DIJK
EN
MEER
Eindrapportage verkenning
Toekomst Afsluitdijk
VLIELAND
AFSLUITDIJK: RENOVATIE NODIG
HARLINGEN
TEXEL
KORNWERDERZAND
SPUISLUIZEN
(STABILITEIT EN STERKTE ONVOLDOENDE)
MAKKUM
SCHUTSLUIS
(HOOGTE ONVOLDOENDE,
STABILITEIT EN
STERKTE ONVOLDOENDE)
DIJK (HOOGTE ONVOLDOENDE,
DEEL BEKLEDING ONVOLDOENDE)
BREEZANDDIJK
DEN HELDER
SPUISLUIZEN
(STABILITEIT EN STERKTE ONVOLDOENDE)
DEN OEVER HINDELOOPEN
SCHUTSLUIS
(HOOGTE ONVOLDOENDE, STABILITEIT EN STERKTE ONVOLDOENDE)
STAVOREN
WIERINGERWERF
DIJK
EN
MEER
Eindrapportage verkenning
Toekomst Afsluitdijk
Samenvatting:
renovatie met meerwaarde
De Afsluitdijk voldoet niet meer aan de eisen van deze tijd. Leeftijd, slijtage, verhoogde veiligheidsnormen en de verwachte klimaatveranderingen maken herstel en opwaardering noodzakelijk. Dat kan op de traditionele manier: de dijk verhogen en verbreden, nieuwe sluizencomplexen die beter beveiligen tegen een stijgende Waddenzee en extra spuicapaciteit bijbouwen om grotere hoeveelheden rivierwater te kunnen afvoeren.
Maar kan het ook anders? Zijn er innovatieve oplossingen mogelijk om, als groot- schalig opknappen toch moet, de veiligheid op zo'n manier te verbeteren dat er tevens meerwaarde ontstaat voor andere ambities? Natuur bijvoorbeeld, of duurzaam opwekken van energie. Die vraag van het kabinet was onderwerp van de verkenning Toekomst Afsluitdijk. In die verkenning zochten Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Holland en Fryslân samen met marktpartijen, maatschappelijke organisaties en lokale overheden naar ideeën voor veiligheidsverbeteringen met zoveel mogelijk maatschappelijke meerwaarde.
` eiligheid
V De conclusie van deze verkenning: ja, er kan met enige creativiteit meerwaarde worden behaald. Zoals water afvoeren en tegelijk stroom opwekken of extra veiligheid door waardevolle natuurgebieden langs de dijk. Meerwaarde is haalbaar, deels binnen hetzelfde budget, deels daarbuiten, voornamelijk afhankelijk van het ambitieniveau. verbeteren met Veiligheid plus
In de verkenning ontwikkelden vier consortia van marktpartijen hun visie op de benodigde renovatie van de Afsluitdijk. Aanvankelijk zijn acht consortia uitgenodigd meerwaarde voor een visie op de toekomst van de Afsluitdijk op te stellen. Vier daarvan zijn op basis van een eerste ontwerp gevraagd deze verder uit te werken, met als resultaat de vier visies die in deze rapportage worden besproken. Vertrekpunt voor de consortia waren de basiseisen die de overheid stelt aan een renovatie van de Afsluitdijk en de aanvul- andere ambities' lende ambities die rijk en regio formuleerden. De consortia ontwikkelden op basis daarvan vier toekomstvisies op de Afsluitdijk. Als referentie voor deze visies ontwik- kelde ook de overheid twee oplossingen voor de renovatie, gebaseerd op het leveren van de noodzakelijke veiligheidsverbeteringen zonder integratie met andere maat- schappelijke ambities.
DIJK EN MEER 3
In het kader van de verkenning zijn de consortiavisies beoordeeld1. Uit die beoordeling Natuur en recreatie: grote nieuwe natuurgebieden blijkt dat de gewenste verbeteringen van de veiligheid zo zijn uit te voeren dat aan de Alle visies op de toekomst van de Afsluitdijk combineren de gewenste veiligheidsver- basiseisen voor de renovatie wordt voldaan en er tevens meerwaarde ontstaat voor: beteringen met ruimtelijke ontwikkelingen voor natuur en recreatie. Deze ontwikke-
·
natuur en recreatie door kwelders in de Waddenzee, archipelachtige inrichtingen en lingen zijn ofwel voorzien aan de koppen van de dijk, in de vorm van een eilandenrijk onderwaterlandschappen in het IJsselmeer en meer dynamiek tussen zoet en zout in Noord-Holland en een watersportgebied in Friesland, of in de vorm van uitgebreide water; natuurgebieden in het IJsselmeer of in de Waddenzee. Deze natuurgebieden dragen,
·
duurzaam opwekken van energie door benutten van zoet-zoutverschillen, water- al dan niet in combinatie met gedeeltelijke versterking van de bestaande dijk, bij aan stromen, getijden, zon en wind; de bescherming tegen overstromingen en aan het natuurvriendelijker lozen van zoet
·
wegverkeer en scheepvaart door minder oponthoud en meer routes voor varen, rivierwater op de zoute Waddenzee. Meer geleidelijke overgangen tussen land en hoogwaardig openbaar vervoer, wandelen en fietsen; water en tussen zoet en zout, verbeteren de ecologie van IJsselmeer en Waddenzee.
·
regionale economie door betere toeristische voorzieningen en een grotere aantrek- kingskracht van de Afsluitdijk en omgeving als recreatiebestemming; Duurzame energie: locatie benut
·
icoon- en landmarkfunctie door het waterbouwkundig symbool uit te breiden Alle visies benutten de locatie van de Afsluitdijk om de renovatie te combineren met tot centrum voor innovatie en kennisontwikkeling voor klimaatadaptatie en voorzieningen voor duurzame energieopwekking. Een blue-energycentrale, die stroom duurzaamheid. opwekt uit het spanningsverschil tussen zoet en zout water, en energie uit wind, zon en waterstromen en getijden zijn in verschillende vormen in de vier visies ver- Het realiseren van deze meerwaarden vraagt aanzienlijke extra publieke investerin- werkt. Wat verschilt is de integratie met de gewenste veiligheidsverbeteringen en het gen. Tegenover de door de consortia geraamde kosten (waarover nog onzekerheden moment waarop de ambities gerealiseerd worden. De visie die daarin het verst gaat, bestaan) kunnen op dit moment slechts beperkt in geld uitgedrukte baten worden wil direct na realisatie ruim 200 MW energie kunnen leveren met een combinatie van gezet. Een aantal visies biedt wel meer mogelijkheden dan de overheidsreferenties blue energy, zon, wind en een valmeer, een diepe kuil in het IJsselmeer waar in- en voor fasering van de uitvoering en dus van de investeringskosten. uitstromend water zorgen voor tijdelijke energieopslag. De voorzieningen vormen één geheel met het natuurgebied in het IJsselmeer, dat weer een functie vervult in de De oplossingen voor veiligheid en waterbeheer voldoen aan alle eisen die vooraf zijn afvoer van water naar de Waddenzee. gesteld aan de basisfuncties van de Afsluitdijk, uitgaande van het vigerende beleid daarvoor. Ze zijn tevens aanpasbaar aan verscherpte eisen en bijgestelde klimaats- Wegverkeer en scheepvaart: verbeteringen cenario's zoals die mogelijk onderdeel van komend beleid uitmaken en zijn gehanteerd Behalve de Afsluitdijk zelf, behoeven ook de daarin opgenomen sluizencomplexen in het ontwerp voor het Nationaal Waterplan en in de adviezen van de Deltacommissie een verbetering van de veiligheid. De consortia stellen voor de sluizen om die reden (`Commissie Veerman'). ofwel te versterken, of ze te vervangen door naviducten waar het wegverkeer en de scheepvaart elkaar ongehinderd kunnen passeren. Een betere bescherming tegen De visies verschillen onderling met name in het ambitieniveau, in de locaties waar overstromingen wordt zo gecombineerd met kortere reistijden voor scheepvaart en ruimtelijke ontwikkelingen zijn voorzien om veiligheid met andere belangen te wegverkeer. In één visie zijn in plaats van naviducten hoge toegangsbruggen over de combineren en in de hoogte van de geraamde kosten (zie afbeeldingen op de sluizencomplexen voorzien, een oplossing die het wegverkeer ongehinderde doorgang ansichtkaarten). én ruim zicht op dijk en water biedt. In een andere visie flitst straks een uiterst snelle superbus of een andere vorm van hoogwaardig openbaar vervoer op een eigen baan over de Afsluitdijk. Afsluitdijk als icoon en landmark: waterbouw én innovatie De Afsluitdijk is een icoon van de Nederlandse kennis en kunde in de waterbouw. De
1
De beoordeling is gebaseerd op: Kengetallen Kosten-Batenanalyse (Decisio-Tauw) en beoordelingen consortia voegen daar graag een nieuw aspect aan toe: innovatie en dan met name veiligheid en waterbeheer (TU Delft), innovatief gehalte (Innovatieplatform), ruimtelijke kwaliteit (college op het gebied van duurzame energie en bouwen met de natuur. In alle visies zijn van Rijksadviseurs), cultuurhistorie (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten), centra op de Afsluitdijk voorzien voor onderzoek, demonstratie en informatie. Rode duurzame energie (ECN), natuur en ecologie (Dienst Landelijk Gebied) en beheer en onderhoud (Rijkswater- staat). Alle als bijlagen bij deze rapportage opgenomen. draad is de innovatieve aanpak van de renovatie zelf en de bijbehorende innovaties
4 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 5
in bouwen, waterbeheer, energieopwekking en natuurontwikkeling. Alle visies streven ernaar de aantrekkingskracht van de Afsluitdijk te versterken, door de bestaande ruimtelijke kwaliteiten te benadrukken en daar nieuwe aan toe te voegen. Vervolg: via vervolgonderzoek naar voorkeursbeslissing De vier visies op de toekomst van de Afsluitdijk bevatten aansprekende ideeën voor een renovatie met maatschappelijke meerwaarde. Het is nog wel de vraag of deze op een doelmatige manier kunnen worden gerealiseerd. Hoe een doelmatige renovatie te realiseren is en welke maatschappelijke meerwaarden daar integraal onderdeel van kunnen uitmaken, is het onderwerp van een voorkeursbeslissing van het kabinet over het project. Deze voorkeursbeslissing doorloopt vervolgens de geëigende procedures voor inspraak, effectenonderzoek en verdere besluitvorming. ` ervolgonderzoek
---
Basis voor de voorkeursbeslissing over het project is een vervolgonderzoek naar de vier oplossingen voor veiligheid en waterbeheer die de consortia hebben ontwikkeld, met de daaraan gekoppelde kansen voor maatschappelijke meerwaarde. In dat onder- naar precieze zoek worden tevens de twee referenties voor de renovatie betrokken die de overheid zelf heeft ontwikkeld. Het vervolgonderzoek richt zich onder meer op het nauwkeuriger bepalen van de maatschappelijke kosten en baten van de aangedragen ideeën en een juridische toets aan vigerende wet- en regelgeving. maatschappelijke Na de succesvol verlopen publiek-private verkenning, lijkt een verdere samenwerking tussen rijk, regio en marktpartijen voor de voorgestelde verdere planvorming en voor kosten en baten' de projectuitvoering het overwegen waard.
Aanvullende conclusies van de verkenning en adviezen voor het vervolgtraject zijn onderwerp van een separaat rapport van de adviescommissie die aan de verkenning Toekomst Afsluitdijk was verbonden.
6 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 7
Inhoudsopgave
Samenvatting: renovatie met meerwaarde 3 Inleiding: kabinetsvraag beantwoord 11 Watervisie: meerwaarde onderzoeken 11 Verkenning afgerond 11 Het kan en men wil 13
1. Toekomstvisies: er kan véél meer 16 Monument in Balans: betonnen stormschild en ontwikkeling van de koppen 22 Natuurlijk Afsluitdijk: zeewering en natuurdijk 26 WaddenWerken: kwelders in de Waddenzee 30 WATERmachine: overslagdijk en binnenmeer 34 Overheidsreferenties: basisreferentie en `2100-Robuust' 38 Onderdelen en kosten toekomstvisies en overheidsreferenties 42
2. Beoordeling: ideeën voldoen aan functionele eisen 46 Basisfunctie waterkering: tot 2100 veilig 50 Basisfunctie waterafvoer: meer capaciteit 58 Basisfunctie zoetwatervoorraad: voorziening behouden 61 Basisfunctie natuur: behoud van waarde 62 Overige basisfuncties: kwaliteiten gehandhaafd 63
3. Beoordeling: meerwaarde voor ambities 64 Ambities natuur: groei en dynamiek 67 Ambities duurzame energie: Afsluitdijk prominente rol 70 Ambities mobiliteit: betere doorstroming en openbaar vervoer 75 Ambities regionale economie: Afsluitdijk als recreatiebestemming 77 Ambities icoon en landmark: innovaties als identiteit 80
4. Gevolgd proces: samenwerking, selectie en juridische status ideeën 82
Overheden, belangenorganisaties en marktpartijen verkennen samen mogelijkheden 85 Van brede inventarisatie naar integrale visies 85 Stuurgroep van regionale bestuurders en staatssecretaris 87 Ideeën publiek maar beschermd 88 Mogelijkheden voor publiek-private samenwerking verkend 88
5. Conclusie: kwaliteit rechtvaardigt vervolgonderzoek 90 Bijlagen 96 Bijlagen beschikbaar op CD 97 Betrokken organisaties en personen 100
Inleiding:
kabinetsvraag beantwoord
De Afsluitdijk, hét icoon van de Nederlandse controle over water, voldoet niet meer aan de eisen. De veiligheidseisen voor waterkeringen zijn inmiddels verscherpt, naar verwachting stijgt de zeespiegel en krijgen de rivieren grotere hoeveelheden water te verwerken, autoverkeer en scheepvaart zijn toegenomen en 75 jaar weer en wind hebben hun tol geëist. Gevolg: een deel van de dijk en de kunstwerken voldoen niet meer aan de huidige veiligheidsnormen2. De dijk is ongeveer 2,5 meter lager dan hij volgens de huidige normen zou moeten zijn, de sluizen zijn niet hoog, sterk en stabiel genoeg, vijf procent van de bekleding scoort `onvoldoende', en er is nu al, en in de toekomst zeker, onvoldoende spuicapaciteit om water naar de Waddenzee te lozen. (Zie kaart op uitvouwbare pagina.)
