Openbaar vervoer (2%)
Netwerken / infrastructuur (1%) Verkeersregelinstallaties (1%)

De CO2 reductie van elektriciteit en gas is gecorrigeerd voor de overlap met andere productgroepen:
elektriciteit en gas worden gebruikt in een groot deel van de andere productgroepen (bedrijfsvoering:
verlichting, catering, repro, ICT, verwarming en koeling van gebouwen en diverse GWW installaties).
Energiebesparingen die daar worden gerealiseerd zijn afgetrokken van het energiegebruik voor elektriciteit
en gas om dubbeltelling te voorkomen. Energie die wordt bespaard hoeft immers niet meer ingekocht te
worden.

In figuur 3.4 worden de bijdragen van de andere relevante productgroepen, die gebaseerd zijn op CO2
reductie door middel van energiebesparing (0,8 Mton) nog een keer apart getoond. De resultaten worden
in hoge mate bepaald door:

o Gebouwen met een overall verminderde milieudruk (energie, materialen, water) door inzet van
het integraal beoordelingsinstrument "Greencalc" en energiebesparing door de eisen met
betrekking tot energiemaatregelen (labeling).
o Brandstofbesparing door inzet van zuiniger mobiele werktuigen en openbaar vervoer.
o Brandstofbesparing door het invoeren van "Het Nieuwe Rijden" bij de afvalinzameling.
o Een hoger rendement van de afvalverbranding.
o Verbeteren van het energierendement door een combinatie van maatregelen bij
waterzuiveringsinstallaties.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 25 -

DHV B.V.

Figuur 3.4 Bijdrage van energiebesparing aan CO2 reductie voor de belangrijkste productgroepen
2% 2%
3%

6% 34%
10%

10%

13% 16%
Kantoorgebouwen (34%) Mobiele werktuigen (16%)
Huishoudelijk afvalbeheer (13%) Waterzuiveringsinstallaties (10%)
Openbare verlichting (6%) Openbaar vervoer (4%)
Netwerken / infrastructuur (3%) Verkeersregelinstallaties (3%)
Gemalen (2%) Hardware (2%)

Energiebesparing geeft een vergelijkbaar beeld

Energiebesparing, de hoeveelheid energie die wordt gebruikt in termen van MJ gas, elektriciteit, andere
fossiele brandstoffen of duurzame bronnen (wind, zon, biomassa) heeft in veel gevallen een directe relatie
met CO2 reductie, maar niet alle CO2 reductie is ook energiebesparing. De inkoop van groene elektriciteit
leidt tot CO2 reductie, maar niet tot energiebesparing, want er wordt niet minder energie gebruikt, maar
een andere soort.

Figuur 3.5 Bijdrage van productgroepen aan energiebesparing (5,7 PJ)
1%
3% 2% 2% 1%
4%

9% 29%
9%

12%

28%
Kantoorgebouwen (29%) Mobiele werktuigen (28%)
Huishoudelijk afvalbeheer (12%) Waterzuiveringsinstallaties (9%)
Openbare verlichting (9%) Netwerken / infrastructuur (4%)
Verkeersregelinstallaties (3%) Gemalen (2%)
Hardware (2%) Reproductieapparatuur (1%)
Dienstauto's (1%)

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-26 - MD-SU20090072

DHV B.V.

De energiebesparing die kan worden gerealiseerd door het verduurzamen van een groot deel van de
overheidsinkoop is 5,7 PJ. Het totale energieverbruik in Nederland voor alle bronnen was in 2006 3284 PJ
waarvan 344 elektriciteit en 1472 aardgas. De besparing op het totaal is 0,2%. Gezien het aandeel van de
overheid in het totale BNP (7%) en de samenstelling van de inkoop (veel arbeid en materiaal, relatief
weinig energie) is dit te verwachten.

Het verbruik van de overheid zelf bedroeg circa 14 PJ gas en circa 14 PJ elektriciteit (2006). Door
duurzaam inkopen wordt het eigen energiegebruik verminderd, maar ook het indirect gebruik in
productketens, zoals bijvoorbeeld bij mobiele werktuigen. De besparing komt overeen met 20% van het
eigen gebruik.

In figuur 3.5 is de bijdrage van productgroepen aan energiebesparing weergegeven. De relatie met de
resultaten van CO2 reductie is duidelijk, het zijn grotendeels dezelfde productgroepen, alleen is de CO2
emissie per energie-eenheid voor brandstoffen en elektriciteit niet hetzelfde, waardoor verschuivingen in
de relatieve bijdragen optreden.

Bijdrage aan verhoging van het aandeel duurzame energie
Het aandeel duurzame energie in Nederland bedroeg in 2005 2,4%. In 2020 moet dit zijn gestegen tot
20% (773 PJ). Door volledig over te stappen op groene elektriciteit worden emissies vermeden van 14 PJ
aan elektriciteit. De bijdrage aan de doelstelling is 1,8%. Op het eigen gebruik is de bijdrage van
duurzame energie ca. 50%.

Bijdrage aan de verbetering van de luchtkwaliteit is gering en beperkt meetbaar
De productgroepen die een relatie hebben met vervoer, hebben over het algemeen een relevante impact
op de luchtkwaliteit. De emissies van fijn stof en NOx veroorzaken in belangrijke mate de verslechtering
van luchtkwaliteit, wat resulteert in luchtwegproblemen en verzuring en vermesting van het milieu.
De eisen hebben veelal betrekking op:

brandstofbesparing door zuiniger voertuigen of rijstijl
inzet van schonere voertuigen

gebruik van roetfilters voor het afvangen van fijn stof

Figuur 3.6 Bijdragen van productgroepen aan de reductie van fijn stof
1%

5% 1%
28%

63%
Mobiele werktuigen (63%) Openbaar vervoer (28%)
Dienstauto's (5%) Huishoudelijk afvalbeheer (2%)
Aangepast vervoer (1%) Overig (1%)

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 27 -

DHV B.V.

Een deel van de productgroepen die hier van belang zijn kon niet worden gekwantificeerd. Het gaat hierbij
om transportdiensten en vaartuigen. Ook zijn onderbouwde emissiefactoren voor NOx en fijn stof door
productie van elektriciteit niet voorhanden, waardoor hier ook een deel ontbreekt.

In de productgroepen met betrekking tot vervoer komen verschillende duurzaamheidcriteria voor die geen
bijdrage (meer) leveren aan de milieuwinst, omdat ze niet meer bovenwettelijk zijn of de gemiddelde
huidige situatie op hetzelfde niveau ligt. Het gaat hierbij om:
Dienstauto's (de te leveren voertuigen voldoen aan de Europese emissiestandaard Euronorm 4)
Zware voertuigen (de te leveren voertuigen zwaarder dan 3.500 kg voldoen aan de Euronorm 5)
Transportdiensten (voertuigen zwaarder dan 3.500 kg voldoen tenminste aan de Euro-3 norm).

Daarnaast zijn er binnen de productgroepen m.b.t. vervoer een aantal eisen opgesteld voor voertuigen
waarvan het aandeel niet significant is of binnen een andere productgroep valt. Het gaat hierbij om de
voertuigen voor leerlingenvervoer (vallen onder aangepast vervoer of onder openbaar vervoer) en de
voertuigen lichter dan 3.500 kg bij openbaar vervoer.

Het berekende potentieel voor reductie van fijn stof bedraagt 219 ton. De emissie in 2007 bedroeg 37
kton. Dit betekent een reductie van 0,6%. De belangrijkste bijdrage wordt geleverd door de
duurzaamheidcriteria voor mobiele werktuigen.

Het potentieel voor NOx reductie bedraagt 1,1 kton. Het emissieplafond voor 2010 bedraagt 260 kton.
De reductie ten opzichte van de maximale emissie is hier 0,4 1%. De belangrijkste bijdragen wordt hier
geleverd door dezelfde productgroepen.

Figuur 3.7 Bijdragen van productgroepen aan de reductie van NOx
1%
1%
2%
12%

25% 59%
Mobiele werktuigen (59%) Openbaar vervoer (25%)
Huishoudelijk afvalbeheer (12%) Aangepast vervoer (2%)
Post (1%) Dienstauto's (1%)

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-28 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Hoofdgroep GWW nog onderbelicht

De hoofdgroep GWW is nog niet gereed, waardoor een deel van de criteria niet kon worden uitgewerkt.

Binnen de GWW zijn de energieverbruikende installaties en mobiele werktuigen in beeld gebracht. De
productgroepen die met name direct impact hebben vanwege het hoge materiaalgebruik (aanleg van
wegen, waterbouwkundige constructies en kunstwerken), hebben (nog) geen energiegerelateerde criteria.
Ook de criteria gericht op efficiënt materiaalgebruik (hergebruik van betongranulaat, asfaltgranulaat,
duurzaam ontwerp van staal- en houtconstructies, hebben geen direct kwantificeerbare effecten.
Een belangrijk gunningcriterium is de beoordeling van de milieubelasting van ontwerpen en varianten door
middel van de uitvoering van een LCA voor het integraal beoordelen van de milieubelasting van
ontwerpen en varianten. Het LCA-instrument Dubocalc wordt momenteel door RWS geschikt gemaakt
voor de beoordeling van genoemde werken. Een belangrijke duurzame variant is de toepassing van lage
temperatuur asfalt. Deze levert volgens onderzoek van Intron i.o.v. SenterNovem een besparing van ca.
20% op de totale milieubelasting (J.Meijer, Globale milieuprestatie Lage Temperatuur Asfalt, INTRON, juli
2008).

Inkoop van mobiele werktuigen is veelal indirect: aandacht voor implementatie
De bijdrage van de duurzaamheidcriteria voor mobiele werktuigen aan de CO2 reductie, energiebesparing
en verbetering van de luchtkwaliteit is substantieel. Het directe inkoopvolume van de overheid voor de
mobiele werktuigen is echter gering. Het (indirecte) aandeel van de overheid in de totale mobiele
werktuigen is ca. 50%. De productgroep is versnipperd: de meeste mobiele werktuigen worden indirect
"ingekocht" via het aanbesteden van werken (o.a. bodemsanering, bouwrijp maken, slopen, aanleg van
riolering, wegen, waterbouwkundige constructies en kunstwerken), waarbij de aannemer vaak ook weer
gebruik maakt van onderaannemers en inhuur. De implementatie van duurzaamheidcriteria en de controle
op de naleving behoeft hierbij extra aandacht. Een manier om de implementatie te faciliteren is het direct
via de branche stimuleren van bewustwording en implementatie.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 29 -

DHV B.V.

3.4 Sectoren waar het private potentieel goed benut kan worden
In de sectoren waar de overheid als inkoper een belangrijke speler is, maar niet de markt domineert, is de
meeste milieuwinst te halen. In deze sectoren is de aandacht voor duurzaam inkopen bij private partijen in
de huidige situatie (m.u.v. adviseurs en flexibele arbeid) ook bovengemiddeld. In onderstaande tabel is
uitgewerkt wat dit betekent voor de CO2 reductie wanneer de private sector de duurzaamheidcriteria
overneemt.

Hoofdproductgroep Gebouwen Kantoorinrichting Facilitaire Adviseurs Mobiele
(nieuwbouw) en zaken en werktuigen
benodigdheden (elektriciteit) flexibele
arbeid
CO2 reductie 72 kton 11kton 1750 kton 1,8 kton 120 kton
duurzaam inkopen

overheid

Marktbeïinvloedings Nieuwbouw: Middelgroot Middelgroot Middelgroot Middelgroot
- potentieel overheid 35%, Overige

Klein:
50%

Groot: > 50%

Potentieel milieu- 206 kton 22-88 kton 3502-14000 3,6-14 kton 240 kton
effect duurzaam kton
inkopen totale

sector

Huidig duurzaam 40% (van 74% 50% (van 96% van 40% (van 14% (van onbekend
inkopen private van de totale de totale markt) 89% van de 70% van de
sector (tussen markt) totale markt) totale
haakjes % van de markt)
private markt dat pg

inkoopt)

Het potentieel op basis van de overheidsinkopen in deze sectoren is 2 Mton. Het totale potentieel in deze
sectoren ligt tussen de 4 tot 15 Mton CO2 reductie (6-24% van de nationale reductiedoelstelling). De range
in het resultaat wordt veroorzaakt doordat het exacte beïnvloedingspotentieel niet bekend is. Dit betekent
dat de overheid door stimulering van private partijen in deze sectoren nog substantiële milieuwinst kan
bewerkstelligen.

3.5 Impact van de gunningscriteria

Gunningscriteria zijn in dit onderzoek niet nader geanalyseerd. Deze keuze wordt toegelicht in hoofstuk 1.
Omdat er echter wel potentiële milieuwinst te verwachten is van gebruik van de gunningscriteria, worden
de criteria van een aantal belangrijke productgroepen, die een groot milieueffect en/of inkoopvolume
vertegenwoordigen in deze paragraaf toch wat nader bekeken.

Gunningscriteria (wensen) zijn zo geformuleerd dat ze duurzaamheid van producten, werken en diensten
verder stimuleren. Deze criteria zijn veelal aanvullend op de eisen, waarbij de gunningscriteria verder
gaan dan de eisen en aanbiedende partijen uitdagen tot een zo duurzaam mogelijk ontwerp of product.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-30 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Daarnaast introduceren ze ook nieuwe onderwerpen. De verwachte effecten van de gunningscriteria
worden weergegeven in onderstaande tabel.

Productgroep Omschrijving gunningscriteria Verwacht effect
Elektriciteit De inkoop van groene elektriciteit uit de meest Geen extra CO2 reductie t.o.v. de
duurzame bronnen wordt gestimuleerd (kleine meest gangbare groene elektriciteit,
waterkrachtcentrales, photovoltaïsch, wind, stimuleren vraag naar duurzame
osmose, getijden) energie
Gas Geen criteria Geen
Mobiele werktuigen Schonere werktuigen worden hoger gewaardeerd. Verbetering luchtkwaliteit
Openbaar vervoer Gunning op basis van schonere, zuinigere Verbetering luchtkwaliteit,
voertuigen en minder hoge geluidsbelasting door vermindering brandstofverbruik,
stillere banden lagere geluidsemissie
Huish. afvalbeheer Stimuleren alternatieve verwerkingstechnieken Vermindering milieubelasting van de
met integraal lagere milieubelasting verwerking
Hoog serviceniveau van de milieustraat Verdere reductie van restafval
Stimuleren van routeoptimalisatie. Brandstofbesparing
Bouw (hoofdgroep) Stimuleren energiezuinige ontwerp en integraal ca 130 kton extra CO2 reductie t.g.v
lagere milieubelasting door toepassen besparing op gas en elektriciteit bij
energielabels en LCA-modellen verbeteren van totale
gebouwenbestand van C naar A
Wegennet Stimuleren energiezuinige ontwerp en integraal 20% vermindering van de integrale
lagere milieubelasting door toepassen LCA-model milieubelasting door bijv. toepassing
van Lage Temperatuur Asfalt.
Openbare verlichting Gunning op basis van een energiezuinig en Toename energiebesparing en CO2
duurzaam ontwerp, reductie
Verkeersregelinstallaties Gunning op basis van een energiezuinig en Toename energiebesparing en CO2
duurzaam ontwerp, duurzaam materiaalgebruik. reductie
Waterzuivering Gunning op basis van een energiezuinig en Toename energiebesparing en CO2
duurzaam ontwerp reductie
Preventie gebruik prioritaire stoffen Reductie emissie schadelijke stoffen

Gunningscriteria met betrekking tot vervoer en transport
De productgroepen met betrekking tot vervoer en transport hebben voornamelijk aanvullende criteria,
namelijk het eisen van strengere Euro/EVV normen dan in de minimumeisen geëist worden. Een aantal
van deze productgroepen inclusief de productgroep "onderhoud transportmiddelen" hebben
gunningscriteria die aan stille banden een hogere waardering geven. Dit is heel nieuw onderwerp. Effect
van deze criteria is een lagere geluidsbelasting.

