Voortgangsrapportage over het waterbeheer in Nederland in het jaar 2008 09
Water in Beeld
Voortgangsrapportage over het waterbeheer in Nederland
Voorwoord
Waterbeherend Nederland heeft een enerverend jaar achter de rug. Een hoogtepunt was het
advies van de Deltacommissie 2008, die door mij in 2007 was ingesteld. In september 2008
ontving ik het advies uit handen van commissievoorzitter Cees Veerman.
De Deltacommissie 2008 maakt in haar advies aanschouwelijk met welke waterrisico's we de
komende eeuw te maken krijgen: de dreiging van te véél zee- en rivierwater en een tekort aan
zoetwater. Ook beschrijft de commissie wat er straks nodig is om Nederland veilig en leefbaar
te houden en hoe we dat in gang kunnen zetten. Hiermee is de basis gelegd voor een
Deltaprogramma, het programma waarmee we Nederland ook in de toekomst veilig en leef-
baar houden.
Ik heb de eerste beleidsmatige uitwerking van het advies opgenomen in mijn ontwerp
Nationaal Waterplan. Het plan schetst de lijnen van het waterbeleid voor de komende jaren.
Het beschrijft hoe we onze kust laten meegroeien met de zeespiegelstijging, door steeds meer
zand op te spuiten in zee. Hoe we ons watersysteem natuurlijker gaan inrichten, door bijvoor-
beeld steile rivieroevers natuurlijker in te richten. En hoe we actief gaan samenwerken met
deltagebieden in minder kapitaalkrachtige landen. We laten onze kennis van waterbeheer ten
goede komen aan deze landen.
Naast het advies van de Deltacommissie 2008 en het ontwerp Nationaal Waterplan, werd er in
2008 ook de laatste hand gelegd aan de ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen voor Eems,
Maas, Rijndelta en Schelde. De Nederlandse waterbeheerders hebben hiermee breed gedragen
plannen om de chemische en ecologische toestand van ons water te verbeteren.
We hebben het afgelopen jaar dus belangrijke lijnen voor ons waterbeleid uitgezet. Maar er is
ook hard gewerkt aan de uitvoering van ons beleid. Zo hebben we méér ruimte vrijgemaakt
voor rivieren. In oktober gaf ik het startsein voor het Grensmaasproject, één van de grootste
rivierbeveiligingswerken in Nederland.
Ook de kust is beter beveiligd; in 2008 is het werk aan drie van de tien zwakke schakels
afgerond.
Daarnaast zijn er talloze vernieuwende initiatieven genomen om knelpunten in waterkwaliteit
aan te pakken. Een voorbeeld hiervan is een vernieuwende aanpak van afvalwater in een
ziekenhuis, waardoor schadelijke stoffen uit medicijnen niet langer het oppervlaktewater
verontreinigen. En zo is er nog véél meer werk verzet voor ons waterlandschap.
Ik kijk terug op een goed jaar. Maar ik wil vooral ook vooruitkijken. Laten we de ambities
waarmaken die we in 2008 hebben gesteld. Zodat we ook over honderd jaar nog veilig en
welvarend in onze delta kunnen leven.
Tineke Huizinga
Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat
Water in Beeld 2009
Inhoud
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4.2 Grondwater. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4.2.1 Grondwaterbeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Verantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 4.2.2 GGOR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4.2.3 Warmte- en koudeopslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 4.3 Klimaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
4.3.1 Droogte en warmte in 2008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2 Bestuurlijkeorganisatieeninstrumentatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 4.3.2 Verdroging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.1 Algemene strategie en beleidsvoorbereiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 4.3.3 Zoetwatervoorziening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.1.1 Beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.1.2 Instrumentarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 5 Waterkwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.2 Partners voor Water. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 5.1 Kaderrichtlijn Water. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.3 Leven met Water. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 5.1.1 Toestand oppervlaktewater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
5.1.2 Significante belastingen en effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3 Waterveiligheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 5.1.3 Maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3.1 Hoogwaterbescherming. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 5.1.4 Ex ante evaluatie KRW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3.1.1 Hoogwaterbeschermingsprogramma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 5.1.5 Synergieprogramma KRW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.1.2 PKB Ruimte voor de Rivier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 5.1.6 (Ondiep) grondwater. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.1.3 Maaswerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 5.1.7 Internationaal beleid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.1.4 Stroomlijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 5.1.8 Vergunningverlening en handhaving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.1.5 Derde toetsing op veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 5.2 Noordzee. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.1.6 Richtlijn Overstromingsrisico's . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 5.2.1 Ecologie van de Noordzee. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.1.7 Ontwerp Beleidsnota Waterveiligheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 5.2.2 Chemie van de Noordzee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.1.8 Rampenbeheersing overstromingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 5.2.3 Beleidsontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.1.9 Regionale waterkeringen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.1.10 Muskus- en beverratten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 6 Financiëleeneconomischeaspecten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.2 Kust. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 6.1 Uitgaven en ontvangsten van de overheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.2.1 Basiskustlijn en het kustfundament. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 6.1.1 Uitgaven van het ministerie van Verkeer en Waterstaat . . . . . . . 57
3.2.2 Zwakke schakels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 6.1.2 Kosten en opbrengsten van waterschappen. . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.2.3 Ontwikkelingen in het kustbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 6.1.3 Uitgaven en ontvangsten van provincies en gemeenten . . . . . . . 58
3.2.4 Beschermingsniveaus kustplaatsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 6.1.4 Gemiddelde kosten van waterschapsheffingen, rioolrecht en
drinkwater voor burgers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4 Waterkwantiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 6.2 Financiële en economische analyses van maatregelen in het waterbeheer 61
4.1 Waterbeheer 21ste eeuw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 6.2.1 Waterveiligheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.1.1 Waterbeheer stedelijk gebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 6.2.2 Waterkwaliteit: KRW ex ante evaluatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.1.2 Peilbeheer en voorkomen wateroverlast regionale wateren. . . . . 33
4.1.3 Water en ruimtelijke ontwikkelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Afkortingenenbegrippen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Colofon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Verantwoording
De rapportage Water in Beeld verschijnt jaarlijks onder verantwoordelijkheid van het Nationaal van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. De KPI's zijn met ingang van Water
Water Overleg (NWO), voorheen het Landelijk Bestuurlijk Overleg Water. In het NWO over- in Beeld 2006 opgenomen in Water in Beeld om een goede inhoudelijke aansluiting
legt de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat met de vertegenwoordigers van de partijen te borgen tussen de prestatiegegevens in de Rijksbegroting en in deze rapportage.
die betrokken zijn bij het waterbeheer in Nederland: ministeries, provincies, gemeenten en
waterschappen. Water in Beeld 2009 legt de voortgang vast van het integrale waterbeheer in
Nederland in 2008. De rapportage informeert de waterbeheerders in Nederland over de stand Leeswijzer
van zaken op het brede terrein van water. Water in Beeld wordt tevens aan de Tweede Kamer
aangeboden als bijlage bij de verantwoording over 2008 van het ministerie van Verkeer en Hoofdstuk 1 geeft een samenvatting van de ontwikkelingen in 2008 die in de
Waterstaat (VenW). rapportage worden geschetst. Elk hoofdstuk daarna wordt ingeleid met de hoofd-
boodschappen van dat hoofdstuk.
Water in Beeld 2009 is opgesteld door een samenwerkingsverband van het ministerie van
Verkeer en Waterstaat, het Interprovinciaal Overleg, de Unie van Waterschappen en de Inspectie Hoofdstuk 2 behandelt het advies `Samen werken aan Water' van de
van Verkeer en Waterstaat. Opdrachtgever voor deze rapportage is het Directoraat-Generaal Deltacommissie 2008 en het ontwerp Nationaal Waterplan. Er is verder onder meer
Water van het ministerie van VenW. De rapportage is onder verantwoordelijkheid van het aandacht voor de ontwerp Stroomgebiedbeheerplannen, de waterbeheerplannen
cluster Monitoring, Rapportage en Evaluatie ter vaststelling aangeboden aan het NWO. van de verschillende overheden, de waterschapsverkiezingen en thema's zoals
innovaties en waterbewustzijn.
Indelingrapportage Hoofdstuk 3 gaat over veiligheid in de breedste zin van het waterbeheer. Er is speci-
fieke aandacht voor onder meer het Hoogwaterbeschermingsprogramma, Ruimte
De indeling van deze uitgave van Water in Beeld sluit aan op de indeling van de Rijksbegroting voor de Rivier, de Maaswerken, de ontwerp Beleidsnota Waterveiligheid, rampen-
2008 in operationele doelstellingen. Deze operationele doelstellingen zijn geformuleerd ter beheersing en het kustbeleid.
nadere uitwerking van de algemene doelstelling voor het integrale waterbeleid. De algemene
doelstelling is `het op orde krijgen en houden van een duurzaam watersysteem tegen maat- Hoofdstuk 4 behandelt de waterkwantiteit. Onderwerpen die aan bod komen zijn
schappelijk aanvaardbare kosten'. De operationele doelstellingen zijn: Waterbeheer 21ste eeuw (zoals water en ruimtelijke ontwikkelingen), het grond-
· Het verbeteren van de doeltreffendheid en doelmatigheid van de bestuurlijke organisatie waterbeheer en de invloeden van het klimaat op de waterhuishouding (verdroging,
en het instrumentarium van het waterbeleid. verzilting en de zoetwatervoorziening).
· Het waarborgen van de bescherming tegen hoogwater volgens het wettelijke niveau door
primaire waterkeringen langs de kust, het IJsselmeergebied en het rivierengebied, alsmede Hoofdstuk 5 vertelt de stand van zaken met betrekking tot de Kaderrichtlijn Water,
het dynamisch handhaven van de kustlijn op het niveau van 1990 (basiskustlijn). oftewel de ecologische en chemische kwaliteit van het water in de stroomgebieden
· Het hebben van de juiste hoeveelheid water op het juiste moment, op de juiste plaats, van de Rijn, Maas, Schelde en Eems. Ditzelfde geldt voor het water in het
voor de vereiste gebruiksfuncties. Nederlandse deel van de Noordzee.
· Een goede ecologische en chemische kwaliteit bereiken in de stroomgebieden van de Rijn,
Maas, Schelde en Eems, en in de Noordzee (Exclusieve Economische Zone). Hoofdstuk 6 ten slotte geeft inzicht in de kosten en economische aspecten van het
waterbeheer in Nederland. Hoeveel geld is hiermee gemoeid voor het rijk, de
Sinds 2005 gebruikt het Directoraat-Generaal Water van VenW zes zogenoemde Kern Prestatie provincies, gemeenten en waterschappen en waar komt dat geld vandaan?
Indicatoren (KPI's) om de realisatie van operationele doelen op het gebied van veiligheid,
waterkwantiteit en waterkwaliteit op hoofdlijnen te monitoren. De prestatie-indicatoren
dienen tevens ter verantwoording aan de Tweede Kamer, via de begroting en het jaarverslag Water in Beeld is ook op het internet te raadplegen. Zie www.waterinbeeld.nl.
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
...`We bouwen
gewoon 8 dijken,
---
dan hebben we ouwenrV polder
er altijd genoeg...'
- Thomas, 8 jaar 1
Samenvatting
In 2008 kreeg het waterbeheer en waterbeleid in Nederland een nieuwe, krachtige impuls.
Eerst presenteerde de Deltacommissie 2008 het advies `Samen werken met water', waarin
twaalf aanbevelingen staan om de bescherming van ons land tegen overstromingen te
vergroten en de zoetwatervoorziening op lange termijn veilig te stellen. Daarna volgde de
publicatie van het ontwerp Nationaal Waterplan. Dit bevat de maatregelen die volgens het
kabinet nodig zijn om Nederland ook voor toekomstige generaties veilig en leefbaar te
houden. Kernthema's zijn de goede bescherming tegen overstromingen, het zoveel mogelijk
voorkómen van wateroverlast en droogte en het bereiken van een goede waterkwaliteit.
Deltacommissie2008
Nederland krijgt steeds meer te maken met de gevolgen van de wereldwijde klimaatverande-
ring. Juist in onze delta, aan de monding van grote rivieren zoals de Rijn en de Maas en met
een 350 kilometer lange kustlijn, moeten we rekening houden met meer water en hogere
waterstanden. Ook droogte en verzilting zijn gevolgen van de veranderingen in het klimaat,
wat bedreigend is voor de zoetwatervoorziening. Op verzoek van de regering onderzocht de
Deltacommissie 2008 onder leiding van Prof. Dr. C.P. Veerman hoe Nederland zich hieraan kan
aanpassen. In september presenteerde de commissie haar bevindingen. `De dreiging is niet
acuut, maar de wateropgave is wel urgent', aldus de Deltacommissie.
De Deltacommissie 2008 adviseert om alle achterstanden in het waterveiligheidssysteem zo snel
mogelijk weg te werken. Om de zoetwatervoorziening veilig te stellen moet volgens de commis-
sie de strategische functie van het IJsselmeer als zoetwaterreservoir worden versterkt. De kust-
veiligheid kan volgens de commissie met zandsuppleties op orde worden gehouden, zodanig dat
de kust de komende eeuwen kan aangroeien. Ook voor het Waddengebied, de Zuidwestelijke
delta/Rijnmond en het rivierengebied doet de Deltacommissie 2008 gerichte aanbevelingen.
Het kabinet onderschrijft de samenhangende visie van de Deltacommissie 2008 en heeft deze
uitgewerkt in het ontwerp Nationaal Waterplan. Er komt een Deltawet, waarin alle nodige
voorzieningen worden getroffen om het Deltaprogramma ongehinderd uit te kunnen voeren.
Het Deltaprogramma bevat de concrete projecten die moeten worden uitgevoerd om
Nederland ook in de toekomst veilig en leefbaar te houden.
OntwerpNationaalWaterplan
Het ontwerp Nationaal Waterplan verscheen in december 2008 en moet de basis gaan vormen
voor het waterbeleid en waterbeheer in de komende decennia. In de afgelopen tien jaar gaven
de Vierde Nota Waterhuishouding, de Commissie Waterbeheer 21ste eeuw en het Nationaal
Bestuursakkoord Water een belangrijke impuls aan het waterbeleid en waterbeheer in
Nederland. Het beleid is succesvol: Nederland is een veilige delta om in te leven. Om dit zo te
houden, gaf het kabinet in 2007 met de Watervisie aan de ambities te willen vergroten. Naast
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
NBW-Actueel
Samenvatting
1 De waterbeheerders in Nederland (rijk, provincies, gemeenten en water-
schappen) zetten in juni 2008 hun handtekening onder de geactuali-
seerde versie van het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW-Actueel).
aandacht voor de bekende thema's van het waterbeheer De eerste versie van het NBW stamt uit 2003 en had als doel om in de verhogen. De extra waterschijf die hierdoor ontstaat, kan nationale kaders activiteiten voorop die van nationaal belang
(veiligheid, kwantiteit en kwaliteit) wordt in het ontwerp periode tot 2015 de waterhuishouding in Nederland op orde te brengen worden gebruikt om in de toekomst ook het westen Nederland zijn voor Nederland, zoals zandwinning en suppletie, duur-
Nationaal Waterplan geanticipeerd op ontwikkelingen op het en te houden. In de afgelopen vijf jaar zijn veel van de destijds gemaakte van voldoende zoetwater te voorzien. Als gevolg van de zame (wind)energie, olie- en gaswinning, zeescheepvaart en
gebied van klimaat, demografie en ecologie. Met als resultaat afspraken uitgevoerd. Nieuwe klimaatscenario's en de ruimtelijke zeespiegelstijging dringt zout water vanuit zee en via het defensiegebieden op zee. Dit gebruik moet in evenwicht
een duurzaam en klimaatbestendig waterbeheer. investeringen die de komende jaren worden gedaan in woningbouw, grondwater steeds verder het land in. Behalve voor de kwaliteit blijven met het mariene ecosysteem. Het kabinet geeft priori-
infrastructuur en behoud van landschappen, maakten de actualisatie van van het water heeft dit ook gevolgen voor de gebruiksfuncties teit aan de ontwikkeling van windmolenparken. Het vrije zicht
Veiligheid het NBW noodzakelijk. landbouw, scheepvaart, natuur en landschap. Het vraagstuk is op de horizon vanaf de kust wordt gehandhaafd.
Verandering van het klimaat vergroot de dreiging van het complex door de combinatie van technische en maatschappe-
water. Daarnaast zijn de te beschermen waarden de afgelopen lijke vraagstukken. Ook moet rekening worden gehouden met Waterbewustzijn
decennia sterk toegenomen. Uitgangspunt van het geactuali- de samenhang tussen gebieden (zoals het IJsselmeer en de Wat betekent het om in een land te wonen dat voor een
seerde Nederlandse waterveiligheidsbeleid is dat er rekening Zuidwestelijke Delta), de relatie met de regionale wateropga- groot deel onder de zeespiegel ligt? Nederlanders moeten de
wordt gehouden met een basisveiligheid voor ieder individu, Het HWBP gaat over de primaire waterkeringen in Nederland. ven, de verscheidenheid aan water gebruiksfuncties én de voor- en nadelen kennen en daarnaar handelen, ook vanuit
een maatschappelijk aanvaardbaar risico voor grote groepen Die worden periodiek getoetst op veiligheid. De secties van consequenties voor de rivierafvoerverdeling. het besef dat water een schaars goed is. Om het water-
slachtoffers en een economisch optimaal veiligheidsniveau. waterkeringen die `onvoldoende' scoren dienen te worden bewustzijn te stimuleren wil de overheid burgers en bedrijven
De belangrijkste opgave in het waterveiligheidsbeleid is het verbeterd. De verbetermaatregelen zijn gebundeld in het Waterbeheerplannen mogelijkheden bieden om meer over het waterbeheer en
verstandig omgaan met onzekerheden, volgens het principe Hoogwaterbeschermingsprogramma. In het kader van het De waterbeheerders maken hun eigen specifieke waterbe- veiligheid te weten te komen en daarmee iets te doen. In
van `meerlaagsveiligheid'. De eerste laag is preventie. De HWBP zijn waterschappen bezig met de uitvoering van heerplannen. Het rijk bracht in 2008 het Ontwerp Beheer- en 2008 zijn plannen om het waterbewustzijn onder de
tweede laag is om door een zorgvuldige ruimtelijke planning 85 projecten. Rijkswaterstaat voert 10 projecten uit. Eind Ontwikkelplan Rijkswateren (BPRW) uit voor de grote wate- Nederlandse bevolking te vergroten omgezet in concrete
schade en slachtoffers bij een eventuele overstroming te 2008 waren twee gemalen en drie sluizen gerenoveerd. ren in Nederland. De provincies hebben een waterhuishou- acties. Er ging een tweede campagne `Nederland leeft met
beperken. Derde laag is rampenbeheersing. Het voorkómen Ook was 11,5 kilometer dijken versterkt, waardoor die weer dingsplan of omgevingsplan opgesteld. De 26 waterschappen water' van start. Die is gericht op bewustwording en op het
van een overstroming is en blijft de belangrijkste pijler van het aan de wettelijke veiligheidsnormen voldoen. schreven elk een waterbeheerplan. In de plannen staan de creëren van meer betrokkenheid bij het waterbeleid en
waterveiligheidsbeleid. visies en ambities voor de komende periode: wat wil de waterbeheer.
Ruimte voor de Rivier ligt op stoom. Dit programma omvat waterbeheerder op het gebied van duurzaam waterbeheer
Voor de rivieren worden maatregelen uitgewerkt om op lange veertig maatregelen, die het rivierengebied beter moeten bereiken en hoe gaan ze dat doen? In december werd de watercanon `Zoden aan de Dijk'
termijn hogere afvoeren te kunnen verwerken. Er worden beschermen tegen overstromingsgevaar. De maatregelen vari- uitgebracht. Deskundigen op het gebied van waterstaat-
mogelijkheden verkend om langs de rivieren nog meer ruimte eren van uiterwaardvergraving en dijkteruglegging tot De regionale en nationale plannen vormen de bouwstenen geschiedenis, geografie, cultuurhistorie en onderwijs zetten in
te reserveren. Ook wordt onderzocht hoe het Rijnmondgebied, kribverlaging en zomerbedverdieping. Ze worden gecombi- van de stroomgebiedbeheerplannen (SGBP). De EU-landen de watercanon gebeurtenissen en ingrepen op een rij die
de Zuidwestelijke Delta en het IJsselmeer kunnen worden neerd met maatregelen om gebieden aantrekkelijker en zijn volgens de Kaderrichtlijn Water (KRW) verplicht deze Nederland hebben gevormd tot wat het vandaag de dag is.
aangepast om de toename van de afvoer te verwerken, reke- mooier te maken. In 2008 werden verschillende planontwer- SGBP op te stellen. In het SGBP wordt per stroomgebied Ook werd afgelopen jaar het eerste concept van het Actieplan
ning houdend ook met de stijgende zeespiegel, om zodoende pen goedgekeurd en realisatie- en samenwerkingsovereen- vermeld wat de waterkwaliteit is, wat de doelstellingen zijn Watereducatie opgesteld om de aandacht voor water in het
in te kunnen spelen op toekomstige ontwikkelingen. In het komsten ondertekend. om de kwaliteit te verbeteren en welke maatregelen daarvoor onderwijs te stimuleren.
IJsselmeergebied staat de versterking van de Afsluitdijk per gebied worden ingezet. De ontwerp SGBP zijn in decem-
centraal. Het streven is om de noodzakelijke versterking te De bescherming tegen hoogwater in Limburg wordt uitge- ber 2008 vastgesteld. Voor de uitwerking van de maatregelen Financiën
combineren met een multifunctionele inrichting die past bij de voerd in het project Maaswerken en wordt grotendeels gerea- hebben de waterbeheerders tot 2015 de tijd. Wie de uitgaven van de overheden aan watertaken optelt
bestaande kernkwaliteiten van het IJsselmeergebied, zoals de liseerd door verbreding en verdieping van de Maas. Daarbij komt in 2008 op een bedrag van ruim 5,4 miljard euro.
strategische zoetwatervoorraad op langere termijn. wordt eveneens nieuwe natuur gerealiseerd en grind gewon- Waterkwaliteit Ten opzichte van 2007 betekent dit een stijging (gecorrigeerd
nen. In oktober 2008 ging de uitvoering van het Voor de verbetering van de waterkwaliteit houdt het kabinet voor inflatie) van 3,9 procent. In 2007 betaalde een
Voor de kust kiest het kabinet voor het meegroeien van het Grensmaasproject van start. Andere mijlpalen in het vast aan een combinatie van aanpakken van stoffen bij de gemiddeld huishouden in totaal voor waterverbruik en het
kustfundament met de zeespiegel door het toevoegen van Maaswerken-project waren het besluit om een hoogwater- bron en het verbeteren van de inrichting van het water- watersysteem 547 euro (2006: 518 euro). Dit bedrag is
zand. Om te voorkomen dat de kustlijn landwaarts terug- geul bij Well-Aijen aan te leggen, het op hoogte brengen van systeem. In 2008 is de officiële toetsing van de waterkwaliteit opgebouwd uit verontreinigingsheffing (127 euro), rioolrecht
schrijdt en om het zandvolume van het kustfundament te 39 kilometer Maaskaden in de stedelijke gebieden van onder voor het eerst uitgevoerd volgens de KRW-systematiek. Voor (144 euro), drinkwater (189 euro) en omslagheffingen voor
handhaven is in 2008 bijna acht miljoen kubieke meter aan meer Roermond en Venlo en de realisatie van het noordelijke de meeste ecologische kwaliteitselementen worden de waterkeringen (18 euro) en waterbeheren (69 euro).
zandsuppleties uitgevoerd. retentiebekken Lateraal Kanaal West. normen niet gehaald, voor de meeste chemische kwaliteits- De stijging wordt vooral veroorzaakt door de hogere
elementen wel. Omdat het totaal oordeel van de water- rioolrechten.