Watervisie: meerwaarde onderzoeken
`Na 75 jaar is de Afsluitdijk toe aan een flinke opknapbeurt', concludeert het kabinet dan ook in de Watervisie uit 20073. Dat kan door, voortbouwend op het concept van Lely, de dijk te verhogen en te verbreden, de sluizencomplexen te vernieuwen en de spuicapaciteit uit te breiden. Maar het kabinet wil weten of er, als er dan toch opge- knapt moet worden, niet méér kan. Of een betere beveiliging creatief te combineren valt met bijvoorbeeld meer natuur, duurzaam opwekken van energie of betere verbin- dingen voor wegverkeer en scheepvaart. Meeropbrengsten voor de samenleving, liefst zonder al te veel meerkosten. Het besluit van het kabinet in de Watervisie is dan ook dat het rijk gaat verkennen wat er op dit gebied mogelijk is. Verkenning afgerond
Voorjaar 2009 is deze verkenning afgerond. Met marktpartijen, overheden en belangen- organisaties is onderzocht hoe de noodzakelijke verbetering van de zeewering tevens kan bijdragen aan andere ambities van rijk, regio en belangorganisaties. Ideeën daarvoor moesten in elk geval voldoen aan de basisfuncties voor waterkering, water- afvoer en zoetwatervoorraad en de kwaliteiten van de Afsluitdijk voor mobiliteit,
2
De Afsluitdijk is in de wettelijk vereiste tweede toetsronde, conform het Voorschrift Toetsen op Veiligheid, beoordeeld. De resultaten zijn in 2006 gerapporteerd: het grondlichaam voldoet over nagenoeg de gehele lengte niet aan eisen voor het toetsspoor Hoogte. Bovendien voldoet ongeveer vijf procent van de steenbe- kleding op het dijktalud aan de Waddenzeezijde niet. De twee spuisluizen voldoen niet voor de toetssporen Sterkte en Stabiliteit; de schutsluizen voldoen niet voor het spoor Hoogte en voor het toetsspoor Sterkte en Stabiliteit.
3 Watervisie - Nederland veroveren op de toekomst, kabinetsvisie op het waterbeleid, september 2007. DIJK EN MEER 11
Méér doen met de Afsluitdijk leefomgeving, cultuurhistorie, natuur en beheer intact laten. Aanvullende ambities formuleerden rijk en regio voor mobiliteit, natuur, duurzame energie, de regionale Uit: Watervisie - Nederland veroveren op de toekomst, kabinetsvisie op het economie en de rol van de Afsluitdijk als icoon en landmark4. waterbeleid, september 2007.
Acht consortia zijn uitgenodigd een visie op de toekomst van de Afsluitdijk te ontwik- De Afsluitdijk moet worden opgeknapt om ook in de toekomst voldoende veiligheid kelen. Vier daarvan zijn op basis van een eerste ontwerp gevraagd deze verder uit te te bieden. Daar is hoe dan ook veel geld mee gemoeid. Maar tegenover deze kosten werken. Het resultaat van de verkenning zijn vier inspirerende, ambitieuze én uitvoer- kunnen ook nieuwe economische of maatschappelijke opbrengsten staan. Daarom bare toekomstbeelden voor de Afsluitdijk, geïnspireerd door de maatschappelijke wil het kabinet verkennen welke andere initiatieven en plannen met de renovatie te omgeving, bedacht door het bedrijfsleven en beoordeeld en getoetst door rijk en regio. combineren zijn.
In deze eindrapportage melden Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Holland en De Afsluitdijk dateert van 1932. De dijk heeft een cultuurhistorische waarde en een Fryslân, gezamenlijk uitvoerder van de verkenning, de resultaten. Het directoraat- sterke belevingswaarde. In de geschiedenis van Nederland en in de identiteit van generaal Water van het ministerie van Verkeer en Waterstaat is namens het kabinet het IJsselmeergebied speelt de dijk een belangrijke rol. De beleving van de robuuste, opdrachtgever voor de verkenning. rechtlijnige dijk tussen IJsselmeer en Waddenzee, in combinatie met de ontstaans- geschiedenis van de Afsluitdijk, is bijzonder voor bezoekers uit binnen- en buitenland. Het kan en men wil De dijk is dan ook uitgegroeid tot een wereldberoemde toeristische attractie. Na 75 De visies voldoen aan beide wensen: ze integreren de noodzakelijke verbetering van jaar is de Afsluitdijk toe aan een flinke opknapbeurt. Bij de toetsing aan de norm voor de veiligheid met ontwikkelingen voor natuur en recreatie, voorzieningen voor duur- waterveiligheid in 2006 is gebleken dat verbeteringen nodig zijn om het achterland zame energie en mobiliteit en versterken van de Afsluitdijk als icoon en landmark. De ook op lange termijn veilig te houden. We hanteren tegenwoordig strengere normen aangedragen oplossingen voor veiligheid en waterbeheer zijn bovendien aanpasbaar dan toen de dijk werd ontworpen. We moeten bovendien anticiperen op een stijgende aan verscherpte eisen en bijgestelde klimaatscenario's zoals die mogelijk onderdeel zeespiegel en grotere rivierafvoeren van IJssel en Vecht. Het wordt door zeespiegel- van komend beleid uitmaken en zijn gehanteerd in het ontwerp voor het Nationaal stijging en grotere pieken in de rivierafvoeren, steeds moeilijker om voldoende water Waterplan en in de adviezen van de Deltacommissie (`Commissie Veerman'). uit het IJsselmeer te spuien in de Waddenzee en het waterpeil te handhaven. De dijk moet dus niet alleen hoog en sterk genoeg zijn om in de meest extreme omstandig- Deze rapportage meldt de inhoud van de visies en beoordeelt of en hoe zij aan de heden de zee te weerstaan, ze moet ook overtollig IJsselmeerwater adequaat kunnen basiseisen van de overheid voldoen en op welke manier zij meerwaarde bieden voor spuien als de rivieren extreme hoeveelheden water aanvoeren. Het rijk wil kijken in aanvullende ambities. Onderdeel van die beoordeling zijn aandachtspunten voor hoeverre die opknapbeurt te combineren is met andere initiatieven, plannen of wen- nader onderzoek naar de haalbaarheid, de precieze maatschappelijke kosten en baten sen. De veiligheid blijft voorop staan, maar er zijn veel creatieve ideeën om méér met van de aangedragen ideeën en een juridische toets van de voorstellen aan vigerende de Afsluitdijk te doen. Voorbeelden zijn duurzame energiewinning (uit bijvoorbeeld wet- en regelgeving. zoetzout-overgangen en stroming), transport over land en water, recreatieve ontwikkelingen, natuurontwikkeling, visserij en wonen. Het combineren van functies De opzet van de rapportage is als volgt: rondom de Afsluitdijk kan ook belangrijk zijn voor de exportpositie van Nederland · Hoofdstuk1:devisies,beschrevenaandehandvandegebodenoplossingenvoor als innovaties daar in praktijkomstandigheden getest kunnen worden. Het rijk gaat het verbeteren van de veiligheid en de geleverde meerwaarde voor andere ambities. samen met provincies, gemeenten, waterschappen en het bedrijfsleven verkennen Dit hoofdstuk bevat tevens de beschrijving van twee overheidsreferenties voor de wat er mogelijk is. Uiterlijk in 2010 zal het kabinet een voorstel doen over de aanpak renovatie, gebaseerd op de gewenste veiligheidsverbeteringen zonder integratie van van de Afsluitdijk, zodat vanaf 2011 de uitvoeringswerkzaamheden kunnen starten. andere maatschappelijke ambities.
---
Hoofdstuk2en3:eerstebeoordelingvandeideeëndiedevisiesbevattenaande hand van de eisen die de overheid stelt aan de basisfuncties van de Afsluitdijk en
---
De basisfuncties en ambities zijn beschreven in het Informatiedocument Marktverkenning Afsluitdijk, juni 2008, dat als bijlage bij deze rapportage is opgenomen.
12 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 13
de ambities die rijk en regio daar graag mee zouden combineren. Per idee komt een eerste inschatting van de maatschappelijke meerwaarde aan bod en aandachts- punten voor het vervolgonderzoek om van ideeën naar een voorkeursbeslissing voor de renovatie te komen.
---
Hoofdstuk4:hetgevolgdeproces,eenverantwoordingvanaanpakenuitvoering van de verkenning.
---
Hoofdstuk5:conclusiesoverdemeerwaardediedevisiesopleverenenoverhet gevolgde proces, met een verwijzing naar een separaat advies van de adviescom- missie verkenning Toekomst Afsluitdijk over het vervolgtraject. Details over aanpak van de verkenning en de beoordeling van de resultaten zijn als bijlagen bij deze rapportage gevoegd.
` ier inspirerende
V
toekomstbeelden'
14 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 15
Toekomst-
visies:
er kan véél meer
DIJK EN MEER 17
Is de veiligheid van de Afsluitdijk op zo'n manier aan te passen aan de eisen van de toekomst dat er meerwaarde ontstaat voor andere ambities van rijk en regio? Vier consortia van marktpartijen ontwikkelden hiervoor een integrale toekomstvisie op de Afsluitdijk en directe omgeving. Alle vier bevatten een eigen, innovatieve aanpak van de benodigde veiligheidsverbeteringen, waardoor méér (veel meer!) mogelijk blijkt. In dit hoofdstuk zijn de vier visies in alfabetische volgorde weergegeven. ` ntegrale
I De beschrijvingen van de consortiavisies melden de geboden oplossingen voor de noodzakelijke verbetering van de veiligheid: een zeewering die de omgeving ook bij de verwachte stijging van de zeespiegel volgens de wettelijke eisen beschermt en voldoende voorzieningen om de verwachte grotere afvoeren van rivierwater op de toekomstvisies Waddenzee te kunnen lozen. Vervolgens is per visie de meerwaarde gemeld die de veiligheidsoplossingen en daarmee samenhangende maatregelen te bieden hebben voor de ambities die rijk en regio hebben voor de Afsluitdijk en omgeving. op de Afsluitdijk Na deze weergaven volgt een bespreking van twee overheidsreferenties voor de renovatie: de basisreferentie waarin de veiligheid van zeewering en waterbeheer tegen zo laag mogelijke kosten zijn geregeld en `2100-Robuust' met robuust uitgevoerde veiligheidswaarborgen tot 2100. Deze overheidsreferenties richten zich uitsluitend op en omgeving' de noodzakelijke veiligheidsverbeteringen. Tot slot bevat dit hoofdstuk een overzicht van alle onderdelen en kosten van de vier visies en de twee overheidsreferenties.
18 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 19
` nnovatieve aanpak
I
van de benodigde
veiligheids erbeteringen'
---
20 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 21
Monument in Balans: betonnen stormschild en ontwikkeling van de koppen VLIELAND
GEMAAL/UITLAAT IMPULS HAVEN HARLINGEN Deelnemers consortium: Oranjewoud, GD Architecten, Noordpeil landschap en stedenbouw, CE Delft. BRAK KWELDERGEBIED GEBIEDSPROGRAMMA HALTER FRYSLÂN HARLINGEN Verbeteren van de veiligheid
---
Een`stormschild',eenboogvormigebetonnenwandlangsdehelelengtevandedijk, als beveiliging tegen de stijgende Waddenzee. GEMAAL/UITLAAT · Nieuwe,veiligere,spuisluisinde`knik'tenwestenvanKornwerderzandvoorextra TEXEL
POORT VAN FRIESLAND spuicapaciteit.
---
SpuisluizenDenOeverenKornwerderzandversterkt. VISPASSAGE · SchutsluizenDenOeverenKornwerderzandversterkt. ALTERNATIEVE VAARROUTE HARLINGEN BLUE ENERGY CENTRALE Meerwaarde voor ambities SPUISLUIS MAKKUM ·Natuurenrecreatie: NAVIDUCT - versterkte identiteit eilandlandschap van Wieringen
STREKDAM - watersportcentra en buitendijkse recreatievoorzieningen aan de Friese kust
EILAND VAN INNOVATIE GEBIEDSPROGRAMMA - estuarien landschap tussen Makkum en Harlingen
HALTER NOORD-HOLLAND IMPULS JACHTBOUW MAKKUM - brakwaterzone tussen Kornwerderzand en Makkum
- spuisluizen Den Oever en Kornwerderzand ingezet voor het creëren van
BETONNEN STORMSCHILD brakke zones IMPULS HAVEN DEN HELDER
DEN HELDER BRAK KWELDERGEBIED - schutsluis Kornwerderzand ingezet als vispassage met brakke zone
POORT VAN NOORD-HOLLAND - fietspad op de kruin van de dijk achter het stormschild
- opname Afsluitdijk in Unesco Dijkenroute
DEN OEVER HINDELOOPEN GEMAAL/UITLAAT
·Duurzameenergie: NAVIDUCT - eiland van innovatie bij Breezanddijk voor proefopstellingen
- zonnepanelen langs de zuidzijde van de dijk
- blue-energycentrale5 bij Kornwerderzand
STAVOREN
- windmolenpark in de Wieringermeer
- enkele windmolens bij de provinciepoorten
WINDMOLENS WIERINGERWERF
5 Opwekken van elektriciteit met het potentiaalverschil tussen zoet en zout water.
22 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 23
·Mobiliteit:
- ontwikkeling havens Den Helder en Harlingen
- naviduct6 bij Kornwerderzand met veel ruimere dimensies voor de scheepvaart
- bestaande schutsluis Den Oever gereserveerd voor recreatievaart buiten de
spitsuren van het wegverkeer
- optie voor een toekomstige dijkverbreding aan de IJsselmeerzijde, met ruimte
voor hoogwaardig openbaar vervoer en recreatie (`plint van de 21e eeuw')
- naviduct op vasteland voor ontsluiting toekomstig Wieringerrandmeer
·Icoonfunctieenlandmark:
- voortbouwen op strakke, sobere lijnen
- zicht op IJsselmeer én Waddenzee
- demonstratieproject waterbouwkunde
- eigen identiteit entrees van Noord-Holland en Friesland
- duurzaamheidscentrum op het eiland van innovatie
Huidig profiel Stormschild Plint 21e eeuw
6
Aquaduct met geïntegreerde schutsluizen waar wegverkeer en scheepvaart elkaar ongehinderd kunnen passeren.
