Universiteit van Tilburg 17 april 2009
Studie Hendrik van Dalsum (1868-1944) geeft beeld van een dissident in
katholieke kerk
Promotie van theoloog Jan de Kort
Notaris en politicus Hendrik van Dalsum was een katholieke dissident,
die begin twintigste eeuw pleitte voor scheiding van kerk en staat en
afwijzend stond tegenover de katholieke verzuiling en confessionele
partijvorming. Zijn politieke en kerkelijke opvattingen kwamen hem
duur te staan: het Vaticaan verbood zijn geschriften. Promovendus Jan
de Kort beschrijft in zijn studie een voorbeeld van een vroege
dissident en zijn aanhangers binnen de kerk, die zich moeizaam staande
hielden onder de druk van de katholieke verzuiling.
Als notaris en politicus (lid van de Staten van Zeeland en de
gemeenteraad van Hulst) zette Van Dalsum zich in voor de rechten van
de kleine man en de landarbeiders in Oost-Zeeuws-Vlaanderen. Hij
stelde zich op als een sociaal hervormer en stichtte vele leenbanken
om te zorgen dat de kleine man minder afhankelijk werd van
rentmeesters en de gegoede burgerij. Zijn ideeën over een katholieke
maatschappijvorming, vooral over de gewenste strikte scheiding van
kerk en staat, publiceerde hij in de regionale media. Dat alles bracht
hem in conflict met notabelen en katholieke Tweede Kamerleden, maar
ook met de kerk: in een geheim Vaticaans proces werden zijn ideeën
veroordeeld. Ze zorgden uiteindelijk voor zijn maatschappelijk
isolement en de neergang van zijn notariaat. In deze biografisch
gekleurde studie, onder andere gebaseerd op onderzoek in archieven,
laat De Kort zien dat Van Dalsum ook na zijn Vaticaanse veroordeling
een geëngageerd katholiek bleef, maar zijn geloof en maatschappelijke
opstelling veranderden. De levensgeschiedenis van Van Dalsum toont de
strijd om de vormgeving van de moderniteit binnen een schijnbaar
homogene, katholieke gemeenschap. Een vroege 'andere katholiek' krijgt
in de studie een gezicht.
Jan de Kort (Hulst 1944) studeerde theologie en godsdienstfilosofie in
Tilburg en Nijmegen en legde in 1970 cum laude het doctoraalexamen af
aan Faculteit der Theologie in Nijmegen. Hij was van 1976 tot 2000 als
conrector verbonden aan het Mollerlyceum te Bergen op Zoom. Zijn
FPU-tijd werd besteed aan mantelzorg en aan deze studie.
Universiteit van Tilburg