Inuitvoering Zoetwatervoorziening/IJsselmeergebied kwaliteit een optelsom is van de ecologische en de chemische
In het ontwerp Nationaal Waterplan worden nieuwe trends Naar verwachting neemt de beschikbaarheid van zoet water in kwaliteit, valt het totaal oordeel overwegend onvoldoende uit
en trajecten aangekondigd én het geeft een vervolg aan Nederland af. In lijn met het advies van de Deltacommissie voor de waterlichamen in Nederland.
beleidsvoornemens en programma's die al in uitvoering zijn staat in het ontwerp Nationaal Waterplan dat de strategische
genomen, zoals het Hoogwaterbeschermingsprogramma functie van het IJsselmeer als zoetwaterreservoir moet worden Noordzee
(HWBP), Ruimte voor de Rivier en de Maaswerken. versterkt. Op korte termijn kan dit via een beperkte aanpassing In de ontwerp Beleidsnota Noordzee die in 2008 verscheen
van het peilbeheer. Op langere termijn stelt de ontwerp kiest het kabinet voor een duurzaam, ruimte-efficiënt en veilig
Beleidsnota IJsselmeergebied voor om het IJsselmeerpeil te gebruik van de Noordzee. Het kabinet stelt binnen de inter-
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
...` Straks gaan
we allemaal varen
en niet meer g
inexlocatie V De Reeshof, ilburT
met de auto...'
- Liselot, 12 jaar 2
Bestuurlijke organisatie
en instrumentatie
Hoofddoelstelling Hoofdboodschappen
Het verbeteren van de doel- Op verzoek van het kabinet bracht de Deltacommissie 2008 een advies uit over de bescher-
treffendheid en doelmatigheid ming van Nederland tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Dit advies is uitgewerkt in
van de bestuurlijke organisatie het ontwerp Nationaal Waterplan. Het ontwerp Nationaal Waterplan is in december 2008
en het instrumentarium van het door de ministerraad vastgesteld.
waterbeleid.
Het opstellen van het ontwerp Nationaal Waterplan stond centraal in 2008. Het ontwerp
Nationaal Waterplan is een van de belangrijkste beleidsproducten. Naast aandacht voor de
bekende thema's van het waterbeheer, moeten ook antwoorden worden geformuleerd op
ontwikkelingen in klimaat, demografie en economie. Hiervoor geeft het ontwerp Nationaal
Waterplan streefbeelden voor de toekomst. Het kabinet geeft de eerste belangrijke beleids-
stappen en maatregelen aan die de komende zes jaar moeten worden genomen om naar die
streefbeelden toe te werken. Het ontwerp Nationaal Waterplan geeft niet alleen de beleids-
basis voor water in de komende zes jaar, het bouwt ook mee aan een solide basis voor het
waterbeleid in de volgende planperiodes.
Het ontwerp Nationaal Waterplan laat enerzijds zien hoe er op het gebied van wateraanvoer
en waterafvoer, peilregulatie en waterzuivering kansen liggen voor menselijke gebruiksfunc-
ties, anderzijds hoe bedreigingen kunnen worden weerstaan. Vastgesteld is dat het ontwerp
Nationaal Waterplan van 11 mei tot en met 22 juni 2009 voor inspraak ter inzage ligt.
Voor het Nederlandse deel van de stroomgebieden Eems, Maas, Rijn en Schelde zijn in decem-
ber 2008 ontwerp Stroomgebiedbeheerplannen vastgesteld en ter inzage gelegd. In de plan-
nen wordt per stroomgebied aangegeven welke doelen er gelden voor de grond- en
oppervlaktewateren, hoe de kwaliteit behouden kan blijven en waar nodig verder verbeterd
kan worden. Naast de nationaal georiënteerde plannen is er samen met de andere landen ook
een internationaal overkoepelend plan per stroomgebied opgesteld.
In 2008 Nederland hebben alle waterbeheerders gelijktijdig een ontwerp waterbeheerplan
voor de periode 2010-2015 opgesteld en ter inzage gelegd. De plannen zijn opgesteld om het
werk aan water in Nederland in goede banen te leiden en afspraken te maken over taken en
verantwoordelijkheden van de verschillende overheden.
De Waterwet is in maart 2008 door de Tweede Kamer aanvaard. Deze wet voorziet in een
raamwerk voor de modernisering van het Nederlandse waterbeheer. Doel van de Waterwet is
om waterschappen, provincies en gemeenten beter in staat te stellen problemen zoals water-
overlast, waterschaarste en watervervuiling tegen te gaan. De wet regelt onder meer het
beheer van oppervlaktewater en grondwater in Nederland. In de Waterwet zijn acht bestaande
Water in Beeld 2009 0 Water in Beeld 2009
ganisatie
Bestuurlijke or en instrumentatie
2 waterbeheerwetten samengevoegd. Dat biedt een aantal De aanbevelingen van de Deltacommissie 2008 zijn voor het Voor inhoudelijke onderwerpen (bijvoorbeeld het
voordelen, bijvoorbeeld voor de samenhang tussen waterbe- kabinet richtinggevend voor nadere uitwerking en besluitvor- Figuur . Hoofdpunten van het Ontwerp Nationaal Waterplan IJsselmeergebied, de Noordzee en Zuidwestelijke Delta) en de
leid en ruimtelijke ordening. Ook zorgt de nieuwe wet voor ming. In 2008 is de Ministeriële Stuurgroep Deltaprogramma beleidsonderwerpen waterveiligheid en waterkwaliteit geeft
minder regels, vergunningstelsels en administratieve lasten. ingesteld die een nieuwe Deltawet opstelt. Hierin worden de Samenwerken aan · In 2009 ontwerp Deltawet gereed het ontwerp Nationaal Waterplan een overzicht van het
bestuurlijke organisatie (inclusief een Deltaregisseur), het realisatie · Vergroten mogelijkheden gebiedsontwikkeling streefbeeld, de beleidskeuzes en de realisatie daarvan.
De waterbeheerders hebben in juni 2008 het geactualiseerde Deltaprogramma en de financieringswijze vastgelegd. · Versterking watertoetsproces
Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) ondertekend. Met de Tegelijkertijd is een kwartiermaker voor de Deltaregisseur · Uitvoeren kennis- en innovatieagenda Over het thema waterveiligheid, voor het IJsselmeergebied en
actualisatie van het NBW geven deze overheden het belang aangesteld, die plannen van aanpak maakt voor de maatrege- · Vergroten waterbewustzijn voor de Noordzee zijn in 2008 aparte beleidsnota's versche-
aan van samenwerking om het water duurzaam en klimaat- len in het Deltaprogramma. Het Deltaprogramma bevat de nen. De beleidsnota's vormen een nadere uitwerking en
bestendig te beheren. In het NBW is vermeld hoe zij omgaan concrete projecten die moeten worden uitgevoerd om Waterveiligheid · Voorkomen overstromingen blijft het belangrijkste onderbouwing van de hoofdkeuzes uit het ontwerp Nationaal
met nieuwe klimaatscenario's, de stedelijke wateropgave en Nederland ook in de toekomst veilig en leefbaar te houden. uitgangspunt Waterplan en dienen in samenhang daarmee te worden gele-
de gevolgen voor de ruimtelijke ordening. · Beperk gevolgen door duurzame inrichting gebied zen. Tevens is een separate samenvatting opgesteld van de
2.1.1.2 OntwerpNationaalWaterplan · Goed voorbereid op een eventuele ramp ontwerp SGBP die op basis van de Kaderrichtlijn Water zijn
In november 2008 zijn voor alle waterschappen tegelijk · Nieuwe veiligheidsnormen in 2011 op basis van opgesteld. Deze documenten maken alle onderdeel uit van
verkiezingen gehouden voor de categorie ingezetenen. Het in december 2008 verschenen ontwerp Nationaal overstromingskansen het ontwerp Nationaal Waterplan en zijn als bijlage aan het
Dit is het gevolg van een wijziging van de Waterschapswet. Waterplan is een van de belangrijkste beleidsproducten van · Toetsing aan verwachte, toekomstige ontwerp Nationaal Waterplan toegevoegd.
Hierbij is het personenstelsel vervangen door een lijstenstelsel. het kabinet op het gebied van water. Met deze opvolger van waterhoogten
De opkomst bij de verkiezingen was gemiddeld 24 procent. de vierde Nota waterhuishouding gaat waterbeherend · Ontwikkelen risicozonering kwetsbare objecten 2.1.1.3 NationaalBestuursakkoordWater
Nederland een nieuwe fase in. Het ontwerp Nationaal
Waterplan is op basis van de nieuwe Waterwet en de nieuwe Duurzame · Besluit waterverdeling en bestrijding verzilting in In 2003 verscheen de oorspronkelijke versie van het Nationaal
Wet ruimtelijke ordening tevens een structuurvisie voor de zoetwatervoorziening 2015 Bestuursakkoord Water (NBW). In de afgelopen vijf jaar is
2.1 Algemenestrategieenbeleids ruimtelijke aspecten. Vastgesteld is dat het ontwerp Nationaal · Rol IJsselmeer als zoetwaterreservoir vergroten volgens het NBW gewerkt aan het op orde brengen van de
voorbereiding Waterplan van 11 mei tot en met 22 juni 2009 voor inspraak · Vasthouden, bergen en zuiniger omgaan met water waterhuishouding in Nederland. Een groot deel van de
ter inzage ligt. destijds gemaakte afspraken is op dit moment uitgevoerd. Een
2.1.1 Beleid Schoner en natuurlijker · Stroomgebiedbeheerplannen voor 2009-2015 ander deel moet worden bijgesteld aan de hand van nieuwe
· Aanpak bij de bron
Naast aandacht voor de bekende thema's van het waterbe- klimaatscenario's en de ruimtelijke investeringen die de
· Natuurlijker inrichten watersysteem
2.1.1.1 AdviesDeltacommissie2008 heer, moeten ook antwoorden worden geformuleerd op komende jaren worden gedaan in woningbouw, infrastructuur
ontwikkelingen in klimaat, demografie en economie. Het Waterbeleid in gebieden · Kustfundament, meegroeien met zeespiegelstijging en behoud van landschappen. Deze veranderingen maakten
Op 3 september 2008 bracht de Deltacommissie 2008 een ontwerp Nationaal Waterplan geeft streefbeelden voor de · Kustuitbreiding naar zee verkennen een actualisatie van het NBW noodzakelijk. Het rijk, de
staatscommissie onder leiding van Prof. Dr. C.P. Veerman het toekomst. Het kabinet geeft in het ontwerp Nationaal · Doorgaan met Ruimte voor de Rivier en provincies, gemeenten en waterschappen ondertekenden op
advies `Samen werken met water' uit. Het advies richt zich op Waterplan ook de eerste belangrijke beleidsstappen en maat- Maaswerken 25 juni 2008 het Nationaal Bestuursakkoord Water-Actueel.
een duurzame ontwikkeling van kust en achterland in het licht regelen aan die de komende zes jaar moeten worden geno- · Onderzoek afsluitbare hoogwaterkeringen Met de actualisatie van het NBW onderstrepen de betrokken
van de klimaatverandering. De aanbevelingen hebben betrek- men om naar die streefbeelden toe te werken (zie figuur 2.1). Rijnmond partijen nogmaals het belang van samenwerking om het
king op zowel de bescherming tegen overstromingen als het Het ontwerp Nationaal Waterplan geeft niet alleen de beleids- · Waterafvoer via IJsselmeer blijven spuien water duurzaam en klimaatbestendig te beheren.
veiligstellen van de zoetwatervoorziening op de lange termijn. basis voor water in de komende zes jaar, het bouwt mee aan · IJsselmeer stijgt mee met zeespiegel, Markermeer
een solide basis voor waterbeleid in de volgende en IJmeer niet Het NBW heeft tot doel om in de periode tot 2015 de water-
De Deltacommissie 2008 concludeerde dat de wateropgave planperiodes. · Getijdendynamiek in Zuidwestelijke Delta huishouding in Nederland op orde te brengen en te houden
niet acuut is, maar wel urgent en deed twaalf aanbevelingen. terugbrengen en om te anticiperen op veranderende omstandigheden. Het
Volgens de commissie is `verbindende nationale regie in Met het ontwerp Nationaal Waterplan worden nieuwe trends · Beekdalsysteem en sponswerking landschap gaat daarbij om de verwachte zeespiegelstijging, bodemdaling
combinatie met regionale verantwoordelijkheid voor de en trajecten ingezet. Dit neemt niet weg dat ook een groot versterken en klimaatverandering.
uitvoering' noodzakelijk voor krachtige besluitvorming en deel van het werk dat al eerder is ingezet - en succesvol is · Op Noordzee keuzes maken voor zandwinning,
voor realisatie van de aanbevelingen. Het kabinet onder- gebleken - wordt voortgezet. En in sommige gevallen wordt duurzame (wind)energie en natuur De NBW-partijen zijn nu aan de slag met de uitvoering van de
schrijft dit. Het kabinet gaf op 12 september 2008 een reactie afgerond. Het gaat hierbij om beleidsvoornemens die in nieuwe afspraken in het akkoord. Daarin staat onder meer
op hoofdlijnen en heeft met het ontwerp Nationaal Waterplan uitvoering zijn (zoals Ruimte voor de Rivier) en ook om Solidair met vijf delta's · Actieve en langjarige samenwerking voor veiligheid hoe zij moeten omgaan met nieuwe klimaatscenario's, de
inmiddels een eerste invulling aan de aanbevelingen gegeven uitvoeringsplannen zoals de ontwerp stroomgebiedbeheer- in de wereld en schoon water in deltagebieden stedelijke wateropgave en de gevolgen voor de ruimtelijke
(zie § 2.1.1.2). plannen (ontwerp SGBP) en het ontwerp Beheer en ordening. Ook is er meer aandacht voor de Europese
Ontwikkelplan voor de Rijkswateren (ontwerp BPRW). Zowel Bron: Ontwerp Nationaal Waterplan, 2008 Kaderrichtlijn Water, waarin afspraken zijn gemaakt voor het
De Deltacommissie 2008 heeft concrete voorstellen gedaan de ontwerp SGBP als het ontwerp BPRW zijn in 2008 realiseren van ecologisch gezond en chemisch schoon water.
voor de politiek-bestuurlijke, financiële en juridische veranke- afgerond.
ring, zoals het instellen en aanstellen van een ministeriële De Inspectie Verkeer en Waterstaat heeft een vooronderzoek
stuurgroep, een Deltaregisseur, een Deltafonds en een uitgevoerd naar de bestuursinstrumenten van het NBW. In het
Deltawet. vooronderzoek komt naar voren dat samenwerking en inte-
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
ganisatie
Bestuurlijke or en instrumentatie
2 graliteit van groot belang zijn voor het welslagen van het georiënteerde plannen is er samen met de andere landen hun watertaken. In Nederland hebben alle waterbeheerders voeren. Dit geldt onder meer voor de Kaderrichtlijn Water, de
NBW. De provincie speelt hierbij een essentiële regisserende een internationaal overkoepelend plan per stroomgebied gelijktijdig een ontwerp Waterbeheerplan voor de periode Richtlijn Overstromingsrisico's en de Kaderrichtlijn Mariene
rol. De inspectie acht het dan ook bijzonder nuttig dit nader opgesteld. 2010-2015 opgesteld. Strategie.
te onderzoeken door een audit uit te voeren naar `de borging
van samenwerking en integraliteit door de provincies bij de Over de eerste concepten van de vier ontwerp SGBP Het opstellen van een waterbeheerplan is op basis van de De Waterwet biedt het kader en wordt nader uitgewerkt in
uitvoering van het NBW'. oordeelde de Inspectie Verkeer en Waterstaat dat de water- Waterwet een inspanningsverplichting voor beheerders. onderliggende regelgeving: het Waterbesluit (een algemene
beheerders nauwelijks aandacht hadden voor de afwenteling Het waterbeheerplan komt tot stand in samenwerking met de maatregel van bestuur), de Waterregeling (een ministeriële
2.1.1.4 RichtlijnOverstromingsrisico's van problemen van het ene waterlichaam naar het andere. vertegenwoordigers van onder meer landbouworganisaties, regeling) of in verordeningen van waterschappen en provin-
Zij waren vooral toegespitst op maatregelen om lokaal landgoedeigenaren, natuurbeheerorganisaties, drinkwater- cies. Deze uitvoeringsregels treden tegelijkertijd met de
Medio 2008 is een implementatieplan vastgesteld voor de verbeteringen in de ecologie te realiseren. De inspectie heeft organisaties, sportvisserij, bedrijfsleven en de provincies. Waterwet in werking.
uitvoering van de EU Richtlijn Overstromingsrisico's suggesties gedaan voor verduidelijking, verbetering en
(2007/60/EG), na samenspraak met de bij het waterbeheer, aanvulling van de plannen. Het rijk heeft het ontwerp Beheer- en Ontwikkelplan voor de De Wet gemeentelijke watertaken trad 1 januari 2008 in
de ruimtelijke inrichting en de crisisbeheersing betrokken Rijkswateren (ontwerp BPRW) uitgebracht. Het plan beschrijft werking. De in de wet geregelde zorgplichten van gemeenten
overheden. De richtlijn verplicht de lidstaten tot het inwinnen 2.1.2.2 KaderrichtlijnMarieneStrategie het beheer van de rijkswateren en is opgesteld binnen de voor afvloeiend hemelwater en overtollig grondwater in het
van informatie, het voeren van overleg en planvorming voor kaders van Europese richtlijnen, nationale wetgeving en natio- stedelijk gebied worden opgenomen in de Waterwet.
het nationaal en grensoverschrijdend beheer van over- De Europese Unie nam op 15 juli 2008 de Kaderrichtlijn naal beleid. Het ontwerp BPRW gaat over de grote wateren in
stromingsrisico's, alsook tot het opstellen van overstromings- Mariene Strategie (KRM, 2008/56/EG) aan. Deze richtlijn Nederland en bevat een gebiedsgericht programma van De Inspectie Verkeer en Waterstaat heeft een handhaafbaar-
kaarten en beheerplannen over overstromingsrisico's beoogt het duurzaam gebruik van de Europese wateren te maatregelen. heidstoets uitgevoerd op het voorontwerp Invoeringswet
(zie ook § 3.1.6). garanderen op basis van een Goede Milieu Toestand. Waterwet. De invoeringswet regelt de invoering van de
De Noordzee als geheel wordt in de richtlijn beschouwd als De waterschappen hebben waterbeheerplannen opgesteld. Waterwet en heeft voornamelijk een juridisch-technisch
een subregio van de Noordoost Atlantische Oceaan. Hierin staan de visies en ambities voor de komende periode, karakter. Van meer inhoudelijke aard zijn enige aanvullingen
2.1.2 Instrumentarium Het Nederlandse deel van de Noordzee wordt gezien als een kortom wat de regionale waterbeheerder de komende jaren van de Waterwet zelf. Zo wordt het waterbodembeheer
subsubregio. De KRM verplicht elk EU-land een mariene op het gebied van duurzaam waterbeheer wil bereiken. geregeld en worden voorschriften voor de handhaving
2.1.2.1 KaderrichtlijnWater strategie voor zijn deel van de zee te ontwikkelen en de Er staat bijvoorbeeld in wat het waterschap doet om te zorgen opgenomen. De invoeringswet is volgens de inspectie op
KRM-wet uit te voeren in vastgestelde stappen, die tot een voor veilige dijken, het voorkomen van wateroverlast, het hoofdlijnen goed handhaafbaar.
De Kaderrichtlijn Water (KRW, 2000/60/EG) schept een kader goede milieutoestand leiden in 2020. Zie figuur 2.2. tegengaan van watertekorten, verdroging en verzilting, het
voor het waterbeheer in de Europese Unie. Water is een verbeteren van de waterkwaliteit en het zuiveren van 2.1.2.5 Watertoets
erfgoed dat als zodanig moet worden beschermd, verdedigd 2.1.2.3. Waterbeheerplannen afvalwater.
en behandeld. Doel is een duurzaam gebruik van water. Naar aanleiding van een in 2006 gehouden evaluatie
De KRW stelt een kader voor de bescherming van oppervlak- Om het werk aan water in Nederland in goede banen te De provincies hebben een waterhuishoudingplan of omge- Watertoets zijn in 2007 en 2008 verschillende mogelijkheden
tewater, overgangswateren, kustwateren en grondwater. leiden, zijn afspraken gemaakt over taken en verantwoorde- vingsplan opgesteld. Daarin staan de visies en ambities op het onderzocht die de watertoets kunnen versterken: communica-
lijkheden van de verschillende overheden. Het rijk, provincies, gebied van waterbeheer en andere onderwerpen voor de tief, beleidsmatig en juridisch. De Commissie van Advies
OntwerpStroomgebiedbeheerplannen gemeenten en waterschappen maken plannen specifiek voor komende jaren uitgewerkt. Deze plannen vormen de schakel inzake Waterstaatswetgeving adviseerde in 2008 over de
Een verplichting die voortkomt uit de KRW is het ontwikkelen tussen het landelijke beleid en het regionale beleid en de mogelijkheden voor juridische versterking van de watertoets.
en vaststellen van zogenoemde stroomgebiedbeheerplannen. uitvoering daarvan. De plannen zijn strategisch van aard en Het ontwerp Nationaal Waterplan zet in op een beleidsmatige
Daarin staat per stroomgebied met welke maatregelen de Figuur . Tijdpad implementatie KRM geven de instrumenten die de provincie hiervoor in wil zetten. versterking van de watertoets. Verdere aanscherping van het
oppervlaktewateren en grondwateren in Nederland in een Op dit moment hebben de provincies Groningen, Drenthe, wettelijk instrumentarium hangt af van de uitkomsten van de
goede ecologische en chemische toestand worden gebracht. Transpositie in de nationale wetgeving 2010 Flevoland, Limburg en Zeeland een omgevingsplan. evaluatie van de watertoets, onder meer op het aspect van
Voor het bereiken van de goede toestand in het jaar 2015 ruimtelijke doorwerking en de werking van de watertoets bij
geldt een inspanningsverplichting. Op de uitvoering van het Initiële beoordeling huidige milieu toestand 2012 2.1.2.4 StandvanzakenWaterwet locatiekeuzen.
maatregelenprogramma voor de planperiode 2009-2015 rust
een resultaatsverplichting. Definitie Goede Milieu Toestand (GMT) 2012 In de Waterwet, die in maart 2008 door de Tweede Kamer De digitale werkversie van de landelijke handreiking water-
werd aanvaard, zijn acht waterbeheerwetten samengevoegd. toets is in 2008 herzien. Naast een gedegen wateradvies en
Definitie milieudoelen en indicatoren 2012
In nauwe samenwerking met provincies, waterschappen en De wet schept een kader voor de noodzakelijke modernise- waterparagraaf zijn goede voorbereiding en nazorg van groot
gemeenten stelt het rijk de plannen op. Voor het Nederlandse Start monitoringsprogramma 2014 ring van het Nederlandse waterbeheer voor de komende belang voor een adequate doorwerking van waterbelangen
deel van de stroomgebieden Eems, Maas, Rijn en Schelde zijn decennia. Door het samenvoegen van zes vergunningen tot in de ruimtelijke ordening. Hierbij is een belangrijke rol
in december 2008 ontwerp Stroomgebiedbeheerplannen Programma's van maatregelen: gereed 2015 één vergunning en door de toepassing van algemene regels, weggelegd voor de nieuwe Wet ruimtelijke ordening.
(SGBP) opgesteld en ter inzage gelegd. In de plannen wordt Start 2016 nemen de bureaucratie en de regeldruk voor burgers en Deze wet regelt hoe plannen van gemeenten, provincies en
per stroomgebied vermeld wat de huidige waterkwaliteit is. bedrijven af. De Waterwet sluit goed aan op de nieuwe Wet rijk worden gemaakt en gewijzigd.