24 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 25
Natuurlijk Afsluitdijk: zeewering en natuurdijk VLIELAND
Deelnemers consortium: Royal Haskoning, Lievense, Van Oord, Rabobank, BAM, Eneco, Wubbo Ockels BV. HARLINGEN Verbeteren van de veiligheid
---
Bestaandedijkverhoogdenverbreedengeschiktvoorbeperktegolfoverslag.
---
Nieuwe,veiligere,spuisluisinde`knik'tenwestenvanKornwerderzandmetgrotere spuicapaciteit. TEXEL · SpuisluisKornwerderzandbuitengebruik,spuisluisDenOeverversterkt.
---
SchutsluizenDenOeverenKornwerderzandvervangendoornaviducten7.
---
Pompenvanvalmeer8 en blue-energycentrale9 leveren aanvullende capaciteit voor NAVIDUCT SPUISLUIZEN waterafvoer via doorlaatwerk. DOORLAATWERK/SPUISLUIS Meerwaarde voor ambities MAKKUM RECREATIEVE TURBINES · Natuurenrecreatie: VAARVOORZIENINGEN BRAKWATERMEER VEERDIENST - tweede `natuurdijk' in IJsselmeer parallel aan bestaande dijk (eerst oostelijk deel,
DIJK HOGER EN BREDER na 2025 ook westelijk deel) BLUE ENERGY CENTRALE/ INLAATWERK DUURZAAMHEIDSCENTRUM VALMEER - ondieptes en moerasgebieden tussen natuurdijk en bestaande dijk
SLIKKEN - brakwatermeer tussen oostelijk deel natuurdijk en bestaande dijk
HOOGWAARDIG OPENBAAR VERVOER LUXE NATUURLOGES - lozen van brak water in plaats van zoet water op Waddenzee
- fiets- en wandelpaden op natuurdijk en aan de Waddenzee
DEN HELDER NATUURDIJK SPUISLUIZEN, - ruimte en voorzieningen voor recreatie bij natuurdijk
BRUG NAVIDUCTEN (FIETS)DIJK - natuurcorridor Noord-Holland - Friesland
DEN OEVER RIETMOERAS HINDELOOPEN STAVOREN
---
Aquaduct met geïntegreerde schutsluizen waar wegverkeer en scheepvaart elkaar ongehinderd kunnen WIERINGERWERF passeren.
8 angt pieken en dalen in energieaanbod op door het meer leeg te pompen bij hoog aanbod en lage vraag
---
naar energie en onder opwekking van energie weer vol te laten lopen wanneer de vraag stijgt en het aanbod daalt.
---
Opwekken van elektriciteit met het potentiaalverschil tussen zoet en zout water.
26 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 27
·Duurzameenergie:
- blue-energycentrale
- valmeer voor tijdelijke energieopslag en inzetbaar als extra waterberging
- vliegers en/of windmolens langs de dijk
- zonnepanelen langs de zuidzijde van de dijk
·Mobiliteit:
- autosnelweg verplaatst en volgens huidige ontwerpeisen ingericht, onder meer
met bredere rijstroken
- naviduct bij Kornwerderzand met ruimere dimensies voor de scheepvaart
- naviduct bij Den Oever voor gecombineerde ontsluiting van Waddenzee en
Wieringerrandmeer
- ruimte voor superbus of ander hoogwaardig openbaar vervoer aan IJsselmeer-
zijde op verbrede dijk
- nieuwe, luwe vaarroute tussen westelijk deel van de natuurdijk en bestaande dijk
·Icoonfunctieenlandmark:
- demonstratieproject bouwen met de natuur
- combinatie duurzaam waterbeheer en duurzame energie met valmeer
- duurzame energieopslag en bezoekerscentrum bij valmeer
- nieuwe vorm hoogwaardig openbaar vervoer (superbus)
28 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 29
WaddenWerken: kwelders in de Waddenzee VLIELAND
Deelnemers consortium: DHV, Imares, bureau Alle Hosper. Verbeteren van de veiligheid HARLINGEN · Aanlegennatuurlijkeaanwasvankweldergebied10 voor de dijk aan Waddenzee- zijde.
·LuwtebankenbijDenOeverenKornwerderzand.
---
Nieuwe,veiligere,spuisluisindekniktenwestenvanKornwerderzandvoorextra TEXEL spuicapaciteit.
·SpuisluizenDenOeverenKornwerderzandversterkt.
·SchutsluizenDenOeverenKornwerderzandversterkt. KLIMAATCENTRUM WADDENBRUG NIEUWE SPUISLUIZEN Meerwaarde voor ambities
·Natuurenrecreatie: STREKDAM LUWTEPLAAT MAKKUM - natuurgebied (kwelders) in de Waddenzee
ZOET-ZOUT OVERGANG - dynamisch onderwaterlandschap in het IJsselmeer als resultaat van zandwinning
MAKKUMERBRAK KWELDERS EN voor de kwelderwerken KWELDERNOK FIETSPAD - minder zoetwaterschokken in de waddenzee door luwtebanken in combinatie met
spuistrategie
- zoet-zoutovergangen met getijdeninvloed bij Den Oever en met stabiele brakke
LUWTEBANK situatie bij Friese kust DEN HELDER ONDERWATERLANDSCHAP
- vispassages bij alle spuisluizen
ZOET-ZOUT OVERGANG BRAKBAAI
- fiets- en wandelpaden in kweldergebied
DEN OEVER HINDELOOPEN BLUE ENERGY WADDENBRUG ·Duurzameenergie:
- (pilots voor) blue-energycentrale11 bij Den Oever
- pilots getijdenenergie, windenergie en energie uit algenbiomassa
STAVOREN WIERINGERWERF
10 Begroeide landaanwas in zee die alleen bij erg hoge waterstanden nog onder water komt te staan. Zand- en luwtebanken fungeren bij het ontstaansproces als basis. Voor de veiligheid in extreme stormsituaties is een hoge kweldernok toegevoegd.
---
Opwekken van elektriciteit met het potentiaalverschil tussen zoet en zout water.
30 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 31
·Mobiliteit:
- hoge waddenbruggen over sluizencomplexen Den Oever en Kornwerderzand
·Icoonfunctieenlandmark:
- demonstratieproject bouwen met de natuur
- klimaatcentrum, congrescentrum en projectexpositie
- Waddenbruggen met vergezicht en poortmarkeringen
- handhaven Afsluitdijk in huidige vorm
Profiel van de Afsluitdijk in de huidige situatie Artist impression basisprofiel WaddenWerken I
32 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 33
WATERmachine: overslagdijk en binnenmeer VLIELAND
Deelnemers consortium: Arcadis, Dredging International, Nuon, H+N+S Landschaps- architecten. HARLINGEN Verbeteren van de veiligheid
---
Bestaandedijkbeperktverhoogdentot2065geschiktvoorzeergrotehoeveelheid golfoverslag.
---
ZanddaminIJsselmeerparallelaanbestaandedijkmetbinnenmeervooropvang TEXEL overslaand zout water.
---
SpuisluisKornwerderzandversterktenuitgebreidmetpompenvoorextraafvoer KERENDE DIJK NAVIDUCT capaciteit, spuisluis Den Oever versterkt. NOODUITLAAT IJSSELMEER (VISPASSAGE) · SchutsluisDenOeverversterkt,schutsluisKornwerderzandvervangendoor GETIJDENCENTRALE naviduct12. VLOEDKOM (ZOUT) MAKKUM SCHEIDINGSZONE Meerwaarde voor ambities PROEFINSTALLATIE BLUE ENERGY ·Natuurenrecreatie:
- natuurgebied tussen bestaande dijk en zanddam
FRYSKE ARCHIPEL OVERSLAG BESTENDIGE DIJK - tussenmeer met droogvallende platen tussen bestaande dijk en zanddam
ZOETWATERINLAAT (VISPASSAGE) - eilandenarchipel met fiets- en wandelpaden in het IJsselmeer ten zuiden van de
ZEEGRAS ZOET MOERAS IN BRAKWATERZONE EN STRUWEEL zanddam (`Fryske Archipel') TUSSENMEER ZONNEPANELEN - getijdenwerking in tussenmeer bij Kornwerderzand
DEN HELDER
ZANDDAM SPUIEN - vispassages en zoetwaterinlaten in de zanddam
FIETSPAD - woningen en strandhuisjes aan de Friese kust
DEN OEVER HINDELOOPEN - zilte teelt in tussenmeer met droogvallende platen
ZOETWATERINLAAT (VISPASSAGE) - lozen van brak in plaats van zoet water bij Kornwerderzand
- zoet-zoutovergangen
- diepe putten in het IJsselmeer
STAVOREN WINDMOLENS
WIERINGERWERF
12 Aquaduct met geïntegreerde schutsluizen waar wegverkeer en scheepvaart elkaar ongehinderd kunnen passeren.
34 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 35
·Duurzameenergie:
- blue-energycentrale13
- watermachine (getijdenenergie) levert tot 2050 ook bij incidenteel pompen op
jaarbasis netto energie op
- zonnepanelen langs de Afsluitdijk
- concentratiegebied windenergie Wieringermeer
·Mobiliteit:
- naviduct bij Kornwerderzand met ruimere dimensies voor de scheepvaart
- nieuwe, beschutte vaarroute voor kleine boten tussen Noord-Holland en Friesland
·Icoonfunctieenlandmark:
- demonstratieproject bouwen met de natuur
- demonstratieproject getijdenenergie in combinatie met pompen
- nieuw woon- en recreatiegebied aan de Friese kust
- duurzaamheidscentrum
13 Opwekken van elektriciteit met het potentiaalverschil tussen zoet en zout water.
36 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 37
Overheidsreferenties:
basisreferentie en `2100-Robuust'
Aanvullend op de consortiaplannen heeft de overheid de volgende twee referenties voor herstel en opwaardering van de Afsluitdijk ontworpen:
·
Basisreferentie:debenodigdeveiligheidsverbeteringenvanzeeweringenwater beheer tegen zo laag mogelijke kosten.
·
2100Robuust:debenodigdeveiligheidsverbeteringenvanzeeweringenwater beheer zo robuust mogelijk.
Beide overheidsreferenties voorzien in het versterken van de dijk en vergroten van de spuicapaciteit om te voldoen aan de wettelijke veiligheidseisen. De specificaties van beide overheidsreferenties zijn hierna weergegeven. Basisreferentie
Verbeteren van de veiligheid
· volledigedijkoverslagbestendigmetsteenachtigmateriaal(verwachtedoel De
treffendheid tot 2050). · SchutsluizenbijKornwerderzandversterkt(verwachtelevensduurtot2050).
·
Hoogtevandedijkblijftonveranderd,bijextremestormenzalerzeerveelwater Bestaande schutsluis bij Den Oever extra beveiligd met een waterkering (keersluis) over de dijk slaan. voor het buitenhoofd van de schutsluis.
·
Hetbinnentaludvandedijkverflauwdzodatdestabiliteitweeraandeeisen · 2050nieuwesluizencomplexenenverbeterdeoverslagbestendigheidvan Na voldoet. Het huidige fietspad in verband daarmee verplaatst. de dijk.
·
SpuisluizenbijDenOeverenKornwerderzandversterkt(verwachtelevensduurtot
2050). Meerwaarde voor ambities
·
Extraspuisluis,indekniktenwestenKornwerderzandvooreengezamenlijke · Geen.Verplaatsenvanhetfietspadbetekentverminderdetoegankelijkheidvoor spuicapaciteit van 10.000 m3 per seconde14. beheer en onderhoud van de dijk aan de Waddenzijde.
14 Dit betekent een verdubbeling van de huidige gezamenlijke spuicapaciteit van 5.000 m3 per seconde. WADDENZEEZIJDE IJSSELMEERZIJDE
7,8 meter + N.A.P. N.A.P.
38 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk 39
2100-Robuust
Verbeteren van de veiligheid
·
Dijkverhoogdtoteenkruinhoogtevanongeveer10meter+NAP.
·
Dijkverbreedmetongeveer25meteraandeIJsselmeerzijdeeneenextrabermmet onderhouds- en fietspad van tenminste vijf meter aan Waddenzeezijde.
·
Dijkgeschiktvoorbeperktegolfoverslagvantientotdertigliterpersecondeper meter.
·
Nieuwe,veiligerespuisluizen,indekniktenwestenKornwerderzandentenoosten van de huidige spuisluis in Den Oever, met een gezamenlijke spuicapaciteit van
10.000 m3 per seconde15. Oude spuisluis Den Oever opgeheven. Oude spuisluis Kornwerderzand eventueel gehandhaafd en (in dat geval versterkt) ingezet als vispassage.
·
BestaandeschutsluizenbijKornwerderzandenDenOeverextrabeveiligdmeteen waterkering (keersluis) bij de voorhavens aan de Waddenzeezijde van de draaibrug- WADDENZEEZIJDE IJSSELMEERZIJDE gen. De sluizen zelf vervangen door nieuwe. 7,8 meter + N.A.P. Meerwaarde voor ambities
·
Natuurenrecreatie:
- fietspad met zicht op de Waddenzeezijde N.A.P.
·
Mobiliteit:
- autosnelweg A7 verschoven en volgens huidige ontwerpeisen ingericht, onder
meer met bredere rijstroken
15 Dit betekent een verdubbeling van de huidige gezamenlijke spuicapaciteit van 5.000 m3 per seconde.
10 meter + N.A.P. WADDENZEEZIJDE IJSSELMEERZIJDE N.A.P.