In de meeste gevallen waarbij het om vervoersdiensten gaat, wordt er CO2-compensatie gewenst in de
gunning.

Gunningscriteria met betrekking tot bouw en GWW

Hetzelfde geldt ook voor de bouwcriteria en criteria voor de GWW, waarbij in de gunning wordt gestreefd
naar een (nog grotere) energiebesparing of vermindering van integrale milieubelasting door middel van
beoordeling met LCA instrumenten (Greencalc, Dubocalc).

Voor de productgroepen gas en elektriciteit biedt de gunning geen aanvullende CO2 reductie. Voor
elektriciteit is de eis al 100% groene elektriciteit, wat een maximale CO2 reductie met zich meebrengt. Wel

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 31 -

DHV B.V.

zal het gebruik van hoogwaardiger vormen van duurzame energie voor elektriciteit een toename creëren
in de vraag van deze vormen van duurzame energie. Op dit moment wordt een groot deel van de groene
elektriciteit geproduceerd in grote waterkrachtcentrales in het buitenland.

Het kwantificeren van de mogelijke impacts van de toepassing van gunningcriteria is lastig. Het voorbeeld
van de hoofdgroep bouw laat zien dat met betrekking tot CO2 er nog een substantiële winst te halen valt.
In de GWW, waar het stellen van kwantitatieve minimumeisen lastig is o.a. vanwege het feit dat de meeste
aanbestede werken uniek en locatiespecifiek zijn, is de gunning mogelijk het belangrijkste instrument om
duurzaamheid te bewerkstelligen.

3.6 De betekenis van kwalitatieve bijdragen

De kwalitatieve beoordeling is uitgevoerd op basis van de duurzaamsheidcriteria. Aan de hand van expert
judgement is bepaald aan welke beleidsthema's een duurzaamsheidscriterium kan bijdragen.

Voorbeelden hiervan zijn:

o Het verplicht stellen van het gebruik van duurzaam geproduceerd hout voorkomt de uitputting van
hernieuwbare hulpbronnen en stimuleert verantwoord gebruik van hout.
o Het eisen van een aandeel van 40% biologische producten in de catering heeft een positief effect
op dierenwelzijn (vlees en zuivel), vermindert de emissie van schadelijke stoffen
(bestrijdingsmiddelen) en vermindert de uitputting van hernieuwbare hulpbronnen (vis).

De criteria dragen bij aan een breed scala van beleidsvelden
Een groot deel van de criteria is zonder uitgebreid aanvullend onderzoek niet kwantificeerbaar, omdat
onvoldoende gegevens beschikbaar zijn of omdat de eis dusdanig is geformuleerd dat geen specifieke
waarde kan worden toegekend. Deze duurzaamheidcriteria leveren een bijdrage aan een breed scala van
beleidsvelden:

o Afvalbeleid: duurzaamheidcriteria in 16 productgroepen zijn gericht op de reductie van restafval.
Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het inrichten van de werklocatie zodat stoffen gescheiden
kunnen worden opgeslagen.

o Schadelijke stoffen: criteria in 21 productgroepen zijn gericht op het voorkomen van de
verspreiding van schadelijke of prioritaire stoffen. In veel gevallen is onbekend om welke stoffen
het precies gaat. Een deel van deze criteria is in principe niet bovenwettelijk, aangezien het
verboden is om schadelijke of voor het milieu gevaarlijke stoffen naar water of bodem te lozen.
o Hernieuwbare hulpbronnen: criteria in 7 productgroepen dragen bij aan het voorkomen van
uitputting van o.a. hout.

o Niet-hernieuwbare hulpbronnen: criteria in 35 productgroepen zijn gericht op het voorkomen van
uitputting van niet-hernieuwbare hulpbronnen zoals fossiele brandstoffen en grind (door
hergebruik van betongranulaat in beton)
o Voorkomen van verspreiding van PVC via het afval: geen PVC in kantoorartikelen, recycling van
PVC in riolering.

o Dierenwelzijn: een criterium in 1 productgroep is gericht op het verbeteren van dierenwelzijn
(biologisch voedsel bij Catering).

o Integrale milieuwinst: criteria in 12 productgroepen zijn gericht op het behalen van integrale
milieuwinst. Hiervoor worden bijvoorbeeld instrumenten ingezet op basis van LCA. Ook een
milieuzorgsysteem kan leiden tot integrale milieuwinst.

De omvang van deze bijdrage is onbekend. De bijdrage van deze effecten kon niet meetbaar gemaakt
worden en de doelmatigheid kan dus ook niet beoordeeld worden.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-32 - MD-SU20090072

DHV B.V.

4 DUURZAAM INKOPEN LEIDT TOT UITEENLOPENDE NEVENEFFECTEN
Als onderdeel van de inventarisatie van effecten van duurzaam inkopen door de overheid heeft het
onderzoeksteam in een workshop een panel van tien Nederlandse experts op het gebied van duurzaam
inkopen uit zowel de publieke als de private sector- geraadpleegd. Doel was de neveneffecten van
duurzaam inkopen door de overheid in kaart te brengen.

Vanuit de private en publieke sector waren verschillende partijen en sectoren vertegenwoordigd. Zo waren
namens de overheid zowel gemeenten als ministeries aanwezig en namens de private sector
verschillende partijen uit onder andere de voedingsmiddelenindustrie en de zakelijke dienstverlening.

Duurzaam inkopen is tijdens de expertmeeting omschreven als "het toepassen van duurzaamheidscriteria
in inkooptrajecten". De neveneffecten die door de experts gesignaleerd worden, hebben geleid tot een
aantal hoofdconclusies, dat in dit hoofdstuk verder toegelicht zal worden:
Het toepassen van criteria leidt wel tot meer duurzame producten, maar stimuleert innovatie
slechts in beperkte mate.

Duurzaam inkopen door de overheden heeft duurzaamheid nog steviger op de kaart gezet.
Duurzaam inkopen leidt tot nivellering tussen voorlopers en achterblijvers bij overheidsinkopers.

Er zijn volgens de experts - twee belangrijke kanttekeningen die meegenomen moeten worden om
duurzaam inkopen door de overheid in de juiste context te plaatsen:
Duurzaamheid is een relatief begrip: een nieuwe variant van een product of dienstverlening kan
in vergelijking tot traditionele varianten duurzaam zijn, maar hiermee is nog niets gezegd over de
absolute duurzaamheid of milieu-impact van de variant.
Duurzaamheid is geen momentopname: het is daarom lastig om in de offertefase van een
inkooptraject een definitieve uitspraak te doen over de mate van duurzaamheid van een product.
De duurzaamheid van een product kan alleen over de hele levenscyclus beschouwd worden.

Meer duurzame producten, maar beperkte stimulans voor innovatie
Een belangrijke doelstelling van de overheid is het vergroten van de duurzaamheid van de overheid. De
vraag is nu in hoeverre het toepassen van criteria in inkooptrajecten bijdraagt aan deze doelstelling. Het
antwoord hierop valt uiteen in twee delen.

De criteria die gehanteerd worden door de overheid richten zich in veel gevallen op dat onderdeel van een
dienst of product waar de meeste besparing op milieubelasting gerealiseerd kan worden. Vanuit dat
oogpunt kan vastgesteld worden dat producten en diensten die wel voldoen aan de duurzaamheidscriteria
van de overheid minder milieubelastend zijn dan traditionelere producten en diensten die niet aan deze
criteria voldoen. Wanneer veel overheidsorganisaties deze criteria (als eis) toepassen leidt dit tot het
kopen van meer duurzame producten.

Het tweede aspect van deze vraag is of het toepassen van criteria bijdraagt aan het verduurzamen van de
overheid doordat de producten duurzamer worden. Het expertpanel is van mening dat door het toepassen
van criteria innovatie niet gestimuleerd wordt. Door alle producten of diensten te laten voldoen aan een set
van criteria wordt er één statische lijn vastgesteld, waarbij een grotere innovativiteit en meer
duurzaamheid dan de criteria voorschrijven niet beloond worden.
Een mogelijk neveneffect dat hierbij kan optreden is suboptimalisatie. Hiermee wordt bedoeld dat niet het
optimale effect op het gebied van duurzaamheid behaald wordt.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 33 -

DHV B.V.

De oorzaak hiervan ligt in het gegeven dat criteria zich richten op één duurzaamheidsaspect van een
dienst of product. Wanneer overheden zich alleen richten op het toepassen van criteria, ontstaat het risico
dat duurzaamheid niet meer in de volle breedte wordt bekeken, maar alleen op onderdelen.

Een andere invalshoek geeft op een andere wijze aan hoe een statische invulling van duurzaam inkopen
leidt tot een suboptimaal resultaat. Door duurzaam inkopen in te vullen in de vorm van
duurzaamheidscriteria in inkooptrajecten, wordt voor het afsluiten van het contract beoordeeld welke
aanbieding de meest duurzame aanbieding is. De belasting van het milieu vindt echter meestal vooral
plaats tijdens het gebruik van de dienst of het product en dus tijdens de contractfase. De beoordeling op
de mate van duurzaamheid zou wellicht niet beperkt moeten blijven tot de offertefase en dus onderdeel
moeten worden van de prestatieafspraken gedurende de looptijd van het contract. De experts zijn van
mening dat overheden meer gebruik moeten maken van de innovatieve mogelijkheden die marktpartijen
bieden. Deze mogelijkheden worden nu nog in grote mate onbenut gelaten.

Het onderstaande model laat zien dat duurzaam inkopen op meerdere wijzen ingevuld kan worden dan
alleen door het toepassen van duurzaamheidscriteria. Door gebruik te maken van criteria wordt volgens
de experts de weg naar innovatieve oplossingen die soms tot nog duurzamere producten kunnen leiden
overgeslagen. Hierdoor leeft bij de experts het beeld dat het toepassen van duurzaamheidscriteria wel
bijdraagt aan een hoger aantal duurzame producten, maar niet aan duurzamere producten. In het model
zijn verbanden tussen effecten en factoren met een plus- of minpijl met elkaar verbonden. De plus of min
geeft aan of er sprake is van (respectievelijk) een positief of negatief verband tussen de factoren.

Toepassen van +
duurzaamheidscriteria
+

Duurzaam Aanbod duurzame
producten
inkopen -

---

+ Innovatieve
Innovatiebevorderend duurzame
aanbesteden (bijvoorbeeld oplossingen
door functioneel specificeren) +

Figuur 4.1

Duurzaam inkopen door overheden heeft duurzaamheid nog steviger op de kaart gezet
Zowel veel overheden als private organisaties hebben al enige tijd oog voor het belang van duurzaamheid.
Dat de overheid nu doelstellingen heeft geformuleerd voor duurzaam inkopen door overheden, heeft
duurzaamheid nu een hogere en een vaste plaats op de agenda gegeven. Het bewustzijn over
duurzaamheid is daarmee de afgelopen jaren sterk toegenomen.

Over het bewustzijn omtrent duurzaamheid als gevolg van duurzaam inkopen door de overheid, kunnen
verschillende soms tegenstrijdige - neveneffecten genoemd worden. Enerzijds lijkt duurzaam inkopen
soms los te staan van het bredere duurzaamheidsdebat. Dit geldt zeker als duurzaam inkopen alleen
gezien wordt in de vorm van het toepassen van criteria in inkooptrajecten. Volgens de experts kan dit het
gevolg zijn als doelstellingen voor duurzaam inkopen binnen organisaties alleen bij de inkoopafdeling
belegd worden en in mindere mate bij de budgethouders.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-34 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Aan de andere kant zien de experts ook dat er meer oog en waardering komt voor de inkoopfunctie die
een grote rol kan spelen in de organisatie bij het realiseren van doelstellingen op het gebied van
duurzaamheid. Het onderstaande model laat zien hoe duurzaam inkopen door de overheid heeft
bijgedragen aan het creëren van een hoger bewustzijn over duurzaamheid in bredere zin. Het model is
niet uitputtend in het aantal mogelijkheden waarop het beleid voor duurzaam inkopen kan bijdragen aan
een groter bewustzijn voor duurzaamheid, maar geeft een inzicht over de vormen van wisselwerking die
hier optreden.

Netwerken voor inkopers
(zoals PIANOo)

Meetrekken van
achterlopende + +
overheidsorganisaties
+

Meer aandacht voor inkoop
als instrument om
Inkoopsamenwerking duurzaamheidsdoelstellingen
tussen overheden te bereiken +

---

+ Bewustzijn over
+ + duurzaamheid
Beleid duurzaam Doelstelling om
inkopen van de duurzaamheid in inkoop Duurzaamheid wordt
overheid mee te nemen standaard onderwerp in
inkooptrajecten bij de overheid

---

+ Duurzaam inkopen door
leveranciers van de
overheid

Figuur 4.2

Duurzaam inkopen leidt tot nivellering tussen voorlopers en achterblijvers bij overheidsinkopers
Binnen de overheid zijn verschillende afspraken gemaakt over de mate waarin vanaf 2010
duurzaamheidscriteria toegepast worden in inkooptrajecten. Zoals we eerder zagen stimuleert het
toepassen van duurzaamheidscriteria innovatie in het algemeen niet. Zowel marktpartijen als overheden
die voorlopen op het gebied van duurzaam inkopen worden door de statische invulling van duurzaamheid
geremd in hun ontwikkeling. Marktpartijen maken geen grotere kans op een overheidsopdracht door met
innovatievere oplossingen te komen. Het voldoen aan de norm die de duurzaamheidscriteria stellen is
meestal voldoende en er zijn maar weinig opdrachtgevers die duurzaamheid ook als onderscheidend
gunningscriterium meenemen. De inspanningen van de voorlopende overheden worden niet extra
gewaardeerd, bijvoorbeeld in de vorm van een betere score in de monitor duurzame bedrijfsvoering
overheden.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 35 -

DHV B.V.

Aan de kant van de overheden die iets achterlopen zal wel de druk bestaan om meer duurzaam in te
kopen. De beweging van de voorlopers die geremd worden en de achterlopers die een inhaalslag moeten
maken leidt tot nivellering tussen voorlopers en achterblijvers. Het onderstaande model laat zien hoe het
toepassen van duurzaamheidscriteria leidt tot nivellering tussen voorlopers en achterblijvers bij
overheidsinkopers. In het model is wederom weergegeven of sprake is van een positief of negatief
verband tussen factoren.

Innovatieve
ontwikkelingen in de
markt -
Koplopers worden
beperkt in innovatieve
ontwikkelingen +

---

Toepassen van Overheidsorganisatie schuift
Duurzaam inkopen duurzaamheidscriteria naar een gemiddelde mate
door de overheid van duurzaam inkopen
+ +

---

Achterblijvers worden
meegetrokken in ontwikkeling
om meer duurzaam in te kopen

Figuur 4.3

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-36 - MD-SU20090072

DHV B.V.

5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

5.1 De marktverschuiving aan vraag- en aanbodkant

5.1.1 e interesse van private partijen is gewekt; groeiende rol voor de overheid
D

Private partijen kopen vooral kantoorbenodigdheden, facilitaire zaken en vervoersmiddelen
duurzaam in

Uit dit onderzoek blijkt dat private partijen in behoorlijke mate bezig zijn om zelf duurzaam in te kopen. Zo
schat 34% van de bedrijven in dat 25% of meer van hun inkoopvolume duurzaam is ingekocht.
Kantoorbenodigdheden, vervoersmiddelen en facilitaire zaken (elektra, schoonmaak, catering) worden het
vaakst duurzaam ingekocht. Bedrijven kopen informatie- en communicatietechnologie (ICT), adviseurs en
flexibele arbeid en personeelsgerelateerde zaken (dienstreizen, externe vergaderlocaties et cetera) het
minst vaak duurzaam in.