Daarnaast wordt aangegeven welke doelen er gelden voor Bereiken Goede Milieu Toestand 2020 ruimtelijke ordening, waardoor de relatie met het ruimtelijke
de oppervlaktewateren en grondwateren en welke maat- omgevingsbeleid wordt versterkt. De Waterwet maakt het
regelen per gebied worden uitgevoerd. Naast de nationaal Bron: Ministerie Verkeer en Waterstaat, 2008 ook eenvoudiger om de Europese waterrichtlijnen uit te
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
ganisatie
Lokale waterschapsbelasting
Bestuurlijke or en instrumentatie
2 voor Roemenen
2.1.2.6 Waterschapsverkiezingen Via in de Waterschapswet geregelde procedures is ook de De Nederlandse Waterschapsbank kende in februari 2008 82.000 euro 2. een spoor in samenwerking met de regionale partners,
vertegenwoordiging van de overige drie categorieën (land- subsidie toe voor fase I van een Roemenië-project van Waterschap Roer waarin het publiek concrete handelingsperspectieven
In november 2008 zijn voor het eerst bij alle waterschappen bouw, bedrijven en natuurterreineigenaren) in de Algemeen en Overmaas. Dit project heeft tot doel om een invoeringsplan op te worden aangereikt;
tegelijk verkiezingen gehouden voor de leden van de Besturen van de waterschappen tot stand gekomen. stellen voor een lokaal belastingsysteem voor waterschappen gebaseerd 3. een spoor waarin maatschappelijke organisaties en
Algemeen Besturen voor de categorie ingezetenen. De verkie- op het Nederlandse model. Daar waar in Roemenië de financiering van bedrijfsleven het voortouw nemen, gericht op het relevant
zingen vonden plaats via briefstemmen. Alle kiesgerechtigden 2.1.2.7 Innovaties waterschapstaken nog centraal gebeurt, zorgen in Nederland de water- maken van water in de eigen leefwereld van de burger.
kregen thuis een stempakket en konden hun stemformulier schappen zelf voor de financiering van hun taken via de heffing van
met de post naar het waterschap sturen. InnovatieprogrammaKRW waterschapsbelasting. In een eerder project, afgerond in 2007, was al Watercanon
Het kabinet reserveerde in 2008 75 miljoen euro voor de onderzocht welk financieringssysteem voor Roemenië het meest geschikt In het voorjaar van 2008 gaf de staatssecretaris van Verkeer
In de Waterschapswet is ook de mogelijkheid opgenomen om uitvoering van het Innovatieprogramma Kaderrichtlijn Water was. De zogenoemde blue print van het decentrale belastingstelsel en Waterstaat het startsein tot het opstellen van een water-
via internet te stemmen. Aanvankelijk wilden de waterschap- (KRW). De hoofddoelstelling van het innovatieprogramma is waterschappen uit Nederland bleek ook nuttig/wenselijk voor de canon van Nederland, door de Canoncommissie Water in het
pen van deze mogelijkheid gebruik maken. Uit een onderzoek de verbetering van de kosten-batensaldo's van een aantal Roemeense waterschappen. In juni 2008 bracht de Roemeense verant- leven te roepen. Deskundigen op het gebied van waterstaat-
in opdracht van de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat KRW-maatregelen en de vergroting van de mate van doelrea- woordelijke staatssecretaris een bezoek aan Waterschap Roer en geschiedenis, geografie, cultuurhistorie en onderwijs brachten
bleek in de zomer van 2008 dat er een probleem in de voor- lisering van de KRW. Nevendoelstelling is de verbetering van Overmaas. In september volgde een workshop over financiering van de geschiedenis van het Nederlandse waterbeheer tot leven.
ziening voor internetstemmen zat, met als consequentie dat de concurrentiepositie van de Nederlandse watersector. waterschappen, waar financiële ambtenaren van het waterschap en de Zij zetten de gebeurtenissen en ingrepen op een rij die ons
één kwaadwillende kiezer meerdere stemmen kon uitbrengen. Unie van Waterschappen aan een Roemeense delegatie van zeventien landschap hebben gevormd tot wat het vandaag de dag is:
Dit was voor de waterschappen reden om af te zien van inter- Het programma geeft een financiële impuls aan innovaties die topambtenaren tekst en uitleg gaven over het Nederlandse lokale wat er in het verleden verkeerd ging en hoe we ervan hebben
netstemmen voor de waterschapsverkiezingen in 2008. het meest effectief bijdragen aan de oplossing voor een aantal belastingsysteem. geleerd. Maar ook de positieve gebeurtenissen: grote projec-
knelpunten bij de uitvoering van de KRW. De nadruk van het ten, de waterhelden, de uitvindingen van toen.
In totaal waren bij alle waterschappen 502 zetels te verdelen. programma ligt op de stimulering van praktijkgerichte Het drie jaar durende project (Equilibrium Europe) wordt samen met de Zie www.watercanon.nl.
Aan de verkiezingen deden zowel landelijk georganiseerde innovatieprojecten. Hiervoor is negentig procent van het geld Unie van Waterschappen en Roemeense partners uitgevoerd.
lijsten als lokale groeperingen mee. De opkomst bij de verkie- beschikbaar. De overige tien procent is beschikbaar voor Inventarisatiewaterinhetonderwijs
zingen was gemiddeld 24 procent, variërend van18 tot 36 kennisontwikkeling. Met onderwijsdeskundigen is verkend hoe de aandacht voor
procent. Zie ook figuur 2.3. water kan worden gestimuleerd. Op basis van hun bevindingen
De te honoreren projecten omvatten onder meer innovaties is een aanzet gemaakt voor het Actieplan Watereducatie.
voor: elektronica. Dit maakt het mogelijk elke ongewenste Binnen het onderwijsveld is al veel educatief materiaal over
· de aanpak van waterverontreiniging door de landbouw, dijkverandering die onveiligheid kan veroorzaken, direct te water voor handen. Voor docenten is het lastig hun weg
waaronder nutriëntenpilots; constateren. Een kernpunt in het project is de inrichting van hierin goed te vinden. De zoekmachine www.watereducatie.
Figuur . De negen grootste partijen bij de waterschaps- · de (afval)waterketen, inclusief de aanpak van schadelijke een Flood Control Room waar alle data samenkomen. nl maakt het mogelijk snel te zoeken in het aanbod op het
verkiezingen in november 2008 stoffen uit medicijnen; gebied van watereducatie, variërend van boekjes en digitale
· actief visstandbeheer, verbetering passeerbaarheid voor vis, 2.1.2.8 Waterbewustzijn programma's tot activerende tentoonstellingen, buitenactivi-
Partij Zetels aanpak blauwalgen, natuurvriendelijke oeverinrichting, teiten en excursies, van groep 1 van het basisonderwijs tot
helofytenfilters en zuiveringsmoerassen, om te komen tot In de Watervisie `Nederland veroveren op de toekomst' het eind van de middelbare school.
1. Water Natuurlijk 100 een natuurlijker inrichting en beheer van onze wateren. kondigde het kabinet aan de inwoners van Nederland meer te
willen betrekken bij de uitdagingen en kansen die de klimaat- 2.1.2.9 InternationaleprojectenNederlandse
2. CDA 89 MaatschappelijkeInnovatieagendaWater en wateropgaven brengen. Samengevat luidde de opgave om Waterschapsbank
Om innovatie in de watersector te stimuleren, stelde het kabi- `te bewerkstelligen dat Nederlanders de voor- en nadelen van
3. PvdA 60 net in juli 2008 de Maatschappelijke Innovatieagenda Water het wonen en werken in een delta onder de zeespiegel kennen In december 2006 richtte de Nederlandse Waterschapsbank
4. VVD 59 vast. Vooruitlopend op het Maatschappelijk en daarnaar handelen. Zij zien `leven met water' als kans en (NWB) samen met de Unie van Waterschappen de Stichting
Innovatieprogramma Water werden in februari 2008 twee brengen hun creativiteit en kennis in voor een succesvolle NWB Fonds op. Doel van het fonds is om bij te dragen aan
5. Algemene Waterschapspartij 33 projecten goedgekeurd en gestart: `Building with Nature' en aanpak'. Hierbij werd een accentverschuiving beoogd richting een verbeterd decentraal beheer en bestuur van watersyste-
`Flood Control 2015'. Beide programma's zijn initiatieven van jongeren en niet-institutionele actoren. In 2008 is een aantal men in de wereld, een verbeterde bescherming tegen over-
6. ChristenUnie 22* bedrijfsleven en kennisinstellingen uit de watersector. van de activiteiten gestart, die in de Watervisie zijn stroming en een verbeterd beheer van afvalwater. Bovendien
Overheid en private partijen financieren beide programma's aangekondigd. wil het NWB Fonds een bijdrage leveren aan de Millennium
7. SGP 16* op basis van een fifty-fifty verdeling. Development Goals (MDG) van de Verenigde Naties in het
Nederlandleeftmetwater kader van het WASH Akkoord van Schokland (2007). Met het
8. Werk aan Water 13 De missie van het programma `Building with Nature' is om De tweede campagne `Nederland Leeft met Water' richt zich WASH Akkoord (Water Sanitatie Hygiëne) committeert de
9. Partij voor de Dieren 8 nieuwe, wetenschappelijk onderbouwde kennis, expertise, op bewustwording en op het creëren van meer betrokkenheid Nederlandse watersector zich bij te dragen aan MDG7 door
hulpmiddelen en ontwerpconcepten te ontwikkelen voor de bij waterbeleid en -beheer. De campagne die in 2008 begon, vijftig miljoen mensen in minder ontwikkelde landen te voor-
* één zetel is afkomstig van een gecombineerde lijst. duurzame inrichting van kust-, delta- en riviergebieden. loopt langs drie sporen: zien van (verbeterde) sanitaire voorzieningen en schoon
`Flood Control 2015' is erop gericht om de waterkeringen in 1. een landelijk spoor met Postbus 51-uitingen onder regie drinkwater. Waterschappen dragen daar hun steentje aan bij.
Bron: Ministerie Verkeer en Waterstaat, 2008 Nederland permanent te monitoren met sensoren en van het rijk, waarin waterthema's worden geïntroduceerd;
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
ganisatie
Bestuurlijke or en instrumentatie
2 De Nederlandse waterschappen zijn al jarenlang actief in het 2.3 LevenmetWater
buitenland. Ze werken daarbij vaak samen met collega-orga-
nisaties uit andere Europese landen. Met geld uit het NWB Het kennisprogramma Leven met Water richt zich op kennis-
Fonds kunnen samenwerkingsactiviteiten tussen Nederlandse ontwikkeling en stimulering van innovatief waterbeheer.
waterschappen en publieke instellingen in het buitenland Hier wordt een sterke verbinding gelegd met waterprojecten
worden bevorderd. Ook wordt geld verstrekt om onderzoek in de praktijk. Daarbij wordt gewerkt aan het aanpakken van
uit te voeren en ondersteunende publicaties uit te geven. grote vraagstukken in samenwerking met het bedrijfsleven,
kennisinstellingen en overheden. Momenteel zijn honderd
In principe volgt het NWB Fonds de buitenlandactiviteiten van kennisprojecten in uitvoering of reeds afgerond.
de waterschappen. De Unie van Waterschappen heeft de
volgende focusgebieden en -landen: Midden- en Oost Europa, Na de tussentijdse evaluatie van 2007 richt het programma
Zuid-Afrika, Indonesië, Egypte en Suriname. In 2007 gingen richt zich nu vooral op kennisborging en daadwerkelijke
zes projecten van start en daar kwamen in 2008 zeven nieuwe implementatie van de ontwikkelde concepten. Onder meer
projecten bij. via oogstbijeenkomsten worden algemene lessen getrokken
uit de projecten, die ook weer elders kunnen worden
toegepast. Zo wordt de problematiek van het waterbeheer in
dichtbevolkte gebieden met complexe ruimtelijke inrichtings-
2.2 PartnersvoorWater vraagstukken effectief opgepakt. In talrijke projectverbanden
wordt multidisciplinair (tussen disciplines) en transdisciplinair
De doelstelling van het programma Partners voor Water 2 (tussen wetenschap en praktijk) vernieuwend samengewerkt.
(2005-2009) is om krachten te bundelen en zodoende de
internationale positie van de Nederlandse watersector te
versterken. Daarmee levert de watersector (publieke sector,
private sector, kennisinstellingen en non-gouvernementele
organisaties) een bijdrage aan het oplossen van de wereldwa-
terproblematiek. Bijvoorbeeld: gesteund door Partners voor
Water zet het Co-operative Programme on Water and
Climate zich in voor klimaatadaptatie. Met dit programma
willen Nederlandse en internationale partners een bijdrage
leveren aan het verminderen van de effecten van klimaatver-
andering op de watercyclus en de waterfuncties.
Een ontwikkeling waaraan Partners voor Water in 2008
ook bijdroeg, was het oprichten en uitvoeren van het
WASH-secretariaat. Dit stimuleert en coördineert initiatieven
om duurzame drinkwatervoorziening en sanitatie te realiseren
in ontwikkelingslanden. Verder stimuleert Partners voor Water
vernieuwende waterprojecten van samenwerkende
Nederlandse partners. De stimuleringsregeling heeft in 2008
het beschikbare budget volledig gecommitteerd aan
identificatiemissies, haalbaarheidsstudies, demonstratie- en
pilotprojecten in meer dan twintig landen.
In 2008 is Partners voor Water 2 tussentijds geëvalueerd.
Hieruit kwam naar voren dat het programma voortvarend is
opgepakt en door betrokkenen wordt gewaardeerd. Een
aantal verbeterpunten wordt meegenomen naar Partners voor
Water 3 (vanaf 2010), waarvoor in het ontwerp Nationaal
Waterplan de basis is gelegd.
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
...`Als het water
in ons huis
---
stroomt, ga ik
Maeslant kering, Hoek van Holland
gewoon
zwemmen...' 3
Waterveiligheid
- Mike, 7 jaar
Hoofddoelstelling Hoofdboodschappen
Het waarborgen van de
bescherming tegen hoogwater In het advies `Samen werken aan Water' van de Deltacommissie 2008 worden aanbevelingen
volgens het wettelijk niveau, door gedaan om de bescherming tegen overstromingen te vergroten. Het kabinet neemt het advies
primaire waterkeringen langs het als uitgangspunt voor de verdere uitwerking van waterveiligheid in het ontwerp Nationaal
kust- en IJsselmeer- en Waterplan. De aanbevelingen van de Deltacommissie 2008 zijn verwerkt in de ontwerp
rivierengebied en het dynamisch Beleidsnota Waterveiligheid, die een actualisatie inhoudt van het succesvolle Nederlandse
handhaven van de kustlijn op het waterveiligheidsbeleid. Uitvoeringsmaatregelen die reeds in gang zijn gezet, zoals het Hoog-
niveau van 1990 (basiskustlijn). waterbeschermingsprogramma, Ruimte voor de Rivier en de Maaswerken worden voortvarend
voortgezet.
Uitgangspunt van het geactualiseerde Nederlandse waterveiligheidsbeleid is om de risicobena-
dering beter en meer expliciet toe te passen, volgens het principe van `meerlaagsveiligheid'.
De eerste laag is preventie. De tweede laag is om door een zorgvuldige ruimtelijke planning
schade en slachtoffers bij een eventuele overstroming te beperken. De derde laag is rampen-
beheersing. Het voorkomen van overstromingen is en blijft de kern van het waterveiligheids-
beleid. Dit is in lijn met de Europese Richtlijn Overstromingsrisico's.
De actualisatie van het waterveiligheidsbeleid houdt ook een actualisatie van het normenstelsel
in. Op hoofdlijnen betekent dit dat er rekening wordt gehouden met een basisveiligheid voor
ieder individu, een maatschappelijk aanvaardbaar risico voor grote groepen slachtoffers en een
economisch optimaal veiligheidsniveau. Verder worden nieuwe concepten voor waterveiligheid
verkend. Het gaat hierbij zowel om het robuuster versterken van waterkeringen (de
Deltadijken), als om het innovatief combineren met andere functies. Natuurwaarden, recreatie-
mogelijkheden, wonen en werken bieden in combinatie met verbreding van waterkeringen
nieuwe kansen voor ruimtelijk-economische ontwikkelingen.
Voor de kust kiest het kabinet voor het meegroeien van het kustfundament met de zeespiegel
door het toevoegen van zand. Suppleties voorkomen dat de kustlijn landwaarts terugschrijdt
en helpen het zandvolume van het kustfundament te handhaven. In 2008 is voor bijna acht
miljoen kubieke meter aan zandsuppleties uitgevoerd. De basiskustlijn werd in 2008 in onge-
veer 8 procent van de gevallen overschreden. Het kabinet wil de haalbaarheid verkennen om
de kustlijn uit te bouwen om zodoende in de toekomst meer ruimte te bieden voor natuur,
economie, gekoppeld aan toegankelijkheid en bereikbaarheid.
Voor de rivieren worden maatregelen uitgewerkt om op lange termijn hogere afvoeren te
kunnen verwerken. Hiertoe worden mogelijkheden verkend om langs de rivieren ruimte te
reserveren. Ook wordt onderzocht hoe het Rijnmondgebied, de Zuidwestelijke Delta en het
IJsselmeer kunnen worden aangepast om de toename van de afvoer, gecombineerd met de
Water in Beeld 2009 0 Water in Beeld 2009
Dijkversterking Enkhuizen Hoorn Vernieuwd gebruik van de Afsluitdijk
3 De 22 kilometer lange dijk tussen Enkhuizen en Hoorn was in de zomer Ruim 75 jaar na de voltooiing in 1932 is de Afsluitdijk aan een grondige
van 2007 een van de eerste waterkeringen die onder handen werd opknapbeurt toe. De dijk moet worden aangepast om te kunnen blijven
stijgende zeespiegel, te kunnen verwerken. In het genomen in het kader van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. 3.1 Hoogwaterbescherming voldoen aan de veiligheidseisen. Maar kan de dijk voor meer doeleinden
IJsselmeergebied staat de versterking van de Afsluitdijk De dijk zorgt ervoor dat een groot deel van Noord-Holland boven het worden gebruikt? Het ministerie van Verkeer en Waterstaat voert samen
centraal. Dit wordt zo mogelijk gecombineerd met een Noordzeekanaal bij extreem hoog water op het Markermeer droog blijft. 3.1.1 Hoogwaterbeschermings- met de provincies Friesland en Noord-Holland en de betrokken gemeen-
multifunctionele inrichting (bijvoorbeeld een combinatie met Als norm is gesteld dat de dijk de meest ongunstige omstandigheden programma ten Wieringen en Wûnseradiel een toekomstverkenning uit, waarbij ook
opwekken van energie) die past bij de bestaande kern- moet kunnen weerstaan, zoals die zich statistisch gezien met een marktpartijen zijn betrokken. Eind 2008 presenteerden vier consortia hun
kwaliteiten van het IJsselmeergebied, zoals de strategische jaarlijkse kans van 1:10.000 kunnen voordoen. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) is één van ideeën over het vernieuwd gebruik van de Afsluitdijk. De consortia
zoetwatervoorraad op langere termijn. de programma's waarin het ministerie van Verkeer en bestaan onder meer uit projectontwikkelaars, bouw- en energiebedrijven
Van de 22 kilometer wordt 13,7 kilometer dijk versterkt. Grofweg wordt Waterstaat (VenW), provincies en waterschappen samenwer- en wetenschappelijke instituten.
Uit de eerste en tweede toets op veiligheid van de primaire de dijk op vier verschillende manieren verbeterd: door plaatsing van een ken aan de verbetering van de bescherming tegen overstro-
waterkeringen bleek dat een groot aantal waterkeringen niet damwand in de dijk, door de aanleg van een voorland, door de aanleg mingen. De andere programma's zijn Ruimte voor de Rivier De bedoeling is dat de verbeterde Afsluitdijk uiteindelijk veel meer doelen
aan de wettelijke normen voldoet en daarom moet worden van een binnendijkse steunberm en door verbreding en verhoging in de (zie § 3.1.2) en de Maaswerken (zie § 3.1.3). Het HWBP gaat zal dienen dan alleen het stuiten van golven. Het aanpassen van de
verbeterd. De verbetermaatregelen zijn gebundeld in het richting van het Markermeer (inclusief het verbeteren/vernieuwen van de over de primaire waterkeringen in Nederland. Die worden verouderde dijk aan de eisen van de toekomst gaat daarom zo veel
Hoogwaterbeschermingsprogramma. Dit programma bestaat dijkbekleding). periodiek getoetst op veiligheid. De secties van waterkeringen mogelijk gepaard met duurzame en economische ontwikkeling en inno-
uit 95 verbetermaatregelen. In 2008 zijn dertien projecten die `onvoldoende' scoren dienen te worden verbeterd. Er vatie. Zo zou de dijk bijvoorbeeld een ideale locatie zijn voor het opwek-
afgerond en voldoen deze waterkeringen weer aan de Het verbreden en ophogen is een tijdrovende klus. Het aanbrengen van staan 95 projecten op het HWBP voor de verbetering van de ken energie via osmose, een revolutionaire techniek waarmee elektriciteit
wettelijke norm. de klei gebeurt in fasen om de ondergrond de tijd te geven om aan de primaire waterkeringen. Het programma omvat verbeteringen wordt verkregen uit het drukverschil tussen zout en zoet water. Inpassing
nieuwe belasting te wennen. Gebeurt het aanbrengen van klei te snel aan dijken, dammen, kunstwerken en de zogeheten zwakke van noviteiten mag niet ten koste gaan van de cultuurhistorische waarde
Voor de derde toetsing - die in 2011 gereed is - is de Regeling achter elkaar, dan bestaat het gevaar dat de waterkering bezwijkt onder schakels langs de kust. die de door Cornelis Lely ontworpen waterkering vertegenwoordigt.
veiligheid primaire waterkeringen vastgesteld. Het daarin zijn eigen gewicht en langzaam onderuit glijdt. Ook moeten ze passen binnen het natuurlijke evenwicht in de omgeving.
opgenomen toetsinstrumentarium bestaat uit de Hydraulische Het HWBP wordt gefinancierd door het rijk en uitgevoerd
Randvoorwaarden 2006 en het geactualiseerde Voorschrift Op veel dijktrajecten heeft de dijk een stijl binnentalud dat gevoelig is door de waterkeringbeheerders. De waterschappen zijn
Toetsen op Veiligheid Primaire Waterkeringen. In 2008 is het voor afglijden. Als dijkversterkingsmaatregel worden hier binnendijkse verantwoordelijk voor de realisatie van 85 projecten, de
toetsinstrumentarium aangevuld en nader uitgewerkt. steunbermen aangelegd, die fungeren als een contragewicht. Bij enkele regionale diensten van Rijkswaterstaat voeren tien projecten
Deze nadere uitwerking was gericht op het toetsen van de dijkvakken wordt een voorland gecreëerd. Een voorland breekt de golven uit. Eind 2008 waren twee gemalen, drie sluizen en 11,5 kilo- De PKB omvat veertig maatregelen, variërend van uiterwaard-
zogenoemde c-keringen, het opstellen van het beheerders- en verlaagd ook de waterstand. meter dijken versterkt en weer op orde. De overige projecten vergraving en dijkteruglegging tot kribverlaging en zomerbed-
oordeel bij de toetsresultaten en het omgaan met tussentijdse moeten uiterlijk in 2015 zijn uitgevoerd. Het Programma- verdieping. Dijkversterking is alleen opgenomen als andere
wijzigingen van het toetsinstrumentarium. De schade aan de natuur wordt gecompenseerd door het aanleggen van bureau HWBP werkt nauw samen met achttien waterschap- maatregelen niet geschikt of te duur zijn. Twee projecten zijn
nieuwe kleiputten. Deze kleiputten worden ook ingezet als waterberging pen en vier regionale diensten van Rijkswaterstaat om deze al in uitvoering: Hondsbroeksche Pleij en Zuiderklip.
In 2008 is gewerkt aan de planstudies van de prioritaire bij extreme neerslag. doelstelling op tijd en binnen het beschikbare budget te Het merendeel van de projecten bevindt zich in de planstudie-
zwakke schakels langs de kust. De versterking van de zwakke behalen. fase. Een overzicht van de voortgang is te vinden op de site
schakels Noordwijk aan Zee, de Westkapelse Zeedijk en het www.ruimtevoorderivier.nl.