40 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 41
Onderdelen en kosten toekomstvisies en overheidsreferenties
Monument in Balans Natuurlijk Afsluitdijk WaddenWerken WATERmachine Basisreferentie 2100-Robuust Begrote onderdelen Begrote onderdelen Begrote onderdelen Begrote onderdelen Begrote onderdelen Begrote onderdelen dijk met stormschild dijk verhoogd, verbreed en beperkt 1.500 ha kwelders en 350 ha dijk beperkt verhoogd en tot 2065 dijk overslagbestendig met steenachtig dijk verhoogd, verbreed en beperkt overslagbestendig kweldernok in Waddenzee overslagbestendig met steenachtig materiaal, binnentalud verflauwd overslagbestendig materiaal
2 versterkte spuisluizen + 1 extra 1 versterkte spuisluis + 1 nieuw 2 versterkte spuisluizen + 2 versterkte spuisluizen 1 extra spuisluis (ESA) 2 nieuwe spuisluizen + 1 extra spuisluis (ESA16) doorlaatwerk + 1 extra spuisluis (ESA) 1 extra spuisluis (ESA) + nooduitlaat + pompen + 2 versterkte spuisluizen - na 2050 spuisluis (ESA) nieuwbouw
2 naviducten (Kornwerderzand en 2 naviducten (tevens Wieringerrand- 2 versterkte schutsluizen 1 naviduct + 1 versterkte schutsluis 1 keersluis bij schutsluis 2 keersluizen bij schutsluizen en Wieringerrandmeer) + 2 versterkte meer) + 1 gerenoveerde sluis - na 2050 sluizen vervangen schutsluizen nieuwbouw
1.350 ha vispassage en 1.500 ha natuurdijk, binnenmeer en 2.500 ha brakwaterzones, 5.000 ha tweede dijk, binnenmeer, brakwaterzones natuurgebied (twee fasen) vispassage en zandbanken vispassages en natuurgebied proefopstelling en ruimte blue energy 200 - 250 MW blue energy getijdenenergie
+ zonnepanelen + vliegers
+ valmeer met pompen vaarroute Harlingen + aangepast baan voor superbus + snelweg ver- 2 bruggen + extra fietspad ontwikkeling Fryske Archipel deel 1 fietspad verplaatst snelweg verplaatst en verbeterd schutregime + fietspad plaatst en verbeterd + fietspad verplaatst congrescentrum + projectexpo
+ klimaatcentrum + promotie inrichting inrichting + fiets- en wandelpaden Investeringen17 855 Investeringen 2.553 Investeringen 936 Investeringen 1.648 Investeringen 554 Investeringen 835 Verwachte exploitatiebaten18 42 Verwachte exploitatiebaten 766 Verwachte exploitatiebaten 202 Verwachte exploitatiebaten 161 Verwachte exploitatiebaten 0 Verwachte exploitatiebaten 0 Monument in Balans Natuurlijk Afsluitdijk WaddenWerken WATERmachine Basisreferentie 2100-Robuust Niet-begrote onderdelen Niet-begrote onderdelen Niet-begrote onderdelen Niet-begrote onderdelen Niet-begrote onderdelen Niet-begrote onderdelen ruimtelijke ontwikkelingen provincie- ontwikkeling Fryske Archipel mogelijk versterkte spuisluis als entrees + `plint 21e eeuw' (optie) deel 2 + wonen/recreëren Friese kust vispassage zonnepanelen + blue energy (proefopstelling) blue energy, proefopstelling blue energy
+ windmolenpark Wieringermeer getijdenenergie, windenergie + zonnepanelen + concentratie gebied
+ windmolens provinciepoorten en algenbiomassa windenergie Wieringermeer aangepast schutregime + ruimte voor fiets- en wandelpaden hoogwaardig openbaar vervoer + extra
fietspad
duurzaamheidscentrum duurzaamheids- en duurzaamheidscentrum bezoekerscentrum inrichting inrichting
16
Extra Spuimiddel Afsluitdijk, een nieuwe spuisluis in de knik van de Afsluitdijk ten westen van Kornwerder- IJsselmeergebied en Dienst Infrastructuur, op basis van PRI-systematiek en de daarin gehanteerde zeker- zand. ESA, met de bijbehorende specificaties, is vigerend beleid van Rijkswaterstaat om de spuicapaciteit heidsmarges. Een toelichting op verschillen met de begrotingen van de consortia (nominale bedragen) is als op het gewenste peil te brengen. bijlage opgenomen.
17
Investeringskosten x miljoen euro, netto contante waarden (2008) zoals berekend in tabel S14 van de 18 Opbrengsten x miljoen euro zoals berekend in tabel S14 van de Kengetallen Kosten-Batenanalyse Kengetallen Kosten-Batenanalyse (zie bijlage): investeringen zijn inclusief BTW, uitvoeringskosten en beheer (zie bijlage): te verwachten baten uit de exploitatie van planonderdelen voor natuur, energie, recreatie en en onder
houd tot 2100. Voor de vergelijkbaarheid van visies en referenties zijn de oorspronkelijk begrote mobiliteit, gebaseerd op de opgaven van de consortia. De bedragen zijn omgerekend naar de netto contante kosten aangevuld met de kosten van de benodigde extra ingrepen tot 2100 voor onderdelen met een kortere waarde (2008) inclusief BTW. Nadere toelichtingen zijn onderdeel van de visierapportages van de planperiode en zijn overal dezelfde zandprijzen gehanteerd. Alle kosten zijn getoetst door Rijkswaterstaat consortia.
42 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 43
Monument Natuurlijk Wadden- Water- Basis- 2100- in Balans Afsluitdijk werken MACHINE referentie Robuust
1.500
aterbeheer
1.000
500 osten veiligheid & wK
---
500 mbities/baten
1.000 osten aK
1.500
2.000 Kosten en baten in netto contante waarde (x miljoen euro) Kosten veiligheid & waterbeheer Kosten ambities Baten = Beheer en onderhoud = Duurzame energie = In geld uit te
= Kunstwerken = Mobiliteit drukken baten = Dijklichaam = Natuur en recreatie Kosten en baten in beeld Overzicht kosten en baten19 marktvisies en overheidsreferenties vergelijkbaar gemaakt voor een planperiode tot 2100. Bovenzijde: geraamde kosten voor veiligheid, waterbeheer en beheer en onderhoud. Onderzijde: 19 osten en baten x miljoen euro, netto contante waarden (2008) zoals berekend in tabel S14 van de
---
geraamde kosten voor realisatie van aanvullende ambities en de geschatte opbrengsten van exploiteerbare Kengetallen Kosten-Batenanalyse (zie bijlage). Bedragen zijn inclusief BTW, uitvoeringskosten en beheer en onderhoud tot 2100. Voor de vergelijkbaarheid van visies en referenties zijn de oorspronkelijk begrote onder delen. De visies zijn integrale oplossingen, de getoonde kosten voor de basisfuncties (bovenzijde) vor- kosten aangevuld met de kosten van de benodigde extra ingrepen tot 2100 voor onderdelen met een kortere men daardoor één geheel met de kosten voor het realiseren van aanvullende ambities (onderzijde). planperiode en zijn overal dezelfde zandprijzen gehanteerd. Een toelichting op verschillen met de begrotin- gen van de consortia (nominale bedragen) is als bijlage opgenomen. Opbrengsten zijn te verwachten baten uit de exploitatie van planonderdelen voor natuur, energie, recreatie en mobiliteit, gebaseerd op de opgaven van de consortia. Nadere toelichtingen zijn onderdeel van de visierapportages van de consortia.
44 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 45
Beoor-
deling:
ideeën voldoen aan
functionele eisen
DIJK EN MEER 47
Bij de start van de verkenning naar de toekomst van de Afsluitdijk, zijn de basis- ` deeën aantrekkelijk
I functies waar de toekomstvisies minimaal aan moesten voldoen en de ambities waar ze zo mogelijk een bijdrage aan moesten leveren vastgelegd20. De vereiste basisfuncties zijn de waterkering, waterafvoer en zoetwatervoorraad en de kwalitei- en interessant ten van de Afsluitdijk voor mobiliteit, leefomgeving, cultuurhistorie, natuur en beheer. Aanvullende ambities formuleerden rijk en regio voor mobiliteit, natuur, duurzame energie, de regionale economie en de rol van de Afsluitdijk als icoon en landmark. De vraag: zijn er manieren om aan de basisfuncties te voldoen die tevens een bijdrage genoeg voor een leveren aan de ambities voor de Afsluitdijk en omgeving. In dit hoofdstuk worden de ideeën die de consortia daarvoor in hun toekomstvisies opperen, besproken aan de hand van de oorspronkelijke eisen voor de basisfuncties. serieuze nadere In het volgende hoofdstuk worden zij beoordeeld aan de hand van de aanvullende ambities. Basis voor de beoordelingen is een serie onafhankelijke toetsen21 van de consortiaplannen, uitgangspunt is uitvoeren van nu vastgesteld beleid22. afweging' De bespreking in beide hoofdstukken meldt eerst waarom de geopperde ideeën aantrekkelijk en interessant genoeg zijn voor een serieuze nadere afweging en vervolgonderzoek. Vervolgens worden per idee aandachtspunten benoemd voor dat vervolgonderzoek.
20 De basisfuncties en ambities zijn beschreven in het Informatiedocument Marktverkenning Afsluitdijk, juni 2008, dat als bijlage bij deze rapportage is opgenomen.
21 engetallen Kosten-Batenanalyse (Decisio-Tauw), Beoordelingen veiligheid en waterbeheer (TU Delft),
---
innovatief gehalte (Innovatieplatform), ruimtelijke kwaliteit (college van Rijksadviseurs en ruimtelijke ateliers), cultuurhistorie (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten), duurzame energie (ECN), natuur en ecologie (Dienst Landelijk Gebied) en beheer en onderhoud (Rijkswaterstaat), als bijlagen bij deze rapportage opgenomen.
---
Zoals ingrepen om te voldoen aan de Natuurbeschermingswet 1998 (Natura 2000) en de Kaderrichtlijn Water en projecten als het Friese Meren Project en het Wieringerrandmeer.
48 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 49
Basisfunctie waterkering: · voorgesteldemaatregelenomdeAfsluitdijkbestandtemakentegenzeergrote De hoeveelheden overslaand water bieden naar verwachting tot 2065 de vereiste veiligheid. tot 2100 veilig · ooreengoedeonderlingevergelijkingzijndebegrotingenvoordezeonderdelen
---
aangepast voor de kosten van aanvullende bescherming met een planperiode tot
2100 (zie onder `investeringen' in de overzichtstabel van hoofdstuk 1).
· zijnverschillen,onderlingeninvergelijkingmetdeoverheidsreferenties,inhet Er tijdstip waarop de benodigde veiligheidsverbeteringen gerealiseerd zijn. In enkele visies is dat eerder dan wanneer dat volgens de vigerende veiligheidsnormen echt Uitgangspunt van deze toekomstverkenning is dat de waterkering van de Afsluitdijk zou moeten. Deze eerdere verbeteringen betekenen kosten die eerder gemaakt en de daarin opgenomen sluizencomplexen vanaf realisatie van de voorgestelde moeten worden, maar ze vertegenwoordigen ook maatschappelijke baten. Beide oplossingen tot 2100 voldoet aan de vigerende veiligheidsnorm23. Dat geldt ook zijn in de nu uitgevoerde eerste kosten-batenanalyse28 nog niet zichtbaar. wanneer op dat moment de zeespiegel met maximaal 85 centimeter is gestegen, ·Deveiligheidsoplossingengebaseerdopdiversevormenvan`bouwenmetde zoals aangenomen in het meest robuuste scenario voor klimaatverandering van het natuur', bieden goede mogelijkheden voor fasering en daarmee voor spreiding van KNMI24. Momenteel voldoet de Afsluitdijk niet aan deze norm. de investeringen. Om dat wel te bereiken, bevatten de toekomstvisies de volgende ideeën: De ideeën verschillen verder in kosten, aanpassingsmogelijkheden aan de daadwer-
·dijkversterkenmeteenbetonnenstormschild; kelijke klimaatontwikkeling, het innovatieve gehalte van de voorgestelde techniek en
·dijkversterkenenbestandmakentegenbeperkte25 hoeveelheden overslaand water; in de vragen die daarmee samenhangen. Deze verschillen worden hierna per type idee
·
dijkbeperktverhogenenbestandmakentegenzeergrotehoeveelheden26 over- besproken. slaand water;
·dijkbeschermenmeteenkweldergebiedindeWaddenzee;
·sluizenversterkenofvervangen.
28 Agenda voor de Afsluitdijk, Kengetallen Kosten-Batenanalyse, Decisio-Tauw, als bijlage opgenomen. Deze oplossingen kunnen tot 2100 de vereiste veiligheid leveren, en voldoen daarmee aan de basisfunctie waterkering, met als kanttekening:
· voorgesteldeversterkingenvandesluizencomplexenbiedennaarverwachting De
tot 205027 de vereiste veiligheid.
Flexibiliteit en advies Deltacommissie
23 olgens de Wet op de Waterkering moet de Afsluitdijk zijn berekend op de directe kering van een hoogwa- V
terstand die met een gemiddelde overschrijdingskans van 1/10.000 per jaar kan optreden. Voor de toekomstverkenning Afsluitdijk met een doorkijk tot 2100 is klimaatver-
24
Het KNMI heeft in 2006 voor Nederland klimaatscenario's vastgesteld voor verschillende aannamen van temperatuurstijging en van verandering in luchtstromingspatronen. Voor de verkenning Toekomst Afsluit- andering een onzekere factor. Bij de verkenning is bestaand beleid ten tijde van de dijk is daarvan het meest vergaande W+-scenario gehanteerd, dat uitgaat van een stijging van de Wadden- uitvraag (april 2008) als uitgangspunt genomen. Tijdens de verkenning bracht de zee in 2100 met maximaal 85 centimeter. De hieruit afgeleide ontwerpuitgangspunten van Rijkswaterstaat Deltacommissie in 2008 op verzoek van de regering advies uit over het beschermen voor de renovatie zijn als bijlage bij deze rapportage opgenomen.