In de toekomst verwachten bedrijven een flinke stijging van duurzame inkopen. Vrijwel alle bedrijven
geven aan te verwachten dat zij in 2015 meer duurzaam zullen inkopen dan nu. Van de bedrijven schat
94% in dat hun organisatie in 2015 voor meer dan 25% duurzaam inkoopt, en 26% meer dan 75% van
hun totale inkoopvolume.

Belangrijkste drijfveren voor duurzaam inkopen zijn reputatie en intrinsieke motivatie
De belangrijkste drijfveren voor duurzaam inkopen door private partijen zijn momenteel de eigen reputatie
en concurrentiepositie en de intrinsieke motivatie van ondernemers. Naast reputatie en intrinsieke
motivatie is een belangrijke drijfveer om duurzaam in te kopen voor bedrijven dat zij zelf leverancier zijn
van de overheid. Relatief onbelangrijke drijfveren zijn druk van aandeelhouders, reductie van (integrale)
kosten en het aantrekken en behouden van personeel.

Groeiend belang rol overheid voor de toekomst

Druk vanuit de overheid en non-gouvernementele organisaties om duurzaam in te kopen wordt als minder
belangrijke drijfveer genoemd. Relatief weinig respondenten geven aan dat zij duurzaam inkopen omdat
zij het goede voorbeeld van de overheid volgen. Dat is niet verwonderlijk, omdat duurzaam inkopen
binnen overheden nog volop in ontwikkeling is, en nog niet voor alle productgroepen
duurzaamheidscriteria gereed zijn. De bekendheid met (een deel van) de duurzaamheidcriteria van VROM
is groot, maar deze worden in beperkte mate toegepast binnen de eigen organisatie. De
duurzaamheidcriteria voor gas, elektra, vervoer en transport worden het meest toegepast. Wel heeft het
beleid voor duurzaam inkopen van de overheid gezorgd voor een duidelijke toename van de
bewustwording over het onderwerp.

Vrijwel alle bedrijven zien een rol weggelegd voor de overheid bij het stimuleren van duurzaam inkopen in
de private sector. Bedrijven zien de overheid vooral als informatiebron over duurzaamheidsaspecten. Ook
denken bedrijven dat verduurzaming van de eigen inkoop noodzakelijk is om in de toekomst aan de
overheid te blijven (of te gaan) leveren. De voorbeeldrol van de overheid en wet- en regelgeving op het
gebied van duurzaam inkopen worden minder vaak als belangrijk genoemd.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 37 -

DHV B.V.

5.1.2 Voorzichtige verschuivingen zichtbaar aan de aanbodkant
Prikkel om te verduurzamen vooral zichtbaar bij ICT en gas
Of leveranciers worden geprikkeld om duurzame producten aan te bieden, hangt af van de vraag naar
duurzame producten vanuit de publieke en private sector, van eventuele toetredingsdrempels (kennis,
investeringen) en van de mate waarin concurrenten al duurzaam ondernemen. In hoeverre een prikkel tot
duurzaam ondernemen aanwezig is, verschilt sterk per productgroep. Productgroepen met een sterke
prikkel tot het aanbieden van duurzame producten zijn bijvoorbeeld ICT en gas. Bij hulpmiddelen in het
kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) is deze prikkel veel minder sterk aanwezig.

De aanwezige prikkels werken voor verschillende groepen ondernemers verschillend uit. Uit een
expertmeeting die voor dit onderzoek is gehouden, kwam naar voren dat koplopers op
duurzaamheidsgebied juist worden afgeremd, doordat zij zich richting overheid minder eenvoudig kunnen
onderscheiden op het gebied van duurzaamheid. (Een deel van) de achterblijvers zal zich alsnog
inspannen om aan de duurzaamheidcriteria van de overheid te kunnen voldoen. Daarbij zijn de
toetredingsdrempels voor grotere bedrijven in het algemeen kleiner en de prikkels groter. In het midden-
en kleinbedrijf ziet maar een zeer beperkt percentage van de bedrijven commerciële kansen op het gebied
van het aanbieden van duurzame producten.

Verschuivingen aan de aanbodkant zijn deels terug te voeren tot een duurzame vraag vanuit overheden.
Vooral in de grond-, weg- en waterbouw (GWW) is het marktbeïnvloedingspotentieel van de overheid
groot, omdat de overheid hier vrijwel de hele vraagkant voor haar rekening neemt. Bij andere
productgroepen is de invloed van de overheid op de markt klein, bijvoorbeeld bij ICT en vervoersmiddelen.
De overheid is voor deze productgroepen een relatief kleine inkoper. Bovendien zijn beide markten sterk
internationaal georiënteerd.

Beperkte stimulering van innovatie door duurzaamheidcriteria
Vanuit de private sector wordt vaak gesteld dat duurzaamheidcriteria de ontwikkeling van duurzame
innovaties in het algemeen belemmert. Dit is niet altijd waar. Onder bepaalde omstandigheden kunnen
duurzaamheidseisen ook stimulerend werken.

In een behoorlijk aantal marktsegmenten doen zich marktomstandigheden voor die innovatieve
ontwikkelingen afremmen. Het stellen van duurzaamheidseisen in aanbestedingen werkt bij sommige
productgroepen dan juist stimulerend. Als er bijvoorbeeld onvoldoende kritische massa is om een bepaald
innovatief product in de markt te zetten, kan de gerichte inzet van de overheidsvraag zorgen voor
voldoende massa. Een voorbeeld hiervan is de bouwsector.

Bij het formuleren van een inkoopvraag kan met functionele outputeisen in het algemeen innovatie beter
worden gestimuleerd dan met technische eisen. Bij functionele eisen worden eisen gesteld aan de
verwachte prestaties (het WAT) in plaats van aan de wijze van uitvoering van de activiteiten (het HOE),
zoals bij technische eisen het geval is. De leverancier krijgt daardoor meer ruimte om zelfstandig
(innovatieve) oplossingen te ontwikkelen.

Het grootste deel van de geformuleerde duurzaamheidseisen bestaat nu echter nog uit technische eisen,
die bovendien in veel gevallen beperkt prikkelend zijn. De gunningscriteria bevatten meer functionele
criteria, zodat deze meer stimulans kunnen bieden voor innovatie.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-38 - MD-SU20090072

DHV B.V.

5.2 Het directe milieueffect van de implementatie van de duurzaam inkopen
criteria

5.2.1 De bijdrage van duurzaam inkopen aan kwantitatieve milieudoelen is
relevant

De doelstelling van de overheid om 100% duurzaam in te kopen is op de langere termijn in termen van
CO2 reductie en verbetering van de luchtkwaliteit (emissies NOx en PM10) van betekenis. Onderstaande
getallen zijn gebaseerd op het gebruik van de onderzochte criteria door alle overheden en op de lange
termijn.

Klimaat en energie

Op basis van het kwantificeerbare deel van de criteria bedraagt het potentieel voor CO2 reductie minimaal
3 Mton (inclusief compensatie). Op basis van de verduurzaming van de eigen inkoop van de overheid is
een bijdrage van ca. 5% aan de CO2 reductiedoelstelling van 2020 haalbaar. Door verduurzaming van de
private inkopen in de sectoren waar de overheid een belangrijke invloed heeft kan deze bijdrage oplopen
tot 24%.

In de sectoren waar de overheid een belangrijke inkoper is, maar niet de markt domineert, is de meeste
milieuwinst te halen. De overheid is hier heel zichtbaar, waardoor private partijen het voorbeeld van de
overheid naar verwachting voor een groot deel zullen volgen. Omdat de overheid niet domineert is het
aandeel van de private inkopers in deze sectoren substantieel, zodat verduurzaming van de private inkoop
bovenop de overheidsinkoop hier een grote aanvullende milieuwinst kan genereren. Deze sectoren zijn
facilitaire zaken, mobiele werktuigen, bouw (nieuwbouw), externe adviesdiensten en flexibele arbeid en
kantoorinrichting.

In deze sectoren is de aandacht voor duurzaam inkopen bij private partijen in de huidige situatie (m.u.v.
adviseurs en flexibele arbeid) ook bovengemiddeld. Wanneer de private sector de duurzaamheidcriteria
overneemt, heeft dit een significante toename van de totale CO2 reductie ten gevolg. Het potentieel op
basis van de overheidsinkopen in deze sectoren is 2 Mton. Het totale potentieel in deze sectoren ligt
tussen de 4 tot 15 Mton CO2 reductie (6-24% van de nationale reductiedoelstelling). De range in het
resultaat wordt veroorzaakt doordat het exacte beïnvloedingspotentieel niet bekend is. Dit betekent dat de
overheid door stimulering van private partijen in deze sectoren nog substantiële milieuwinst kan
bewerkstelligen.

De energiebesparing die kan worden gerealiseerd door het verduurzamen van de overheidsinkoop is 5,7
PJ. Dit is een besparing van ca. 20% op de totale eigen energie-inkoop van de overheid.

De doelstelling voor de groei van duurzame energie is een aandeel van 20% in het totale energiegebruik
in 2020. Door volledig over te stappen op groene elektriciteit wordt een bijdrage geleverd van 1,8% aan de
doelstelling, d.w.z. een stijging van het totale aandeel van duurzame energie van 0,4%.

De resultaten van deze studie komen in grote lijnen overeen met de resultaten van de recent afgeronde
studie "Collection of statistical information on Green Public Procurement in the EU", van
PriceWaterhouseCoopers, Significant en Ecofys, waarbij op Europees niveau is gekeken naar de stand
van zaken van duurzaam inkopen op basis van CO2 reductie van duurzaam inkopen in Europa voor 10
productgroepen. Uitgangspunten voor de bepaling van de CO2 reductie waren niet de SenterNovem
criteria.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 39 -

DHV B.V.

De verschillen in CO2 reductie tussen de standaard variant en de duurzame variant zijn in deze studie
berekend op basis van een selectie van Europese criteria. De dominante rol van groene elektriciteit in de
resultaten, waarmee de overheid haar eigen inkopen voor een groot deel kan verduurzamen komt hier ook
naar voren.

Luchtkwaliteit

De bijdragen aan de verbetering van de luchtkwaliteit zijn beperkt. Een deel van de productgroepen die
hier van belang zijn kon echter niet worden gekwantificeerd. Het gaat hierbij om zware motorvoertuigen,
transportdiensten en vaartuigen. Ook zijn onderbouwde emissiefactoren voor NOx en fijn stof door
productie van elektriciteit niet voorhanden, waardoor hier ook een deel ontbreekt.

Het potentieel voor NOx reductie bedraagt 1,1 kton. Het emissieplafond voor 2010 bedraagt 260 kton. Dit
betekent een reductie van 0,4%. Het potentieel voor reductie van fijn stof bedraagt 219 ton. De emissie in
2007 bedroeg 37 kton. Dit is een reductie van 0,6%.

5.2.2 Een beperkt deel van de eisen bepaalt het grootste deel van de bijdrage aan
klimaat-, energie-, en luchtkwaliteitsdoelstellingen
Van de naar schatting 300 verschillende duurzaamheidseisen bepaalt een beperkt deel de milieueffecten
met betrekking tot klimaat, energie en luchtkwaliteit. Belangrijke eisen zijn:
o Eisen gericht op verbeteren energierendement bij o.a. afvalverbrandingsinstallaties, gemalen en
rioolwaterzuiveringsinstallaties.

o Eisen gericht op energiezuinige apparatuur en energielabels (Energy star, EPDB gebouwlabels,
vervoerslabels, labels voor openbare verlichting).
o Vervoerseisen (euronormen en "het nieuwe rijden").
o De eisen voor klimaatcompensatie van gas, post (vervoer van post) en buitenlandse dienstreizen.
o De eis voor de inkoop van groene stroom.
Deze laatste eis bepaalt voor 58% het potentieel voor CO2 reductie op de langere termijn.

De inkooppakketten waarvoor het toepassen van duurzaamheidseisen een belangrijke, meetbare bijdrage
leveren aan de vermindering van de milieubelasting zijn: elektriciteit, mobiele werktuigen, huishoudelijk
afvalbeheer, kantoorgebouwen, rioolwaterzuiveringsinstallaties, openbare verlichting, openbaar vervoer en
ICT-netwerken.

5.2.3 De criteria dragen bij aan een breed scala van beleidsdoelen
Een groot deel van de criteria kon binnen de beperkingen van dit onderzoek niet gekwantificeerd worden.
Wel is voor verschillende beleidsvelden kwalitatief onderzocht of de criteria daar een positieve bijdrage
aan leveren. Dit levert het volgende beeld op:

o Afvalbeleid: criteria in 16 productgroepen zijn gericht op de reductie van restafval.
o Schadelijke stoffen: criteria in 21 productgroepen zijn gericht op het voorkomen van de
verspreiding van schadelijke of prioritaire stoffen. In veel gevallen is onbekend om welke stoffen
het precies gaat.

o Hernieuwbare hulpbronnen: criteria in 7 productgroepen dragen bij aan het voorkomen van
uitputting en/of verantwoorde omgang met o.a. hout.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-40 - MD-SU20090072

DHV B.V.

o Niet-hernieuwbare hulpbronnen: criteria in 35 productgroepen zijn gericht op het voorkomen van
uitputting van niet-hernieuwbare hulpbronnen zoals fossiele brandstoffen en grind.
o Dierenwelzijn: een eis in 1 productgroep is gericht op het verbeteren van dierenwelzijn.
o Integrale milieuwinst: criteria in 12 productgroepen zijn gericht op het behalen van integrale
milieuwinst. Hiervoor worden instrumenten ingezet op basis van LCA. In een aantal
productgroepen is het hebben van een milieuzorgsysteem een selectie-eis. Een dergelijk
systeem geeft in theorie ook een verbetering van de algehele milieuprestatie van een
onderneming. Deze verbetering is echter niet meetbaar.

De bijdrage van deze effecten is niet direct meetbaar zonder uitgebreid aanvullend onderzoek
(bijvoorbeeld op basis van LCA) of er zijn geen kwantitatieve beleidsdoelstellingen waaraan effecten
gerelateerd kunnen worden. De doelmatigheid van deze eisen is dus ook niet beoordeeld.

5.3 Neveneffecten van duurzaam inkopen

De neveneffecten die door experts in het kader van dit onderzoek gesignaleerd zijn, zijn als volgt samen te
vatten:

Het toepassen van criteria leidt wel tot meer duurzame producten, maar stimuleert geen innovatie.
Duurzaam inkopen door de overheden heeft duurzaamheid nog steviger op de kaart gezet, zowel bij
inkopers als leveranciers.

Duurzaam inkopen leidt bij overheidsinkopers tot nivellering tussen voorlopers en achterblijvers.

Daarnaast zijn er volgens de experts - twee belangrijke kanttekeningen die meegenomen moeten
worden om duurzaam inkopen door de overheid in de juiste context te plaatsen:
Duurzaamheid is een relatief begrip: een nieuwe variant van een product of dienstverlening kan in
vergelijking tot traditionele varianten duurzaam zijn, maar hiermee is nog niets gezegd over de
absolute duurzaamheid of milieu-impact van de variant.
De duurzaamheid van een product kan alleen over de hele levenscyclus beschouwd worden. Het is
daarom lastig om in de offertefase van een inkooptraject een definitieve uitspraak te doen over de
mate van duurzaamheid van een product.