Flaauwe Werk is in 2008 voltooid. In 1996 werd - vooruitlopend op de eerste toetsing van de
primaire waterkeringen - geconstateerd dat de steenbekledin- Hieronder staan enkele mijlpalen die in 2008 werden bereikt:
In 2008 werd de landelijke oefening Waterproef gehouden. Prestatieindicatoren gen langs de Westerschelde en de Oosterschelde niet aan de · In september is bij de Hondsbroeksche Pleij het regelwerk
Verspreid over vijf dagen werd bekeken waar de regio's en De prestatie die moet worden geleverd om de doelstelling ten gestelde normen voldeden. Het ging om trajecten van respec- geopend dat de afvoerverdeling van het water over de
het rijk staan bij hun voorbereidingen op een overstroming. aanzien van veiligheid te realiseren is uitgedrukt in de tievelijk 148 en 173 kilometer in totaal. Sinds 1997 is langs de Neder-Rijn en IJssel regelt.
De resultaten van de oefening geven aanleiding om de volgende prestatie-indicatoren: Westerschelde 120 kilometer dijk verbeterd, waarvan circa · De staatssecretaris van VenW keurde de planontwerpen
rampenplannen aan te scherpen, waar nodig aan te vullen en acht kilometer in 2008. Langs de Oosterschelde werd in het goed voor de projecten Overdiepse polder (ontpoldering),
om de organisatorische voorbereiding op overstromingen te Hoogwaterbescherming afgelopen jaar 16 kilometer aan steenbekledingen vernieuwd. Westenholte (dijkverlegging) en Scheller en Oldeneler
verbeteren. De Inspectie Verkeer en Waterstaat en de Het percentage waterkeringen van het totaal aan primaire In totaal is daar nu circa 36 kilometer gerealiseerd. Buitenwaarden (uiterwaardvergraving).
Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (BZK) dienen erop toe waterkeringen (in kilometers) in Nederland, waarvan de · Voor de drie bovengenoemde projecten zijn realisatieover-
te zien dat de verbeteracties worden gerealiseerd. gemiddelde kans per jaar op een overstroming door bezwij- eenkomsten in voorbereiding. Daarin worden de afspra-
ken kleiner of gelijk is aan de voor deze waterkering geldende 3.1.2 PKB Ruimte voor de Rivier ken tussen de staatssecretaris en de realiserende partij
wettelijke norm. over de realisatie van de betreffende maatregel
De Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier (PKB) vastgelegd.
Basiskustlijn (BKL) werd in 2006 vastgesteld en heeft twee doelstellingen: · Per project worden samenwerkingsovereenkomsten voor-
Het percentage raaien waar op het moment van toetsing 1. In 2015 kan een afvoer van 16.000 kubieke meter water bereid met betrokken overheden, om de samenwerking te
sprake is van een structurele landwaartse overschrijding van per seconde veilig door de Rijntakken stromen. borgen in de overgangsfase van planstudie naar realisatie.
de BKL-norm (1990, basiskustlijn). 2. Door de maatregelen die hiervoor nodig zijn, verbetert Voor het project Westenholte werd in oktober een
ook de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied. dergelijke samenwerkingsovereenkomst gesloten.
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
aterveiligheid
---
3 3.1.3 Maaswerken 3.1.5 Derde toetsing op veiligheid 3.1.7 Ontwerp Beleidsnota Waterveiligheid
De bescherming tegen hoogwater in Limburg wordt groten- De derde toetsing van de primaire waterkeringen kwam in Sinds 2006 werkt de Nederlandse overheid aan de actualisatie
deels gerealiseerd door verbreding en verdieping van de Maas. 2008 goed op gang. Deze toetsing loopt volgens de Wet op van het waterveiligheidsbeleid. Na een verkenning van alle
Daarbij wordt eveneens nieuwe natuur gerealiseerd en grind de waterkering tot 15 januari 2011. Het toetsinstrumentarium opties en intensieve discussies met alle betrokkenen, zijn in
gewonnen. bestaat uit de Hydraulische Randvoorwaarden 2006 2008 de verzamelde inzichten verankerd in de ontwerp
(HR2006) en het Voorschrift Toetsen op Veiligheid Primaire Beleidsnota Waterveiligheid. Hierin zijn ook de aanbevelingen
De verdieping van de Zandmaas en de aanleg van de hoog- Waterkeringen (VTV2006). VenW heeft in overleg met de van de Deltacommissie 2008 verwerkt. De nota maakt onder-
watergeul Lomm zijn in uitvoering. Eind 2008 is definitief Unie van Waterschappen en het Interprovinciaal Overleg deel uit van het ontwerp Nationaal Waterplan. In het spoor
besloten tot de uitvoering van de hoogwatergeul Well-Aijen. procesafspraken voor de derde toetsing vastgelegd. van de nota's is in 2008 ook een landelijke kaart gereed
Het noordelijke retentiebekken Lateraal Kanaal West is De toetsperiode is nu halverwege. gekomen van mogelijke overstromingsdiepten, in het geval
gerealiseerd. De aanleg van het zuidelijke retentiebekken is in dat waterkeringen falen (zie figuur 3.1).
voorbereiding. Centraal aandachtspunt voor de derde toetsronde is de reduc-
tie van het percentage `geen oordeel'. In 2008 werden diverse
Op 3 oktober 2008 werd het startsein gegeven voor de instrumenten ontwikkeld die aan deze reductie bijdragen. Dit Figuur . Landelijke overstromingsrisicokaart
uitvoering van het Grensmaasproject. Op drie van de elf loca- zijn het toetsinstrumentarium voor de c-keringen, de nadere
ties is met het werk begonnen. De uitvoering van de twaalfde uitwerking van het zogenoemde Beheerdersoordeel, de tussen-
locatie (Roosteren) is door Maaswerken in 2008 afgerond. tijdse aanpassing van het Wettelijk Toetsinstrumentarium en
Aan Vlaamse zijde van het Grensmaasproject zijn drie de uitwerking van een digitaal toetsformat.
zogenoemde Boertienlocaties in het laatste stadium van voor-
bereiding. Dit zijn door Nederland betaalde ingrepen op Voor de volgende toetsronde (2011- 2017) werd in 2008
Vlaams grondgebied. begonnen met de planvorming voor het wettelijk toetsinstru-
mentarium. In dit project zijn onder meer de bestaande
Voor een deel wordt de hoogwaterbescherming ook gereali- gebruikersklankbordgroepen, met vertegenwoordigers van
seerd door kaden te verhogen die in 1995 en 1996 zijn provincies en beheerders, voortgezet. Verder gaven de
aangelegd in het kader van het Deltaplan Grote Rivieren. provincies en de Inspectie Verkeer en Waterstaat in 2008
De afgelopen jaren is 39 kilometer Maaskaden in de stedelijke nader invulling aan hun toezichtrol in het toetsproces.
gebieden van Roermond, Venlo, Gennep, Mook en Middelaar
op hoogte gebracht. In 2008 is circa 3 kilometer kade verhoogd.
3.1.6 Richtlijn Overstromingsrisico's
3.1.4 Stroomlijn Medio 2008 is het implementatieplan vastgesteld voor de uit-
voering van de Europese Richtlijn Overstromingsrisico's (ROR)
Het project Stroomlijn gaat over het adequaat uitvoeren van in Nederland (zie ook § 2.1.1). De ROR gaat over de beoorde-
het beheer van de vegetatie langs de grote rivieren, ten ling en het beheer van overstromingsrisico's. De EU-lidstaten primaire waterkeringen
behoeve van een veilige rivierafvoer met behoud van natuur- zijn verplicht om een planstelsel te maken voor nationaal en categorie a
waarden. De rivierverruimende maatregelen (Maaswerken, grensoverschrijdend beheer van overstromingsrisico's. Ze categorie b
Ruimte voor de Rivier) leveren extra natuur op. Die moet moeten eind 2013 kaarten gereed hebben die hun overstro- categorie c
goed worden beheerd zodat de maatregelen hun verruimend mingsrisico's weergeven. In 2015 dienen per stroomgebied grens hoge gronden
effect behouden. In Stroomlijn werkt Rijkswaterstaat samen zogenoemde overstromingsrisicobeheerplannen gereed te zijn.
met grondeigenaren (zoals natuurbeheerders en andere maximale waterdiepten
belanghebbenden) aan het toekomstig beheer van deze De EU-lidstaten bepalen zelf welke doelen ze stellen, zoals 0,2 m auto's kunnen nog rijden
gebieden. In 2007 en 2008 is de opstuwende vegetatie op de veiligheidsnormen. De ROR gaat wel uit van een aantal prin- 0,2 - 0,5 m
terreinen van Rijkswaterstaat weggewerkt en zijn tien pilots cipes. Voor Nederland als benedenstrooms land is van groot 0,5 - 0,8 m legervoertuigen
van start gegaan. In 2015 moet het vegetatiebeheer langs de belang dat het principe `niet afwentelen' en het stroomgebied- kunnen nog rijden
grote rivieren zo zijn georganiseerd dat het ontstaan van breed afstemmen van maatregelen in Europese wetgeving is 0,8 m - 2 m eerste verdieping
nieuwe achterstanden wordt voorkomen en dat de maat- verankerd. Verder verplicht de richtlijn tot aandacht voor kans toegankelijk
gevende afvoeren veilig kunnen worden verwerkt. én gevolg van overstromingen, voor bescherming maar ook 2 m - 5 m zolder toegankelijk
voor bewustzijn, waarschuwing, crisisbeheer en schade- > 5 m
herstelregelingen. Een ander principe is publieke participatie: buitendijks gebied
de burger krijgt inzicht in de risicokaarten en wordt betrokken
bij de bepaling van doelen en maatregelen. Bron: Ontwerp Nationaal Waterplan, 2008
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
aterveiligheid
---
3 De actualisatie van het waterveiligheidsbeleid houdt onder Meerlaagsveiligheid Eind 2008 presenteerde de TMO haar eindrapport. In de 3.2 Kust
meer een actualisatie van het normenstelsel in. Op hoofd- De belangrijkste opgave in het waterveiligheidsbeleid is het bevindingen staat dat er op regionaal niveau veel vooruitgang
lijnen betekent dit dat er rekening wordt gehouden met een verstandig omgaan met onzekerheden. Het kabinet gaat uit is geboekt in de kwaliteit van voorbereidingen op over- 3.2.1 Basiskustlijn en het kustfundament
basisveiligheid voor ieder individu, een maatschappelijk van een risicobenadering en kiest voor een duurzame aanpak. stromingen. Op nationaal niveau is een doorontwikkeling van
aanvaardbaar risico voor grote groepen slachtoffers en een De veiligheid wordt via meerdere lagen gewaarborgd (meer- operationele planvorming nodig, bijvoorbeeld door een Het ministerie van Verkeer en Waterstaat (VenW) voert zand-
economisch optimaal veiligheidsniveau. Ook worden nieuwe laagsveiligheid, zie ook figuur 3.2): nationaal evacuatieplan op te stellen. De TMO geeft aanbe- suppleties uit om de zogenoemde basiskustlijn (BKL) te hand-
concepten voor waterveiligheid verkend. Het gaat hierbij om · De eerste laag is het voorkómen van overstromingen met velingen voor de regievoering en coördinatie van bestuurders haven. Zonder suppleties zou de kustlijn vanwege natuurlijke
het nader uitwerken van de mogelijkheden voor het robuuster sterke dijken, duinen en stormvloedkeringen (meer en professionals op nationaal en regionaal niveau. De TMO erosieprocessen en zeespiegelstijging geleidelijk landwaarts
versterken van waterkeringen (de Deltadijken), en om het robuust en toekomstgericht). Preventie blijft de primaire stelt op basis van de resultaten van Waterproef verschillende terugschrijden. De zandsuppleties zijn ook nodig om het
innovatief combineren van de versterking van waterkeringen pijler van het beleid. verbeteracties voor. De Inspectie Verkeer en Waterstaat en de zandvolume van het kustfundament te handhaven. Hierdoor
met andere functies. Natuurwaarden, recreatiemogelijkheden, · De tweede laag is het realiseren van duurzame ruimtelijke Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (BZK) dienen erop toe groeit de kustzone mee met de zeespiegelstijging, waardoor
wonen en werken bieden nieuwe kansen voor ruimtelijk- planning. Zorgvuldige ruimtelijke planning (locatiekeuze te zien dat deze verbeteracties worden gerealiseerd en dat die de kustlijn ook op de langere termijn kan worden gehand-
economische ontwikkelingen. en inrichtingsvraagstukken) kan slachtoffers en schade bij verbeteringen in de komende jaren in de rampenplannen en haafd. Deze ingrepen in de kustzone dienen zoveel mogelijk
eventuele overstromingen beperken. Overstromingsrisico's -organisatie worden geborgd. `zandige' ingrepen te zijn. Het handhaven van de kustlijn
gaan daarom een sterkere rol spelen bij afwegingen die in wordt op een dusdanige wijze gedaan, dat er ruimte blijft
de ruimtelijke planning gemaakt worden. voor natuurlijke dynamische processen.
· De derde laag is rampenbeheersing bij overstromingen. 3.1.9 Regionale waterkeringen
Een goede voorbereiding is essentieel om effectief te kun- Jaarlijks wordt gemiddeld zo'n twaalf miljoen kubieke meter
Figuur . Het principe van meerlaagsveiligheid: voorkomen nen handelen bij een eventuele overstromingsramp. Ook In de Vierde nota waterhuishouding stond als actiepunt dat zand gesuppleerd. Suppleties worden zoveel mogelijk onder
van overstromingen (laag 1), goede ruimtelijke hierdoor kunnen slachtoffers en schade worden beperkt. in 2006 door alle provincies in overleg met de waterschappen water uitgevoerd. Suppleties onder water zijn goedkoper dan
planning (laag 2) en rampenbeheersing (laag 3) normen moesten zijn vastgesteld voor de regionale water- strandsuppleties. Bovendien leveren ze minder hinder op voor
Voor een verantwoorde invulling van de tweede en de derde keringen. Dit zijn niet-primaire waterkeringen (opgenomen in strandgebruikers en veroorzaken suppleties onder water
laag is het nodig om overstromingsrisico's in kaart te brengen de zogenoemde legger of keur van het waterschap), die zijn minder verstoring voor vogelsoorten en andere fauna op het
en om professionals in de ruimtelijke ordening en rampenbe- aangewezen op basis van een provinciale verordening. strand. De kosten van zandsuppleties zijn de afgelopen jaren
heersing een handelingsperspectief te bieden. De provinciale De gestelde termijn werd niet door alle provincies gehaald. aanzienlijk gestegen.
risicokaarten geven hiervoor een eerste basis. In 2008 hebben Utrecht, Limburg en Noord-Brabant de
Laag 3 aanwijzing en normering van de regionale keringen afgerond.
Figuur . Jaarlijkse hoeveelheden zandsuppleties en percentages
3.1.8 Rampenbeheersing overstromingen raaien waarin de Basiskustlijn is overschreden
3.1.10 Muskus- en beverratten
Een goede organisatorische voorbereiding is van essentieel suppletiehoeveelheden (106 m3) BKL-overschrijdingen (%)
belang om efficiënt te kunnen handelen bij een eventuele In Nederland worden muskus- en beverratten bestreden voor 20 40
overstromingsramp. Dit beperkt slachtoffers en schade. de veiligheid van waterkeringen en om schade aan oevers en
Laag 2 In de periode 2007-2008 heeft de Taskforce Management waterstaatwerken, economische schade en ecologische
Overstromingen (TMO) een impuls gegeven aan het op orde schade te voorkomen. In 2008 werden 187.748 muskusratten 15 30
krijgen van de rampenbeheersing bij overstromingen. gevangen. Dit waren er 45.942 minder dan in 2007. Het aantal
gevangen beverratten was in 2008 1.734. Dit is een daling
Als sluitstuk van de TMO werd in november 2008 de lande- van 116 vangsten ten opzichte van 2007. Bij gelijkblijvende 10 20
lijke oefening Waterproef gehouden. Verspreid over vijf inzet en minder vangsten is de populatie gedaald en dat is
dagen werd bekeken waar het rijk en de regio's staan bij hun gunstig voor de veiligheid. Deze daling zette zich in 2004 al in. *
Laag 1 voorbereidingen op een ergst denkbare overstroming. 5 10
De resultaten van de oefening worden gebruikt om de In 2006 en 2007 zijn onderzoeken uitgevoerd die het nut en
rampenplannen aan te scherpen en waar nodig aan te vullen. de noodzaak van de muskus- en beverrattenvangst onder-
Naast het oefenen met de rampenplannen is tijdens schrijven. In 2008 hebben het Interprovinciaal Overleg en de 0 0
Waterproef ook de samenwerking tussen de algemene kolom Unie van Waterschappen de conclusies van deze onderzoeken 0 2 3 4 5 6 7 8
(minister van BZK, Commissarissen van de Koningin en en het nieuwe onderzoeksprogramma 2008-2011 vastgesteld. 1991 2991 3991 4991 5991 6991 7991 8991 9991 200 1002 200 200 200 200 200 200 200
burgemeesters) en de waterkolom (Rijkswaterstaat en de Het vervolgonderzoek is gericht op het meer ethisch verant-
waterschappen) in de praktijk bekeken. Tegelijk zijn twee woord vangen van de dieren, om onnodige dierenleed te strandsuppleties BKL-overschrijdingen
informatiesystemen (FLIWAS en CEDRIC) op hun praktische voorkomen. vooroeversuppleties voor toelichting zie § 3.2.1
waarde getoetst. Er werd ook een pilot uitgevoerd met twee
nieuwe operationele teams: de Landelijk Operationele Staf en
Bron: Christa Jesse, 2008 de Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging. Bron: Rijkswaterstaat, 2008
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Zeedijk Nolle-Westduin wordt aterveiligheid
---
3 weer hoog en sterk
Nolle-Westduin op Walcheren is een van de acht zwakke schakels langs
In het suppletieprogramma voor 2008 stond 13,2 miljoen de Nederlandse kust. Het zijn gebieden met een zogenoemde `prioritaire In lijn met het advies van de Deltacommissie 2008 kiest het
kubieke meter aan zandsuppleties gepland. Door vertraging is status' binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Dit betekent niet kabinet niet voor eilanden in zee ter vergroting van de veilig-
hiervan 8 miljoen kubieke meter daadwerkelijk aangebracht. dat ze voorrang krijgen, maar dat er naast versterking van de waterkering heid. Deze hebben geen of onvoldoende meerwaarde.
De reden voor deze vertraging was dat in 2008 voor het eerst ook impulsen worden gegeven aan natuur, landschap, economie en
vergunningen op grond van de Natuurbeschermingswet recreatie. Om in de toekomst meer ruimte te bieden voor functies zoals
moesten worden aangevraagd. De doorlooptijd voor het natuur en economie in het kustgebied, suggereert de
verkrijgen van een dergelijke vergunning bedroeg enkele De zeedijk bij Nolle-Westduin is niet hoog en breed genoeg en de steen- Deltacommissie 2008 uitbouw van de kustlijn. Het gaat dan
maanden waardoor geen suppleties konden worden uitge- bekleding moet worden verbeterd. Het hoogste punt van de dijk komt op om zandige zeewaartse uitbreiding over grote delen van de
voerd. Het restant van het suppletieprogramma 2008 wordt 11,5 meter boven NAP te liggen. De achterliggende duinen worden kust. Het rijk kiest in het ontwerp Nationaal Waterplan voor
alsnog uitgevoerd. Deze iets latere uitvoering heeft geen verhoogd met ongeveer 530.000 kuub zand. Daarna wordt helmgras integrale gebiedsontwikkeling aan de kust en kondigt aan een
nadelige consequenties voor het handhaven van de kustlijn. geplant om verstuiving te voorkomen. nadere verkenning uit te voeren naar de haalbaarheid van een
dergelijke uitbreiding. De provincies zijn verantwoordelijk voor
De basiskustlijn werd in 2008 in ongeveer 8 procent van de Door het verbreden van dijk en duinen verdwijnen delen van de het opstellen van de gebiedsvisies voor de kust.
gevallen overschreden. Het streven is om het aantal BKL- bestaande wegen, wat herinrichting noodzakelijk maakt. Er komen
overschrijdingen rond de 10 procent te houden. Dit betekent nieuwe dijkovergangen, parkeerplaatsen, fietsroutes en wandelpaden.
dat met het suppleren van zand de kust goed op orde wordt Ter compensatie van de twaalf hectare natuurgebied die door de kust- 3.2.4 Beschermingsniveaus kustplaatsen
gehouden. Figuur 3.3 (zie pagina 27) geeft een overzicht van verbreding verloren gaat, worden elders bomen en struiken geplant.
de hoeveelheden suppleties en het aantal In 2006 besloot het kabinet om het beschermingsniveau in
BKL-overschrijdingen. De werkzaamheden aan de Westkapelse Zeedijk in hetzelfde kustvak bestaande buitendijkse, bebouwde gebieden aan de kust op
als Nolle-Westduin zijn zo goed als afgerond. Dit gebied tussen het huidige niveau te houden. Met dit besluit wordt beoogd
Domburg en Westkapelle staat bekend als het meest aangevallen stukje de woongebieden die vóór de waterkering liggen te bescher-
3.2.2 Zwakke schakels kust van Nederland, omdat de golven en de wind er extra krachtig zijn. men tegen de zeespiegelstijging als gevolg van de klimaat-
Over een strook van 1,6 kilometer is 2,5 miljoen kubieke meter zand verandering. Het behoud van de huidige bescherming biedt
Op acht locaties langs de Nederlandse kust moeten de opgespoten, waardoor de branding verder van de dijk af is komen te zekerheid en is daarmee ook gunstig voor investeringen in
zeeweringen worden versterkt én ligt er een opgave tot liggen en er bovendien een nieuw strand ontstond. Op de Westkapelse deze toeristische trekpleisters. Het gaat in totaal om dertien
verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Onder regie van de Zeedijk is tevens een fraaie panoramaweg aangelegd. Na de reeks van kustplaatsen: Ameland, West-Terschelling, Oost-Vlieland,
provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Zeeland worden ingrepen moet de kustlinie bij Vlissingen stormen het hoofd kunnen Bergen aan Zee, Egmond aan Zee, IJmuiden, Zandvoort,
oplossingen voor de versterking van de acht prioritaire bieden die maar eens in de vierduizend jaar voorbijkomen. Noordwijk aan Zee, Katwijk aan Zee, Scheveningen, Kijkduin,
zwakke schakels onderzocht. Zuid-Holland en Zeeland Vlissingen en Cadzand.
hebben hun planstudies in 2008 afgerond. De regie voor de
uitvoering is overgedragen aan de waterschappen. Een aantal Deze kustplaatsen verschillen veel van elkaar. Elke kustplaats
zwakke schakels is inmiddels versterkt. In de periode kent daarom een ander beschermingsniveau. Betrokken over-
2007-2008 is bij Noordwijk het duin verbeterd en is het De Deltacommissie 2008 adviseert om de kustveiligheid met heden onderzoeken hoe de beschermingsniveaus kunnen
strand zeewaarts uitgebreid. Op Goeree-Overflakkee is de zandsuppleties op orde te houden. Deze suppleties moeten worden bepaald en vastgesteld. In 2008 is een methode
bestaande dijk van het Flaauwe Werk aan de binnenkant zodanig worden uitgevoerd dat de kust de komende eeuw beschikbaar gekomen, waarmee kan worden bepaald welk
versterkt. Eind 2008 is de versterking van de Westkapelse kan aangroeien. Dit levert grote maatschappelijke meer- beschermingsniveau de bebouwing op dit moment tegen
Zeedijk afgerond. De dijk is zeewaarts met zand versterkt en waarde op. afslag heeft. Voor zeven kustplaatsen zijn de beschermings-
overslagbestendig gemaakt. niveaus berekend. Voor de resterende zes kustplaatsen is nog
De huidige strategie van zandsuppleties (zie § 3.2.1) wordt in aanvullend onderzoek nodig om het beschermingsniveau te
De versterking van de Delflandse Kust is in november 2008 het ontwerp Nationaal Waterplan voortgezet. Om de zeespie- kunnen bepalen.
begonnen. Voor de ruimtelijke kwaliteitsplannen van de gelstijging bij te kunnen houden, moet het suppletievolume
boulevard van Scheveningen heeft de Ministerraad in 2008 op korte termijn worden opgevoerd. Een verkenning naar
10,8 miljoen euro uit het budget van de Nota Ruimte tempo en hoeveelheid van de benodigde zandsuppleties moet
(VROM, 2006) toegezegd. hierover meer inzicht geven.