25 raditioneel worden de kruin en het binnentalud van bijna alle Nederlandse waterkeringen beschermd met T van Nederland op lange termijn tegen de gevolgen van klimaatverandering. Deze een goedkope, flexibele en landschappelijk aantrekkelijke grasbekleding, bestand tegen een beperkte hoe- adviezen leiden naar verwachting tot nieuw nationaal beleid. De Deltacommissie doet veelheid overslag van één liter per seconde per meter (l/s/m). De verwachting is dat dit criterium iets kan worden verruimd tot ruim tien l/s/m. in haar advies een aantal aanbevelingen. De volgende daarvan zijn van toepassing op
26
In geval van zeer grote hoeveelheden overslaand water (ordegrootte 50 l/s/m of meer) is een grasbekleding de Afsluitdijk en de omliggende watersystemen:
hier niet tegen bestand. Een harde, steenachtige bekleding van de gehele dijk is dan noodzakelijk. · huidigeveiligheidsniveausvanalledijkringenmoetenmeteenfactortien De
27 p dit moment wordt aanvullend onderzoek uitgevoerd naar de betonkwaliteit van de bestaande complexen, O
naar de mogelijkheden voor renovatie en de te verwachte restlevensduur daarvan. verbeterd worden.
50 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 51
Stormschild: gewenste bescherming tegen lage prijs Versterken van de Afsluitdijk met een betonnen stormschild op de kruin van de dijk, is een manier om de veiligheid tegen overstromingen op het gewenste peil te brengen.
·
Nieuweontwikkelingeninbuitendijksegebiedenmogendetoekomstigepeilopzet Het stormschild breekt bij extreme storm de golven van de stijgende Waddenzee en van meren niet belemmeren. levert de verlangde bescherming tegen overstromingen.
·
HetpeilvanhetIJsselmeerwordtmetmaximaal1,5mverhoogd.Daarmeekantot na 2100 onder vrij verval worden gespuid op de Waddenzee. Maatregelen om de Eerste beoordeling: peilstijging te realiseren, kunnen geleidelijk worden uitgevoerd. · EenstormschildopdeAfsluitdijkbiedt,invergelijkingmetverhogenenverbreden,
·
HetIJsselmeerbehoudtzijnstrategischefunctiealszoetwaterreservoir. dezelfde bescherming voor ongeveer de helft van het geld. Voor de hele periode tot
2100 komt het stormschild als meest kosteneffectief naar voren uit de analyse van Uitgangspunten voor de consortiavisies en de overheidsreferenties zijn het vigerend maatschappelijke kosten en baten. beleid voor het IJsselmeerpeil, het meest verstrekkende KNMI-scenario voor stijging · HetbouwenvaneenbetonnenstormschildoverdevollelengtevandeAfsluitdijkis van het zeeniveau en de geldende normen voor de veiligheid van waterkeringen. De een innovatieve manier van zeeweren. adviezen van de Deltacommissie, ook vermeld in het ontwerp voor het Nationaal Waterplan, gaan in dit opzicht verder. De oplossingen die de consortia en overheid Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: ontwikkelden voor de waterkering en het waterbeheer zijn zonder uitzondering aan · Prijskwaliteitvergelijkingbijmogelijknoodzakelijkeverhogingvanhetstormschild die adviezen aan te passen, in geval deze worden omgezet in nationaal beleid. De na 2100. zandnok van kwelders kan met suppleties worden verhoogd, bij een verhoogd en · Mogelijkezettingenenvervormingenvandebetonconstructie. verbreed dijkprofiel is al ruimte opgenomen voor een toekomstige versterking en een · wetsbaarheidvandeaansluitingentussenhardeenzachtematerialen.
---
overslagbestendige dijk is op termijn uit te breiden met een hoog voorland aan de Waddenzeezijde. Aanpassen van het stormschild is eveneens mogelijk, zij het wellicht Versterken en overslagbestendig maken: variaties in enigszins complexer. Vanwege de onzekerheden in de gehanteerde klimaatscenario's mate van overslag verdient het wel aanbeveling in het vervolgonderzoek per visie adaptieve realisatie- Een andere optie voor de noodzakelijke veiligheidsverbeteringen is het verhogen, ver- programma's op te stellen, met heldere beslismomenten en terugvalopties. De visies breden en overslagbestendig maken van de Afsluitdijk. Dat kan door de Afsluitdijk in bieden daarvoor goede mogelijkheden. geringe mate te verhogen en geschikt te maken voor overslag van zeer grote hoeveel- heden water uit de Waddenzee in extreme omstandigheden. De bekleding van de dijk moet hiervoor worden versterkt met een steenachtig materiaal. Bij overslag van zeer grote hoeveelheden zout water, is opvang aan de IJsselmeerzijde van de dijk voorzien om het zoete water te beschermen: een brak binnenmeer tussen de Afsluitdijk en de tweede dijk in het IJsselmeer, dat tevens fungeert als natuurgebied. Een variant op dit thema is de Afsluitdijk op traditionele manier met zand en klei over de hele lengte verhogen en verbreden. In extreme omstandigheden slaat dan een beperkte hoeveelheid water uit de Waddenzee over de dijk. Bescherming met een grasbekleding is in dat geval voldoende. Eerste beoordeling:
---
Metdeaanlegvaneentweededijkontstaateengrootnieuwnatuurgebiedinhet IJsselmeer.
---
BeidevormenvanverbeterenvandewaterkeringsluitenaanbijinNederland traditionele en bewezen technieken, met name waar de dijk geschikt gemaakt wordt voor beperkte hoeveelheden overslaand water.
52 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 53
·
Eenlageredijk,waarinextremeomstandighedenzeergrotehoeveelhedenwater Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: kunnen overslaan, is goedkoper en betekent een meer innovatieve vorm van · Preciezeverhoudingtussenmaatschappelijkekostenenbaten,ookinrelatietot dijkbescherming. de gehanteerde zandprijzen, van de gecombineerde oplossing voor veiligheid en natuur. Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: · hetvoorgesteldeschaalniveau:derobuustheidvankweldersinextreme Bij
· noodzaakvaneenbrakbinnenmeervoorhetbeschermenvandezoetwater De stormomstandigheden in relatie tot de kosten van beheer en onderhoud, de voorraad bij zeer grote hoeveelheden overslaand zout water. morfologische stabiliteit op risicolocaties, de aansluitingen van de kwelder op
· aansluitingentussenverschillendesoortenmaterialenentussendebekleding De harde materialen zoals strekdammen en kunstwerken, het tijdig `meegroeien' van en de diverse objecten op de dijk bij gebruik van een steenachtige bekleding. de kwelders en de effecten op vaargeulen en havenbekkens.
· stabiliteitvandeAfsluitdijkbijoverslagvanzeergrotehoeveelhedenwater. De
·Relatieruimtelijkekwaliteitendeuitvoeringvaneensteenachtigebekleding. Sluizencomplexen: versterken of vernieuwen
·
Mogelijkhedenvooroptimalisatievanontwerpengrondwerkvandetweededijk. De bestaande sluizencomplexen in de Afsluitdijk voldoen niet aan de huidige veilig-
·
InpassenvanhethuidigeruimtegebruikvanhetschietterreinbijBreezanddijkbij heidsnormen. De sluizen zijn niet stevig en hoog genoeg en de stabiliteit van de com- aanleg van een tweede dijk in het IJsselmeer. plexen schiet tekort wanneer de waterstanden stijgen en stormen heftiger worden. De consortia kiezen daarom voor het vervangen van bestaande sluizen door nieuwe Dijk beschermen met kweldergebied sluizen, het versterken van bestaande sluizen of een combinatie van die twee. De vereiste beveiliging tegen overstromingen is ook te realiseren met een zandnok tegen de voet van de dijk aan de Waddenzijde, aangevuld met een uitgestrekte zand- Eerste beoordeling: plaat in de Waddenzee en luwtebanken bij Den Oever en Kornwerderzand. Rijshouten · specificatiesdiedeconsortiahanterenvoorversterkingvandesluizenzijnont- De dammen op de zandplaat en luwtebanken zorgen ervoor dat de Waddenzee slib op leend aan gegevens die Rijkswaterstaat heeft opgesteld voor het verbeteren van de en voor de zandplaat deponeert en zo uiteindelijk vijftienhonderd hectare kwelders veiligheid van de sluizencomplexen. Deze oplossingsrichting heeft een planperiode vormt met een golfbrekend effect. De hoogte van deze kwelders volgt van nature de tot 2050. Versterken is weliswaar goedkoper dan nieuwbouw, maar voor het waar- verwachte stijging van de zeespiegel. borgen van de veiligheid tot 2100 zijn naar verwachting aanvullende maatregelen nodig. Eerste beoordeling: · atveiligheidbetreftisdevoorlopigeinschattingdatnieuwbouwbeterewaarborgen
---
· kostenvanaanlegenlatenontstaanvaneenkweldergebiedzijnminofmeer De biedt dan versterken van de bestaande complexen, vooral vanwege de daarvoor vergelijkbaar met de traditionele dijkversterking. Het resultaat van de gekozen gehanteerde planperiode. oplossing is echter zowel de vereiste bescherming als een uitgestrekt natuurgebied.
· techniekvankweldervormingisbekend.Dekweldervormingisinprincipeeen De Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: natuurverschijnsel dat zonder menselijke ingrepen ook zou optreden maar dan over · exactestaatvandesluizencomplexenenderesterendelevensduur. De een periode van duizenden jaren. · nugehanteerdeaannamedatrenovatievandesluizencomplexentot2050 De
·
Geziendegroteonzekerhedenovertoekomstigeontwikkelingen,zijnkweldersaan denkbaar is, maar nieuwbouw voor 2100 onvermijdelijk lijkt. de Waddenzeezijde een adaptieve en flexibele oplossing. De kwelders zelf groeien · Mogelijkeoptimalisatiesbijeerstrenoverenenlatervervangendoornieuwbouw. mee met het zeeniveau, de beveiligende zandnok tegen de dijk is met beperkte zandsuppleties op hoogte te houden.
54 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 55
` nnovatieve manier van
I
zeeweren'
56 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 57
Basisfunctie waterafvoer: · Geennieuwespuisluisbijbouwenmaaraanhetbestaandespuicomplexbij Kornwerderzand pompen toevoegen, die onafhankelijk van het zeeniveau als aanvulling op de spuicapaciteit water uit het IJsselmeer kunnen afvoeren. De getij- meer capaciteit dencentrale, eveneens onderdeel van dit plan, levert daarvoor in elk geval tot 2050 voldoende stroom en zelfs op jaarbasis een netto overschot. Bedoeling is op termijn het aandeel dat via pompen wordt afgevoerd geleidelijk te laten oplopen naar uiteindelijk honderd procent in 2090 (`spuien als het kan, pompen als het moet').
· afvoercapaciteitvergrotenmetdewaterpompenvandeblueenergycentraleen De het valmeer. Het valmeer zelf kan daarbij als tijdelijke aanvullende waterberging De bestaande spuisluizen bij Kornwerderzand en Den Oever hebben op termijn fungeren. onvoldoende capaciteit om IJsselmeerwater naar de Waddenzee af te voeren. Bestaand beleid is daarom de capaciteit te vergroten om IJsselmeerwater onder Eerste beoordeling: vrij verval op de Waddenzee te kunnen lozen. · Alleplannenvoordeinzetvanversterkteen/ofnieuwespuisluizenlevereninelk geval een spuicapaciteit vergelijkbaar met het beleid van Rijkswaterstaat (zie kader ESA): 10.000 m3 water per seconde, ofwel een verdubbeling van de huidige geza- menlijke capaciteit van de spuisluizen bij Den Oever en Kornwerderzand. Extra Spuimiddel Afsluitdijk (ESA) · InzetvanpompeninhetspuicomplexvanKornwerderzandspaartdebouwkosten van een nieuw spuicomplex en maakt de waterafvoer minder afhankelijk van het Volgens de huidige plannen van Rijkswaterstaat moet een nieuwe spuisluis in de knik zeeniveau. Bij stijgen van het zeeniveau hoeft het IJsselmeerpeil niet mee te stijgen van de Afsluitdijk ten westen van Kornwerderzand de capaciteit om IJsselmeerwater om toch IJsselmeerwater naar de Waddenzee te kunnen blijven afvoeren29. Water- af te voeren vergroten en de spuicapaciteit op peil houden tijdens groot onderhoud keringen en watersystemen van het IJsselmeer hoeven dan dus ook niet aangepast van de bestaande spuisluizen. Uitgangspunt van deze oplossing is de mogelijkheid aan een hoger IJsselmeerpeil, wat zowel financieel als landschappelijk voordelen biedt. om te spuien onder vrij verval zo lang mogelijk te garanderen. Wanneer het peil van · Pompeninplaatsvanspuienbetekentgrotereafhankelijkheidvantechnieken de Waddenzee stijgt, zal om die reden het IJselmeerpeil op termijn mee moeten stijgen energie. De geopperde combinatie van spuien en in noodgevallen pompen met omdat anders het rendement van de spuisluizen langzaam zou afnemen. stroomvoorzieningen uit het watersysteem zelf, is in deze discussie een aanspre- kende optie. Voor de marktverkenning is de voorgenomen realisatie van de nieuwe spuisluis ESA · Inzetvandewaterpompenvandeblueenergycentraleenhetvalmeer,levertextra beschouwd als vigerend beleid. Marktpartijen hebben dit extra spuimiddel ofwel in afvoercapaciteit (ESA-plus). hun plannen opgenomen ofwel alternatieve oplossingen aangedragen voor de vereiste extra capaciteit om IJselmeerwater af te voeren. Ook in dat laatste geval blijft reali- Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: satie van ESA indien gewenst mogelijk. · echnischeenfinanciëlehaalbaarheidvaninbouwenvanpompeninbestaande
---
spuisluizen van ruim 75 jaar oud, gezien de huidige staat en restlevensduur (ook na renovatie).