5.4 Aanbevelingen

Stimuleer private inkopers om duurzaam in te kopen vooral binnen de productgroepen waarin de
overheid zelf een belangrijke, maar niet dominante inkooppositie heeft
De invloed van de overheid op inkopers bij private partijen kan het beste worden aangewend om
duurzaam inkopen te stimuleren binnen productgroepen waarin de overheid zelf een middelgrote inkoper
is. Bij productgroepen waarin de overheid zelf het grootste deel van de vraag genereert (denk aan de
GWW) is het marktaandeel, en dus het verduurzamingspotentieel van de inkopende organisaties in de
private sector klein. Wanneer de overheid juist een kleine speler is op de inkoopmarkt, is haar invloed te
beperkt om een verandering te bewerkstelligen. De overheid zou richting inkopers in de private sector een
faciliterende rol moeten innemen, bijvoorbeeld door gerichte informatieverstrekking over
duurzaamheidsaspecten en door de bewustwording in algemene zin te versterken.

Benut beter de mogelijkheden om innovatie te bevorderen
Een opdrachtgever heeft in de verschillende fasen van een inkooptraject diverse mogelijkheden om
marktpartijen te prikkelen tot duurzame innovaties. Deze mogelijkheden kunnen beter worden benut. Een
onderscheid is te maken tussen interventies in de inkoopvraag en in het inkoopproces. De inkoopvraag

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 41 -

DHV B.V.

heeft betrekking op de behoefte die wordt voorgelegd aan marktpartijen en op de contractuele
voorwaarden waaronder de producten of diensten geleverd worden.
Het inkoopproces omvat de stappen die een opdrachtgever neemt vanaf de eerste behoeftestelling tot de
uiteindelijke afname van producten en diensten.

Bij de inkoopvraag zijn er diverse mogelijkheden om innovatie te stimuleren. Denk aan het expliciet
opnemen van innovatie in de vraagstelling aan de markt, het formuleren van functionele in plaats van
technische eisen ("lever een apparaat met een lager energieverbruik dan x kWh") en het verwerken van
innovatieprikkels in het contract. In het inkoopproces zijn bijvoorbeeld mogelijk: het uitvoeren van een
marktconsultatie of gunning aan de hand van de Economisch Meest Voordelige Inschrijving waarbij
innovatieve oplossingen expliciet hoger gewaardeerd worden. Het breder benutten van deze
mogelijkheden vergroot de prikkels voor bedrijven om met innovatieve oplossingen te komen.

Benut kansen voor vergroten van de verduurzaming in de GWW en voor mobiele werktuigen
Voor de GWW is een goed instrument voor het meten van de milieuprestaties van infrastructurele werken
nog in ontwikkeling (LCA instrument Dubocalc). Voor de meeste (standaard-)werken is het uitvoeren van
een LCA te tijdrovend en complex. Het werken met vuistregels in eisen en gunning, die op basis van de
pilots van RWS met Dubocalc kunnen worden geformuleerd, is een goede aanpak om duurzaam inkopen
in deze sector te faciliteren.

De productgroep mobiele werktuigen heeft een belangrijk milieueffect, maar is als productgroep niet
zichtbaar, omdat mobiele werktuigen niet direct worden ingekocht, maar indirect worden ingehuurd via
aanbesteden van werken. Van het totale milieueffect van mobiele werktuigen is meer dan 50% toe te
schrijven aan activiteiten van de overheid. De inkoop van deze groep is echter indirect: overheden hebben
slechts een gering deel van de mobiele werktuigen in eigen beheer en de rest wordt indirect ingekocht via
de aanbesteding van werken (aannemers of onderaannemers). Het gericht stimuleren van de branche zelf
kan hier veel bijdragen aan het realiseren van duurzaamheiddoelstellingen.

Werk meer en gerichter met functionele criteria

Door meer te werken met functionele criteria die gericht sturen op vooraf gekozen targets, kunnen nog gro
tere effecten worden bereikt. Targets kunnen hierbij zijn reductie van milieueffecten in kton
per jaar (bijv. CO2, luchtkwaliteit) of juist een keuze van zoveel mogelijk sturing op toepassen van
duurzame energie.

Het ambitieniveau van de criteria is, ook vanuit juridisch oogpunt, in eerste instantie afgestemd op de
capaciteit van de markt. Wanneer criteria te ambitieus zijn, kunnen overheden dit onvoldoende inkopen.
Door meer ambitie te leggen in de gunningscriteria en hier ook meer gewicht aan te geven, kan meer
milieuwinst worden gerealiseerd.

Houd zicht op milieu- en markteffecten

Deze verkenning geeft een beeld van de huidige situatie, waarin de verduurzaming van de
overheidsinkoop net op gang komt en de ontwikkeling van duurzaamheidcriteria nog niet gereed is. Het
onderzoek geeft inzicht in het verduurzamingspotentieel gebaseerd op de huidige stand van zaken. Veel
effecten op de markt en het milieu zijn op dit moment nog niet zichtbaar en/of meetbaar.
In 2010 wanneer alle criteria beschikbaar zijn en alle overheden hun inkoop (deels) verduurzaamd
hebben, moet meer zichtbaar worden. Een actualisatie van deze verkenning maakt op dat moment
duidelijk of de juiste koers wordt gevaren.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-42 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Verbreed de monitoring naar meer dan alleen eisen

Het ministerie van VROM hanteert momenteel een monitoringsinstrument dat meet in hoeverre producten
die overheden hebben ingekocht, voldoen aan de eisen uit de duurzaamheidcriteria. Dit is enerzijds
logisch en begrijpelijk, omdat de overheidsdoelstellingen (50 100% duurzaam inkopen in 2010) ook in
deze termen zijn geformuleerd. Anderzijds leidt dit tot een grote focus op de eisen uit de
duurzaamheidcriteria. Overheden worden hierdoor niet gestimuleerd om de gunningscriteria en andere
handvatten uit de criteriadocumenten van SenterNovem toe te passen in aanbestedingen. Een
aanbeveling is daarom om het monitoringsinstrument te verbreden, om ook de inspanningen van
overheidsinkopers die verder gaan dan het toepassen van de eisen te monitoren en te waarderen.

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 43 -

DHV B.V.

VROM/De impact van duurzaam inkopen

-44 - MD-SU20090072

DHV B.V.

COLOFON

VROM/De impact van duurzaam inkopen

MD-SU20090072

Opdrachtgever : Axel de Boer, Ministerie van VROM
Project : De impact van duurzaam inkopen
Dossier : C2106.01.001
Omvang rapport : 45 pagina's
Auteur : Renilde Spriensma, Michiel Blom
Bijdrage : Jonna Snoek, Mara Francken, Reitse Keizer, Loes Koster
Projectleider : Renilde Spriensma
Projectmanager : Jan Bart Jutte
Datum : 16 maart 2009
Naam/Paraaf : JB

VROM/De impact van duurzaam inkopen 16 maart 2009, Eindrapport
MD-SU20090072 - 45 -

DHV B.V.

Ruimte en Mobiliteit

Laan 1914 nr. 35

3818 EX Amersfoort

Postbus 1132

3800 BC Amersfoort

T (033) 468 20 00

F (033) 468 28 01

E info-rm@dhv.nl

www.dhv.nl

DHV B.V.

BIJLAGE 1 Afbakening van de "overheidsinkoop"
"Oorspronkelijk" is het programma duurzaam inkopen gericht op waterschappen, gemeenten, provincie en
het Rijk in een `enge' opvatting, dus zonder de ZBO's (zelfstandige bestuursorganen). Er is een beweging
ingezet waarbij steeds meer ZBO's en aan de overheid gelieerde organisaties aan het programma gaan
deelnemen. De vraag is dus hoe binnen het onderzoek naar effecten de inkoop van de overheid wordt
afgebakend.

De vraag hoe groot de overheidsinkoop eigenlijk is werd aangezwengeld door een aantal Kamervragen
van het lid Vos (PvdA) aan de minister van Economische zaken ingezonden op 7 maart 2008.
Hierop is een inschatting gemaakt op basis van o.a. extrapolatie van beschikbare gegevens. Met het
optellen van Rijk (zonder de ZBO's), provincie, waterschappen en gemeenten kwam men "halverwege de
30 miljard". Met een extra marge heeft men de inkoop uiteindelijk op 40 miljard gesteld.
Er is een aantal groepen die niet binnen de oorspronkelijke 40 miljard vallen, waarvan de status m.b.t.
duurzaam inkopen in beweging is en waarvan de inkoop vooralsnog buiten de scope van het onderzoek
valt:

- De ZBO's: Er is een actie gestart om hen mee te krijgen in de duurzaam inkopen doelen.
- Ziekenhuizen: duurzaam inkopen staat nog in de kamerschoenen, de ziekenhuizen worden
momenteel benaderd of ze mee willen doen. Voor de academische ziekenhuizen geldt hierbij dat
deze zich vermoedelijk moeten houden aan de aanbestedingsregels. Dit geldt echter niet voor de
andere ziekenhuizen.

- Basisscholen en middelbare scholen: deze worden nog benaderd, ze vallen niet onder de 40
miljard.

- MBO's: de MBO's worden benaderd om mee te gaan doen.
- Onderzoeksinstellingen: voor de onderzoeksinstellingen zijn er nog geen plannen om duurzaam
in te gaan kopen.

- Politie: er is nu contact gelegd met de politie; er is sprake van een gesubsidieerd project om de
politie duurzaam in te gaan laten kopen.

Overige aandachtspunten bij de afbakening:

- Ministerie van Defensie: het ministerie van Defensie heeft de afspraak mee te doen met de
duurzaam inkopen doelstellingen tenzij... De inkoop van Defensie voor wat betreft de
productgroepen waarvoor criteria zijn ontwikkeld of in ontwikkeling zijn valt binnen de scope van
dit onderzoek.

- Hogescholen en universiteiten: deze vallen oorspronkelijk buiten de groep van de 40 miljard,
maar er is recent een convenant afgesloten waarin is afgesproken dat de hogescholen en
universiteiten in 2012 voor 50% duurzaam inkopen criteria gaan toepassen. Dit is dus interessant
om voor de productgroepen waarvoor dit relevant is; mee te nemen voor het lange termijn
perspectief van onze studie. In dit geval moet echter aanvullend het inkoopbudget van deze
groep voor de verschillende productgroepen in kaart worden gebracht en de berekeningen
hiermee worden gedaan.

- Rechterlijke macht: dit valt onder het ministerie van Justitie, dus dit valt onder de scope van ons
onderzoek. Het Openbaar Ministerie is een uitzondering, deze wordt nu benaderd om mee te
doen, maar valt niet onder de oorspronkelijke 40 miljard. Bovendien is onbekend hoeveel deze nu
inkoopt. De inkoop van het Openbaar Ministerie valt buiten de scope van dit onderzoek.

Er zijn situaties waarbij de verschillende organisaties lastig te scheiden zijn. Een voorbeeld is de situatie
waarin een gemeente de elektriciteit inkoopt voor een basisschool. In dit onderzoek is dit als
overheidsinkoop aangemerkt (gemeenten kopen het in).

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 1
MD-SU20090072 - 1 -

DHV B.V.

BIJLAGE 2

Milieubeleid en doelstellingen in relatie tot de duurzaam inkopen criteria
In dit onderzoek zijn de potentiële milieueffecten van duurzaam inkopen berekend en beschreven. Om de
(kwantitatieve) resultaten in perspectief te kunnen plaatsen en de vraag te kunnen beantwoorden wat het
Programma Duurzaam Inkopen kan bijdragen aan het realiseren van diverse milieubeleidsdoelen is
gekeken naar de relatie van criteria met (inter)nationale milieubeleidsdoelstellingen. Het beleid en de
doelstellingen waaraan de criteria uit de ca. 80 productgroepen gerelateerd kan worden is in onderstaand
ovrzicht beschreven. Het betreft hier dus geen compleet overzicht van duurzaamheid- en milieubeleid,
maar een aantal uitgangspunten van het beleid i.r.t. de duurzaam inkopen criteria.

1. CO2 en klimaatbeleidsdoelstellingen

De belangrijkste kwantitatieve beleidsdoelen voor energie van dit moment zijn die van het programma
"Schoon en zuinig". De doelen hiervan zijn:

- De uitstoot van broeikasgassen, met name CO2, in 2020 met 30% verminderen vergeleken met
1990.

- Het tempo van energiebesparing de komende jaren verdubbelen van 1% nu naar 2% per jaar in
2020.

- Het aandeel duurzame energie in 2020 verhogen van ongeveer 2% nu naar 20% van het totale
energiegebruik.

(Bron http://www.vrom.nl/; ook de Milieubalans 2008)

Volgens de Milieubalans was de uitstoot van broeikasgassen in 1990 215 Mton CO2-equivalenten. Een
reductie van 30% betekent dat de uitstoot in 2020 149 Mton CO2-equivalenten moet zijn (bron:
Milieubalans). In 2005 was het niveau van de uitstoot 212 Mton. Er moet dus nog ongeveer 63 Mton
gereduceerd worden.

De derde doelstelling geeft aan dat de capaciteit van de duurzame energie bronnen zal moeten stijgen van
de huidige 95,9 PJ (hoeveelheid vermeden primaire energie 2007 (bron: CBS Statline)) naar 20% x 3.867
(GE-scenario; bron: "Referentieramingen energie en emissies 2005-2020", Van Dril e.a., 2005 ) = 773 PJ.

2. Luchtkwaliteit en grootschalige luchtverontreiniging

VROM maakt in haar beleid onderscheid tussen luchtkwaliteit en grootschalige luchtverontreiniging. Bij het
beleid voor luchtkwaliteit gaat het vooral om maatregelen om te voorkomen dat mensen te hoge
concentraties van bepaalde stoffen inademen (imissie). De normen hiervoor zijn geformuleerd in de EU
Richtlijn Luchtkwaliteit van 2008. Grootschalige luchtverontreiniging houdt zich vooral bezig met
maatregelen om de uitstoot (emissie) van vervuilende stoffen te verminderen.

Doelstellingen:

De zogenaamde "NEC-plafonds" zijn vastgelegd in een Europese richtlijn, getiteld:
Richtlijn 2001/81/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2001 inzake nationale
emissieplafonds voor bepaalde luchtverontreinigende stoffen.

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 2
MD-SU20090072 - 1 -

DHV B.V.

De plafonds hebben betrekking op de uitstoot van stikstofoxiden (NOx), zwaveldioxide (SO2), ammoniak
(NH3) en niet-methaan vluchtige organische stoffen (NMVOS), NEC Plafonds (2010) (per jaar):
SO2 50 kton was 60-65 kton in 2007-20085
NOx 260 kton, was 300 in 2007
VOS 185 kton, was 165 in 2007
NH3 128 kton, was 133 in 2007
Fijn stof (PM 10 en PM 2,5) valt niet onder NEC, het niveau hiervoor was ca. 37 kton en 18 kton in 2007.

De NEC-richtlijn wordt momenteel herzien. In de herziene NEC-richtlijn zullen onder andere nieuwe
plafonds worden opgenomen waaraan vanaf 2020 moet worden voldaan. Het gaat om plafonds voor de
vier bovengenoemde stoffen en, in aanvulling daarop, voor het kleinste deel van het fijn stof, het
zogenoemde PM2.5. Bron: http://www.vrom.nl/pagina.html?id=21534.

De NEC emissiedoelen betreffen landelijke totalen en werken daardoor lokaal niet voldoende door om de
lokale knelpunten (normoverschrijding) op te lossen. Het voldoen aan de emissieplafonds garandeert niet
automatisch dat aan de luchtkwaliteitsgrenswaarden wordt voldaan. Naast de emissieplafonds zijn de
luchtkwaliteiteitsgrenswaarden dus ook belangrijke kwantitatieve toetsingscriteria voor het beleid.
Echter: Dit zijn grenswaarden per stof die worden uitgedrukt in µg/m3 voor lokale luchtkwaliteit en deze
zijn niet te relateren aan de effecten van duurzaam inkopen criteria omdat deze niet locatiegebonden zijn.