Het toevoegen van zand gebeurt op een wijze waarbij zoveel
3.2.3 Ontwikkelingen in het kustbeleid mogelijk gebruik wordt gemaakt van natuurlijke verspreiding
van zand langs de kust. In het ontwerp Nationaal Waterplan
In het ontwerp Nationaal Waterplan wordt het kustbeleid is een onderzoek aangekondigd naar de effecten van grotere
voortgezet, zoals beschreven in de Nota Ruimte en uitgewerkt suppletievolumes op ecologie, beroepsvisserij en recreatie.
in de Beleidslijn kust (2007). Het advies van de Deltacommissie Omdat zandsuppletie een zeer flexibele maatregel is, kiest het
2008 over het kustbeleid is grotendeels overgenomen. kabinet vooralsnog voor het volgen van de zeespiegelstijging.
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
---
Dussen, Noor Brabant
...`Als we allemaal 4
Waterkwantiteit
emmers vol water laten
lopen, hebben we
genoeg reservewater...' Hoofddoelstelling Hoofdboodschappen
- Anne, 10 jaar De juiste hoeveelheid water te De ontwerp Beleidsnota IJsselmeergebied is in 2008 uitgebracht en als zodanig opgenomen in
hebben op het juiste moment, op de hoofdtekst van het ontwerp Nationaal Waterplan. De beleidsnota geeft een kader voor de
de juiste plaats, voor de vereiste ontwikkelingen in het IJsselmeergebied en geeft een nadere uitwerking en onderbouwing van
gebruiksfuncties. de beleidskeuzes en de realisatie. Het kabinet onderschrijft de keuze van de Deltacommissie
2008 voor het IJsselmeer als zoetwaterreservoir.
Klimaatverandering vraagt om een heroverweging van de huidige strategie voor watertekort
en de zoetwatervoorziening in Nederland. Het vraagstuk is complex door de combinatie van
technische en maatschappelijke vraagstukken die moeten worden opgepakt, de samenhang
tussen gebieden (zoals het IJsselmeer en de Zuidwestelijke Delta), de relatie met de regionale
opgaven en gebruiksfuncties en de consequenties voor de rivierafvoerverdeling. In het
ontwerp Nationaal Waterplan zijn de beleidsuitgangspunten voor de zoetwatervoorziening
opgenomen.
Met de onafhankelijke `Beleidsdoorlichting Waterkwantiteit. Doelen en effecten van het
WB21-beleid' is teruggekeken naar het Waterbeleid 21ste eeuw (WB21) en de bijbehorende
instrumenten van het rijk. In de beleidsdoorlichting wordt over het algemeen positief geoor-
deeld over de start van het ingezette proces, waarbij rijk en decentrale overheden afspraken
hebben gemaakt over de aanpak van wateroverlast en tekort, de rol van het rijk bij de imple-
mentatie van afspraken en de instrumenten die het rijk daarbij heeft ingezet. Tegelijkertijd
wordt geconstateerd dat de uitvoering van maatregelen vertraging oploopt. Bovendien
ontbreekt het aan voldoende beleidsinformatie op rijksniveau over de stand van zaken van de
uitvoering. Daardoor is onduidelijk of de voortgang voldoende is om het in het Nationaal
Bestuursakkoord Water gestelde doel - het watersysteem op orde in 2015 - zal worden
gehaald.
Het afgelopen jaar is het twaalfde warme jaar op rij. Ondanks een droog voorjaar ontstonden
geen grote problemen door watertekort, als gevolg van de relatief natte zomermaanden.
Water in Beeld 2009 0 Water in Beeld 2009
aterkwantiteit
---
4 Prestatieindicatoren tussen het rijk, provincies en gemeenten zijn vastgelegd in het 4.1.2 Peilbeheer en voorkomen water- 4.1.3 Water en ruimtelijke ontwikkelingen
De prestatie die moet worden geleverd om de doelstelling in Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW). overlast regionale wateren
het waterkwantiteitsbeheer te realiseren, is uitgedrukt in de 4.1.3.1 RandstadinZicht
volgende prestatie-indicatoren: Het WB21-beleid is in 2008 doorgelicht. In de onafhankelijke Ondanks niet echt hoge IJsselafvoeren traden eind januari/
Beleidsdoorlichting Waterkwantiteit staat dat de start van het begin februari 2008 vrij hoge peilen op in het IJsselmeer. In de Randstad spelen belangrijke watervraagstukken. Hierbij
Voorkomen van (regionale) wateroverlast (buitengewone beleid goed is geweest. De partijen gingen op uniforme wijze Het water kwam circa 0,50 meter boven streefpeil. Het kan worden gedacht aan de veiligheid (o.a. zwakke schakels,
omstandigheden) aan de slag om de problematiek in kaart te brengen en water- IJsselmeer vervulde dus zijn waterbergende functie. De reden sterk verstedelijkte dijkringen, compartimentering), water-
Het aantal hectare van het door waterschappen beschermde overlast aan te pakken. Op resultaatsniveau is het onduidelijk voor deze hoge waterstand was het frequent optreden van kwantiteit (wateroverlast), de waterkwaliteit (verzilting;
Nederlandse grondgebied ten opzichte van het totaal aantal of de doelstelling (watersysteem op orde in 2015) wordt westelijke windrichtingen, waardoor het water in de voldoen aan de KRW doelstellingen) en de kosten van het
hectare Nederlands grondgebied dat door waterschappen gehaald. Het rijk is afhankelijk van provincies, waterschappen Waddenzee wordt opgestuwd. Dat maakt de spuimogelijk- waterbeheer (peilbeheer in polders en droogmakerijen).
wordt beschermd, waarbij de vastgestelde kans op waterover- en gemeenten bij het behalen van de taakstellende afspraken. heden voor de sluizen in de Afsluitdijk ongunstig. Omdat het In februari 2008 verscheen het VenW-rapport Randstad
last kleiner of gelijk is aan de vastgestelde regionale norm Er wordt geconstateerd dat bij het rijk geen beleidsinformatie Markermeer en de Veluwerandmeren voor de waterafvoer in Zicht. Dit gaat over een verkenning van de lange termijn
voor wateroverlast. over de stand van zaken van de uitvoering beschikbaar is. afhankelijk zijn van het IJsselmeer waren ook deze meren in opgaven en perspectieven voor water en ruimtelijke ontwik-
Tevens wordt geconstateerd dat de uitvoering van maatrege- februari verhoogd, zij het in mindere mate en iets later in de kelingen, in de Randstad. Er worden vijf ontwikkelingen
Handhaven van juiste grond- en oppervlaktewaterpeil len vertraging oploopt. tijd. Vanaf eind februari verliep het peilbeheer in het jaar 2008 gesignaleerd:
(normale omstandigheden) vrij normaal (zie figuur 4.2). · het veiligheidsrisico neemt toe;
Het aantal hectare ten opzichte van het totaal aantal hectare De Inspectie Verkeer en Waterstaat heeft op verzoek van het · het wordt (soms) natter;
Nederlands beheergebied van waterschappen, waarbij het ministerie van Verkeer en Waterstaat een toets uitgevoerd op · het wordt warmer en droger;
actuele grond- en oppervlaktewaterregime (AGOR) zich de Beleidsdoorlichting Waterkwantiteit. Hieruit komt even- · het wordt zouter;
tenminste x% per jaar heeft bevonden binnen de marges van eens als belangrijkste punt naar voren dat de informatiepositie · het wordt lager.
het gewenste grond- en oppervlaktewaterregime (GGOR). van VenW over de uitvoering van het waterkwantiteitsbeleid
verbetering behoeft. Dit geldt ook voor de mate waarin de Deze vijf ontwikkelingen zijn samengebracht in een gecombi-
beleidsdoelstellingen worden bereikt. De leerpunten uit de neerde wateropgavekaart (figuur 4.3).
beleidsdoorlichting zijn door VenW opgenomen in het
4.1 Waterbeheer21steeeuw ontwerp Nationaal Waterplan.
Figuur . Peilverloop IJsselmeer in 2008 Figuur . Gecombineerde wateropgave Randstad
De opgave van Waterbeheer 21ste eeuw (WB21) is om VoortgangWB21projecten
ervoor te zorgen dat in 2015 geen regionale wateroverlast De waterschappen hebben voor WB21-projecten in 2007 peil tov N.A.P. in cm
meer voorkomt: systeem op orde! De afspraken hierover ongeveer 165 miljoen euro uitgegeven. Dit komt min of meer 10
overeen met de verwachte uitgaven voor 2007. Van alle
WB21-projecten (ongeveer 220) die gepland stonden voor 0
Figuur . Realisatie WB21-projecten die in 2007 werden afgerond 2007 is 11 procent doorgeschoven naar 2008 en 17 procent
naar 2009 of later (zie figuur 4.1). -10
aantal projecten
160 -20
4.1.1 Waterbeheer stedelijk gebied
140
-30
120 Om zowel verdroging als vervuiling tegen te gaan worden
veel verhardingen in stedelijke gebieden tegenwoordig afge-
100 -40
koppeld van de riolering. In nieuwbouwwijken zijn vrijwel alle
80 verhardingen afgekoppeld en ook bij de herinrichting van -50
wijken worden veel schone verhardingen afgekoppeld. De i r
60 Juli
riolering op die plekken wordt bij hevige regen meer ontzien. April Mei Jun
Januari Maart
40 Februari Augustus Oktobe
September November December
De Wet gemeentelijke rioleringstaken is op 1 januari 2008 van
20 kracht geworden. De gemeenten krijgen daarmee meer werkelijk verloop streefpeil
0 bevoegdheden om het afkoppelen en bergen te bevorderen. maximum peil minimum peil
2007 2008 2009 en verder In de jaarlijkse waterschapsenquête van Rioned gaven twaalf
waterschappen op dat in 2008 in totaal bijna 260 hectare
voortgang WB21-projecten dakoppervlak is afgekoppeld met subsidie van het
waterschap.
Bron: Unie van Waterschappen, 2008 Bron: Rijkswaterstaat, 2008 Bron: Ontwerp Nationaal Waterplan, H+N+S Landschapsarchitecten, 2008
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Nieuw Limburgs Peil aterkwantiteit
---
4 De landelijke aanpak tegen verdroging krijgt in Limburg invulling onder
de noemer Nieuw Limburgs Peil. Het Waterschap Peel en Maasvallei en
In het ontwerp Nationaal Waterplan is de gecombineerde de provincie Limburg kiezen samen voor een realistische, gebiedsbrede buitendijkse bebouwing. Deze grootschalige ontwikkelingen 4.2.2 GGOR
wateropgave Randstad overgenomen. Er zijn beleidskeuzes aanpak, waarbij het langer vasthouden van water de kern vormt. Het passen niet altijd in de bestaande kernkwaliteiten, maar
gemaakt over de wijze waarop met de vijf ontwikkelingen doel van Nieuw Limburgs Peil is een meer evenwichtige waterhuishou- voegen nieuwe kwaliteiten aan het gebied toe. Het ontwik- Waterschappen gebruiken het instrument Gewenst Grond- en
wordt omgegaan. Voor de Randstad geldt een aantal gene- ding, waarbij de natuur meer kansen krijgt en de landbouw wordt geres- kelen van deze gebieden vereist extra aandacht om een Oppervlaktewater Regime (GGOR) om waterpeilen en ruim-
rieke uitgangspunten voor het waterbeleid, die gebiedsgericht pecteerd. Waterbeheer wordt afgestemd op de functies van het gebied, hoogwaardige toekomstwaarde te kunnen realiseren, die telijk grondgebruikfuncties goed op elkaar af te stemmen.
worden toegepast en lokaal ruimtelijke effecten hebben rekening houdend met de mogelijkheden die het watersysteem biedt. innovatief is. Hoewel afwijkend, moet die aansluiting vinden Hierbij worden ook de gevolgen voor de functiegeschiktheid
(functieaanpassing of functieverandering). Voorbeelden hier- met de bestaande ruimtelijke inrichting. van gronden betrokken. De verplichtingen die voortvloeien
van zijn: Water langer vasthouden kan op verschillende manieren. Binnen de uit de KRW en de Vogel- en Habitatrichtlijnen vormen aanvul-
· het toepassen van de peilstrategieën uit de Nota Ruimte; landbouw blijkt met name peilgestuurde drainage een groot succes. Per gemeente is het maximum aantal hectares ontwikkel- lende randvoorwaarden voor de totstandkoming van een
· het tegengaan van versnippering door het samenvoegen Door water niet rechtstreeks via de drainage in sloten en beken te laten ruimte vastgesteld. Waar normaal gesproken het verlies aan GGOR. In het geactualiseerde Nationaal Bestuursakkoord
van peilvakken; stromen, maar het vast te houden in een centrale verzamelbuis, krijgt de waterbergingscapaciteit moet worden gecompenseerd, kan Water (NBW 2008) hebben partijen bevestigd dat de
· de transitie van de veenweidegebieden tot gebieden met bodem langer de tijd om het op te nemen. In tijden van overvloedige dat in dit geval achterwege blijven. De ruimtelijke kwaliteit provincies de procesgang voor het toepassen van het GGOR
een afgeremde bodemdaling, een robuust watersysteem regenval kan de mond van de verzamelbuis worden versteld, zodat het van de ontwikkelingen wordt door het vaststellen van het coördineren en bewaken.
en functies accommoderen met bijbehorend peilbeheer. overschot aan water toch gewoon wordt afgevoerd. Verder worden maximum aantal hectares ontwikkelruimte geborgd. De voor-
stuwen geplaatst in boerensloten om het water ook daar langer vast te waarden voor ruimtelijke ontwikkelingen in het
4.1.3.2 GroeneHart houden. Een van de concrete acties uit 2008 was de aanleg van een IJsselmeergebied hebben de status van structuurvisie. 4.2.3 Warmte- en koudeopslag
proefveld met peilgestuurde drainage in Ospel. Hier worden de effecten
De provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht van peilgestuurde drainage onderzocht op uitspoeling van nitraat en Buitendijkse natuurontwikkeling kan in principe in het gehele In 2008 is door de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke
hebben in december 2008 het document `Voorloper Groene fosfaat uit landbouwgronden. Gebleken is dat er door peilgestuurde gebied plaatsvinden, maar met nadruk op ontwikkeling in het Ordening en Milieu een Taskforce Warmte Koude Opslag
Hart' vastgesteld. Ze willen met een gezamenlijke visie drainage minder stikstof en fosfaat in het oppervlaktewater terechtkomt. Markermeer-IJmeer. (WKO) ingesteld, met de opdracht om aan te geven hoe
eenduidig sturen in het Groene Hart om de kernkwaliteiten De wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt hiervoor echter nog. warmte- en koudeopslag kan worden gestimuleerd.
van het Groene Hart te behouden en verder te ontwikkelen. Om dit te leveren wordt in Ospel en Heerle (West-Brabant) drie jaar In het ontwerp Nationaal Waterplan is gekozen voor een ver- Tijdens de behandeling van de Waterwet in de Tweede
veldonderzoek uitgevoerd. sterking van de Afsluitdijk gecombineerd met een multifuncti- Kamer, is in de motie Boelhouwer aan het rijk gevraagd om
De opgaven van de provincies ten aanzien water en bodem zijn: onele inrichting die past bij de bestaande kernkwaliteiten van tot een versneld Beleidskader WKO te komen. De Taskforce
· robuuste watersystemen bewerkstelligen (bijvoorbeeld Agrariërs zijn bij de peilgestuurde drainage gebaat omdat ze besparen op het IJsselmeergebied en rekening houdt met de strategische WKO buigt zich in haar advies ook over deze motie.
door grotere peilvakken); het dure en arbeidsintensieve beregenen en bemesten van hun land. zoetwatervoorraad van het IJsselmeer op langere termijn. (zie
· bodemdaling in de veenweidegebieden afremmen; Ook kunnen ze water afvoeren op momenten dat hun bedrijfsvoering ook kader: Vernieuwd gebruik Afsluitdijk in § 3.1). De Taskforce WKO moet de gezamenlijke overheden advise-
· ruimte bieden voor duurzame oplossingen voor de daarom vraagt; denk aan de zaai- en oogstperiodes. De sector profiteert ren hoe zij de duurzame groei van open en gesloten systemen
problematiek van de diepe droogmakerijen ook als geheel, want met de meer geleidelijke afvoer van het water van bodemenergie kunnen bevorderen. En: welke verant-
(o.a. kwel en verzilting); wordt de kans kleiner dat beken en rivieren buiten hun oevers treden en woordelijkheid en maatregelen kunnen marktpartijen daarbij
· anticiperen op de klimaatsscenario's. grote schade veroorzaken. 4.2 Grondwater nemen, in het bijzonder op het gebied van kwaliteitsborging?
`Voorloper Groene Hart' dient voor de provincies als geza- De aanschaf van peilgestuurde drainage wordt door de landelijke overheid 4.2.1 Grondwaterbeheer Op basis van het advies van de Taskforce ontwikkelt het rijk
menlijke bouwsteen voor het opstellen van de provinciale gestimuleerd met fiscale voordelen. Bestaande buisdrainage ombouwen een beleidskader voor warmte- en koudeopslag. Dit waarborgt
structuurvisies. naar het nieuwe systeem kost ongeveer 800 euro per hectare. Het water- De Commissie Grondwaterbeheer van het Nationaal Water dat een snelle ontwikkeling binnen noodzakelijke randvoor-
schap Peel en Maasvallei streeft ernaar dat alle drainagesystemen in Overleg (NWO), voorheen het Landelijk Bestuurlijk Overleg waarden plaatsvindt, zodat de aangelegde systemen duur-
4.1.3.3 IJsselmeergebied(buitendijkse Noord- en Midden-Limburg in 2018 peilgestuurd zijn. Water, heeft in juni 2008 het rapport `Verslag bestuurlijke zaam kunnen blijven functioneren en risico's voor vervuiling
ontwikkelingen) pilots grondwaterbeheer' opgeleverd. De commissie had als van grond- en oppervlaktewater worden geminimaliseerd.
taak om voorstellen te doen voor grondwaterbeheer vanwege De ontwikkeling van het rijksbeleidskader staat ook in het
Het kabinet maakt in het IJsselmeergebied ruimte voor de nieuwe rollen en taken van de waterschappen en de ontwerp Nationaal Waterplan.
nieuwe klein- en grootschalige buitendijkse ontwikkelingen. Naast deze spelregels wordt de omvang voor nieuwe klein- gemeenten. De commissie doet hierover een aantal aanbeve-
Buitendijkse ontwikkelingen moeten een toegevoegde waarde schalige buitendijkse ontwikkelingen per gemeente beperkt lingen aan de koepelorganisaties IPO, VNG en UvW. Alle provincies ontwikkelen op basis van het te ontwikkelen
hebben voor de bestaande kernkwaliteiten en karakteristieken tot een maximum van in totaal vijf hectare per gemeente tot rijksbeleid regionaal een afgestemde visie op WKO en stimu-
van het bestaande (water)landschap. Verrommeling moet 2040. Daarnaast is herstructurering van bestaande buiten- Kern van de bevindingen is dat integraal grondwaterbeheer leren het gebruik en de opschaling van WKO in relevante
worden voorkomen door bijvoorbeeld de bestaande zichtlijnen dijkse bebouwing toegestaan onder dezelfde kwalitatieve vorm wordt gegeven door bestuurlijke samenwerking tussen bouwprojecten.
niet te doorbreken. Naast esthetische voorwaarden is het voorwaarden. De omvang van de bestaande bebouwing heeft de bevoegde bestuursorganen, zodanig dat vraagstukken
belangrijk bij de buitendijkse ontwikkelingen te streven naar invloed op de maatvoering van de buitendijkse initiatieven. gezamenlijk worden aangepakt. Het advies richt zich op de
versterking van ecologie en veiligheid. Dit kan door in het wijze waarop deze bestuurlijke arrangementen vorm kunnen
ontwerp aandacht te besteden aan land-waterovergangen. Grootschalige buitendijkse bebouwing is alleen mogelijk in worden gegeven en de rol die het rijk daarbij kan spelen.
Bij buitendijkse bebouwing moet aansluiting bij bestaande het zuidelijk deel van het IJsselmeergebied, in de gemeenten
bebouwing en infrastructuur vanzelfsprekend zijn. Inpasbaar- Amsterdam, Almere en Lelystad. Deze gemeenten krijgen
heid en maatvoering zijn daarbij belangrijke factoren. respectievelijk 350, 700 en 150 hectare ruimte voor nieuwe
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Flevoland: maatwerk voor aterkwantiteit
---
4 WKO-systemen
De provincie Flevoland heeft in 2008 het beleid voor Warmte-Koude
4.3 Klimaat opslagsystemen (WKO) in het ontwerp Omgevingsplan opgenomen. 4.3.3.1 IJsselmeergebied Verzilting heeft vooral ook gevolgen voor het ruimtegebruik,
Enerzijds moedigt de provincie de ontwikkeling van WKO aan, anderzijds voor de landbouw, natuur en daarmee ook voor het land-
4.3.1 Droogte en warmte in 2008 brengen de systemen risico's met zich mee zoals verontreiniging van In lijn met het advies van de Deltacommissie 2008 kiest het schap. Voor de landbouw hebben veranderingen in de
grondwater. De vergunningvoorschriften zijn aangepast om het grond- kabinet ervoor om de strategische zoetwaterfunctie van het beschikbaarheid van zoet water en/of toename van verzilting
De jaargemiddelde temperatuur in De Bilt kwam uit op 10,6 water te beschermen. IJsselmeergebied te versterken. Het streven is een zo groot vooral consequenties voor de gevoelige teelten zoals de
graden Celsius, tegen een langjarig gemiddelde van 9,8°C. Warmte-Koude Opslag is een klimaatbeheersingssysteem dat warmte en mogelijke zoetwatervoorraad in 2050. boom- en de bollenteelt.
Daarmee is 2008 inmiddels het twaalfde warme jaar op rij en koude gebruikt uit de bodem. 's Zomers wordt koud water omhoog
staat het jaar op een gedeelde negende plaats in de rij van gepompt om gebouwen te koelen en wordt warm water omlaag getrans- Op korte termijn wordt - door een beperkte aanpassing in het
warmste jaren sinds 1901. Met gemiddeld over het land 828 porteerd. In de wintermaanden gebeurt dat andersom. Dit systeem heeft peilbeheer - de ruimte benut die al in het systeem aanwezig
mm viel iets meer neerslag dan het langjarig gemiddelde van een flinke besparing op energieverbruik en een lagere uitstoot van CO² is. Op langere termijn wordt hiervoor het extra water gebruikt
797 mm. als voornaamste voordelen. Het wordt tegenwoordig in bijna alle nieuw- dat door peilverhoging in het IJsselmeer komt. Het kabinet
bouwprojecten toegepast. heeft als vertrekpunt om de huidige manier van waterafvoer
Het KNMI bracht in juli het vijfjaarlijkse rapport `De toestand naar de Waddenzee, onder vrij verval via spuisluizen, zo lang
van het klimaat in Nederland 2008' uit. Belangrijke conclusies Tot voor kort konden bedrijven en particulieren in Flevoland ongestoord mogelijk in stand te houden. Daarmee volgt het kabinet het
zijn: hun gang gaan bij de bouw van WKO-systemen, zonder hun plannen op advies van de Deltacommissie 2008 op. Dit betekent dat het
· De hoge temperaturen in Nederland van de afgelopen elkaar af te stemmen. Dit leidde tot ongewenste situaties, want het peil in het IJsselmeer op termijn kan stijgen. Het peil van het
jaren bevestigen dat het klimaat in Nederland opwarmt. ondergrondse gedeelte van een WKO strekt zich meestal uit tot onder Markermeer wordt niet verhoogd.