· echnischeenfinanciëlehaalbaarheidvaneendirectnieuwtebouwen
---
De visies van de consortia bevatten de volgende ideeën voor het vergroten van de pomp-getijdencentrale. capaciteit om IJsselmeerwater af te voeren naar de Waddenzee: · Slimmefaseringvanrenovatieennieuwbouwmetzolangmogelijkbehoudvande
·
Eennieuwespuisluis,conformdeplannenvoorESA,bijbouwenindeknikvande bestaande vormgeving en cultuurhistorische elementen van de Afsluitdijk. Afsluitdijk ten westen van Kornwerderzand. Deze extra sluis vergroot de capaciteit om onder vrij verval water op de Waddenzee te lozen. 29 In drie visies en in de overheidsreferenties is uitgegaan van een geleidelijke stijging van het IJsselmeerpeil
· bestaandespuisluizenbijDenOeverofKornwerderzandofwelbuitengebruik De in de zomerperiodes tot zestig centimeter in 2100 om bij stijging van de Waddenzee water onder vrij verval te kunnen blijven afvoeren. In de visie die aanvullende inzet van pompen voorziet, is vanwege de zoetwater- stellen ofwel, na verbetering van de veiligheid, aanvullend inzetten. voorraad uitgegaan van een peilstijging van vijfentwintig centimeter. Bij inzet van pompen is dat voldoende om zonder problemen water te kunnen blijven lozen.
58 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 59
Basisfunctie zoetwatervoorraad: voorziening behouden
Het IJsselmeer vervult een belangrijke rol in de zoetwatervoorziening. Eis voor de toekomstvisies voor de Afsluitdijk is dat zowel de kwantiteit als de kwaliteit van de zoetwatervoorraad in het IJsselmeer op hetzelfde niveau moeten blijven. De ` oetwatervoorraad
Z consortiaplannen voldoen aan deze basisfunctie, met de volgende kanttekeningen voor enkele onder delen van ideeën.
---
AanvullendeinzetvanpompenvoordeafvoervanIJsselmeerwatermaakthet op hetzelfde niveau' beheer van de zoetwatervoorraad flexibeler, omdat de afhankelijkheid van het getij kleiner wordt. Bij meer capaciteit om snel water af te voeren is een grotere zoetwatervoorraad voor droge periodes mogelijk.
---
Eenbraktussenmeer,onderdeelvandeplannenomzoutegolfoverslagmogelijk te maken, beschermt de zoetwatervoorraad in de rest van het IJsselmeer. De be- schikbare ruimte om zoet water te bergen neemt echter af. Deze afname bedraagt volgens de berekeningen van de consortia nergens meer dan drie procent en is te compenseren met enkele centimeters verhoging van het zomerpeil op het IJsselmeer.
---
OokeenkleindeelvanhetzoeteIJsselmeerwaterbrakmaken,omecologische reden onderdeel van de visies, betekent een afname van de beschikbare hoeveelheid zoet water. Gezien de beperkte omvang van deze afname, zijn de gevolgen nagenoeg verwaarloosbaar. Aandachtspunt voor het vervolgonderzoek:
---
Ecologischwaardevollezoetzoutovergangenzondernegatieveeffectenopde zoetwatervoorraad.
60 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 61
Basisfunctie natuur: Overige basisfuncties: behoud van waarde kwaliteiten gehandhaafd
Het IJsselmeergebied en de Waddenzee zijn natuurgebieden van (inter)nationale De bestaande rol van de Afsluitdijk op het gebied van mobiliteit, ruimtelijke kwaliteit, betekenis. Beide gebieden zijn vanwege hun uitzonderlijke natuurwaarde voorge dragen cultuurhistorische waarde en faciliteiten voor inspectie, beheer en onderhoud gelden of aangewezen als Natura 2000-gebied30, een Europees netwerk van beschermde eveneens als basisfuncties en moeten in de toekomstvisies op zijn minst op het natuurgebieden, en belangrijk als kerngebied in de nationale Ecologische Hoofdstruc- huidige niveau behouden blijven. De consortiaplannen voldoen aan deze eis. tuur. Als onderdeel van de geboden natuurbescherming zijn soorten en habitattypen benoemd die in principe geen schade van een ingreep in het gebied mogen onder- Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: vinden. · invloedvanruimtelijkeontwikkelingeninhetIJsselmeerofdeWaddenzeeophet De bestaande gebruik en op de ruimtelijke beleving van de Afsluitdijk en omgeving. Deze bescherming is als vigerend natuurbeleid onderdeel van de algemener geformu- · CultuurhistorischeeffectenvanwijzigingenindevormvandeAfsluitdijk,zoals leerde basisfunctie dat de bestaande natuurwaarden van de Afsluitdijk en omgeving het opheffen van bestaande sluizencomplexen of het toevoegen van naviducten, op zijn minst behouden moeten blijven. De consortiaplannen voldoen naar verwach- bruggen of bezoekerscentra. ting aan deze eis, maar gezien de aard en omvang van de voorgestelde ingrepen zal · Effectenvandevoorgestelderuimtelijkeontwikkelingenophetbestaandemilitaire nader onderzoek nodig zijn naar de precieze effecten op beschermde natuur en de ruimtegebruik van de Afsluitdijk en omgeving zoals vastgelegd in de PKB Tweede mogelijkheden deze te voorkomen dan wel te compenseren. Structuurschema Militaire Terreinen.
---
Mogelijkegevolgenvoormaritiemearcheologie. Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: · combinatievanfietsengemotoriseerdverkeeropdedijkmetdeoverslagvan De
·
Relatievoorgestelderuimtelijkeontwikkelingenmethetbestaandenatuurbeleid zeer grote hoeveelheden water in extreme omstandigheden. zoals onder meer neergelegd in de Vogel- en Habitatrichtlijn (Natura 2000), de · EffectenvoordescheepvaartvaneenaangepastschutregimebijDenOever. Natuurbeschermingswet (Ecologische Hoofdstructuur) en de Kaderrichtlijn Water.
·
Mogelijkhedenompositieveennegatievenatuureffectenbinnenhetrenovatieplan zodanig te combineren dat per saldo een positief effect voor beschermde soorten en habitats ontstaat.
·
PreciezeeffectenvaningrepenaandedijkopdebarrièrewerkingtussenIJsselmeer en Waddenzee voor vogels.
·
EcologischverantwoordezandwinninginhetIJsselmeer.
·
Effectenvanhetcreërenvanmeergeleidelijkeovergangentussenzoetenzout water op ter plekke aanwezige natuur.
30 Aanwijzing van het IJsselmeer als Natura 2000-gebied is in procedure, de Waddenzee is definitief aangewezen.
62 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 63
Beoor-
deling:
meerwaarde
voor ambities
DIJK EN MEER 65
Naast de basiseisen waar de visies op de toekomst van de Afsluitdijk aan moesten voldoen, formuleerden rijk en regio in overleg met de maatschappelijke omgeving Ambities natuur: aanvullende ambities voor mobiliteit, natuur, duurzame energie, de regionale economie en de rol van de Afsluitdijk als icoon en landmark. In dit hoofdstuk worden groei en dynamiek de visies van de consortia besproken aan de hand van die ambities. Evenals in het vorige hoofdstuk is eerst aangegeven waarom de geopperde ideeën aantrekkelijk en interessant genoeg zijn voor een serieuze nadere afweging bij het opstellen van een voorkeursbeslissing voor de renovatie van de Afsluitdijk. Vervolgens worden per idee punten benoemd die bij het vervolgonderzoek naar die voorkeurs- Het IJsselmeer als natuurgebied is kwetsbaar en er is sprake van achteruitgang van beslissing aandacht behoeven. natuurwaarden. Redenen zijn het ontbreken van geleidelijke land-waterovergangen, slechte verbindingen tussen watersystemen en een gebrek aan peildynamiek en natuurlijk seizoensverloop. Rijk en regio hebben de ambitie de achteruitgang van natuurwaarden in het IJsselmeer om te buigen in een groei en om de dynamiek tussen Waddenzee en IJsselmeer te versterken. Met name een ecologisch goede verbinding tussen het zoete watersysteem van het IJsselmeer en het zoute systeem van de Waddenzee is waardevol vanwege de biodiversiteit en mogelijkheden voor vispassage31. De consortia dragen daarvoor de volgende ideeën aan:
·ongekweldersindeWaddenzeealsintegraalonderdeelvandeveiligheidsoplossing.
---
---
BrakkegebiedenmetvispassagesindeWaddenzee.
---
Zachte,geleidelijkeoeversenondieptesaandeIJsselmeerzijde.
---
Estuarieneovergangszonesmetbeperktegetijdenwerkingenvispassagesinhet IJsselmeer.
· erzachtenvandezoetwaterschokkenbijhetspuienvanIJsselmeerwateropde
---
Waddenzee door:
- optimale verdeling tussen de spuien;
- beperkt voormengen van zoet en zout water (in combinatie met spuien en
energieopwekking);
- gespreid spuien via de brakke gebieden;
- spuien op afgaand tij en in de diepe afvoergeulen.
·LokaleverdiepingenvandeIJsselmeerbodemalsbijproductvanzandwinning. Eerste beoordeling:
---
Allevoorstellendragenbijaanhetversterkenenuitbreidenvandenatuurwaarden van IJsselmeer en Waddenzee en leveren in dat opzicht meerwaarde. De meerkosten variëren van geen, omdat de nieuwe natuur onderdeel is van de veiligheidsmaat- regelen, tot ruim één miljard euro voor een tweede natuurdijk in het IJsselmeer en vijfduizend hectare aangrenzende natuur.
31 Zoet Zout; kansen voor herstel van zoet-zoutovergangen in het Waddengebied, Advies Raad voor de Wadden. nr. 2008/02.
66 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 67
·
Meergeleidelijkeovergangentussenzoetenzoutwaterenverzachtenvande zoetwaterschokken bij het lozen van IJsselmeerwater, zijn gunstig voor de natuur in IJsselmeer en Waddenzee. Bevorderen van vismigratie met vispassages is positief voor de biodiversiteit.
·
HetverzachtenvanbestaandeoeversinhetIJsselmeerofhetaanleggenvan nieuwe zachte oevers, zoals een tweede dijk, draagt bij aan de natuurwaarde.
·
ZandwinningopverschillendelocatiesinhetIJsselmeervoorhetuitvoerenvande dijkversterking of de aanleg van zandbanken, maakt de IJsselmeerbodem onregel- matiger. Dat is gunstig voor de natuur ter plekke. Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek:
·
SpecifiekeecologischewaardevankweldersindeWaddenzee. ` eer geleidelijke
---
·
BijdragevanafgeslotenbrakkegebiedeninhetIJsselmeeraandebeoogdegrotere dynamiek in de uitwisseling tussen Waddenzee en IJsselmeer.
·
Ecologischwaardevollezoetzoutovergangenzondernegatieveeffectenopde zoetwatervoorraad. overgangen tussen
·
Invloedvanbrakkegebiedenophetaangrenzendelandbouwareaal.
·
Alternatieveoplossingenvoorvoormengenvanzoetenzoutwaterwanneerblue energy niet haalbaar blijkt.
·
Inschattingvaneenvergelijkbarezandprijsvoorgoedevergelijkingvande zoet en zout water' aanlegkosten van kwelders en natuurdijk.
68 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 69
Ambities duurzame energie: · Concentratiegebiedwindenergieenwindmolensaandeprovinciepoorten. Potentiële opbrengst: 800 MW.
---
Computergestuurdevliegersomwindenergieoptewekken. Afsluitdijk prominente rol · Eenvalmeercentralemeteenvermogenvan140MWvoortijdelijkeopslagvan energie door het wegpompen en weer inlaten van water, ingezet om vraag en aanbod van duurzaam opgewekte energie beter op elkaar te kunnen afstemmen.
·Energieuitalgenbiomassa. Eerste beoordeling: Bij de Afsluitdijk zijn zoet en zout water, getijden, wind en stroming grootschalig · Allevoorstellenvoorvoorzieningenomduurzaamenergieoptewekkenenopte beschikbaar. Rijk en regio willen zien of deze unieke positie te benutten is voor het slaan, betekenen potentiële meerwaarde voor de ambities van rijk en regio. De duurzaam opwekken van energie. Noord-Holland, Fryslân, Groningen en Drenthe meerkosten variëren van ruim veertien miljoen euro voor een proefopstelling tot hebben uitdrukkelijk ambities om een prominente rol te vervullen in duurzame ruim anderhalf miljard voor een gezamenlijke jaarlijkse energieproductie van 200 vormen van energieopwekking. Het publiek-private samenwerkingsverband `Energy tot 250 MW in combinatie met waterbeheerfuncties. Tegenover deze investeringen Valley' is daar een voorbeeld van. De Afsluitdijk zou daar een prominente rol in kun- staan opbrengsten uit de verkoop van de opgewekte energie. nen vervullen en daarmee tevens een stimulans zijn voor werk, kennisontwikkeling · Een`energieneutrale'Afsluitdijklijkteenzondermeerhaalbareoptie. en toerisme. Ook het rijk heeft ambities voor duurzame energie32 waar de Afsluitdijk · Windmolens,zonnepanelenendiversevormenvanenergieproductieuitwater- mogelijk een belangrijke bijdrage aan kan leveren. stromen zijn bewezen technieken en op grote schaal toepasbaar. Blue energy en energieopwekking met vliegers verkeren nog in een onderzoeks- en testfase. Als antwoord op deze wensen, zijn in alle visies voorzieningen opgenomen voor duurzame vormen van energieproductie. Wel zijn er grote verschillen in fasering33, Voor enkele voorgestelde technieken gelden aanvullend de volgende conclusies. geraamde investeringen en de mate van integratie met andere onderdelen van de visie. Getijden De consortia stellen de volgende vormen van duurzame energieopwekking en -opslag · Investerenineengetijdencentraleeneendaarvoorbenodigdkunstmatiggetijden- voor: bekken, is alleen rendabel wanneer de turbines van deze centrale en het bekken
·
Opwekkenvanstroomuitdegetijdenbewegingen,incombinatiemetpompenvoor tevens worden ingezet voor het wegpompen van IJsselmeerwater, zoals ook het afvoeren van IJsselmeerwater. Potentiële opbrengst: 8 MW, voldoende om ook voorgesteld. bij gebruik van de pompen tot 2050 op jaarbasis netto energie te kunnen leveren.