Afbakening

Tussen beperking van de uitstoot via de uitlaat van PM10 en PM2,5 wordt in deze studie geen
onderscheid gemaakt. De deeltjes aanwezig in uitlaatgassen zijn zo klein dat ze zowel onder PM2,5 als
PM10 vallen. Maatregelen werken in principe dus ook op beiden door. Goede kwantitatieve doelen voor de
uitstoot van roetdeeltjes uit verkeer ontbreken (info VROM).
Voor wat betreft ammoniak: het verkeer stoot ongeveer 2,5 kton NH3 uit. Op de totale doelstelling is het
aandeel dat bereikt kan worden door maatregelen gericht op verkeer beperkt. Verreweg de meeste
ammoniak wordt geëmitteerd in de landbouw. NH3 is in deze studie dan ook aangeduid als "overig" en
alleen kwalitatief. Met betrekking tot SO2 is in deze verkenning te weinig informatie aanwezig en deze stof
wordt in dit onderzoek ook buiten beschouwing gelaten.

3. Afvalstoffenbeleid

Het afvalstoffenbeleid richt zich op het beperken van het ontstaan van afvalstoffen, het
beperken van de milieudruk van de activiteit `afvalbeheer' en het vanuit ketengericht afvalbeleid beperken
van de milieudruk van materiaalketens. De Wet milieubeheer en diverse internationale richtlijnen
verplichten Nederland om periodiek één of meerdere afvalbeheerplannen op te stellen. Op 03-03-03 is het
eerste Landelijk afvalbeheerplan (LAP) in werking getreden. Het nieuwe, tweede LAP is geldig van 2009
tot en met 2015, met een doorkijk tot 2021. Dit wordt momenteel echter nog opgesteld. Verwacht wordt dat
dit LAP rond april 2009 in werking zal treden.

In het ontwerp worden de volgende kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen weergegeven:
1. Stimuleren van preventie van afvalstoffen, zodanig dat het totale afvalaanbod in 2015 niet groter
mag zijn dan 68 Mton en in 2021 niet groter mag zijn dan 73 Mton.
2. Verhogen van de nuttige toepassing van het totaal aan afvalstoffen van 83% in 2006 naar 85% in
2015.

5 http://www.vrom.nl/pagina.html?id=36441

bijlage 2 VROM/De impact van duurzaam inkopen
- 2 - MD-SU20090072

DHV B.V.

3. Verhogen van de nuttige toepassing van het totaal aan huishoudelijk afval van 51% in 2006 naar
60% in 2015.

4. Verhogen van de nuttige toepassing van het totaal aan HDO-afval van 46% in 2006 naar 60% in
2015.

5. Minstens gelijk houden van het in 2006 in Nederland reeds behaalde percentage van 95% nuttige
toepassing van bouw- en sloopafval, ondanks de verwachte forse toename in de productie van
deze afvalstroom in de komende jaren (van 24 Mton in 2006 naar 32 Mton in 2021).
6. Minstens gelijk houden van het in 2006 in Nederland reeds behaalde percentage van 90% nuttige
toepassing van industrieel afval, ondanks de verwachte toename in de productie van deze
afvalstroom van 16 Mton in 2006 naar 18 Mton in 2021.
7. Reduceren van storten van brandbaar restafval van 1,7 Mton in 2007 tot 0 Mton in 2012.
8. Reduceren (richtinggevende doelstelling) van 20% milieudruk voor elk van de zeven prioritaire
stromen die in het kader van het ketengericht afvalbeleid worden opgepakt.
9. Optimaal benutten van de energie-inhoud van afval dat niet kan worden hergebruikt.
10. Beter benutten van de restwarmte van afvalverbranding.
11. Realiseren van een gelijkwaardig Europees speelveld voor afvalbeheer.
12. Bevorderen van marktwerking en vormgeven van de bijzondere verantwoordelijkheid van de
overheid voor storten.

13. Gebruiken van het Cradle-to-Cradle (C2C) concept als inspiratiebron bij de zeven prioritaire
stromen die in het kader van het ketengericht afvalbeleid worden opgepakt.
14. In het kader van de integrale ketenbenadering vanuit het afvalstoffenbeleid een bijdrage leveren
aan de volgende specifieke ambities van het kabinet Balkenende IV:
· in 2020 is de CO2-uitstoot met 30% verminderd ten opzichte van 1990.
· in 2020 bestaat er geen gevaar meer voor mens en milieu als gevolg van de
verspreiding van gevaarlijke stoffen.
· in 2010 is het verlies van biodiversiteit gestopt.
(Bron: ONTWERP Landelijk afvalbeheerplan 2009 2021; december 2008; Beschikbaar op www.lap2.nl)

Ter vergelijking: In 2006 lag het totale aanbod van afval circa 0,6 Mton lager dan in 2005 en bedroeg circa
60 Mton (bron: Voortgangsrappportage Milieubalans 2008).

Papier en karton

Veel van de duurzaam inkopen criteria die ingrijpen op afval, betreffen papier en karton. Het belangrijkste
beleid hiervoor is het Besluit beheer Verpakkingen, Papier en Karton, uit 2006, dat in Nederland een
volledige producentenverantwoordelijkheid voor verpakkingen invoerde. Dit betekent dat producenten en
importeurs die verpakte producten op de Nederlandse markt brengen, individueel verantwoordelijk zijn
voor de preventie, inzameling en recycling van het gebruikte verpakkingsmateriaal.
http://www.vrom.nl/pagina.html?id=9173

PVC

Het beleid van het ministerie van VROM is erop gericht dat zo weinig mogelijk PVC in het afvalstadium
terecht komt. Dit betekent dat het gebruik van PVC uitsluitend is toegestaan indien hergebruik afdoende
geregeld is. Er dient dus een goed werkend inzamel- en recyclesysteem te bestaan. Als er geen goed
werkend inzamel- en recyclesysteem bestaat dient te worden gezocht naar acceptabele alternatieven voor
het gebruik van PVC.

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 2
MD-SU20090072 - 3 -

DHV B.V.

4. Schadelijke stoffen

Schadelijke stoffen

Schadelijke stoffen zijn in dit onderzoek breed opgevat als stoffen die schadelijk zijn voor mens en milieu
en waarvan men emissie naar water, lucht en bodem zoveel mogelijk probeert te voorkomen. Schadelijke
stoffen kunnen ook een rol spelen bij een ander thema dan het milieuthema `verspreiding', zoals bijv
vermesting.

In de analyse van duurzaamheidcriteria is voor alle productgroepen waarvoor in de eisen gerefereerd
wordt aan schadelijke stoffen en preparaten (mengsels) en het uitsluiten of het verminderen van emissie
hiervan naar bodem, water of lucht aangegeven dat hiervan een positief milieueffect te verwachten is op
het gebied van "schadelijke stoffen". Het voert binnen dit onderzoek te ver om van iedere productgroep na
te gaan om welke stoffen en preparaten het precies gaat en hoe deze in beleid- en wetgeving
gecategoriseerd zijn. Het is in het kader van deze studie ook niet na te gaan in hoeverre een gezondheids-
of milieuwinst voor een schadelijke stof bij een bepaalde productgroep gunstige of ongunstige invloed
heeft op een ander aspect zoals hergebruik van schaarse grondstof, klimaat, veiligheid, e.d.
In ieder geval voor de eisen van productgroepen waarin verwezen wordt naar R-zinnen (o.a. blusmiddelen
en kantoorartikelen), zware metalen zoals zink; en chemische gewasbeschermingsmiddelen en biociden is
een effect aangeduid.

Prioritaire stoffen

Het beleid met betrekking tot prioritaire stoffen en anderszins schadelijke stoffen is in beweging. In
onderstaande alinea's wordt een beknopt overzicht van relevante ontwikkelingen gegeven.

Doel van het prioritaire stoffen beleid is om de concentraties van deze stoffen in 2010 zo mogelijk niet
hoger te laten zijn dan de streefwaarden. De prioritaire-stoffenlijst is in het kader van de uitvoering van het
stoffenbeleid voor diverse beleidsterreinen relevant. Plaatsing van een stof op de prioritaire-stoffenlijst kan
betekenen dat in bepaalde beleidskaders maatregelen moeten worden genomen. Dit geldt in het bijzonder
wanneer de concentratie van zo'n stof in het milieu te hoog is. Zo zal de lijst een rol spelen bij de
vergunningverlening, de rapportage in het kader van het Milieujaarverslag (MJV) en de Nederlandse
emissierichtlijn lucht (NeR). http://www.vrom.nl/pagina.html?id=6970&term=prioritaire+stoffen
In april 2007 is een herziene versie van de Nederlandse prioritaire-stoffenlijst op de site van VROM
geplaatst. Stoffen die op de Nederlandse prioritaire-stoffenlijst zijn geplaatst zijn gedeeltelijk afkomstig van
en staan vaak op internationale (prioritaire-) gevaarlijke stoffenlijsten. Op http://www.rivm.nl/rvs/ staat
actuele, geautoriseerde informatie over chemische stoffen en stofgroepen: gevaarsindelingen, normen en
het voorkomen op bepaalde stoffenlijsten. Op de Nederlandse prioritaire stoffenlijst staan veel
zogenaamde ZEZ (geclassificeerd als Zeer Ernstige Zorg stof). Deze zijn afkomstig van een RIVM-lijst die
niet is gebaseerd op uitputtend literatuuronderzoek. Vooral vanuit REACH zullen de komende jaren
nieuwe en aanvullende stofgegevens beschikbaar komen welke kunnen leiden tot een andere classificatie.

De REACH verordening die sinds 1 juni 2007 van kracht is, regelt nu het chemische stoffenbeleid binnen
de Europese Unie. Eén van de uitgangspunten van deze wet is dat voortaan alle bedrijven een veilig
gebruik van chemische stoffen moet garanderen, zodat er geen risico's zijn voor mens en milieu bij de
productie, import of het gebruik van stoffen. De REACH Verordening (EC) 1907/2006 vervangt stapsgewijs
de huidige Europese richtlijnen en verordeningen over stoffen als volgt:
* vanaf 1 juni 2007 vervangt REACH een deel van de Gevaarlijke Stoffen Richtlijn 67/548/EEG.
* vanaf 1 juni 2008 vervangt REACH een groter deel van de Gevaarlijke Stoffen Richtlijn 67/548/EEG én
de gehele Bestaande Stoffen Verordening 93/793/EEG.
* vanaf 1 juni 2009 vervangt REACH ook de gehele Verbodsrichtlijn 76/769/EEG met alle onderliggende
richtlijnen en verordeningen.

bijlage 2 VROM/De impact van duurzaam inkopen
- 4 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Op dit moment staan er 15 stoffen op de lijst, maar deze is dynamisch.

R- zinnen

In diverse criteriadocumenten van SenterNovem, zoals kantoorartikelen en blusmiddelen, worden eisen
gesteld waarbij gerefereerd wordt aan R-zinnen (Risk-zinnen). De Europese Preparatenrichtlijn schrijft
voor wanneer stoffen met hun toegekende R-zinnen vermeldt dienen te worden op het
Veiligheidinformatieblad (VIB) van het preparaat (Bron: diverse criteriadocumenten SenterNovem).
De R- en S-zinnen worden echter binnenkort vervangen door H-, EUH- en P-zinnen (H = Hazard; P =
Precautionary). Deze nieuwe H, EUH en P zinnen staan in twee bijlagen van de nieuwe EU-GHS
verordening. De productgroepen die nu nog werken met R-zinnen zullen nader bezien worden en bij de
volgende herziening worden aangepast (communicatie SenterNovem februari 2009)
http://www.ghs-helpdesk.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/ghs/xdl/page&ItmIdt=206371&SitIdt=223&VarIdt=91.

5. Hulpbronnen: hernieuwbaar en niet-hernieuwbaar

Hulpbronnen zijn natuurlijke voorraden (reservoirs) waaruit geput kan worden met het oog op het benutten
hiervan voor producten of processen. Fossiele brandstoffen, nucleaire en minerale grondstoffen worden
tot de niet-hernieuwbare hulpbronnen gerekend, gezien de eindigheid van de voorraden. Biologische
reservoirs zoals bijvoorbeeld bossen, landbouwgrond, oppervlakte- regen- en grondwater worden tot de
hernieuwbare of regenereerbare grondstoffen gerekend. Tot de hernieuwbare energiebronnen rekent men
o.m. zonne- en windenergie en waterkracht.

Voor de hernieuwbare bronnen is met name het nieuwe houtbeleid van het Ministerie van VROM relevant.
Ook water is een hernieuwbare hulpbron die we terugzien in de duurzaam inkopen criteria. Voor niet-
hernieuwbare hulpbronnen zijn dit fossiele brandstoffen, metalen en mineralen.

Hout

Het ministerie van VROM is verantwoordelijk voor het duurzaam inkoopbeleid van hout. Al in 2004 heeft
het kabinet besloten dat overheden bij voorkeur duurzaam en in ieder geval legaal hout inkopen en
aanbesteden. Om het kabinetsbesluit te kunnen uitvoeren is duidelijkheid nodig over wat aantoonbaar
duurzaam geproduceerd hout en wat aantoonbaar legaal hout is. Daarom heeft minister Cramer in juni
2008 duurzaamheidscriteria vastgesteld. De belangrijkste duurzaamheidscriteria waaraan moet worden
voldaan zijn behoud van (kwaliteit en kwantiteit) van bos; ook mag houtkap bijv. niet ten koste gaan van
lokale gemeenschappen en moeten arbeiders een goede en veilige werkplek hebben. Bovendien moet het
bosbeheer economisch rendabel zijn en bijdragen aan lokale economieën en werkgelegenheid. Daarnaast
moet het systeem betrouwbaar, transparant en controleerbaar zijn en in samenspraak met
belanghebbenden worden uitgevoerd.

Duurzaam geproduceerd hout moet in Nederland voldoen aan de Timber Procurement
Assessment System (TPAS) om te kunnen worden ingekocht door rijksinkopers. Aan de hand van deze
meetlat voor duurzaam bosbeheer kan de overheid beoordelen of hout duurzaam is geproduceerd. Drie
hout-certificatiesystemen voldoen aan de inkoopcriteria voor duurzaam hout die het ministerie van VROM
heeft vastgesteld: FSC Internationaal, PEFC Duitsland en PEFC Finland. Deze certificatiesystemen zullen
voortaan bij het duurzaam inkoopbeleid van de overheid als bewijs gelden dat het om duurzaam hout gaat.
De certificatiesystemen die de Toetsingscommissie heeft goedgekeurd vertegenwoordigen 70% van het
gecertificeerde aandeel hout op de Nederlandse markt. Alle nog niet getoetste houtcertificatiesystemen
kunnen zich bij de Toetsingscommissie aanmelden om beoordeeld te worden (bron:
http://www.vrom.nl//pagina.html?id=37900).

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 2
MD-SU20090072 - 5 -

DHV B.V.

Water

Voor een verantwoorde omgang met de natuurlijke hulpbron water zijn twee aspecten van belang.
Enerzijds de kwaliteit van het water, anderzijds de waterkwantiteit. De criteria van duurzaam inkopen
steken in op beide.

Waterkwantiteit

Het waterkwantiteitsbeleid is gericht op een zuinig gebruik en het voorkomen van watertekorten. Op lokaal
en regionaal niveau wordt beleid gevoerd door middel van waterplannen waarin waterbesparing een
onderdeel is. Deze kunnen gericht zijn op o.a. industrie, drinkwaterbedrijven, landbouw en huishoudens.