· De opwarming gaat twee keer zo snel als de wereldge- het perceel van de buurman. Ook kan het gebeuren dat twee systemen
middelde temperatuurstijging. elkaar in de weg zitten. Als een warme en een koude waterbel elkaar Het kabinet kiest er verder voor om zowel het Markermeer als
· De snelle opwarming wordt hoogstwaarschijnlijk niet raken, wordt hun effect tenietgedaan. Het is de bedoeling dat in de de Veluwerandmeren los te koppelen van het IJsselmeer. Dit
veroorzaakt door natuurlijke klimaatvariaties. toekomst alleen nog maar vergunningen worden verleend voor onderling betekent dat er in het Markermeer-IJmeer en in de
afgestemde systemen. Veluwerandmeren een peilregime wordt gevoerd dat (beter)
tegemoet komt aan wat nodig is voor een ecologisch duur-
4.3.2 Verdroging De monitoringsvoorschriften van Flevoland zijn tot op heden strenger zame ontwikkeling.
dan bij andere provincies, onder meer omdat Zuidelijk Flevoland een De Houtribdijk wordt voorzien van een gemaal. Het kabinet
Een update van de landelijke droogtestudie is in 2008 uitge- grote hoeveelheid grondwater ter beschikking heeft die zeer geschikt is zal onderzoeken welke gevolgen de mogelijke peilstijging op
voerd. Hierover is in het ontwerp Nationaal Waterplan opge- voor de bereiding van drinkwater. In 2008 zijn de vergunningsvoorschrif- het IJsselmeer heeft voor de veiligheid in de IJsseldelta.
nomen dat de landelijke droogtestudie (2005 en update ten geëvalueerd en is besloten tot meer maatwerk. De voorschriften
2008) heeft aangetoond dat nieuwe grootschalige maatrege- worden afgestemd op de specifieke risico's van het betreffende 4.3.3.2 Verzilting
len om watertekorten aan te pakken, zeer waarschijnlijk niet WKO-systeem. Dit maatwerk betekent een besparing van kosten en
rendabel zijn. In uitzonderlijke omstandigheden treedt de inspanningen bij de vergunninghouders van installaties. Onnodige regels Naast een toenemende kans op watertekorten, zal ook de
Nationale Verdringingsreeks in werking. Deze verdringings- worden geschrapt en de handhaving wordt eenduidiger, doordat de verzilting in laag Nederland toenemen. Het gaat om interne
reeks regelt de prioritering voor de verdeling van zoet water vergunninghouder precies weet waar hij aan toe is. verzilting, als het grondwater en/of oppervlaktewater verzilt
onder uitzonderlijk droge omstandigheden. door zout uit de ondergrond. Dit gebeurt onder invloed van
de steeds zoutere kwel in combinatie met verminderde door-
spoeling. Interne verzilting speelt zich in het bijzonder af in
4.3.3 Zoetwatervoorziening het laaggelegen kustgebied.
De bestaande zoetwatervoorziening blijft ook uitgangspunt
Door de verwachte klimaatverandering neemt zowel de voor de komende planperiode van het ontwerp Nationaal Daarnaast gaat het om externe verzilting. Door de stijging
watervraag als het neerslagtekort in de zomer toe. Dit heeft Waterplan. De waterbeheerders blijven zorgen voor de zoet- van de zeespiegel in combinatie met een lagere rivierafvoer in
niet alleen gevolgen voor het waterpeil in rivieren en sloten watervoorziening en daarmee voor het zoveel mogelijk bedie- de zomer is er sprake van een binnendringende zouttong. Uit
en daarmee voor de peilhandhaving. Het heeft ook gevolgen nen van gebruiksfuncties. Er kunnen echter geen garanties de studie `De klimaatbestendigheid van Nederland Waterland'
voor de gebruiksfuncties landbouw, scheepvaart, natuur en worden gegeven dat er overal en altijd voldoende zoet water (september 2008) blijkt dat het zoet houden van de Nieuwe
landschap, en voor de kwaliteit van het water. Een hogere beschikbaar is. De afspraken uit het Nationaal Waterweg steeds moeilijker wordt. Hierdoor zijn de drinkwa-
watertemperatuur zorgt bijvoorbeeld voor een toenemende Bestuursakkoord Water over de bestrijding van droogte en terinlaatpunten voor West-Nederland in de zomer vaker en
kans op blauwalgen. verdroging worden uitgevoerd. Het uitgangspunt blijft een langduriger onbruikbaar. Door de lagere rivierafvoeren in de
`robuust watersysteem' in 2015. De planperiode van het zomer zal in de toekomst minder zoet water beschikbaar zijn
Een belangrijke consequentie voor het waterbeheer is dat de ontwerp Nationaal Waterplan wordt gebruikt om een lande- voor het zoet spoelen van de sloten. Dit laat zich het sterkst
beschikbaarheid van zoet water naar verwachting afneemt. lijke verkenning zoetwatervoorziening uit te voeren, waarin voelen in de Randstad. Zonder aanvullende maatregelen komt
De mate waarin verschilt per regio. oplossingsrichtingen worden uitgewerkt. op termijn de inlaat bij Gouda vanuit de Hollandse IJssel
onder druk te staan en moet wellicht worden verplaatst.
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
...`Als je er schoon water bij
gooit, dan wordt het
water vanzelf weer blauw...' Mastbos, Ulvenhout
- Bart, 6 jaar 5
Waterkwaliteit
Hoofddoelstelling Hoofdboodschappen
Een goede ecologische en De kwaliteit van het Nederlandse oppervlaktewater wordt bepaald aan de hand van ecologi-
chemische kwaliteit bereiken in sche en chemische parameters. Het totale oordeel van waterlichamen wordt bepaald door de
de stroomgebieden van de Rijn, ecologische kwaliteit samen met de chemische kwaliteit. Alleen als beide `goed' scoren, is het
Maas, Schelde en Eems, en totale oordeel ook goed.
in de Noordzee (Exclusieve
Economische Zone). In 2008 is de officiële toetsing van de waterkwaliteit voor het eerst uitgevoerd volgens de
systematiek van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Voor de meeste ecologische parameters
worden de normen momenteel niet gehaald. Voor de meeste chemische stoffen worden deze
wel gehaald. Omdat het totale oordeel een optelsom is van zowel ecologische als chemische
kwaliteit, valt het totale oordeel overwegend onvoldoende uit.
Ingrepen in het watersysteem hebben veel invloed op de kwaliteit van de biologische parame-
ters. Voorbeelden van deze ingrepen zijn kanalisatie en de bouw van kunstwerken die de
passeerbaarheid van vissen belemmeren, zoals stuwen, dammen, etc. Ook het ontbreken van
natuurlijke oevers is van invloed op de waterkwaliteit. Zo is het effect van de afwezigheid van
langzaam en snelstromend water terug te zien in de slechte score van vis in de grote rivieren.
De onvoldoende kwaliteit van kleine beestjes in het water (macrofauna) is gerelateerd aan de
beperkte beschikbaarheid van een geschikte leefomgeving. Ook de gebrekkige kwaliteit van
overige water- en oeverflora wordt door ingrepen in het watersysteem veroorzaakt.
Wat betreft chemische parameters geldt dat tot ruim driekwart van de oppervlaktewater-
lichamen significant wordt beïnvloed door stoffen vanuit landbouwgronden. Vervuiling uit de
lucht (atmosferische depositie), het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties en rioolover-
storten hebben eveneens een belangrijke invloed op de chemische kwaliteit van het water.
De KRW en de uitwerking hiervan in stroomgebiedbeheerplannen zorgen ervoor dat de
aandacht voor verbetering van de inrichting van het watersysteem verder wordt uitgebreid.
Het voorafgaande beleid omvatte al een aanzienlijk aantal effectieve maatregelen om de
waterkwaliteit te verbeteren. Bij de reductie van verontreinigende stoffen in oppervlaktewater
en grondwater wordt de bestaande aanpak voortgezet: een combinatie van aanpak bij de
bron, hergebruik en zuivering. Alle volgens het principe dat de vervuiler betaalt. Zo is het ook
opgenomen in het ontwerp Nationaal Waterplan.
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Toetsingsmethodiek KRW aterkwaliteit
---
5 De Kaderrichtlijn Water (KRW) kent twee zogenoemde toestanden om
de kwaliteit van het oppervlaktewater weer te geven: de ecologische
In 2008 zijn maatregelen uitgevoerd om de waterkwaliteit ecosysteem. Zo wordt prioriteit gegeven aan duurzame toestand en de chemische toestand. 5.1 KaderrichtlijnWater
verder te verbeteren. Zo is herinrichting van enkele waterlopen (wind)energie. Er is een start gemaakt met de verduurzaming
doorgevoerd, zijn ecologische verbindingszones aangelegd en van de visserij in de Noordzee. Het vrije zicht op de horizon De toestand van een waterlichaam wordt bepaald door te kijken in Om de waterkwaliteit in de Europese oppervlaktewateren en
zijn stuwen, sluizen en gemalen voor vissen passeerbaar vanaf de kust wordt gehandhaafd. hoeverre het waterlichaam ecologisch gezond en chemisch schoon is. grondwateren te monitoren en te verbeteren is de Kaderricht-
gemaakt. Daarnaast zijn lozingen en emissies van stoffen Alleen als een waterlichaam ecologisch gezond en chemisch schoon is, lijn Water (KRW, 2000/60/EG) opgesteld. Deze Europese
verminderd door bijvoorbeeld aanpassing van waterzuiverings- Prestatieindicatoren wordt het waterlichaam aangeduid als zijnde in de goede toestand. richtlijn werd eind 2000 van kracht. Het doel van de KRW is
installaties en de sanering van lozingen in gebieden die niet De prestatie die moet worden geleverd om de doelstellingen om de oppervlaktewateren - ook overgangswater en kust-
op het riool zijn aangesloten. ten aanzien van het waterkwaliteitsbeheer te realiseren, is De ecologische toestand wordt vastgesteld aan de hand van zoge- water - en het grondwater in de Europese Unie te bescher-
uitgedrukt in de volgende prestatie-indicatoren: noemde biologische kwaliteitselementen (zoals vis, algen, waterplanten men en te verbeteren en om het duurzaam gebruik van water
De waterkwaliteit van de grote rivieren wordt voor een groot en kleine waterdieren) en naar algemeen fysisch chemische parameters te bevorderen. Hiertoe moeten alle waterlichamen de goede
gedeelte bepaald door de buitenlandse toevoer van stoffen. Realiseren goede waterkwaliteit (zoals nutriënten en temperatuur). De toestand wordt bepaald door alle ecologische en goede chemische toestand halen.
Mede om die reden zet de Nederlandse overheid in op het Het oppervlak waterlichamen (in hectaren) ten opzichte van gegevens samen te toetsen aan de normen, die op nationaal niveau zijn De EU-lidstaten hebben zich verplicht om de kwaliteit van alle
maken van afspraken met buurlanden om de emissies van het totaal oppervlak waterlichamen, waarvan de gemeten vastgesteld. De toetsing geeft aan of het oppervlaktewater ecologisch Europese wateren in een goede toestand te brengen en te
deze milieugevaarlijke stoffen (PAK's en bestrijdingsmiddelen) waarden (chemische en ecologische parameters) voldoen aan gezond is. In hoeverre het oppervlaktewater ecologisch gezond is wordt houden. De doelstellingen van de KRW moeten in beginsel in
gezamenlijk terug te dringen. de geldende normen van de KRW en OSPAR. Zie figuur 5.1 in § 5.1.1.1 weergegeven. 2015 zijn bereikt.
en kader: Toetsingsmethodiek.
Over een lange reeks van jaren is de ecologische toestand van De chemische toestandsaanduiding geeft aan in welke mate het opper- Binnen de KRW is er expliciete aandacht voor goede ecologi-
de Noordzee niet wezenlijk veranderd. Wel is er een trend dat Ongehinderd gebruik waterfuncties vlaktewater chemisch schoon is. Stofconcentraties worden gemeten en sche kwaliteit van oppervlaktewateren en wordt het waterbe-
sinds 1998 de aantallen en dichtheden van kleine beestjes in Het oppervlak waterlichamen (in hectaren) ten opzichte van vergeleken met de normen die gelden voor (totaal) water. De normen die heer per stroomgebied centraal gesteld. Dit laatste is van
het water (macrofauna) geleidelijk wat afnemen. De chemische het totaal oppervlak waterlichamen, waarvan de actuele gelden voor deze toetsing zijn gebaseerd op de jaargemiddelden en belang omdat water zich niet aan grenzen houdt. Voor het
waterkwaliteit van de Noordzee is sinds de jaren tachtig waterkwaliteit voldoet aan de geldende normen voor de normen die gelden voor piekconcentraties van verschillende stoffen. bereiken van een goede waterkwaliteit is dus de inzet van alle
duidelijk verbeterd. bestemde gebruiksfuncties. Zie figuur 5.2. Meer informatie Deze normen en de chemische parameters zijn vastgesteld op Europees lidstaten nodig.
over de gebruiksfunctie oppervlaktewater voor drinkwater niveau. In 2008 is voor het eerst officieel getoetst volgens de KRW, Nederland is volgens deze aanpak onderverdeeld in vier stroom-
Het kabinet kiest voor een duurzaam, ruimte-efficiënt en staat in § 5.1.1.2. weliswaar met de beschikbare gegevens uit 2007. De toetsing geeft aan gebieden: Schelde, Maas, Rijn en Eems (figuur 5.3, zie pagina
veilig gebruik van de Noordzee in evenwicht met het mariene of het oppervlaktewater chemisch schoon is. In hoeverre het oppervlak- 42). De KRW is ook van toepassing op een deel van de
tewater chemisch schoon is wordt in § 5.1.1.2 weergegeven. Noordzee. Voor de ecologische kwaliteit van de Noordzee
geldt de KRW tot en met de zogenoemde 1-mijlszone. Voor
Figuur . Realiseren goede waterkwaliteit Figuur . Ongehinderd gebruik waterfuncties In figuur 5.1 is ook de waterkwaliteit van de Noordzee (Exclusieve de chemische toestand geldt de KRW tot en met de 12-mijls-
Economische Zone, EEZ) getoetst volgens de KRW methodiek. Hierbij zone. Deze zeegebieden zijn in de KRW ondergebracht in de
% metingen dat voldoet aan de norm % locaties dat voldoet aan de norm dient te worden aangetekend dat de Noordzee (EEZ) formeel niet onder stroomgebieden van de vier genoemde rivieren. In elk van
100 100 de KRW valt. In paragraaf 5.2 wordt nader ingegaan op de waterkwali- deze stroomgebieden hebben de waterbeheerders in 2008
teit van de Noordzee (EEZ). stroomgebiedbeheerplannen opgesteld. Hierin wordt beschre-
90 90 ven wat de huidige toestand van de stroomgebieden is en
80 80 welke maatregelen worden genomen om de kwaliteit van het
70 70 oppervlaktewater te verbeteren, dan wel te behouden.
60 60 Figuur 5.1 geeft het aantal metingen weer dat voldoet aan
50 50 de norm. Dit is een weergave die niet overeen komt met Of een waterlichaam ecologisch gezond is, wordt weergege-
KRW-systematiek, want die drukt waterkwaliteit namelijk uit ven door vast te stellen in hoeverre waterlichamen de goede
40 40 per waterlichaam (zie ook kader toetsingsmethodiek KRW). ecologische toestand (GET) of het goed ecologisch potentieel
30 30 Volgens de KRW-systematiek geldt dat wanneer één (GEP) halen. De GET en GEP zijn opgebouwd uit de biologi-
20 20 chemische of ecologische `parameter' niet voldoet, het sche, hydromorfologische en algemeen fysisch chemische
10 10 waterlichaam in z'n geheel niet aan de goede toestand kwaliteitselementen, gedifferentieerd per watertype. Dit om
0 0 voldoet (het one out, all out principe). recht te doen aan natuurlijke verschillen. Naast genoemde
0991 1991 2991 3991 4991 5991 6991 7991 8991 kwaliteitselementen wordt ook gekeken in hoeverre specifieke
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 0991 1991 2991 3991 4991 5991 6991 7991 8991 9991 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Uit de toetsingen blijkt dat in elk waterlichaam wel één para- chemische verbindingen voorkomen, anders dan de verbin-
meter aanwezig is die niet voldoet aan de norm. Volgens het dingen die bij de goede chemische toestand horen. Alle kwali-
Rijn Maas oppervlaktewater voor drinkwater zwemwater one out, all out principe zou dan bijna geen enkel waterlichaam teitselementen worden vergeleken met geldende doelen.
Schelde Eems schelpdierwater viswater voldoen. Omdat dit een onevenredig en vertekend beeld
Noordzee (EEZ) geeft van de werkelijke waterkwaliteit, is er in deze figuur Met het bereiken van de goede chemische toestand (GCT)
voor gekozen om in figuur 5.1 niet te kiezen voor de eenheid zijn de concentraties van schadelijke chemische verbindingen
`waterlichamen', maar voor de meest eenvoudige eenheid in water zodanig, dat ze geen negatieve effecten hebben op
Bron: KRW-Waterbeheerders, 2008 Bron: Rijkswaterstaat, 2008 `het percentage metingen dat voldoet aan de norm'. de ecologie (flora en fauna) en de mens. In de Richtlijn
Water in Beeld 2009 0 Water in Beeld 2009
aterkwaliteit
---
5 Prioritaire Stoffen (RPS), die in 2008 officieel is vastgesteld, lichamen wordt gestreefd naar de GET. Er worden vijf klassen
zijn voor 41 stoffen normen opgenomen. Deze normen zijn onderscheiden waarin een waterlichaam zich kan bevinden: Figuur . Ecologische toestand (KRW-Monitoringsresultaten oppervlaktewaterlichamen)
voor alle Europese wateren gelijk. Een waterlichaam dat aan zeer goed, goed, matig, ontoereikend en slecht.
alle normen uit de RPS voldoet, heeft de goede chemische
toestand bereikt. De RPS richt zich op geleidelijke verminde- In Nederland zijn de meeste wateren aangemerkt als sterk
ring van prioritaire stoffen in het oppervlaktewater en op het veranderd dan wel kunstmatig aangelegd. Hierdoor kan per
stopzetten van de emissies van prioritair gevaarlijke stoffen waterlichaam een aangepaste ecologische doelstelling worden
(zie ook § 5.1.1.2). bepaald, als die volgens de voorschriften van de KRW is
onderbouwd. In de sterk veranderde en kunstmatige water-
GCT en GET/GEP bepalen samen of een waterlichaam de lichamen wordt gestreefd naar een GEP. Hier worden vier
goede toestand heeft behaald. Om deze goede toestand te klassen onderscheiden: goed, matig, ontoereikend en slecht.
behalen dienen de GCT én de GET/GEP te worden gehaald.
De ecologische toestand is weergegeven in figuur 5.4. Uit de
eerste resultaten van de KRW-monitoring in 2008 blijkt dat
Figuur . Overzicht stroomgebieden KRW en Noordzee (EEZ) nagenoeg geen enkel waterlichaam in Nederland de vereiste
ecologische doelstelling bereikt. Hierbij moet in aanmerking
worden genomen dat de KRW het `one out, all out' als
uitgangspunt heeft. Eén normoverschrijding leidt tot het niet
bereiken van de vereiste toestand.
De toestand van algen scoort vaak matig en soms goed.
De toestand van kleinere diersoorten is in veel waterlichamen
matig en in de grote rivieren het slechtst. Het beeld voor
overige waterflora (zoals waterplanten) is wat slechter.
Vooral in de zoute en brakke gebieden is de kwaliteit slecht.
Dit wordt veroorzaakt door beperkte oppervlakte kwelder- of
schorrenvegetatie en de afwezigheid van zeegras.
Het slechtste scoort de toestand van vis in de grote rivieren.
Nutriëntenenoverigestoffen
Vooral de hoge concentraties stikstof en fosfaat zijn een
probleem. Uit de toetsing van de meetgegevens uit 2007
blijkt dat stikstof en fosfaat in de Schelde, Maas, Rijn en Eems
van de oppervlaktewaterlichamen in ruim 50 tot 80 procent
niet voldoen aan de normen. De overige parameters ten
behoeve van de ecologische toestandsbepaling voldoen in het km
merendeel (vanaf 60 tot 90 procent) van de waterlichamen 0 5 10 15 20 25
van de stroomgebieden aan de normen. Koper en zink (zware
metalen) zijn in de meeste waterlichamen normoverschrijdend.
Daarnaast overschrijden ook de andere zware metalen, oordeel achtergrond
PAK en gewasbeschermingsmiddelen regelmatig de normen. zeer goed bebouwing Rijn
Noord
goed water Eems
Bron: Rijkswaterstaat, 2009 Biologischebeschikbaarheid matig stroomgebied Rijn
Veel stoffen (met name zware metalen) die de norm over- Oost
ontoereikend grens 1-mijlszone Rijn
schrijden hoeven niet altijd een probleem te zijn, als de biobe- Midden
Rijn
5.1.1 Toestand oppervlaktewater slecht grens rijk West
schikbaarheid van deze stoffen in het watersysteem niet te
hoog is. In 2008 was er al een methode beschikbaar voor een onbekend
Maas
5.1.1.1 Ecologie correctie van de biobeschikbaarheid voor koper en zink. niet van toepassing
Na deze correctie zagen de waterbeheerders koper en zink Schelde
De KRW eist dat alle waterlichamen in 2015 de ecologische niet meer als een probleem voor de waterkwaliteit, in die zin
doelstellingen behalen; indien goed onderbouwd kan dit dat er op dit moment geen aanvullende maatregelen hoeven
gefaseerd worden naar 2027. In vrijwel ongewijzigde water- te worden genomen. Bron: KRW Waterbeheerders, 2008, topografische ondergrond (c) EuroGraphics
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
aterkwaliteit
---
5 5.1.1.2 Chemie Bioassays zijn testen waarmee het effect van stoffen op levende organis-
men wordt gemeten. Ze worden gebruikt als een chemische meting met Figuur . Chemische toestand (KRW-Monitoringsresultaten oppervlaktewaterlichamen)
De chemische toestand wordt bepaald op basis van het halen een biologische detector. Een organisme wordt blootgesteld aan chemi-
van de norm van de 33 prioritaire stoffen en 8 andere stoffen sche verontreiniging en zal wel of geen reactie geven. Dit wordt ook wel
met een EU-norm. Deze stoffen zijn opgenomen in de Richtlijn biologische alarmering genoemd. Deze zogenoemde toxische respons
Prioritaire Stoffen (RPS), die in 2008 officieel werd vastgesteld. van de bioassays geeft een indicatie of verontreinigingen van invloed
kunnen zijn op de ecologische toestand (toxische druk). Bioassays priori-
De toetsgegevens zijn in 2007 gebaseerd op toetsing volgens teren op deze manier die gebieden waar verontreiniging - naast hydro-
de KRW-methode in (totaal) water. Bij deze toetsing worden morfologische of fysisch chemische aspecten - een rol kan spelen.
de concentraties van de stoffen uit de RPS getoetst aan het
jaargemiddelde en aan de maximale aanvaardbare concentra- Figuur 5.6 (zie pagina 46) toont de rangschikking van veertien locaties
tie. Ook hier is het principe `one out, all out' van toepassing, op basis van de toxiciteit van het oppervlaktewater. Afgezien van kleine
wat inhoudt dat een waterlichaam niet voldoet als ook maar verschuivingen is die rangorde sinds 2000 gelijk. De hoogste gemiddelde
één prioritaire stof de norm overschrijdt. toxiciteit in de afgelopen drie jaar is gevonden in de Maas (Eijsden), het
Kanaal Gent-Terneuzen (Sas van Gent) en de Schelde (Schaar van
PrioritairestoffenenoverigestoffenmeteenEUnorm Ouden Doel).