·
Energieuitstromendwater,opgewektmeteenrotorindeopeningvandespuisluis. Zon Potentiële opbrengst: enkele MW. · basisvandehuidigetechnologiezijndeinvesteringenvoorzonneenergieop Op
·
ZonnepanelenlangsdezuidzijdevandeAfsluitdijk.Potentiëleopbrengst:11MW. een termijn van tien tot vijftien jaar rendabel. Binnen enkele jaren komt zonnefolie-
·
Blueenergy,stroomopwekkingmetbehulpvanosmose:hetpotentiaalverschil technologie (helianthos) beschikbaar, met lichtere panelen waardoor de benodigde tussen zoet en zout water. De strategie om dat te realiseren varieert van een klein- investeringen voor plaatsingsconstructies dalen. schalige proefopstelling (0,04-0,2 MW), onder meer om ervaring op te doen met de · Afsluitdijkleentzichuitstekendalstechnologischexperimenteercentrumvoor De invloed van de benodigde waterinname op het slibtransport, tot een grootschalige grootschalige zonne-energie, vanwege de ligging (Energy Valley) en het beleid van blue-energycentrale geïntegreerd met de afvoer van IJsselmeerwater. Potentiële rijk en regio. Gezien de te verwachten ontwikkeling in technologie lijken een fase- opbrengst: naar verwachting maximaal ongeveer 250 MW. gewijze realisatie van een zonnewand en ruimte voor experimenten veelbelovend.
32
In 2020 moet het aandeel duurzame energie van de huidige twee procent naar twintig procent zijn gestegen Blue energy (osmose) (Werkprogramma Schoon en Zuinig, ministerie van VROM, 2008). In de periode 2008-2012 moet de uit- · locatieisuitermategeschiktvoorblueenergy(osmose),waarbijelektriciteit De stoot van broeikasgassen ten opzichte van 1990 met zes procent zijn verminderd (Afspraken in het kader wordt opgewekt door zoet en zout water langs membramen te laten stromen. van het Kyoto-protocol, 1997).
33 Zie ook de beoordeling van de ambities en faseringsmogelijkheden voor duurzame energie van ECN (bijlage). · BlueenergyiseenuniekeNederlandsetechnologieineenexperimenteelstadium.
70 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 71
Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft in 2007 een intentieovereenkomst34 getekend met Redstack/Eneco voor de inrichting van een proeflocatie op de Afsluitdijk.
· eensuccesvollegrootschaligetoepassingopdeAfsluitdijk,lijkteenopbrengst Bij van minstens 200 MW haalbaar.
· erderontwikkelenvanblueenergy,biedtdevolgendecombinatievoordelenmet
---
het waterbeheer van het IJsselmeer:
- Een osmosecentrale is een pompcentrale, die tevens een functie kan vervullen
in de afvoer van IJsselmeerwater en daarmee kosten kan vermijden die gepaard gaan met peilverhoging vanwege onvoldoende capaciteit om onder vrij verval water te lozen (zie ook de paragraaf over de basisfunctie waterafvoer).
- Voor osmose wordt zoet water aangepompt en vermengd met zout water als brak
weer geloosd (al dan niet via een tussenbekken) op de Waddenzee. Het resultaat is minder geconcentreerde zoetwaterlozing (zoetwaterbellen) op de Waddenzee. Dat is gunstig voor de waternatuur.
- Met uitkomend brak water kan een dynamische uitwisselingszone (zout-zoet-
overgang) tussen Waddenzee en IJsselmeer voor bijvoorbeeld vissen worden gecreëerd.
- De technologieontwikkeling van osmose is onderdeel van het concept Energy Valley
en past in het beeld van de Afsluitdijk als experimenteerlocatie voor duurzame energie. Wind ` nergieneutrale
E · Geenvandegepresenteerdevisiesopteertvoorgrootschaligewindmolenparkenop of langs de Afsluitdijk. Vanuit cultuurhistorisch en landschappelijk oogpunt wordt deze keuze onderschreven.
·Eenomvangrijkezoekopgavevoorduurzameenergieisonderdeelvanhetvigerende Afsluitdijk kabinetsbeleid. In dat kader is de Afsluitdijk en omgeving één van de zoekgebieden voor het plaatsen van windmolens.
---
Computergestuurdevliegersvoorhetopwekkenvanwindenergiezijnnietdirect gekoppeld aan de renovatie van de Afsluitdijk. Gezien de ontwikkelingsfase van haalbare optie' deze techniek, zouden ze wel kunnen passen binnen het idee voor de Afsluitdijk als experimenteerruimte voor duurzame energie. Valmeer
---
Hetkunnenopslaanvanduurzaamopgewekteenergieis,geziendebeleidsopgaven op dit gebied, noodzakelijk en onderwerp van onderzoek van het ministerie van EZ en netbeheerder Tennet. Energieopslag in een valmeer vraagt een forse investering,
34 Onderdeel van het `Verdrag van Maarssen', afspraken tussen overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen over het ontwikkelen van vernieuwende oplossingen voor mobiliteit en waterbeheer.
72 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 73
maar heeft mogelijk ook een grote exploitatiepotentie. Op basis van de huidige inzichten35 wegen de kosten niet op tegen de baten. Ambities mobiliteit:
·
Hetvoorgesteldeontwerpvoorhetvalmeerbevatdevolgendewinwinsituaties: vrijkomend zand en klei gebruiken voor zachte oevers in IJsselmeer en dijkverster- betere doorstroming en openbaar vervoer king, koppeling met osmose en koppeling met waterbeheer.
· aanwezigheidvaneenslechtdoorlatendekleilaagopvoldoendediepteinde De
ondergrond is een unieke omstandigheid en kan de locatie zeer interessant maken (beperking kosten).
Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: Minder oponthoud bij de sluizen, betere faciliteiten voor het (toenemende) scheep-
·
Mogelijkhedenvoormaximalisatievandebijdrageaanhetduurzaamopwekken vaartverkeer en wellicht een nieuwe vorm van hoogwaardig openbaar vervoer tussen van energie. Noord-Holland en Friesland. Of in elk geval de ruimte en ideeën daarvoor. Dit zijn de
·
Heteconomischpotentieelvangetijdenenergie. ambities van rijk en regio om in het kader van de renovatie van de Afsluitdijk meer-
·
Optimalisatiepompcentraleincombinatiemeteenbrakbekkenenduurzame waarde te realiseren voor de rol die de dijk en daarin opgenomen sluizen vervullen energie. voor het verkeer.
· oordetechnologischeontwikkelingvanblueenergy: V
- rendabiliteit bij toepassing op grote schaal; De visies van de consortia bevatten de volgende verbeteringen voor wegverkeer en
- tijdshorizon van ontwikkeling en opschaling; scheepvaart:
- fysieke en ecologische implicaties van grootschalige toepassing, bijvoorbeeld
· dijkverbredingdeautosnelwegverplaatsenenaanpassenaandehuidige Bij voor slibtransport en -opvang, aanvoer van zoet water en afvoer van brak water. ontwerpeisen.
· oorhetvalmeeralsvormvanenergieopslag:
V · EenaangepastschutregimevoordeschutsluisbijDenOever,alleenbuitendespits,
- geschiktheid als energieopslag;
om oponthoud voor het wegverkeer te verminderen.
- geschiktheid Afsluitdijk als locatie;
· ieuwbouwvandeschutsluizenindevormvannaviductenwaarmeescheepvaarten
---
- benodigde investeringen, rendabiliteit en interesse in de markt; wegverkeer de schutsluizen kunnen passeren zonder elkaar oponthoud te bezorgen.
- optimalisaties in fasering en dimensies.
---
NaviductbijKornwerderzandmet(veel)ruimereafmetingen,geschiktvoorgrotere en dieper stekende schepen.
---
Eennaviduct(staandemastroute)naarhettoekomstigeWieringerrandmeer,losof in combinatie met een nieuw naviduct bij Den Oever.
---
Eenongehinderdedoorgangindevormvanhogebruggenoverdesluizencom- plexen met meerwaarde voor de beleving van dijk en omgeving.
---
Een(optionele)ruimtereserveringlangsdeAfsluitdijkvooreenvormvanhoogwaar- dig openbaar vervoer, zoals bijvoorbeeld de superbus. Eerste beoordeling:
---
Allevisiesgaanuitvanhuidigeprognosesvoorwegenscheepvaart.Metname ontwikkelingen in scheepvaart (shortsea shipping, uitbreiding IJsselmeerhavens en haven Harlingen) leiden mogelijk tot een groter aanbod in scheepvaart en grotere afmetingen, waardoor een capaciteitsknelpunt in de vaarroute bij Kornwerderzand kan ontstaan (drempeldiepte). Ook in het (recreatief) wegverkeer wordt groei ver- wacht, met mogelijk knelpunten als gevolg. Gezien deze verwachte ontwikkelingen,
35
Brief van de minister van Economische Zaken aan de Tweede Kamer over grootschalige elektriciteitsopslag vertegenwoordigen de verbeteringen die de consortia voorstellen maatschappelijke in Nederland, 26 februari 2008. meerwaarde.
74 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 75
·
Consortiadiekiezenvoorhetbouwenvanéénoftweenaviducten,combinerende benodigde veiligheidsmaatregelen voor de schutsluizen met betere voorzieningen Ambities regionale economie: voor wegverkeer en scheepvaart. De meerkosten variëren van ongeveer twintig miljoen euro tot bijna tweehonderd miljoen euro per naviduct wanneer bij Afsluitdijk als recreatiebestemming Kornwerderzand tevens de afmetingen worden aangepast aan grotere en dieper stekende schepen.
·
Tweehogetoegangsbruggen,overdesluizencomplexen,totdeAfsluitdijkmakende nu geldende snelheidsbeperking ter plekke overbodig. Ze versterken bovendien de icoonfunctie. De meerkosten bedragen ruim tweehonderd miljoen euro. Omdat de uitvoering pas in een later stadium in de betreffende plannen is opgenomen, zijn de Niet om zo snel mogelijk overheen te rijden, maar als bestemming om van het in 2010 benodigde investering beperkter. uitzicht te genieten, de natuur en waterbouwkundige werken te bewonderen en te fietsen en wandelen in de unieke ontmoeting van water en land. Het kan nu allemaal Aandachtspunten voor het vervolgonderzoek: ook op de Afsluitdijk, maar de voorzieningen zijn beperkt en mogelijkheden om de
·
Resterendeknelpuntenvoormobiliteitnauitvoeringvandeplannen. aantrekkingskracht te vergroten zijn er volop. Rijk en regio zouden die graag realiseren.
· ostenenbatenvanbenodigdeinvesteringenvoorkorterewachttijdenvoor K
wegverkeer en scheepvaart. De plannen van de consortia bevatten daarvoor de volgende ideeën:
· ostenenbatenaanpassendrempeldieptebijrenovatievanschutsluizenenvan K · itgestrektenieuwenatuurgebieden,variërendvanvijftienhonderdhectarekwelders
---
ruimere dimensies bij nieuwbouw. in de Waddenzee tot een archipel van vijfduizend hectare water en land in het
·
Benodigdeaanpassingenvankunstwerkenbij(reserveringenvoor)tracévoor IJsselmeer, geschikt voor wandelen en fietsen. hoogwaardig openbaar vervoer. · Ontwikkelingvandeprovincieentrees:watersportcentra,buitendijkserecreatie voorzieningen en (recreatie)woningen aan de Friese kust en versterken van de identiteit van het eilandenlandschap van Wieringen.
---
Nieuwefietspaden,wandelpadenenvaarroutes.
---
Experimentenmetnieuwe,zilteteeltenaangrenzendaangebiedenmetbrakwater, gekoppeld aan een toeristische kennismaking met deze gewassen.
---
Experimenteerruimtevoorduurzameenergiealstrekpleistervooronderzoeken ontwikkeling.
---
Eenduurzaamheidsenklimaatcentrumvanallurewaarbezoekerskenniskunnen nemen van het opwekken van duurzame energie, de waterstaatkundige werken en de innovatieve aanpak van de renovatie.
· AfsluitdijkalsonderdeelvannationaleenEuropesetoeristischeroutes. De
· Afsluitdijkpromotenals`klimaatadaptiefwereldlandschap'incombinatiemet De de Waddenzee. Eerste beoordeling:
---
Allenieuwenatuurgebiedenenrecreatievoorzieningenuitdeconsortiaplannen betekenen een meerwaarde. De meerkosten variëren, afhankelijk van omvang, ambitieniveau en integratie met de veiligheidsoplossingen.
· voorgesteldeontwikkelingenvandeprovincieentreesbetekeneneveneenseen De maatschappelijke meerwaarde. De ideeën sluiten aan bij de plannen voor een Wieringerrandmeer en bij het Friese Meren Project.
76 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 77
·
Fietsers,wandelaarsenderecreatiescheepvaartkrijgeninallevisies,alsonderdeel van de plannen voor de dijk en omgeving, meer en rustigere routes.
·
Aanlandfaciliteitenen(recreatie)woningenaandeFriesekustversterkendeFriese identiteit van watersport- en merengebied.
·
LuwevaarroutesdoorhetIJsselmeer,langsdenieuweondiepebekkens,maken het IJsselmeer toegankelijk voor kleinere boten en versterken de verbinding tussen Noord-Holland en Friesland.
· deregioisveelinteressevoorhetopdekaartzettenvandeAfsluitdijkals In
toeristische trekpleister en icoon van de Nederlandse waterbouw, maar ook als demonstratie van wat er mogelijk is met duurzame energie. Bezoekerscentra met demonstraties en exposities, gecombineerd met kenniscentra voor duurzame energie, sluiten daar goed bij aan.
` fsluitdijk als
---
toeristische trekpleister en icoon van de Nederlandse waterbouw'
78 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 79
Ambities icoon en landmark: - waterafvoer gecombineerd met ecologische winst door geleidelijke overgangen
tussen zoet en zout;
- adaptieve beveiliging met kwelders.
innovaties als identiteit
Eerste beoordeling:
---
AllegeopperdeideeënlevereneenmeerwaardevoordeAfsluitdijkenomgevingals icoon en landmark.