Niet-hernieuwbare hulpbronnen

Belangrijke niet-hernieuwbare hulpbronnen, die ook terugkomen in de duurzaam inkopen criteria, zijn
fossiele brandstoffen. De belangrijkste doelstelling hiervoor is een vermindering van het gebruik hiervan.
Dit sluit aan bij o.a. de beleidsdoelstellingen van Schoon en Zuinig om het tempo van energiebesparing de
komende jaren verdubbelen van 1% nu naar 2% per jaar in 2020 en het aandeel duurzame energie in
2020 te verhogen van ongeveer 2% nu naar 20% van het totale energiegebruik.

Andere belangrijke niet-hernieuwbare hulpbronnen zijn metalen en mineralen. Ook hier moet een efficiënt
en zuinig omgaan met deze materialen en recycling van deze bronnen het gebruik ervan beperken. Al het
metaalafval (zowel ferro als non-ferro) komt in principe voor hergebruik in aanmerking (tenzij het teveel
vervuild is) (www.infomil.nl).

bijlage 2 VROM/De impact van duurzaam inkopen
- 6 - MD-SU20090072

DHV B.V.

BIJLAGE 3 Onderzoeksmodel markteffecten

Deze bijlage geeft een beschrijving van het onderzoeksmodel dat de basis is geweest voor de analyses in
hoofdstuk 2 over de marktverschuivingen aan de vraag- en aanbodzijde als gevolg van duurzaam inkopen
door de overheid.

Onderzoeksmodel vraag naar duurzame producten

Om een beeld te verkrijgen van de invloed van de voorbeeldrol van de overheid zijn de volgende
hoofdvragen beantwoord:

1. In welke mate wordt in de private sector duurzaam ingekocht (binnen de onderzochte
productgroepen), en wat zijn de toekomstverwachtingen hieromtrent?
2. Welke drijfveren beïnvloeden de mate waarin private partijen duurzaam inkopen?
3. In hoeverre zijn private partijen bekend met de ontwikkelingen rondom duurzaam inkopen door
overheden?

4. Wat is de relatieve invloed van het (duurzaam-)inkoopgedrag van overheden ten opzichte van
andere drijfveren voor duurzaam inkopen door private partijen?
5. In hoeverre zal de (relatieve) invloed van het (duurzaam-)inkoopgedrag van overheden in de
toekomst toenemen?

Verschillende wetenschappelijke theorieën geven inzicht in drijfveren om duurzaam in te kopen (met soms
enige overlap). De Caluwé en Vermaak (1999) noemen vanuit verandermanagementtheorie verschillende
factoren die invloed hebben op veranderingen in organisaties, in dit geval de overstap naar duurzaam
inkopen. Deze factoren zijn:

1. Context:

a. Kenmerken van de organisatie: duurzaamheid speelt in de gehele organisatie een rol.
b. Kenmerken van de branche: concurrenten kopen ook duurzaam in, voldoende aanbod
van duurzame producten op de markt.
2. Aanleiding:

a. Reactieve factoren: externe druk, conflicten, problemen, onevenwichtigheid,
bedreigingen:

I. Druk van stakeholders (klanten, werknemers, aandeelhouders); zij kunnen
`straffen' wanneer bedrijf niet voldoet aan de verwachtingen (`voting with the
feet') (Graafland, 2001).
II. Druk van overheid en NGO's.
III. Waarborgen van continuïteit van het bedrijf.
b. Creatieve factoren: ambitie, mogelijkheden, kansen, voorbeelden:
I. Klanten vragen naar duurzaamheid.
II. Imago- en reputatieversterking.
III. Concurrentiepositie versterken.
IV. Behouden en aantrekken van personeel.
3. Filosofie: waarden & normen, overtuigingen, visie:
a. Intrinsieke motivatie tot duurzaam ondernemen.

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 3
MD-SU20090072 - 1 -

DHV B.V.

Het concurentiekrachtenmodel van Porter (1990, aangehaald in De Caluwé en Vermaak, 1999)
benadrukt de grote invloed van concurrentie op alle organisaties in een bepaalde sector. Porter noemt
de volgende concurrentiekrachten (hier gerelateerd aan duurzaamheidsissues):
1. Bestaande concurrenten: kopen concurrenten ook duurzaam in?
2. Afnemers: verwachten afnemers dat de organisatie duurzaam inkoopt? wat is de klantgroep die
het bedrijf bedient / wil bedienen?

3. Toeleveranciers: het aanbod van duurzame producten (voldoende leveranciers, hoeveelheden,
mede in relatie tot duurzaam inkopen door de overheid).
4. Vervangende producten / diensten: deze lijkt minder van toepassing te zijn op inkoop.
5. Nieuwe toetreders: hoe hoog is de drempel om de stap te maken naar duurzaam inkopen
(toegankelijkheid kennis, opstartkosten, etc.)?

In aanvulling op het vijfde punt uit het model van Porter: bedrijven ondervinden onzekerheid en
onvolledige informatie over de kosten en baten van duurzaam inkopen. Er zijn daarom transactiekosten
verbonden aan het opstellen en naleven van duurzaamheidscriteria. Door het opstellen van criteria door
de overheid hebben private ondernemingen profijt (schaalvoordeel), omdat deze criteria voor hen een bron
van informatie zijn. Private organisaties kunnen de criteria van de overheid overnemen (Barendrecht en
Van Damme, 2005).

Ook vanuit andere theorieën kan het belang van de opbouw van een `duurzame' reputatie worden
benadrukt. Als je als bedrijf aan kunt tonen dat je duurzaam inkoopt, kun je een goede reputatie creëren,
wat positieve effecten op de omzet zal hebben. Dit belang wordt nog eens versterkt door een toenemende
invloed van de media (zie Bovenberg en Teulings, 1999 en Graafland, 2001).

Internetenquête

De genodigden voor de internetenquête zijn gestratificeerd geselecteerd. Dit wil zeggen dat voor
verschillende marktsegmenten gezocht is naar een evenredige en voldoende vertegenwoordiging. In totaal
zijn 173 vragenlijsten verstuurd, waarvan er na twee schriftelijk en één telefonische herinnering 60
ingevuld teruggestuurd zijn. Van deze 60 ingevulde vragenlijsten zijn uiteindelijk 58 meegenomen in de
analyses. De netto respons bedraagt 34%.

De opbouw van de respondentenpopulatie naar grootte van de organisatie is voldoende, met een lichte
oververtegenwoordiging van zeer kleine en zeer grote organisaties.

Hoeveel werknemers zijn werkzaam binnen uw organisatie?

21% 19%
Minder dan 50
50 - 99
10% 100 - 249
250 499
500 999
19% 7% 1000 4999
9% Meer dan 4999
16%

bijlage 3 VROM/De impact van duurzaam inkopen
- 2 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Onderzoeksmodel aanbod van duurzame producten

Om een beeld te verkrijgen van de invloed van de duurzaamheidscriteria op verschuivingen in de
aanbodkant van de markt, zijn de volgende hoofdvragen beantwoord:
1. In welke mate worden er op dit moment duurzame producten aangeboden?
2. Welke factoren beïnvloeden de mate waarin leveranciers duurzame producten aanbieden en in
hoeverre doen deze zich in de praktijk voor binnen de verschillende productgroepen?
3. In welke mate dragen duurzaamheidscriteria bij aan een verduurzaming van het
productenaanbod?

4. Zorgen de duurzaamheidscriteria voor een push-effect richting het ontwikkelen van innovatieve
duurzaamheidsoplossingen of worden bedrijven juist geremd om te innoveren?

Factoren die van invloed zijn op de mate waarin leveranciers duurzame producten aanbieden en zich
aanpassen aan de duurzaamheidscriteria.

Waarom bieden leveranciers duurzame producten aan? En in welke situatie zullen leveranciers aan de
duurzaamheidscriteria voldoen? Verschillende wetenschappelijke theorieën geven hier inzicht in.

Het concurrentiekrachtenmodel van Porter is ook hier een bruikbaar model. Porter noemt de volgende
concurrentiekrachten die van invloed zijn op de beslissing van leveranciers en het verwachte
winstpotentieel in een marktsegment (hier gerelateerd aan aspecten die van belang zijn voor het voldoen
aan de duurzaamheidscriteria):

1. Bestaande concurrenten:

a. Duurzaamheid als concurrentiefactor.
b. De mate waarin concurrenten duurzame producten aanbieden.
c. Het aantal concurrenten dat aan de overheid levert.
d. Potentiële vergroting van het marktaandeel door aan de criteria te voldoen.
2. Afnemers:

a. Zekerheid van afname duurzame producten door duurzaamheidscriteria bij de overheid.
b. Het aandeel van de overheid als klant in de totale verkoop van de leverancier.
c. Vraag naar duurzame producten van andere klanten.
d. Klantgroep die de leverancier bedient / wil bedienen (vraagt deze klantgroep naar
duurzame producten / is deze klantgroep makkelijk te bereiken?).
3. Toeleveranciers:

a. Aanbod van duurzame tussenproducten en grondstoffen (dit aspect is hier minder van
toepassing, maar komt aan bod in ander onderdeel van het onderzoek, namelijk de
neveneffecten van duurzaam inkopen).
4. Vervangende producten / diensten:

a. De duurzaamheid van vervangende producten waarmee geconcurreerd wordt
(bijvoorbeeld energiezuinige auto versus openbaar vervoer); zal de overheid de overstap
maken naar andere producten of is er in de toekomst voldoende afnemerspotentieel?
5. Nieuwe toetreders:

a. Het gemak waarmee nieuwe toetreders de stap kunnen maken (toegankelijkheid nieuwe
technologieën, opstartkosten, etc.).

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 3
MD-SU20090072 - 3 -

DHV B.V.

Naast de concurrentiekrachten benoemd door Porter zijn er nog een aantal andere belangrijke factoren:
1. Intrinsieke motivatie van de organisatie om duurzaam te ondernemen.
2. Huidige wet- en regelgeving op het gebied van duurzaamheid waar leverancier aan moet
voldoen.

3. Inspanning die het vergt om aan de criteria te voldoen.
a)Hoe ver staat organisatie van de norm af? Of voldoet het bedrijf al?
b)Toegankelijkheid en toepasbaarheid van de benodigde technologie en
kennis.
c)Kosten en baten van aanpassing aan criteria.

4. mago- en reputatieverbetering.

5. Betrouwbaarheid van de opdrachtgever; herzieningsfrequentie van de criteria.

Het effect van overheidsnormen op innovatie

Overheidsnormen zijn normen die eenzijdig door een overheidsorgaan worden opgelegd aan een
(potentiële) leverancier en die voorschrijft waaraan zijn product of dienst moet voldoen.
Duurzaamheidscriteria zijn dus te beschouwen als overheidsnormen.

Er is veel discussie over de vraag of (duurzaamheids-)criteria innovatie belemmeren of juist stimuleren. Uit
de literatuur blijkt dat een overheidsnorm beide tegelijkertijd kan bewerkstelligen. Immers, wijdverbreide,
vaak toegepaste criteria kunnen bij de ene onderneming een veelbelovende ontwikkeling afremmen en
tegelijkertijd bij een andere onderneming zorgen voor voldoende focus en kritische massa om een
vernieuwend product succesvol op de markt te introduceren.
In een behoorlijk aantal marktsegmenten doen zich marktomstandigheden voor die innovatieve
ontwikkelingen afremmen. Het stellen van duurzaamheidseisen in aanbestedingen kan hier juist
stimulerend werken. De volgende `marktimperfecties', die (duurzame) innovatie belemmeren, kunnen
gereduceerd worden door het stellen van duurzaamheidseisen in inkooptrajecten:
1. Er is onvoldoende kritische massa voor vernieuwende duurzame producten (zowel bij publieke
als private afnemers).

2. Er is een gebrek aan vertrouwen onder toekomstige afnemers in vernieuwende producten;
3. De innovatie heeft onvoldoende focus, bijvoorbeeld doordat veel klein ondernemingen tegelijk op
de markt actief zijn.

4. Er is een dominante marktpositie van een klein aantal ondernemingen, waarbij overheidsnormen
de markt open kunnen breken.

5. Ondernemingen zijn onvoldoende in staat om de superioriteit van hun producten aan te tonen.

bijlage 3 VROM/De impact van duurzaam inkopen
- 4 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Specificatienormen
Onvoldoende Compatibiliteitsnormen en
kritische massa diversiteitsbeperkende normen Performancenormen
Specificatienormen
Minimum kwaliteits- en
Gebrek aan vertrouwen veiligheidsnormen Performancenormen
Specificatienormen
Diversteitsbeperkende

---

Veel ondernemingen actief normen Performancenormen
Compatibiliteits- en Specificatienormen
Dominante marktpositie interfacenormen Performancenormen
Superioriteit onvoldoende Informatie- en meetnormen Ondersteunende normen
aantoonbaar

Overheidsnormen zijn een middel om de genoemde marktimperfecties op te lossen of te beperken. Dit is
echter alleen effectief als de juiste soort normen gebruikt worden. De bovenstaande figuur geeft hier een
overzicht van, waarbij een indeling is gehanteerd naar de economische functie die de normen beogen te
vervullen.

1. Compatibiliteits- en interfacenormen zorgen ervoor dat oplossingen (producten) met elkaar
verbonden kunnen worden, bijvoorbeeld mobiele telefoons van verschillende leveranciers. Deze
normen kunnen kritische massa creëren en een dominante marktpositie van een klein aantal
ondernemingen doorbreken.

2. Minimum kwaliteits- en veiligheidsnormen stellen minimale eisen aan de kwaliteit, veiligheid
en/of milieu-impact van een product. Hierdoor kan vertrouwen onder afnemers opgewekt worden.
3. Diversiteitsbeperkende normen: schrijven eigenschappen (bijvoorbeeld het formaat) voor
waaraan bepaalde producten moeten voldoen. Dit kan kritische massa creëren in een markt en
zorgt ervoor dat richting gegeven wordt aan innovatie, waardoor innovatie focus krijgt.
4. Informatie- en meetnormen beogen informatie te standaardiseren die een afnemer krijgt. Met
een positief gevolg dat het voor ondernemingen makkelijker is de superioriteit van hun producten
aan te tonen.

Hoewel bij het ontwikkelen van de duurzaamheidscriteria niet expliciet rekening is gehouden met de wijze
waarop de criteria marktimperfecties weg kunnen nemen, kunnen de criteria in een aantal productgroepen
via deze weg alsnog een positieve stimulans tot innovatie bieden.

Er zijn nog twee andere aspecten die een grote rol spelen bij innovatie:
1. Kenmerken van de markt, zoals het concurrentieniveau. Aghion et al. (2005) tonen aan dat de
mate van innovatie in eerste instantie toeneemt naar mate de concurrentie in de markt sterker
wordt, maar na een bepaald concurrentieniveau is de extra winst die te behalen is door innovatie
te klein om er in te investeren (zie figuur);
2. Wijze van in de markt zetten van een inkoopvraag door een overheidsinkoper in een bepaalde
productgroep. Denk bijvoorbeeld aan functioneel versus technisch specificeren, of het waarderen
van innovatie oplossingen in de gunningsfase.

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 3
MD-SU20090072 - 5 -

DHV B.V.

Interventies gericht op focus

Interventies gericht op
openbreken markt

`innovatie'

---

`marktdominantie'
perfecte concurrentie monopolie

Literatuur

Aghion, P., N. Bloom, R. Blundell, R. Griffith, P. Howitt (2005) Competition and innovation: an inverted-u
relationship, Quarterly Journal of Economics, Vol. 120, No. 2, pp. 701-728.

Barendrecht, J. en E. van Damme (2005) Wees wijs met regels, Economisch Statistische Berichten, Vol.
90, Nr. 4467, pp. 332 334.