Van de vier stroomgebieden blijkt het stroomgebied Schelde Op deze locaties komen af en toe effecten voor die van invloed kunnen
het hoogste percentage oppervlaktewaterlichamen met een zijn op de in deze wateren voorkomende populaties organismen. In het
goede beoordeling te hebben (96 procent), gevolgd door de Rijnstroomgebied is de toxische druk aanmerkelijk lager dan in de andere
Rijn (95 procent), Maas (68 procent) en Eems (59 procent, zie stroomgebieden.
figuur 5.5). Per stroomgebied overschrijden enkele stoffen de
normen in een beperkt aantal waterlichamen. In de Eems Drinkwateronttrekking
betreft dit vooral de stof isoproturon. In het stroomgebied De KRW vraagt speciale aandacht voor de kwaliteit van het oppervlakte-
Schelde zijn dat cadmium en diuron en in het stroomgebied water dat nu of in de toekomst wordt onttrokken voor menselijke
Rijn overschrijdt vooral benzo pyreen in een aantal water- consumptie. De kwaliteit van dit water mag niet achteruitgaan. Voor dit
lichamen de norm. In het stroomgebied Maas gaat het vooral oppervlaktewater zijn beschermingszones vastgesteld. Binnen deze zones
om de stoffen hexachloorbutadiëen, penta- en trichloorben- gelden strengere normen voor bepaalde chemische verbindingen en
zeen, trifluraline, endosulfan, kwik en cadmium. bepaalde biologische kwaliteitselementen. In figuur 5.2 is weergegeven
welke percentage van deze verbindingen/kwaliteitselementen aan de norm
Er zijn verschillen tussen de stroomgebieden wat betreft speci- voor een selectief aantal stoffen voldoet, op een selectief aantal locaties.
fieke normoverschrijding van de stoffen. In de Eems is één
prioritaire stof normoverschrijdend in circa 50 procent van de Drinkwaterbedrijven kunnen de waterinname staken aan de hand van
waterlichamen. Terwijl in de Maas en Rijn meerdere stoffen normoverschrijdingen van de selectie stoffen of kwaliteitselementen.
normoverschrijdend zijn in een kleiner aandeel van de In 2008 is de waterinname om deze reden een enkele keer gestaakt.
waterlichamen. Drinkwaterbedrijven kunnen daarentegen ook om andere redenen, zoals
metingen van andere stoffen of kwaliteitselementen de waterinname km
Er zijn ook duidelijk overeenkomsten zichtbaar tussen verschil- staken. In figuur 5.7 (zie pagina 46) wordt weergegeven hoe vaak de 0 5 10 15 20 25
lende stroomgebieden bij de normoverschrijdende stoffen. afgelopen jaren innamestops zijn afgekondigd. De voornaamste redenen
Belangrijkste overschrijdende stoffen in meerdere water- waarom de inname (preventief) werd gestaakt, is dat er onbekende stof-
lichamen in meerdere stroomgebieden zijn de prioritaire stof- fen zijn gevonden na analyse, dat er andere stoffen zijn gevonden of dat oordeel achtergrond
fen cadmium (Schelde en Maas), isoproturon (Eems en Maas), de aanwezige biologische alarmering een reactie gaf. Bij biologische voldoet bebouwing Rijn
diuron (Schelde en Maas) en enkele PAK's (Rijn en Maas). alarmering worden speciaal geselecteerde organismen blootgesteld aan Noord
voldoet niet water Eems
oppervlaktewater. Wanneer deze organismen een bepaalde reactie onbekend stroomgebied Rijn
Effectenvanstoffenoplevendeorganismen geven, kan worden geconcludeerd dat stoffen in het oppervlaktewater Oost
grens 1-mijlszone Rijn
Om een uitspraak te kunnen doen over de waterkwaliteit aanwezig zijn die er van nature niet thuishoren. Midden
Rijn
grens rijk West
wordt - in aanvulling op de KRW-monitoring - ook gewerkt
met zogenoemde bioassays. In het milieu komen namelijk Maas
veel meer stoffen voor dan die in monitoringsprogramma's
worden gemeten. Er komen ook elk jaar vele stoffen bij. Schelde
Het ministerie van Verkeer en Waterstaat en het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) meten met de
bioassays de toxische druk op het oppervlaktewater. Bron: KRW Waterbeheerders, 2008, topografische ondergrond (c) EuroGraphics
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
aterkwaliteit
---
5 5.1.1.3 Totaaloordeeltoestandoppervlaktewater Bij vergelijking van het relatieve belang van de belastingen Voor de belangrijkste normoverschrijdende stoffen worden in
(ecologieenchemiesamen) tussen de stroomgebieden, blijkt dat de landbouwactiviteiten figuur 5.8 de belastingen weergegeven in een verdeling over
en barrières in meer dan 50 procent van de waterlichamen de de bronnen in Nederland. Bij de bronnen wordt onderscheid
Het totaal oordeel van de waterkwaliteit volgens de KRW bron zijn. In de stroomgebiedbeheerplannen staat het rela- gemaakt tussen puntbronnen en diffuse bronnen. Diffuse
Figuur . Rangschikking van de toxiciteit van veertien locaties wordt gevormd door het gezamenlijk oordeel over de ecologi- tieve belang van verschillende bronnen per stroomgebied. bronnen zijn bronnen met diverse en geografisch verspreide
sche en chemische toestand van waterlichamen. Omdat de veroorzakers, zoals verkeer en uit- en afspoeling uit land-
meeste waterlichamen nog niet ecologisch gezond zijn, is het bouwgronden. De belangrijkste puntbronnen zijn rioolwater-
totaal oordeel dan ook dat het grootste deel van de
Nederlandse waterlichamen niet voldoet. Ook al is de chemi-
sche toestand in de meeste gevallen wel goed. Figuur . Belastingen en bronnen per stroomgebied
Schelde Maas
Vrouwenzand 5.1.2 Significante belastingen en effecten
vanadium dimethoaat
Ketelmeer
Markermeer 5.1.2.1 Belastingeninrelatietotbiologischepara benzo(a) benzo(a)
meters antraceen antraceen
Amsterdam Wolderwijd koper
zink
De belangrijkste belasting die van invloed is op de toestand zink
van de biologische kwaliteitselementen is de hydromorfologi- koper
stikstof
Maassluis sche belasting. Hiermee worden ingrepen bedoeld die de
Lobith stikstof
Haringvlietsluis inrichting en regulering van water sterk veranderen, zoals fosfaat
Keizersveer totaal
Hollands Diep kanalisatie, normalisatie, bedijking, bemaling/peilbeheer, trichloor
fosfaat
Volkerak landaanwinning en inpoldering in het zoute. Deze ingrepen benzeen
hebben meestal te maken met hoogwaterbescherming en de diuron kwik
Schaar van Oude Poel scheepvaart. Door deze ingrepen ontbreken voldoende land- cadmium cadmium
water- en zoet-zoutgradiënten en plekken waar water lang-
Sas van Gent zaam of snel stroomt. Hiernaast is het ontbreken van 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100
continuïteit (door sluizen, stuwen, dammen en gemalen) een % %
belangrijke belasting. Rijn Eems
Eijsden
Het effect van de afwezigheid van hydrologische zones is bij- benzo(a)
voorbeeld goed terug te zien in de slechte score van vis in de antraceen
koper
hoe groter het bolletje, hoe meer toxiciteit grote rivieren. Ook de gebrekkige kwaliteit van overige water-
op de locatie gevonden wordt zink
en oeverflora houdt verband met de hydromorfologische
belasting (ongeschiktheid of intensief gebruik van de oever-
koper
Bron: Rijkswaterstaat, 2008 zone, onnatuurlijk peilverloop). De onvoldoende kwaliteit van
de macrofauna is gerelateerd aan de beperkte geschiktheid van stikstof
het aanwezige leefgebied (beperkte variatie in stroomsnelheid). stikstof
Figuur . Innamestops drinkwaterbedrijven welke oppervlaktewater
vanuit Maas en Rijn gebruiken voor het bereiden van 5.1.2.2 Belastingeninrelatietotchemischepara fosfaat
drinkwater meters fosfaat
benzo(a)
pyreen
Innamestops* 2006 2007 2008 Voor oppervlaktewater zijn de bronnen geanalyseerd van de
belangrijkste normoverschrijdende stoffen in de stroomgebie- 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100
Rijn drinkwaterbedrijven 0 1 8 den. Tot ruim driekwart van de oppervlaktewaterlichamen % %
wordt significant beïnvloed door stoffen vanuit landbouw-
Maas drinkwaterbedrijven 31 66 55 gronden. Het gaat dan vooral om nutriënten en zware meta- landbouw run-off verkeer en infrastructuur RWZI
len. Voor een aanzienlijk deel van de waterlichamen zijn ook overige bronnen ongelukken industrie overstort
* De tijdsduur van een inname stop varieert van korte periodes, tussen 5 en oppervlakkig afstromend water en atmosferische depositie materialen/constructie
24 uur, en langere periodes, oplopend tot 264 uur. belangrijke diffuse bronnen. Verder leveren het effluent van ongerioleerd gebied
rioolwaterzuiveringsinstallaties en de vele riooloverstorten nog
Bron: RIWA, 2009 een aanmerkelijke belasting in de waterlichamen. Bron: Ontwerp SGPB, 2008
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
aterkwaliteit
---
5 zuiveringsinstallaties (RWZI) en industrie. Bij de diffuse landse aanvoer groter dan 50 tot respectievelijk 80 procent Daarnaast zijn specifieke maatregelen nodig voor de aanpak 5.1.6.2 Toestandkwantitatief
bronnen gaat het om landbouw, verkeer en infrastructuur en van de totale belasting in Nederland. Afwenteling binnen de van puntbronnen en gewasbeschermingsmiddelen in (kwets-
overige bronnen (inclusief atmosferische depositie). stroomgebieden van Schelde, Maas en Rijn levert een grote bare) grondwaterbeschermingsgebieden. Voor beschermde Grondwaterlichamen dienen ook te voldoen aan kwantita-
bijdrage aan de totale belasting van deze stroomgebieden en gebieden (Natura 2000) zijn maatregelen opgenomen ter tieve criteria. De kwantitatieve toestand van alle grondwater-
de Noordzee en de Waddenzee. Mede om deze reden zet de verbetering van de grondwatercondities. lichamen in Nederland is goed. Er is dus geen sprake van
5.1.3 Maatregelen Nederlandse overheid in op afspraken om de emissies van uitputting van het beschikbare grondwater.
milieugevaarlijke stoffen met maatregelen op EU-niveau terug
De belangrijkste maatregelen in het KRW-programma zijn de te dringen. 5.1.5 Synergieprogramma KRW 5.1.6.3 Belasting
(her)inrichting van de waterlopen en het aanleggen van
ecologische verbindingszones. Op nationale schaal gaat het Ook in de buitenlandse delen van de stroomgebieden worden Het verbeteren van de waterkwaliteit volgens de KRW vergt Voor grondwater ligt de belangrijkste vorm van belasting bij
vaak om zaken zoals het aanleggen van natuurvriendelijke maatregelen genomen die benedenstrooms effect hebben en een grote inspanning van regionale waterbeheerders. Veel nutriënten, gewasbeschermingsmiddelen en zware metalen in
oevers langs stilstaande of stromende wateren, hermeande- daarmee bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen in van de maatregelen zijn fysieke maatregelen met ruimtelijke de relatie met het landgebruik. Voor stikstof is de uitspoeling
ring van stromende wateren, verbredingen van watergangen Nederland. De maatregelen die in het buitenland worden claims. Een goede afstemming met andere ruimtelijke ingre- naar het grondwater vanaf het landelijk gebied één van de
en aanpassingen om de vismigratie te verbeteren. genomen zijn enerzijds gericht op de verminderen van veront- pen is essentieel en vraagt om goede samenwerking tussen belangrijkste oorzaken. Bij zware metalen is de invloed van de
De nadruk ligt dus op inrichtingsmaatregelen die de hydro- reiniging van stoffen via belastingen uit puntbronnen en regionale partijen. Het kabinet heeft 115 miljoen euro gere- landbouw veruit dominant, namelijk een factor 10 of meer
morfologische condities verbeteren. diffuse bronnen. Anderzijds wordt gewerkt aan het herstel serveerd voor synergie tussen de KRW en de overige rijksdoe- groter dan de overige bronnen (inclusief atmosferische
van biologische passeerbaarheid en verhoging van de diversi- len om de integrale gebiedsontwikkeling vorm te geven. depositie).
Bij veel maatregelen ligt het accent op verbetering van de teit van de habitat.
vismigratie en het herstel van de hydromorfologische karakte- Omdat ruimte schaars en kostbaar is, wil het kabinet activitei- Bij puntbronnen gaat de meeste aandacht uit naar bodemver-
ristieken. Door de aanleg van vispassages worden gebieden ten zoveel mogelijk bundelen. Daarom moeten de maatrege- ontreinigingen, met name in de omgeving van grondwater-
met elkaar verbonden. De migratie van vissoorten die 5.1.4 Ex ante evaluatie KRW len die voor een betere waterkwaliteit zorgen ook bijdragen winningen. Overige belastingen die zijn geïnventariseerd zijn
verschillende habitats nodig hebben voor hun levenscyclus, aan andere doelen, zoals waterberging, natuurbehoud of onttrekkingen, intrusies en interacties tussen grond- en
wordt hierdoor weer mogelijk. Voorbeelden van het herstel Met de ex ante evaluatie KRW is een eerste schatting herstructurering van stedelijk gebied. De basis voor de oppervlaktewater, waaronder ook de verdroging van natuur-
van hydromorfologische karakteristieken zijn uiterwaardverla- gemaakt wat voor effect de KRW-maatregelen hebben op het toekenning van het budget ligt in het realiseren van KRW- gebieden.
ging, de aanleg van nevengeulen, het aantakken van stran- doelbereik in 2015. Voor de biologische kwaliteitselementen maatregelen en van ten minste één ander rijksdoel.
gen, verbreding van stroomgeulen en de aanleg en het en inrichtingsmaatregelen moet hierbij de volgende kantteke- 5.1.6.4 Maatregelen
beheer van natuurvriendelijke oevers. Hierdoor worden onder ning worden gemaakt. De doorlooptijd om tot bijvoorbeeld De programma's van de regionale bestuurlijke overleggen
meer voortplantingsgebieden voor specifieke riviervissoorten de aanleg van een nevengeul te komen is lang. Daarnaast is vormen een goede afspiegeling van de gebiedsprocessen die De maatregelen voor grondwater vallen voor diffuse bronnen
gecreëerd, plus betere leefomstandigheden voor macrofauna de responstijd van de soorten niet altijd even snel. De aanleg de afgelopen anderhalf jaar in de deelstroomgebieden plaats- (zoals nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen) samen met
en water- en oeverplanten. van een vistrap bijvoorbeeld kan direct resultaat opleveren. vonden. In totaal zijn voor 116 projecten synergiegelden die voor oppervlaktewater. Zoals reeds eerder gemeld zijn er
Bij aanpassing van oeverprofielen zijn kolonisatietijd en beschikbaar gesteld, waarvan 39 projecten in het stedelijk specifieke maatregelen voor de aanpak van puntbronnen en
Naast deze maatregelen gaat er ook aandacht uit naar het ontwikkelingssnelheid van water- en oeverplanten bepalend gebied. Het Investeringsbudget Landelijk Gebied is benut om gewasbeschermingsmiddelen in (kwetsbare) grondwaterbe-
terugdringen van de belasting met verontreinigende stoffen. voor de responstijd. Toch wordt verwacht dat door de uitvoe- de synergiegelden aan projecten in het landelijke gebied toe schermingsgebieden opgesteld.
In de zoute wateren wordt onder meer ingezet op uitbreiding ring van de KRW-maatregelen ongeveer een kwart van de te kennen. De gelden voor de projecten in het stedelijk gebied
van het kwelder- of schorrenareaal. Ook worden maatregelen waterlichamen het doel in 2015 bereikt. In de overige drie- worden via een specifieke regeling in 2009 toegekend.
genomen die negatieve effecten van kunstwerken en het kwart van de waterlichamen is dat na 2015. 5.1.7 Internationaal beleid
intensief gebruik van het water moeten beperken.
Voorbeelden hiervan zijn het aanleggen van vistrappen en De belangrijkste maatregelen die leiden tot een aanzienlijke 5.1.6 (Ondiep) Grondwater 5.1.7.1 EUZwemwaterrichtlijn
natuurvriendelijke oevers. reductie van fosfaat, stikstof en koper zitten in het verbeteren
en optimaliseren van rioolwaterzuiveringsinstallaties. 5.1.6.1 Toestandkwalitatief Slechts enkele binnenwateren (ongeveer 1 procent) voldeden
Afwenteling Daarnaast wordt met maatregelen in de landbouw ook een in 2008 niet aan de eisen die voortvloeien uit de Europese
Water houdt zich niet aan grenzen en dat geldt ook voor de grote vermindering bereikt van de emissies van nutriënten en Binnen de KRW is er ook aandacht voor de kwaliteit van Zwemwaterrichtlijn. De kustwateren voldeden evenals voor-
belasting die dit water benedenstrooms kan brengen. Omdat zware metalen. grondwater. In 2008 zijn voor grondwater normen vastge- gaande jaren alle aan de norm. In figuur 5.9 (zie pagina 50)
Nederland in de delta van een aantal rivieren ligt, komt een steld. Van de verschillende oppervlaktewaterlichamen in is de situatie weergegeven voor de zwemwaterlocaties welke
groot deel van het water en dus ook de belastingen uit het Vermindering van belasting door PAK's en gewasbescher- Nederland heeft 61 procent voor de chemische toestand een deel uit maken van de binnenwateren.
buitenland. Dit wordt afwenteling genoemd. Voor het beha- mingsmiddelen kan alleen kosteneffectief en doelgericht goede beoordeling. Door een natuurlijke oorzaak overschrij-
len van de doelen is daarom samenwerking met andere worden bereikt door een gezamenlijke Europese aanpak. den fosfaat, chloride en arseen incidenteel de normen. Verder 5.1.7.2 EUNitraatrichtlijn
landen in de vier stroomgebieden essentieel. De maatregelen tot vermindering van emissies van gewas- overschrijden nitraat en gewasbeschermingsmiddelen soms de
beschermingsmiddelen zijn gericht op het reguleren door norm. Deze overschrijdingen hebben geen natuurlijke oorzaak In 2008 is een nitraatrapportage opgesteld door de ministeries
Voor de grote rivieren geldt dat de belasting door afwenteling EU-wet- en regelgeving. Alternatieve beschermingsmiddelen en kunnen veelal met generieke maatregelen worden van VenW, VROM en LNV. Eén van de conclusies uit deze
vaak veel groter is dan de belasting uit de Nederlandse bron- en vermindering van emissies naar oppervlaktewateren bij aangepakt. rapportage is dat het stikstofgehalte en de eutrofiëring tussen
nen. Voor de nutriënten en de zware metalen is de buiten- toepassing van deze middelen leiden ook tot een reductie. 1992 en 2007 in het Nederlandse oppervlakte- en grondwater
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
aterkwaliteit
---
5 sterk gedaald zijn. Het duurt meerdere jaren voordat de 5.2 Noordzee
effecten uit het huidige actieprogramma Nitraatrichtlijn Figuur .0 Gebieden met bijzondere ecologische waarden in het Nederlandse deel van de Noordzee
(2004-2009) worden teruggevonden in de waterkwaliteit. De gehele Noordzee is ongeveer 575.000 km2 in omvang.
Het Nederlands deel van de Noordzee (het Nederlandse
Continentaal Plat, NCP) beslaat circa 58.000 km2. Dit is onge-
5.1.8 Vergunningverlening en handhaving veer 10 procent van de gehele Noordzee en ruim anderhalf
keer het landoppervlak van Nederland. Het Nederlandse deel
De professionalisering van de milieuhandhaving heeft zich in van de Noordzee is één van de meest intensief gebruikte
2008 verder ontwikkeld. De Inspectie Verkeer en Waterstaat zeeën ter wereld.
voerde een audit uit naar de wijze waarop een aantal kwali-
teitscriteria in de praktijk wordt toegepast. Deze criteria Het beleid voor de Noordzee kent een grote internationale
komen voort uit de professionalisering van de handhavings- component. In diverse internationale gremia, zoals Verenigde
organisatie. Alle diensten van Rijkswaterstaat zijn onderzocht, Naties, International Maritime Organization en de Europese
net als de unit Inspectie/Handhaving van de Inspectie Verkeer Unie, vindt overleg plaats en worden afspraken gemaakt. Een
en Waterstaat die verantwoordelijk is voor de eigen werken bijzondere plaats tussen deze fora wordt ingenomen door
van Rijkswaterstaat. Centraal stond de vraag hoe aspecten OSPAR, de Conventie voor de bescherming van het mariene
zoals strategie, planning en werkwijze in toezichtplannen milieu van de Noordoost Atlantische Oceaan. In OSPAR-
worden toegepast. Ook is bekeken op welke wijze met gege- verband zijn afspraken gemaakt over maatregelen om het
vens wordt omgegaan ten behoeve van externe communica- mariene milieu in de regio te verbeteren én over een gemeen-
tie, monitoring en verantwoording. schappelijke wijze om de (chemische) kwaliteit van het
zeemilieu te meten en te beoordelen.
De belangrijkste conclusie uit het onderzoek is dat het opstel-
len, actueel houden en gebruiken van toezichtplannen weinig Hieronder wordt ingegaan op de waterkwaliteit van de
prioriteit heeft, ondanks de afgesproken ambitie. Noordzee (Exclusieve Economische Zone), zie figuur 5.3.
Het KRW-deel van de Noordzee wordt besproken in § 5.1.
Figuur . Percentage badlocaties (binnenwateren) dat voldoet aan 5.2.1 Ecologie van de Noordzee
de EU Zwemwaterrichtlijn
De ecologie van de Noordzee kan worden beschreven aan de
percentage badlocaties aantal badlocaties hand van verschillende relevante compartimenten en de
100 600 bijbehorende groepen organismen. Het wateroppervlak en de
lucht daarboven zijn het domein van de vogels. In de water-
kolom leven naast vissen en zeezoogdieren ook kleine orga-
75 nismen. De bodem is de plaats waar vooral minder
beweeglijke kleine bodemdieren leven.
50 500 Het voorkomen van algen wordt voor een groot deel bepaald
door de concentraties voedingsstoffen, te weten fosfor, stik- 0 10 20 Kilometers
stof en in mindere mate silicium. Deze laatste stof is vooral
25 belangrijk voor een specifieke groep algen, de diatomeeën
ofwel kiezelwieren. De concentraties voedingsstoffen in de
kustzone worden vooral bepaald door de aanvoer van zoet grenzen gebieden met bijzondere ecologische waarden
0 400 rivierwater met daarin veel voedingsstoffen. grens NCP begrensde en beschermde gebieden
IBN 2015
grens 12-mijls zone
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 De hoeveelheid grotere bodemdieren die in een bepaald grens plangebied IBN 2015 topografie
gebied wordt aangetroffen, is afhankelijk van de diepte, het doorgaande NAP -20m lijn land
voldoende monsters, voldoet niet aan norm voedselaanbod, de samenstelling van het sediment en de
voldoet aan norm tijdelijk zwemverbod watertemperatuur. De biomassa is het hoogst op plekken met vogel- en habitatrichtlijn-
onvoldoende bemonstering totaal aantal badlocaties voedselrijk water. Dit zijn het Friese Front, de Voordelta en gebieden
vooral de kustzone (zie figuur 5.10). De diversiteit aan grotere
Bron: Rijkswaterstaat, 2009 bodemdieren is dicht bij de kust (de kustzone) wat lager dan Bron: Rijkswaterstaat, 2007
Water in Beeld 2009 0 Water in Beeld 2009
Voorzorgsbeginsel Tributyltin in sediment
5 Het voorzorgsbeginsel is een cruciaal uitgangspunt bij de planning en Tributyltin (TBT) is jarenlang gebruikt als biocide in verven voor
ontwerp van voorgenomen activiteiten op zee. Het gaat er vanuit dat zeeschepen. De biocide werd aan de verf toegevoegd om aangroei van
verder op zee, behalve boven de Waddeneilanden. Het noor- alles wat in het oceaansysteem komt er nooit meer of zeer moeilijk is uit Ten aanzien van de gehele kustzone en verder op zee zijn algen en zeepokken op scheepsrompen tegen te gaan. Sinds 1993
delijk deel van het NCP is daarnaast rijker dan het zuidelijke te halen. Het kan zich dus ophopen in het systeem en het mariene milieu - volgens een integrale OSPAR-rapportage - nog eutrofiëring- bestaat een verbod op het gebruik van TBT in de recreatievaart.
deel. Grofweg liggen de aantallen, op enkele uitzonderingen aantasten. Ook de ongewenste emissies van stoffen tasten het mariene problemen waarneembaar. In 2007 was de ecologie Dit verbod is daarna uitgebreid naar de beroepsscheepvaart. Sinds
na, ten noorden van Den Helder tussen de twintig en dertig milieu aan. (algen en bodemdieren) nog niet op orde. Tevens is het september 2008 bestaat een totaal verbod van het gebruik van TBT.
individuen per vierkante meter en ten zuiden daarvan tussen gehele Nederlandse deel van de Noordzee in EU-verband
de tien en twintig. aangewezen als nitraatgevoelig gebied. De concentratie TBT in het oppervlakte sediment (fractie 5.2.3 Beleidsontwikkelingen op zee.