Blom, M., J.P. Papenhuijzen en J. van der Meer (2007) Overheidsinkoop als motor voor innovatie Rapport
Significant, Barneveld

Bovenberg, L. en C. Teulings (1999) Op zoek naar de grenzen van de staat: publieke verantwoordelijkheid
tussen contract en eigendomsrecht, in W. Derksen, M. Ekelenkamp, F.J.P.M. Hoefnagel en M. Scheltema
(ed.), Over Publieke en Private Verantwoordelijkheden, WRR Voorstudie V 105 (SDU Uitgevers, Den
Haag, 1999).

Caluwé, L. de en H. Vermaak (1999) Leren Veranderen, een handboek voor de veranderkundige, Alphen
aan de Rijn, Samsom.

Graafland, J. (2001) Profits and Principles: an Economic Framework, Tilburg, Centrum voor economisch
onderzoek.

bijlage 3 VROM/De impact van duurzaam inkopen
- 6 - MD-SU20090072

DHV B.V.

BIJLAGE 4 Resultaten internetenquête

In deze bijlage vindt u de resultaten van de internetenquête die uitgezet is onder inkopers uit de private
sector. In totaal zijn 145 vragenlijsten uitgezet, waarvan 58 meegenomen konden worden in de analyses.

Top 5
vaakst duurzaam ingekochte productgroepen door de private sector

Duurzaam
Papier 70% 28% 2%
ingekocht
Niet duurzaam
Dienst- / lease ingekocht
66% 25% 9%
vervoersmiddelen Niet ingekocht

Drukw erk 52% 48% 0%

Kantoorartikelen 47% 51% 2%

Beheer & onderhoud 39% 41% 20%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Het duurzaam inkopen van personeelsgerelateerde zaken

Duurzaam
ingekocht
Bedrijfskleding 27% 40% 33%
Niet duurzaam
ingekocht
Niet ingekocht

Dienstreizen 19% 58% 23%

Externe vergader- 6% 58% 37%
/verblijffaciliteiten

0% 20% 40% 60% 80% 100%

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 4
MD-SU20090072 - 1 -

DHV B.V.

Het duurzaam inkopen van kantoorinrichting en benodigheden

Duurzaam
Papier 70% 28% 2% ingekocht
Niet duurzaam
Drukw erk 52% 48% 0% ingekocht
Niet ingekocht
Kantoorartikelen 47% 51% 2%

Kantoorinrichting 38% 51% 11%

Audiovis. & repr. 34% 60% 6%
apparatuur

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Het duurzaam inkopen van automatisering & telecommunicatie

Duurzaam
ingekocht
Hardw are 23% 69% 8%
Niet duurzaam
ingekocht

Niet ingekocht

Telecommunicatie 12% 79% 10%

Softw are 6% 83% 12%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

bijlage 4 VROM/De impact van duurzaam inkopen
- 2 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Het duurzaam inkopen van adviseurs en flexibele arbeid

Duurzaam
ingekocht
Externe 10% 58% 32% Niet duurzaam
adviesdiensten ingekocht
Niet ingekocht

Uitzendkrachten 10% 62% 28%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Het duurzaam inkopen van vervoer, emballage en verzekeringen

Duurzaam
Dienst- / lease vervoersmiddelen 66% 25% 9%
ingekocht
Niet duurzaam
Transportdiensten 21% 58% 21%
ingekocht

Niet ingekocht Vracht- / porti- / verzendkosten 20% 70% 9%

Zware motorvoertuigen & mobiele 17% 23% 60% werktuigen

15% 72% 13% Bankkosten en verzekeringen

0% 20% 40% 60% 80% 100%

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 4 MD-SU20090072 - 3 -

DHV B.V.

Het duurzaam inkopen van gebouwen

Duurzaam ingekocht Beheer & onderhoud 39% 41% 20% Niet duurzaam ingekocht Niet ingekocht Nieuwbouw &
28% 34% 38% renovatie

Huur & aanschaf 22% 59% 20%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Het duurzaam inkopen van facilitaire zaken

Duurzaam Elektra 51% 43% 6% ingekocht Niet duurzaam Schoonmaak 48% 44% 8% ingekocht Niet ingekocht

Catering 40% 47% 13%

Gas 34% 57% 9%

Beveiliging 8% 73% 19%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

bijlage 4 VROM/De impact van duurzaam inkopen - 4 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Het duurzaam inkopen van grond-, weg- en waterbouw

Duurzaam ingekocht Groenvoorziening 34% 25% 42% Niet duurzaam ingekocht Niet ingekocht

Gereedschappen &
4% 51% 45% klein materieel

Kabels & leidingen 2% 35% 63%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Welk deel van het inkoopvolume (in ) van uw organisatie is naar uw

inschatting duurzaam ingekocht?

3% 9% 14% 0% 1 t/m 24% 22% 25 t/m 49%

50 t/m 74%

75 t/m 100%

52%

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 4 MD-SU20090072 - 5 -

DHV B.V.

Wat zijn de grootste door u duurzaam ingekochte productgroepen

Gas/Elektra 31% 69% Wel genoemd

Reis, verblijf en vervoer 28% 72% Niet genoemd Papier / drukwerk 24% 76%

Schoonmaak 24% 76%

Catering 14% 86%

Gebouwen 12% 88%

Bedrijfskleding 12% 88%

Zware voertuigen 10% 90%

Groenvoorziening 10% 90%

Kantoor 10% 90%

Transport 9% 91%

IT 6% 94%

Uitzendkrachten 4% 96%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

In welk onderdeel van het inkooptraject neemt u duurzaamheid mee? 70%
65% Programma van eisen 60% Beoordeling 50% Anders 44% 40%
30%

20%
5% 10%

0%
Programma van eisen Beoordeling Anders

bijlage 4 VROM/De impact van duurzaam inkopen - 6 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Bent u bekend met de duurzaamheidscriteria van het Ministerie van VROM?

Ja, voor een relatief groot aantal 27% productgroepen 37% Ja, voor een relatief beperkt aantal productgroepen Nee

37%

Is de wijze van inkoop binnen uw organisatie gebaseerd op de

duurzaamheidscriteria van VROM

Ja, is gebaseerd op de 6% 14% duurzaamheidscriteria van VROM Ja, in beperkte mate 19% Nee, is niet gebaseerd op de duurzaamheidscriteria van VROM Weet niet 61%

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 4 MD-SU20090072 - 7 -

DHV B.V.

Welk deel van het inkoopvolume (in ) van uw organisatie zal naar uw inschatting in 2015 duurzaam zijn ingekocht?

6% 26%
0 t/m 24% 26% 25 t/m 49% 50 t/m 74% 75 t/m 100%

43%

bijlage 4 VROM/De impact van duurzaam inkopen - 8 - MD-SU20090072

DHV B.V.

BIJLAGE 5 Overzichtstabel effecten Duurzaam Inkopen op aanbod duurzame producten

Prikkels om duurzaam te ondernemen Invloed duurzaam inkopen overheid 1 2 3 4 5 6 7 8 Mate waarin in de Vraag naar duurzame Toetredingsdrempels Algemeen oordeel Marktbeïnvloedings- Nationale/ Herzienings- Algemeen oordeel markt duurzame producten (inschatting) prikkel voor potentieel overheid internationale markt frequentie invloed duurzaam producten (publiek en privaat) (grote drempel heeft duurzaam duurzaamheids- inkopen overheid Productgroep aangeboden worden een negatief effect op ondernemen criteria de prikkel tot (eens in de ... jaar) duurzaam ondernemen) Personeelsgerelateerde zaken
1 Studie & opleiding Middelgroot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Klein Nationaal 2-3 Middelgroot 2 Buitenlandse dienstreizen Groot Klein Groot Klein Nationaal/internationaal 2-3 Middelgroot 3 Bedrijfskleding: reiniging Klein Middelgroot Middelgroot Klein Nationaal 2-3 Middelgroot 4 Bedrijfskleding: kleding Klein Middelgroot Middelgroot Middelgroot Klein Internationaal 2-3 Klein 5 Kinderopvang Productgroep vervallen 6 Representatiekosten Nog geen criteria beschikbaar 7 Verhuisdiensten Nog geen criteria beschikbaar 8 Externe vergader- en verblijffaciliteiten Groot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Nationaal 2-3 Groot Kantoorinrichting en benodigdheden
9 Kantoorartikelen Klein Klein Middelgroot Middelgroot Nationaal/internationaal 2-3 Middelgroot 10 Kantoorinrichting: stoffering Groot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Nationaal/internationaal 2-3 Middelgroot 11 Kantoorinrichting: meubilair Klein Klein Middelgroot Middelgroot Nationaal/internationaal 2-3 Middelgroot 12 Grootkeukenapparatuur Middelgroot Middelgroot Middelgroot Nationaal/internationaal 2-3 Middelgroot 13 Audiovisuele apparatuur Klein Middelgroot Klein Middelgroot Klein Internationaal 1 Klein 14 Reproductieapparatuur Middelgroot Groot Klein Groot Middelgroot Internationaal 1 Klein 15 Reproductieapparatuur: tonercardridges Groot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Nationaal/internationaal 1 Middelgroot 16 Papier Nog geen criteria beschikbaar 17 Drukwerk Middelgroot Klein Middelgroot Klein Nationaal 2 Middelgroot 18 Vakliteratuur en abonnementen Geen criteria

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 5 MD-SU20090072 - 1 -

DHV B.V.

Prikkels om duurzaam te ondernemen Invloed duurzaam inkopen overheid 1 2 3 4 5 6 7 8 Mate waarin in de Vraag naar duurzame Toetredingsdrempels Algemeen oordeel Marktbeïnvloedings- Nationale/ Herzienings- Algemeen oordeel markt duurzame producten (inschatting) prikkel voor potentieel overheid internationale markt frequentie invloed duurzaam producten (publiek en privaat) (grote drempel heeft duurzaam duurzaamheids- inkopen overheid Productgroep aangeboden worden een negatief effect op ondernemen criteria de prikkel tot (eens in de ... jaar) duurzaam ondernemen) Automatisering/telecommunicatie
19 Hardware Groot Klein Groot Klein Internationaal 1 Klein 20 Software Nog geen criteria beschikbaar 21 Netwerken / infrastructuur Nog geen criteria beschikbaar 22 Telefoonapparatuur Nog geen criteria beschikbaar 23 Telefoondienst vast en mobiel Geen criteria Adviseurs en flexibele arbeid
24 Externe adviesdiensten Middelgroot Middelgroot Klein Middelgroot Middelgroot Nationaal 2-3 Middelgroot 25 Uitzendkrachten Middelgroot Middelgroot Klein Middelgroot Klein Nationaal 2-3 Middelgroot Vervoer, emballage, verzekeringen
26 Dienstauto's Middelgroot Middelgroot Middelgroot Klein Internationaal 1 Klein 27 Zware motorvoertuigen Middelgroot Klein Middelgroot Klein Internationaal 1 Klein 28 Mobiele werktuigen Middelgroot Middelgroot Middelgroot Klein Internationaal 1 Klein 29 Vaartuigen Groot Klein Groot Klein Nationaal/internationaal 2-3 Middelgroot 30 Onderhoud transportmiddelen Middelgroot Middelgroot Klein Nationaal 1 Middelgroot 31 Brandstoffen Geen criteria 32 Post Middelgroot Middelgroot Middelgroot Klein Nationaal/internationaal 1 Klein 33 Transportdiensten Middelgroot Groot Middelgroot Middelgroot Klein Nationaal 1 Middelgroot 34 Bankkosten Geen criteria 35 Verzekeringen Geen criteria Gebouwen
36 Kantoorgebouwen: nieuwbouw Middelgroot Middelgroot Klein Middelgroot Middelgroot Nationaal 1-2 Middelgroot 37 Kantoorgebouwen: beheer/onderhoud Klein Middelgroot Klein Middelgroot Klein Nationaal/internationaal 1-2 Middelgroot

bijlage 5 VROM/De impact van duurzaam inkopen - 2 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Prikkels om duurzaam te ondernemen Invloed duurzaam inkopen overheid 1 2 3 4 5 6 7 8 Mate waarin in de Vraag naar duurzame Toetredingsdrempels Algemeen oordeel Marktbeïnvloedings- Nationale/ Herzienings- Algemeen oordeel markt duurzame producten (inschatting) prikkel voor potentieel overheid internationale markt frequentie invloed duurzaam producten (publiek en privaat) (grote drempel heeft duurzaam duurzaamheids- inkopen overheid Productgroep aangeboden worden een negatief effect op ondernemen criteria de prikkel tot (eens in de ... jaar) duurzaam ondernemen) 38 Kantoorgebouwen: renovatie Klein Klein Groot Klein Nationaal 1-2 Middelgroot 39 Kantoorgebouwen: huur en aanschaf Middelgroot Klein Middelgroot Middelgroot Klein Nationaal 1-2 Middelgroot 40 Sloop van gebouwen Groot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Nationaal 1-2 Middelgroot Facilitaire zaken
41 Schoonmaak Middelgroot Middelgroot Middelgroot Klein Nationaal 1 Middelgroot 42 Beveiliging Nog geen criteria beschikbaar 43 Drankautomaten Nog geen criteria beschikbaar 44 Catering Middelgroot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Nationaal 1 Middelgroot 45 Gas Middelgroot Groot/Middelgroot Klein Groot Middelgroot Nationaal/internationaal 1 Middelgroot 46 Elektriciteit Middelgroot Groot/Middelgroot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Nationaal/internationaal 1 Middelgroot 47 Water Geen criteria 48 Bedrijfshulpverlening materiaal Geen criteria Stadsontwikkeling
49 Stedenbouwkundig ontwerp en advies Middelgroot Klein Middelgroot Nationaal/internationaal 2 Middelgroot 50 Grondverwerving Geen criteria 51 Bouwrijp maken terrein Middelgroot Middelgroot Klein Nationaal/internationaal 2 Klein GWW
52 Grondwerken Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal/internationaal 2 Middelgroot 53 Sanering/bodemreiniging Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal/internationaal 2 Middelgroot 54 Wegennet Middelgroot Middelgroot Groot/Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal 2-3 Groot 55 Start- en landingsbanen Nog geen criteria beschikbaar 56 Kunstwerken Middelgroot Groot/Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal 2-3 Groot 57 Spoor- en tramwerken Nog geen criteria beschikbaar

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 5 MD-SU20090072 - 3 -

DHV B.V.