In het ontwerp Nationaal Waterplan is een specifieke para- Aan bestaande en nieuwe gebruikers wordt aangegeven
graaf over de Noordzee opgenomen. Het Noordzeebeleid dat welke ontwikkelruimte onder welke voorwaarden beschikbaar
hierin is aangegeven, is nader uitgewerkt en onderbouwd in is voor activiteiten.
de ontwerp Beleidsnota Noordzee. Deze vervangt de
Noordzeeparagraaf uit de Nota Ruimte. De ontwerp
Beleidsnota Noordzee is als bijlage opgenomen in het
2000 2003 2006 ontwerp Nationaal Waterplan.
In het Nationaal Waterplan staat dat een duurzaam, ruimte-
meetstation efficiënt en veilig gebruik van de Noordzee in evenwicht dient
te zijn met het mariene ecosysteem, zoals vastgelegd in de
concentratie in µg/kg ( 7 - 30
>30
Bron: Rijkswaterstaat, 2008
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
---
ijk: eda
W Boeimeer Br 6
...`Waarom moeten we Financiële en
voor water betalen?...' economische aspecten
- Mark, 7 jaar
Hoofddoelstelling Hoofdboodschappen
Inzicht bieden in de financiële De totale uitgaven van de overheid aan watertaken bedroegen in 2008 ruim 5,4 miljard euro.
en economische consequenties Ten opzichte van 2007 is de procentuele stijging (gecorrigeerd voor inflatie) 3,9.
van het waterbeheer en hiermee
een basis leggen voor In 2007 betaalde een gemiddeld huishouden in totaal voor waterverbruik en het watersysteem
besluitvorming om uiteindelijk 547 euro:
de doelen van het integrale · Het bedrag voor waterverbruik (460 euro) is opgebouwd uit de verontreinigingsheffing
waterbeleid te halen. (127 euro) en de betalingen voor rioolrecht (144 euro) en drinkwater (189 euro). Dit is een
lichte stijging ten opzichte van het jaar daarvoor, die wordt veroorzaakt door een stijging
van het rioolrecht. In 2008 en 2009 wordt het bestaande rioolrecht door gemeenten
omgezet in een rioolheffing.
· Het bedrag voor het watersysteem (87 euro) is opgebouwd uit de omslagheffing voor water-
keringen (18 euro) en de omslagheffing voor waterbeheren (69 euro). Deze heffingen zijn
nagenoeg gelijk aan het jaar ervoor.
De lasten die de waterschappen bij een huishouden in rekening brengen verschillen behoorlijk
van elkaar. Deze verschillen zijn verklaarbaar. Belangrijke factoren zijn de fysieke gesteldheid
en de bevolkingsdichtheid van het gebied.
In 2008 is de Waterschapswet gewijzigd. Hierdoor worden de waterschapsbelastingen in 2009
vervangen door drie nieuwe heffingen: een watersysteemheffing voor de kosten van `droge
voeten en schoon oppervlaktewater', een zuiveringsheffing voor de kosten van de zuivering
van afvalwater en een verontreinigingsheffing voor rechtstreekse lozingen in oppervlaktewater.
De waterschappen hebben eind 2008 de tarieven vastgesteld. De precieze uitwerking van de
waterschapsbelastingen nieuwe stijl op de lastenverdeling wordt in 2009 duidelijk.
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Financiële en economische aspecten
6 6.1 Uitgavenenontvangstenvan De waterschappen, provincies en gemeenten geven het 6.1.1 Uitgaven van het ministerie van (zie figuur 6.3). De verdeling van de totale kosten over deze
deoverheid ontvangen subsidiegeld uit en nemen deze bedragen op als Verkeer en Waterstaat drie categorieën is over de jaren heen min of meer constant.
kosten. VenW verstrekte in 2008 ongeveer 90 miljoen euro
aan subsidies aan waterschappen, provincies en gemeenten. VenW gaf in 2008 ruim 1,6 miljard euro uit aan watertaken Om hun taken te bekostigen heffen de waterschappen twee
De totale uitgaven van de overheid aan watertaken bedroe- (zie figuur 6.2). De uitgaven in 2008 zijn 17 procent hoger belastingen:
gen in 2008 ruim 5,4 miljard euro. Dit is een stijging van 3,9 Tegenover de uitgaven staan ontvangsten. De uitgaven van dan de uitgaven in 2007. Eén van de oorzaken van deze stij- 1. de waterschapsomslagen waarmee de waterkeringszorg
procent (gecorrigeerd voor inflatie) ten opzichte van 2007. In VenW worden voor het grootste deel gefinancierd uit de ging zijn de uitgaven voor het project Ruimte voor de Rivier. en het waterkwantiteitsbeheer worden bekostigd;
figuur 6.1 zijn de uitgaven verdeeld naar de vier betrokken belastingopbrengsten. Bij de provincies zijn de ontvangsten 2. de verontreinigingsheffing voor de financiering van de
(groepen van) overheden: het ministerie van Verkeer en afkomstig uit de grondwaterheffing en algemene middelen, Vanaf 2006 tot en met 2010 wordt het aandeel waterkeren afvalwaterzuivering en het waterkwaliteitsbeheer.
Waterstaat (VenW), de waterschappen, provincies en zoals het provinciefonds. Bij gemeenten zorgen vooral de in de totale uitgaven steeds groter. Dit wordt met name
gemeenten. De paragrafen 6.1.1 tot en met 6.1.3 bieden rioolrechten voor de ontvangsten. Bij de waterschappen veroorzaakt door stijging van de uitgaven voor het Daarnaast bekostigen de waterschappen hun taken uit
inzicht in de afzonderlijke uitgaven van deze partijen. bestaan de opbrengsten met name uit verontreinigingsheffing Hoogwaterbeschermingsprogramma en voor het project subsidies, eigen financieringsmiddelen (zoals reserves en
en omslagheffingen. Ruimte voor de Rivier. voorzieningen) en overige inkomsten.
De verdeling van de uitgaven over de betrokken overheden Alle bedragen in dit hoofdstuk zijn weergegeven in constante
verschuift in 2008. De stijging van de uitgaven van VenW is prijzen op basis van het prijspeil van 2008 (gecorrigeerd voor Van de ruim twee miljard euro aan belastingopbrengsten
hoger dan 3,9 procent. Het aandeel van de uitgaven van inflatie). 6.1.2 Kosten en opbrengsten van water- bestaat 62 procent uit verontreinigingsheffing en 38 procent
VenW in de totale uitgaven stijgt van 27 procent in 2007 naar schappen uit de waterschapsomslagen. Beide heffingen worden aan de
30 procent in 2008. Het aandeel van de waterschappen daalt huishoudens en bedrijven in het waterschapsgebied opgelegd.
van 49 procent in 2007 naar 46 procent in 2008. De totale kosten voor de waterschappen ten behoeve van het
regionale waterbeheer bedroegen in 2008 2,5 miljard euro. De belastingopbrengsten van waterschappen zijn in de
Bij de totale uitgaven van de overheid aan watertaken van Voor de jaren 2006, 2007 en 2008 bleven de totale kosten periode 2002-2006 gestegen. De opbrengsten 2007 en 2008
ruim 5,4 miljard euro is geen rekening gehouden met onder- (gecorrigeerd voor inflatie) ongeveer gelijk. zijn gecorrigeerd voor inflatie ongeveer gelijk aan 2006
ling verstrekte subsidies. De subsidies van VenW aan water- (zie figuur 6.4). In figuur 6.4 zijn eveneens de opbrengsten
schappen, provincies en gemeenten en de subsidies van Waterkwaliteitsbeheer maakt ruim 60 procent uit van de van rioolrechten opgenomen die gemeenten ontvangen.
provincies aan waterschappen leveren een dubbeltelling op. kosten, waterkwantiteitsbeheer ruim 30 procent. De overige
kosten betreffen beheer en onderhoud van de waterkeringen
Figuur . Totale uitgaven overheid in 2008 voor watertaken Figuur . Ontwikkeling uitgaven ministerie van Verkeer en Figuur . Ontwikkeling kosten waterschappen naar taak Figuur . Ontwikkeling inkomsten waterschappen (heffingen) en
Waterstaat naar taak gemeenten (rioolrechten)
miljoen euro per jaar, prijspeil 2008 miljoen euro per jaar, prijspeil 2008 miljoen euro per jaar, prijspeil 2008
2200 3000 1400
2000
1200
1800 2500
1600 1000
30 % 2000
1400
800
46 % 1200
1500
1000 600
800 1000
600 400
3 %
400 500 200
200
21 % 0 0 0
0 1 2 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 201 201 201 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
VenW gemeenten kosten waterkeren overige kosten kosten waterkeren kosten waterkwaliteit omslagheffing waterkeren waterverontreinigingsheffing
provincies waterschappen kosten waterbeheren kosten waterkwantiteit omslagheffing waterbeheersing rioolrecht
Bron:
CBS, UvW, VenW, januari 2009 Bron: VenW, januari 2009 Bron: UvW, januari 2009 Bron: CBS, UvW, januari 2009
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Financiële en economische aspecten
6 Van de verontreinigingsheffing wordt in 2008 72 procent Figuur 6.6 geeft de waterschapslasten in 2008 weer voor In de jaren 2008-2009 wordt het bestaande rioolrecht door kiezen welke variant ze gebruiken. Vanaf 2010 kan alleen de
betaald door huishoudens en 28 procent door bedrijven (zie 4-persoonshuishoudens met een eigen woning van 200.000 gemeenten omgezet in een rioolheffing. De opbrengst van nieuwe rioolheffing worden geheven. Dit zal vermoedelijk
figuur 6.5). euro. Daarnaast staat de verwachting voor 2012. het rioolrecht is geoormerkt en mag alleen worden benut gepaard gaan met een lastenverzwaring voor huishoudens. Er
voor het beheer en de instandhouding van het rioolstelsel. mogen meer kosten uit de heffing worden gedekt. In 2008
De waterschappen krijgen in 2009 een nieuw belastingstelsel. Dit figuur laat ook zien dat de lasten die de waterschappen bij Doordat het rioolrecht een retributie is, kunnen uit de hanteerden 23 gemeenten een rioolheffing.
Het nieuwe stelsel leidt tot een verschuiving van lasten tussen een huishouden in rekening brengen behoorlijk van elkaar opbrengst (in principe) alleen activiteiten worden bekostigd
de verschillende groepen van belastingplichtigen. Een belang- verschillen. Deze verschillen zijn verklaarbaar. Een belangrijke die de individuele belastingplichtige ten goede komen. Het gemiddelde rioolrecht stijgt jaarlijks sterker dan de stijging
rijk uitgangspunt van het nieuwe belastingstelsel is, dat factor is de fysieke gesteldheid van het gebied. Veel of weinig van het prijspeil. Een van de redenen hiervoor is dat gemeen-
iemand betaalt naar de mate van het belang dat hij heeft bij water, hoog- of laaggelegen, grondsoort, landelijk of verste- Het gemeentelijk waterbeheer omvat echter steeds meer ten aanzienlijk moeten investeren als gevolg van aange-
het werk van de waterschappen. Het stelsel is het resultaat delijkt zijn voorbeelden van factoren die een behoorlijke werkzaamheden die niet aan individuele belangen zijn toe te scherpte milieuregelgeving. Een andere reden is dat grote
van uitgebreide studie en vele jaren van overleg. Dit heeft invloed hebben op de werkzaamheden van een waterschap rekenen, zoals het afvoeren van regenwater en het grondwa- delen van het rioleringsstelsel moeten worden vervangen.
geleid tot een wijziging van de Waterschapswet. Het nieuwe en die dus ook van invloed zijn op de kosten. Verder zijn er terbeheer. De gemeentelijke uitgaven op dit gebied nemen de
belastingenstelsel kent : grote investeringen gedaan op het gebied van bescherming komende jaren aanzienlijk toe. Daarom wordt het bestaande
· een watersysteemheffing voor de kosten van `droge tegen wateroverlast en afvalwaterzuivering. Ook ontstaan rioolrecht omgezet in een rioolheffing. Dit is een bestem-
voeten en schoon oppervlaktewater'; verschillen doordat waterschappen soms (eenmalig) reserves mingsbelasting waaruit het gemeentelijk waterbeleid kan
· een zuiveringsheffing voor de kosten van de zuivering van inzetten om de tarieven te verlagen. Een andere verklarende worden bekostigd. In 2008 en 2009 kunnen gemeenten
afvalwater; factor is het financieel draagvlak. In dichtbevolkte gebieden
· een verontreinigingsheffing voor rechtstreekse lozingen in zijn er meer huishoudens en bedrijven die de kosten kunnen
oppervlaktewater. dragen dan in dunbevolkte gebieden. Figuur . Lastendruk in euro per jaar per 4-persoonshuishouden met een eigen woning van 200.000 euro in 2008 en 2012
De waterschappen hebben eind 2008 de tarieven vastgesteld.
De precieze uitwerking van het nieuwe belastingstelsel op de 6.1.3 Uitgaven en ontvangsten van 2008 2012
lastenverdeling wordt in 2009 duidelijk. provincies en gemeenten
Provincies geven per saldo 184 miljoen euro per jaar uit voor
de waterhuishouding. Dit is een stijging ten opzichte van
2007 (2007: gecorrigeerd voor inflatie 169 miljoen), die met
name wordt veroorzaakt door een stijging van de uitgaven
Figuur . Ontwikkeling opbrengsten verontreinigingsheffing naar die samenhangen met de uitvoering van waterkeringswerken.
categorie vervuiler De helft van de totale uitgaven in 2008 is bestemd voor de
waterkeringen. Andere uitgavenposten zijn onder meer het
miljoen euro per jaar, prijspeil 2008 beheer van oppervlaktewater en grondwater.
1400
De uitgaven van gemeenten aan het regionale waterbeheer
1200 betreffen uitgaven voor de opvang en inzameling van afval-
en hemelwater, de inrichting van oppervlaktewater en de
1000 grondwaterzorg. De uitgaven voor riolering bedragen ruim
800 1,1 miljard euro. Tegenover deze uitgaven staat ruim 1,1
miljard euro aan ontvangsten uit de rioolrechten die huishou-
600 dens aan de gemeente betalen (zie figuur 6.4). De rioolrech-
ten dekten in 2008 voor 97 procent de gemeentelijke
400 uitgaven voor riolering. De mate waarin de kosten voor riole-
200 ring kunnen worden gedekt uit de ontvangsten neemt al jaren
toe. Een steeds kleiner gedeelte van de rioleringsuitgaven
0 wordt uit algemene middelen gefinancierd.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
226 - 250 > 300
huishoudens bedrijven 251 - 275 geen gegevens
Bron: CBS, januari 2009 Bron: Unie van Waterschappen, januari 2009
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Financiële en economische aspecten
6 6.1.4 Gemiddelde kosten van water- één van de drinkwaterbedrijven. Hierdoor vond in 2007 een 6.2 Financiëleeneconomische Volgens de berekeningen van het Planbureau voor de
schapsheffingen, rioolrecht en verschuiving plaats van zakelijk naar huishoudelijk gebruik. analysesvanmaatregelenin Leefomgeving gaat het tot 2027 in totaal om een investering
drinkwater voor burgers Indien dit bedrijf buiten beschouwing wordt gelaten, blijkt dat hetwaterbeheer van 7,1 miljard euro voor de uitvoering van nieuwe en eerder
de drinkwaterkosten per huishouden in 2007 ongeveer gelijk vastgestelde maatregelen: 1,7 miljard euro voor de rijkswate-
Om de kosten aan watertaken te kunnen dekken, leggen zijn gebleven aan 2006. ren en 5,4 miljard euro voor de regionale wateren. Het rijk
waterschappen omslagheffingen en een waterverontreini- In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan de financiële betaalt de kosten voor de rijkswateren. Maatregelen die nodig
gingsheffing op. Gemeenten leggen rioolrecht aan huishou- Huishoudens betalen tevens omslagheffingen aan het water- en economische consequenties van een aantal veiligheidspro- zijn voor de regionale wateren worden onder meer betaald uit
dens op. Daarnaast betalen huishoudens voor de levering van schap waarmee de waterkeringszorg en het waterkwantiteits- gramma's en van het rapport `Kwaliteit voor later, Ex ante de opbrengsten van de waterschapsbelastingen. Er worden
drinkwater aan drinkwaterbedrijven. De kosten die het rijk beheer worden bekostigd. Dit zijn de kosten voor het evaluatie Kaderrichtlijn Water' van het Planbureau voor de maatregelen gekozen waarmee tegelijkertijd ook andere
maakt worden opgebracht via algemene belastingen. watersysteem. In 2007 ging het om 18 euro omslagheffing Leefomgeving. doelen worden gediend, zoals het creëren van ruimte voor
waterkering en 69 euro omslagheffing waterbeheren. wateropvang en het herstellen van natuurgebieden. Hierdoor
De verontreinigingsheffing, het rioolrecht en de kosten voor De omslagheffingen zijn ongeveer gelijk aan 2006. wordt aanzienlijk bespaard op de kosten. Ook blijft de
drinkwater hebben betrekking op het waterverbruik. In 2007 6.2.1 Waterveiligheid toename van de lasten voor burgers en bedrijven beperkt.
betaalde een huishouden voor het waterverbruik 460 euro in Aan directe belastingen en verbruik betaalde een gemiddeld
een jaar (zie figuur 6.7). Van dat bedrag ging 127 euro naar huishouden in 2007 547 euro voor waterverbruik en het Voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma is in de periode De verbetering van de ecologische kwaliteit is het primaire
de waterschappen (verontreinigingsheffing) en 144 euro naar watersysteem. In 2006 was dit 531 euro (zie figuur 6.7). 2008 - 2020 2,7 miljard euro beschikbaar. Daarnaast is in de doel van de KRW en daarmee de belangrijkste beoogde baat
gemeenten (rioolrecht). Het resterende deel (189 euro op periode 2008 tot en met 2020 voor het project Ruimte voor van de maatregelen. In de studie wordt die baat niet in geld
jaarbasis) werd betaald voor de levering van drinkwater door de Rivier 2,1 miljard euro beschikbaar en bedraagt het budget uitgedrukt vanwege onvoldoende onderbouwing in beschik-
de drinkwaterbedrijven. De laatste jaren bleven de tarieven in deze periode voor de uitvoering van de Maaswerken 400 bare studies. Maar duidelijk is dat als het water schoner is en
voor drinkwater vrijwel onveranderd. miljoen euro. Voor steenbekledingen in Zeeland is in de peri- er mooier uitziet, het aantrekkelijker is om er bij in de buurt te
ode vanaf 2008 755 miljoen euro in de begroting wonen en te recreëren.
Ook het huishoudelijk drinkwaterverbruik bleef de laatste opgenomen.
jaren ongeveer gelijk. De cijfers tonen voor 2007 echter een
stijging van de drinkwaterkosten per huishouden. Deze stij- Binnen het Deltaprogramma wordt voor de waterveiligheid
ging werd veroorzaakt door een administratieve wijziging bij zandsuppletie aan de kust toegepast. Als deze zandsuppletie
wordt vergroot om de Hollandse en Zeeuwse Noordzeekust
met bijvoorbeeld één kilometer uit te breiden - om ruimte te
Figuur . Gemiddelde kosten waterverbruik en watersysteem per scheppen voor functies zoals recreatie en natuur - is een
huishouden aanvullend bedrag nodig van 0,1 à 0,3 miljard euro per jaar.
euro per jaar, prijspeil 2008
600 6.2.2 Waterkwaliteit: KRW ex ante
evaluatie
500
In 2008 verscheen het rapport `Kwaliteit voor later, Ex ante
400 evaluatie Kaderrichtlijn Water' van het Planbureau voor de
Leefomgeving. In opdracht van het ministerie van VenW
300 lichtte het planbureau de maatregelen door die de
Nederlandse waterbeheerders voorstellen voor het realiseren
200 van chemisch schoon en ecologisch gezond water. De maat-
regelen zijn noodzakelijk om te voldoen aan de KRW.
100
De voorgestelde maatregelen zijn doorgerekend op kosten en
0 op mogelijke baten en lasten voor burgers en bedrijven. Op
2003 2004 2005 2006 2007 basis van de (op dat moment) beschikbare informatie over te
realiseren doelen, is een indicatie gegeven van de mate van
doelbereik. Geconcludeerd wordt dat de maatregelen kosten-
drinkwaterkosten omslagheffing waterbeheren effectief zijn en dat de implementatie van de KRW met de
rioolrecht omslagheffing waterkeren voorgenomen maatregelen kan worden voortgezet. Het gaat
verontreinigingsheffing bijvoorbeeld om het aanleggen van natte natuurvriendelijke
oevers en vispassages, het laten hermeanderen van beken en
Bron: CBS, COELO en VEWIN Waterleidingstatistiek, 2007 het optimaliseren van rioolwaterzuiveringsinstallaties.
Water in Beeld 2009 0 Water in Beeld 2009
Afkortingen
BPRW Ontwerp Beheer- en Ontwikkelplan voor de Rijkswateren RIWA Vereniging van Rivierwaterbedrijven
BZK Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ROR Europese Richtlijn Overstromingsrisico's
CBS Centraal Bureau voor de Statistiek RPS Richtlijn Prioritaire Stoffen
COELO Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden SGBP Stroomgebiedbeheerplannen
EEZ Exclusieve Economische Zone TBT Tributyltin
EU Europese Unie TMO Taskforce Management Overstromingen
GCT Goede chemische toestand UvW Unie van Waterschappen
GET Goede ecologische toestand VenW Ministerie van Verkeer en Waterstaat
GEP Goed ecologisch potentieel VEWIN Vereniging voor Waterbedrijven in Nederland
GGOR Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime VNG Vereniging Nederlandse Gemeenten
GMT Goede milieu toestand VROM Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu
HWBP Hoogwaterbeschermingsprogramma WB21 Waterbeheer 21ste eeuw
IPO Interprovinciaal Overleg WKO Warmte-Koude Opslag
KNMI Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut
KRM Kaderrichtlijn Mariene Strategie
LBOW Landelijk Bestuurlijk Overleg Water
LNV Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
MDG Millennium Development Goals
MWTL Monitoring van de Waterstaatkundige Toestand des Lands; landelijk
monitoringsprogramma van Rijkswaterstaat
NAP Normaal Amsterdams Peil
NBW Nationaal Bestuursakkoord Water
NCP Nederlands Continentaal Plat
OSPAR Verdrag ter bescherming van het mariene milieu (Oslo-Parijs, 1992)
PAK's Polycyclische aromatische koolwaterstoffen
PCB's Polychloorbifenylen
PKB Planologische Kernbeslissing
Water in Beeld 2009 Water in Beeld 2009
Colofon
WaterinBeeld2009
© Ministerie van Verkeer en Waterstaat, in samenwerking met de partners in het
Nationaal Water Overleg (samenwerkingsverband tussen het rijk, IPO, VNG en
UvW).
Adres voor meer informatie
Secretariaat Nationaal Water Overleg
Postbus 20906
2500 EX Den Haag
www.waterinbeeld.nl
Opvragen Water in Beeld 2009
Meerdere exemplaren kunt u gratis bestellen bij cdr@pondres.nl o.v.v. Water in
Beeld 2009, ISSN-nummer 1388-6622 en het verzendadres.
Tekst en eindredactie
Projectteam voortgangsrapportage Water in Beeld 2009
Gerard Haverkamp, Alphen aan den Rijn
Fotografie
Mischa Keijser, Breda
Realisatie
Bureau Karin de Lange, Den Haag
Vormgeving
Corps ontwerpers, Den Haag
Druk
Zwaan printmedia, Wormerveer
ISSN-nummer: 1388-6622
Water in Beeld 2009
Ministerie van Verkeer en Waterstaat