Prikkels om duurzaam te ondernemen Invloed duurzaam inkopen overheid 1 2 3 4 5 6 7 8 Mate waarin in de Vraag naar duurzame Toetredingsdrempels Algemeen oordeel Marktbeïnvloedings- Nationale/ Herzienings- Algemeen oordeel markt duurzame producten (inschatting) prikkel voor potentieel overheid internationale markt frequentie invloed duurzaam producten (publiek en privaat) (grote drempel heeft duurzaam duurzaamheids- inkopen overheid Productgroep aangeboden worden een negatief effect op ondernemen criteria de prikkel tot (eens in de ... jaar) duurzaam ondernemen) 58 Verkeersregelinstallaties Middelgroot Groot Klein Groot Groot 2-3 Groot 59 Riolering Middelgroot Middelgroot Middelgroot/groot Middelgroot Groot 2-3 Groot 60 Kabels en leidingen Klein Klein Middelgroot/groot Klein Groot Nationaal 2-3 Groot 61 Groenvoorzieningen Klein Middelgroot Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal 1 Groot 62 Waterbouwkundige constructies Middelgroot Middelgroot Klein/middelgroot Middelgroot Groot Nationaal 2-3 Groot 63 Gemalen Middelgroot Middelgroot Middelgroot/groot Middelgroot Groot Nationaal/internationaal 2-3 Groot 64 Openbare verlichting Middelgroot Middelgroot Middelgroot Middelgroot Groot 2-3 Groot 65 Conserveringswerken Middelgroot Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal 2-3 Groot 66 Gereedschappen en klein materiaal Geen criteria Waterzuiveringsinstallaties,
67 Middelgroot Middelgroot Groot 2-3 Groot slibbehandeling
Stadsbeheer
68 Parkeren Middelgroot Middelgroot Middelgroot Groot 2-3 Groot 69 Gladheidsbestrijding Groot Groot Middelgroot Groot Groot Nationaal 2-3 Groot 70 Aanschaf chemicaliën, zout, polymeren Geen criteria Reiniging openbare ruimte (excl.
71 Groot Groot Middelgroot/groot Groot Groot Nationaal 2-3 Groot groenvoorziening)
72 Straatmeubilair Nog geen criteria beschikbaar 73 Huishoudelijk afvalbeheer Middelgroot Middelgroot/groot Middelgroot Klein Nationaal 2-3 Middelgroot Welzijn
74 Leerlingenvervoer Middelgroot Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal 1 Groot 75 Aangepast vervoer Middelgroot Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal 1 Groot 76 Openbaar vervoer Middelgroot Middelgroot Middelgroot Groot Nationaal/internationaal 1 Groot

bijlage 5 VROM/De impact van duurzaam inkopen - 4 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Prikkels om duurzaam te ondernemen Invloed duurzaam inkopen overheid 1 2 3 4 5 6 7 8 Mate waarin in de Vraag naar duurzame Toetredingsdrempels Algemeen oordeel Marktbeïnvloedings- Nationale/ Herzienings- Algemeen oordeel markt duurzame producten (inschatting) prikkel voor potentieel overheid internationale markt frequentie invloed duurzaam producten (publiek en privaat) (grote drempel heeft duurzaam duurzaamheids- inkopen overheid Productgroep aangeboden worden een negatief effect op ondernemen criteria de prikkel tot (eens in de ... jaar) duurzaam ondernemen) 77 Uitvoering arbeidsmarktbeleid Geen criteria 78 Inburgeringstrajecten Nog geen criteria beschikbaar 79 Hulp in het huishouden Geen criteria 80 WMO-hulpmiddelen Klein Middelgroot Klein Groot Internationaal 2-3 Groot 81 Schuldhulpverlening Geen criteria Hulpverlening
82 Blusmiddelen en uitrusting Middelgroot Groot Groot Middelgroot Groot 2-3 Groot 83 Geweldsmiddelen en uitrusting Geen criteria 84 Verkeersactiviteiten Geen criteria (wegsleepregelingen)
85 Arrestantenzorg Geen criteria

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 5 MD-SU20090072 - 5 -

DHV B.V.

BIJLAGE 6: Overzichtstabel effecten duurzaam inkopen op innovatie

Mate waarin marktimperfecties aanwezig zijn die innovatie Mate waarin duurzaamheidscriteria innovatie stimuleren belemmeren 1 2 3 4 5 6 7 Marktimperfecties Zijn er duidelijk In welke mate zijn de In welke mate zijn Mate waarin de Herzienings- Algemeen oordeel Productgroep - Onvoldoende kritische massa voor duurzame producten aanwijsbare minimumeisen de gunnigscriteria duurzaamheidcriteria frequentie criteria mate waarin criteria - Gebrek aan vertrouwen bij afnemers marktimperfecties functioneel en `open' daadwerkelijk (eens in de ... jaar) innovatie stimuleren - Innovatie heeft onvoldoende focus aanwezig? doelgericht? geformuleerd? imperfecties (waarbij kolom 3 het - Dominante marktpositie van klein aantal ondernemingen wegnemen zwaarst weegt) - Superioriteit is onvoldoende aantoonbaar Personeelsgerelateerde zaken
1 Studie & opleiding Nee Klein Middelgroot 2-3 Klein 2 Buitenlandse dienstreizen Klein aantal grote spelers: dominante marktpositie Ja Middelgroot Klein Klein 2-3 Enigszins 3 Bedrijfskleding: reiniging Veel kleine partijen op de markt: onvoldoende focus Ja Klein Middelgroot Groot 2-3 Enigszins 4 Bedrijfskleding: kleding Onvoldoende aantoonbare superioriteit Ja Klein Middelgroot Klein 2-3 Klein 5 Kinderopvang Productgroep vervallen 6 Representatiekosten Nog geen criteria beschikbaar 7 Verhuisdiensten Nog geen criteria beschikbaar 8 Externe vergader- en verblijffaciliteiten Nee Klein Klein 2-3 Klein Kantoorinrichting en benodigdheden
- Klein aantal dominante leveranciers 9 Kantoorartikelen Ja Klein Klein Klein 2-3 Klein - Beperkte kritische massa: geringe belangstelling certificaat 10 Kantoorinrichting: stoffering Nee Middelgroot Middelgroot 2-3 Enigszins - Onvoldoende focus 11 Kantoorinrichting: meubilair Ja Klein Klein/Middelgroot Klein 2-3 Klein - Dominante marktpositie klein aantal ondernemers 12 Grootkeukenapparatuur Nee Middelgroot Middelgroot 2-3 Enigszins 13 Audiovisuele apparatuur Nee Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 14 Reproductieapparatuur Nee Middelgroot Klein 1 Enigszins Reproductieapparatuur:
15 Nee Middelgroot Klein 1 Enigszins tonercardridges
16 Papier Nog geen criteria beschikbaar

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 6 MD-SU20090072 - 1 -

DHV B.V.

Mate waarin marktimperfecties aanwezig zijn die innovatie Mate waarin duurzaamheidscriteria innovatie stimuleren belemmeren 1 2 3 4 5 6 7 Marktimperfecties Zijn er duidelijk In welke mate zijn de In welke mate zijn Mate waarin de Herzienings- Algemeen oordeel Productgroep - Onvoldoende kritische massa voor duurzame producten aanwijsbare minimumeisen de gunnigscriteria duurzaamheidcriteria frequentie criteria mate waarin criteria - Gebrek aan vertrouwen bij afnemers marktimperfecties functioneel en `open' daadwerkelijk (eens in de ... jaar) innovatie stimuleren - Innovatie heeft onvoldoende focus aanwezig? doelgericht? geformuleerd? imperfecties (waarbij kolom 3 het - Dominante marktpositie van klein aantal ondernemingen wegnemen zwaarst weegt) - Superioriteit is onvoldoende aantoonbaar 17 Drukwerk Onvoldoende aantoonbare superioriteit Ja Klein Middelgroot Middelgroot 2 Enigszins 18 Vakliteratuur en abonnementen Geen criteria Automatisering/telecommunicatie
Onvoldoende focus 19 Hardware Ja Middelgroot Klein Groot 1 Enigszins Onvoldoende aantoonbare superioriteit 20 Software Nog geen criteria beschikbaar 21 Netwerken / infrastructuur Nog geen criteria beschikbaar 22 Telefoonapparatuur Nog geen criteria beschikbaar 23 Telefoondienst vast en mobiel Geen criteria Adviseurs en flexibele arbeid
24 Externe adviesdiensten Veel kleine partijen op de markt: onvoldoende focus Ja Klein Middelgroot/klein 2-3 Klein 25 Uitzendkrachten Nee Klein Middelgroot/klein 2-3 Klein Vervoer, emballage, verzekeringen
26 Dienstauto's Nee Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 27 Zware motorvoertuigen Nee Groot/Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 28 Mobiele werktuigen Nee Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 29 Vaartuigen Nee Middelgroot/Klein Groot/Middelgroot 2-3 Enigszins 30 Onderhoud transportmiddelen Nee Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 31 Brandstoffen Geen criteria 32 Post Dominante marktpositie klein aantal grote ondernemingen Ja Middelgroot Middelgroot/klein 1 Enigszins 33 Transportdiensten Veel kleine partijen op de markt: onvoldoende focus Ja Middelgroot Middelgroot/klein 1 Enigszins 34 Bankkosten Geen criteria 35 Verzekeringen Geen criteria

bijlage 6 VROM/De impact van duurzaam inkopen - 2 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Mate waarin marktimperfecties aanwezig zijn die innovatie Mate waarin duurzaamheidscriteria innovatie stimuleren belemmeren 1 2 3 4 5 6 7 Marktimperfecties Zijn er duidelijk In welke mate zijn de In welke mate zijn Mate waarin de Herzienings- Algemeen oordeel Productgroep - Onvoldoende kritische massa voor duurzame producten aanwijsbare minimumeisen de gunnigscriteria duurzaamheidcriteria frequentie criteria mate waarin criteria - Gebrek aan vertrouwen bij afnemers marktimperfecties functioneel en `open' daadwerkelijk (eens in de ... jaar) innovatie stimuleren - Innovatie heeft onvoldoende focus aanwezig? doelgericht? geformuleerd? imperfecties (waarbij kolom 3 het - Dominante marktpositie van klein aantal ondernemingen wegnemen zwaarst weegt) - Superioriteit is onvoldoende aantoonbaar Gebouwen
36 Kantoorgebouwen: nieuwbouw Onvoldoende focus Ja Middelgroot Groot/middelgroot Middelgroot 1-2 Enigszins Kantoorgebouwen:
37 Onvoldoende focus Ja Middelgroot/klein Groot Middelgroot 1-2 Enigszins beheer en onderhoud
38 Kantoorgebouwen: renovatie Onvoldoende focus Ja Middelgroot Groot/Middelgroot Middelgroot 1-2 Enigszins 39 Kantoorgebouwen: huur en aanschaf Nee Middelgroot Klein 1-2 Enigszins 40 Sloop van gebouwen Nee Groot/middelgroot Middelgroot 1-2 Enigszins Facilitaire zaken
- Onvoldoende focus 41 Schoonmaak Ja Klein Middelgroot/klein Groot/middelgroot 1 Enigszins - Onvoldoende aantoonbare superioriteit 42 Beveiliging Nog geen criteria beschikbaar 43 Drankautomaten Nog geen criteria beschikbaar - Onvoldoende focus 44 Catering Ja Klein Middelgroot Middelgroot/klein 1 Klein - Onvoldoende aantoonbare superioriteit 45 Gas Onvoldoende focus Ja Middelgroot/klein Klein Klein 1 Klein 46 Elektriciteit Onvoldoende focus Ja Klein Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 47 Water Geen criteria 48 Bedrijfshulpverlening materiaal Geen criteria Stadsontwikkeling
49 Stedenbouwkundig ontwerp en advies Nee Groot/middelgroot Middelgroot/klein 2 Enigszins 50 Grondverwerving Geen criteria 51 Bouw rijp maken terrein Nee Klein Klein Klein GWW
52 Grondwerken Nee Klein Klein 2 Klein

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 6 MD-SU20090072 - 3 -

DHV B.V.

Mate waarin marktimperfecties aanwezig zijn die innovatie Mate waarin duurzaamheidscriteria innovatie stimuleren belemmeren 1 2 3 4 5 6 7 Marktimperfecties Zijn er duidelijk In welke mate zijn de In welke mate zijn Mate waarin de Herzienings- Algemeen oordeel Productgroep - Onvoldoende kritische massa voor duurzame producten aanwijsbare minimumeisen de gunnigscriteria duurzaamheidcriteria frequentie criteria mate waarin criteria - Gebrek aan vertrouwen bij afnemers marktimperfecties functioneel en `open' daadwerkelijk (eens in de ... jaar) innovatie stimuleren - Innovatie heeft onvoldoende focus aanwezig? doelgericht? geformuleerd? imperfecties (waarbij kolom 3 het - Dominante marktpositie van klein aantal ondernemingen wegnemen zwaarst weegt) - Superioriteit is onvoldoende aantoonbaar 53 Sanering/bodemreiniging Nee Klein Klein 2 Klein 54 Wegennet Nee Klein Middelgroot 2-3 Klein 55 Start- en landingsbanen Nog geen criteria beschikbaar - Gebrek aan vertrouwen 56 Kunstwerken Ja Klein Middelgroot Middelgroot 2-3 Klein - Onvoldoende aantoonbare superioriteit 57 Spoor- en tramwerken Nog geen criteria beschikbaar 58 Verkeersregelinstallaties Dominante marktpositie klein aantal ondernemers Ja Klein Groot Middelgroot 2-3 Enigszins 59 Riolering Nee Middelgroot Middelgroot 2-3 Enigszins - Onvoldoende kritische massa 60 Kabels en leidingen - Onvoldoende aantoonbare superioriteit (door lange Ja Klein Middelgroot Middelgroot 2-3 Klein terugverdientijd) - Onvoldoende focus 61 Groenvoorzieningen Ja Middelgroot Middelgroot Groot 1 Enigszins - Onvoldoende aantoonbare superioriteit 62 Waterbouwkundige constructies Onvoldoende kritische massa Ja Klein Middelgroot Groot/middelgroot 2-3 Enigszins 63 Gemalen Nog geen criteria beschikbaar 64 Openbare verlichting Nee Middelgroot/Klein Middelgroot 2-3 Enigszins 65 Conserveringswerken Nee Klein Middelgroot Klein 2-3 Klein 66 Gereedschappen en klein materiaal Geen criteria Waterzuiveringsinstallaties,
67 Nee Middelgroot Middelgroot 2-3 Enigszins slibbehandeling
Stadsbeheer
68 Parkeren Nee Klein Middelgroot 2-3 Klein 69 Gladheidsbestrijding Dominante marktpositie klein aantal ondernemers Ja Klein Klein Klein 2-3 Klein Aanschaf chemicaliën, zout,
70 Geen criteria polymeren

bijlage 6 VROM/De impact van duurzaam inkopen - 4 - MD-SU20090072

DHV B.V.

Mate waarin marktimperfecties aanwezig zijn die innovatie Mate waarin duurzaamheidscriteria innovatie stimuleren belemmeren 1 2 3 4 5 6 7 Marktimperfecties Zijn er duidelijk In welke mate zijn de In welke mate zijn Mate waarin de Herzienings- Algemeen oordeel Productgroep - Onvoldoende kritische massa voor duurzame producten aanwijsbare minimumeisen de gunnigscriteria duurzaamheidcriteria frequentie criteria mate waarin criteria - Gebrek aan vertrouwen bij afnemers marktimperfecties functioneel en `open' daadwerkelijk (eens in de ... jaar) innovatie stimuleren - Innovatie heeft onvoldoende focus aanwezig? doelgericht? geformuleerd? imperfecties (waarbij kolom 3 het - Dominante marktpositie van klein aantal ondernemingen wegnemen zwaarst weegt) - Superioriteit is onvoldoende aantoonbaar Reiniging openbare ruimte
71 Nee Klein Klein 2-3 Klein (excl. groenvoorziening)
72 Straatmeubilair Nog geen criteria beschikbaar 73 Huishoudelijk afvalbeheer Nee Klein Middelgroot 2-3 Klein Welzijn
74 Leerlingenvervoer Nee Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 75 Aangepast vervoer Nee Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 76 Openbaar vervoer Nee Middelgroot Middelgroot 1 Enigszins 77 Uitvoering arbeidsmarktbeleid Geen criteria 78 Inburgeringstrajecten Nog geen criteria beschikbaar 79 Hulp in het huishouden Geen criteria 80 WMO-hulpmiddelen Nee Middelgroot/Klein Groot/Middelgroot 2-3 Enigszins 81 Schuldhulpverlening Geen criteria Hulpverlening
82 Blusmiddelen en uitrusting Nee Klein Middelgroot/Klein 2-3 Klein 83 Geweldsmiddelen en uitrusting Geen criteria Verkeersactiviteiten
84 Geen criteria (wegsleepregelingen)
85 Arrestantenzorg Geen criteria

VROM/De impact van duurzaam inkopen bijlage 6 MD-SU20090072 - 5 -

vrijdag 17 april 2009