---
Allevisieszijnklimaatneutraal(energieneutraal,duurzaamopbasisvande cradle-to-cradlefilosofie en CO2-neutraal) uit te voeren. In relatie met de ambities voor de Afsluitdijk als centrum voor duurzaamheid en de · Bezoekerscentraenkenniscentrakunnendoorlocatiekeuzeenarchitectuureen Afsluitdijk als toeristische trekpleister, formuleerden rijk en regio de ambitie voor waarde als landmark hebben. Potentiële locaties voor dergelijke centra zijn de Afsluitdijk als het innovatievisitekaartje van Noord-Nederland en als herkenbaar Breezanddijk, Zurich, Kornwerderzand en Den Oever. landmark voor de eigen identiteit én de onderlinge verbondenheid van Noord-Holland en Friesland.
De volgende ideeën van de consortia dragen daaraan bij:
· ersterkenvandeidentiteitvandeprovincieentreesdoorruimtelijkeontwikke- V
lingen passend bij de provincie-identiteit: eilanden in Wieringen en watersport en recreatie in Friesland.
·
Markeringvandeprovincieentreesmethogetoegangsbruggenoverdesluizen- complexen.
·
MarkeringvandestrakkelijnenhetcontrastvandeAfsluitdijkmeteenbetonnen stormschild.
·
Eerstetrajectvoordesuperbus.
· enniscentravoorklimaatvraagstukken,duurzaamheideninnovatie,gekoppeld K
aan bezoekerscentra.
· Afsluitdijkalstoonbeeldvan`bouwenmetdenatuur': De
- bescherming met kwelders;
- overslagdijk met tweede dijk en brak binnenmeer;
- zandwinning met ecologische winst IJsselmeerbodem;
- sluizencomplexen als vispassage.
· Afsluitdijkalstoonbeeldvaninnovatieveoplossingenvoorveiligheiden De
waterbeheer:
- `smart grass'36 voor grotere overslagbestendigheid van de dijk;
- energieneutraal pompsysteem voor waterafvoer;
- extra afvoer- en bergingscapaciteit met valmeer;
- osmosecentrale met tevens pompcapaciteit voor waterafvoer;
36 unststof grids onder de graszoden van een dijkbekleding om de erosiebestendigheid van een grasbekleding K
te vergroten.
80 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 81
Gevolgd
proces:
samenwerking,
selectie en
juridische status
ideeën
DIJK EN MEER 83
De verkenning naar de toekomst van de Afsluitdijk was een samenwerking tussen rijk, regionale overheden en marktpartijen, met als vertrekpunt een brede inventarisatie van maatschappelijke wensen. De deelnemers vanuit de markt zijn in eerste instantie geselecteerd op hun deskundigheid en ervaring. Uit de acht visies die zij leverden, ` ertrekpunt
V koos de stuurgroep er vier om nader uit te laten werken. De beschrijvingen en onder- bouwingen van alle visies zijn publiekelijk toegankelijk. Het intellectueel eigendom van ideeën blijft bij de bedenkers, met de overheid zijn afspraken gemaakt over het gebruik. Met die afspraken blijft de keuze voor wie een idee kan uitvoeren voldoen een brede aan de regels voor eerlijke competitie, terwijl nieuwe ideeën toch breed beschikbaar komen. Overheden, belangenorganisaties en marktpartijen inventarisatie van verkennen samen mogelijkheden De verkenning Toekomst Afsluitdijk is op initiatief van het kabinet uitgevoerd door een samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Holland en Fryslân. Opdrachtgever is het directoraat-generaal Water van het ministerie van maatschappelijke Verkeer en Waterstaat, namens de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, Tineke Huizinga. Bestuurders van de provincies Noord-Holland en Fryslân en de gemeenten Wûnseradiel en Wieringen vormden samen de stuurgroep voor de verken- ning, voorgezeten door de staatssecretaris. De dagelijkse uitvoering was in handen wensen' van Rijkswaterstaat IJsselmeergebied, de provincies Noord-Holland en Fryslân en enkele adviseurs. Een adviescommissie37 onder leiding van Ed Nijpels, samengesteld uit overheden, bedrijfsleven en kennisinstituten, leverde gevraagd en ongevraagd advies over de verkenning en het vervolgproces. De verkenning is begeleid door een interdepartementale werkgroep van de ministeries van EZ, LNV, Defensie, Financiën, VROM, OCW en Verkeer en Waterstaat. Van brede inventarisatie naar integrale visies De verkenning startte in oktober 2007 met een brede inventarisatie van maatschap- pelijke wensen en ideeën over de Afsluitdijk38, de ambities van rijk en regio en de `basisfuncties' voor de renovatie, de minimale eisen die de overheid stelt aan het herstellen en opwaarderen van de veiligheid die de dijk biedt. Na deze inventarisatie stelde de uitvoeringsorganisatie van de verkenning in april 2008 de inschrijving open voor deelname aan een marktverkenning in twee fasen: opstellen van een integrale visie op het verbeteren van de veiligheid van de Afsluitdijk in combinatie met zoveel mogelijk andere bestuurlijke ambities voor de dijk en omgeving en vervolgens verder uitwerken van die visie. Geselecteerde partijen ontvingen per fase een vergoeding van respectievelijk 35.000 en 70.000 euro.
37 Een overzicht van de deelnemers aan stuurgroep en adviescommissie is als bijlage opgenomen.
38 Toekomst Afsluitdijk, resultaten van een participatieve verkenning, maart 2008, als bijlage opgenomen.
84 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 85
Oktober 2007
Maatschappelijke Formuleren van Formuleren van participatieve ambities rijk en regio De integrale visies moesten voldoen aan de wettelijk vereiste veiligheidsverbeteringen, basisfuncties overheid verkenning de bestaande kwaliteiten voor zoetwaterbeheer, mobiliteit, leefomgeving, cultuur- historie, natuur en beheer en onderhoud op zijn minst handhaven en vervolgens Februari 2008 ideeën meerwaarde bieden voor andere ambities39. Ter vergelijking ontwikkelde de overheid twee referenties, waarin uitsluitend aan de basiseisen is voldaan. Stuurgroep besluit over ambities, basis- Stuurgroep van regionale bestuurders en functies en uitvraag staatssecretaris April 2008 Alle keuzes tijdens de verkenning, nodig om van een brede inventarisatie van wensen uitvraag aan de markt en ideeën te komen tot vier uitvoerbare toekomstvisies, zijn gemaakt door de stuur- voor ontwikkelen integrale visies groep van regionale bestuurders en de staatssecretaris (zie bijlage procesverloop en selectie acht consortia voor fase 1 keuzemomenten). Bij elk keuzemoment en bij de afronding van de verkenning zijn betrokken belangenorganisaties naar hun mening gevraagd40. Eerste keuzemoment betrof het samenstellen van een informatiedocument over de Juni 2008 maatschappelijke ambities rond de Afsluitdijk en over de technische eisen voor de renovatie, als conclusie van de voorafgaande inventarisatie van beide. Voor deel- fase 1: acht visies markt + overheidsreferenties name aan fase één van de marktverkenning, het vertalen van eisen en ambities in toekomstvisies, zijn acht partijen geselecteerd, op basis van ervaring en deskundig- heid met soortgelijke grootschalige, integrale projecten. Van deze acht consortia die selectie vier visies voor verdieping visie in fase 2 Stuurgroep stelt vast September 2008 een visie leverden, zijn vier gevraagd om een verdere uitwerking, met name van de financiële onderbouwing, de mogelijkheden voor duurzame energie en de keuzes voor fase 2: vier visies zoetwatervoorraad en waterbeheer. December 2008 markt + overheidsreferenties Over de selectie van de vier consortia zijn het InnovatiePlatform, de Rijksbouwmeester en de adviescommissie geraadpleegd41. De vier gekozen consortia waren wat de advi- seurs betreft het meest onderscheidend. De adviescommissie prees de kwaliteit en April 2009 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk mate van uitwerking van alle inzendingen, maar adviseerde toch een aantal inzenders inclusief reviews, kengetallen kosten-batenanalyse te laten afvallen vanwege te beperkte beantwoording van de vraag of onvoldoende en reacties stakeholders. Separate reacties van onderbouwing van de gemaakte keuzes. Een gedetailleerde juridische toets van de regio en departementen. voorstellen aan vigerende wet- en regelgeving heeft tijdens de verkenning nog niet plaatsgevonden. Deze is onderdeel van het voorgestelde vervolgonderzoek (zie con- Mei 2009 vaststellen route naar voorkeursbeslissing staatssecretaris/ clusies in het volgende hoofdstuk). zes alternatieven, afbakening, onderzoeksvragen kabinet uitwerken tot Medio 2010 39 Basiseisen, denkrichtingen en vragen zijn gespecificeerd in het Informatiedocument Marktverkenning voorkeursbeslissing staatssecretaris/ Afsluitdijk. keuze van één hoofdalternatief voor verdere kabinet 40 Reacties van de geraadpleegde organisaties bij de afronding van de verkenning zijn als bijlage opgenomen.
41 Als bijlagen opgenomen: Advies van de Rijksbouwmeester, 8 september 2008; Advies van het Innovatie- planuitwerking en realisatie platform, 4 september 2008; Beoordelingsadvies adviescommissie Afsluitdijk, 8 september 2008. = dit rapport
86 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 87
Ideeën publiek maar beschermd
Om de markt te stimuleren om zoveel mogelijk creativiteit en innovatie in de verkenning te brengen, is met de deelnemers afgesproken dat het intellectueel eigendom van unieke vindingen door de overheid gerespecteerd zal worden. De over- heid heeft daarvoor met de deelnemers van de verkenning afspraken gemaakt voor het gebruik van unieke vindingen die niet op andere wijze met octrooirecht, model- recht of anderszins kunnen worden beschermd. Hierdoor zijn de resultaten van de marktverkenning voor de overheid inzetbaar in het vervolgtraject, met respect voor de rechten van marktpartijen.
Voor het regelen van de afspraken over het intellectueel eigendom van ideeën uit de verkenning, heeft het InnovatiePlatform een onafhankelijk `intellectual property (IP) manager' aangesteld. Deze IP-manager stelde samen met de deelnemers spelregels op voor het omgaan met intellectuele eigendommen, gebaseerd op de voorwaarden die bij de start van de verkenning waren overeengekomen. Mogelijkheden voor publiek-private
samenwerking verkend
Naast inhoudelijke toekomstvisies zijn ook de mogelijkheden voor publiek-private samenwerking bij de verdere planvorming, projectontwikkeling en uitvoering verkend. De marktpartijen die toekomstvisies ontwikkelden, droegen ook daar ideeën over aan. Dit heeft nog niet tot een eenduidig beeld geleid, maar wel tot de conclusie dat nader onderzoek naar publiek-private samenwerkingsvormen zinvol is. Met name de exploiteerbare projectonderdelen op het gebied van de regionale economie, recreatie, toerisme en duurzame energie bieden wellicht mogelijkheden voor een risicodragende betrokkenheid van private partijen.
` dviescommissie
---
prees kwaliteit van de inzendingen'
88 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 89
Conclusie:
kwaliteit
rechtvaardigt
vervolgonderzoek
DIJK EN MEER 91
Ja, het kan. Met enige creativiteit kan meerwaarde worden behaald als onderdeel van een noodzakelijke renovatie van de Afsluitdijk. Dat blijkt uit de verkenning van wensen en ambities en daarop gebaseerde marktvisies op de toekomst van de Afsluitdijk. Uit deze verkenning trekken Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Holland ` eel inzet
V en Fryslân de hierna volgende conclusies over de inhoud van de geleverde visies en het proces waarmee deze tot stand kwamen. Aanvullende conclusies en adviezen voor het vervolgtraject zijn het onderwerp van een separaat advies van de advies- commissie verkenning Toekomst Afsluitdijk, dat als bijlage bij deze rapportage is en creativiteit' gevoegd.
· marktheeftdevraagomintegralevisiesvoordeAfsluitdijkmetveelinzeten De creativiteit beantwoord. Uit de visies van vier consortia van marktpartijen blijkt dat er uitvoerbare ideeën zijn om bij het versterken van de Afsluitdijk tevens winst te boeken voor:
- natuur en recreatie door kwelders in de Waddenzee, archipelachtige inrichtingen
en onderwaterlandschappen in het IJsselmeer en meer dynamiek tussen zoet en zout water;
- duurzaam opwekken van energie door benutten van zoet-zoutverschillen,
waterstromen, getijden, zon en wind;
- wegverkeer en scheepvaart door minder oponthoud en meer routes voor varen,
hoogwaardig openbaar vervoer, wandelen en fietsen;
---
regionale economie door betere toeristische voorzieningen en een grotere aantrekkingskracht van de Afsluitdijk en omgeving als recreatiebestemming;
- icoon- en landmarkfunctie door het waterbouwkundig symbool uit te breiden
tot centrum voor innovatie en kennisontwikkeling voor klimaatadaptatie en duurzaamheid.
· anwegedegrotecultuurhistorischewaardevandeAfsluitdijkinzijnhuidigevorm,
---
zien geen van de consortia mogelijkheden voor grootschalige windmolenparken of woningbouw langs de dijk. Ook meerwaarde voor beroepsvisserij en wonen, twee andere ambities die het kabinet bij de aankondiging van de verkenning noemde, zien de geraadpleegde consortia niet op grote schaal als integraal onderdeel van een renovatie van de Afsluitdijk.
· kostenvandeintegralevisiesvandeconsortialopenuiteenvan850miljoen De tot 2,5 miljard euro (netto contante waarde, 2008). De kosten voor veiligheid en waterbeheer alleen liggen in de visies over het algemeen hoger dan die van de basisreferentie die de overheid ontwikkelde, maar lager dan de kosten van de referentie 2100-Robuust. Wel leveren enkele visies voor die prijs ook ontwikkelingen voor natuur en ecologie. De aanvullende meerwaarden op het gebied van natuur, recreatievoorzieningen, duurzame energie, mobiliteit, regionale economie en de icoon- en landmarkfunctie vragen wel een aanzienlijke extra publieke investering.
92 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 93
Stappen vervolgtraject Tegenover deze kosten kunnen op dit moment slechts beperkt in geld uitgedrukte baten worden gezet. Een aantal visies biedt wel meer mogelijkheden dan de over- ·Milieueffectrapportageopplanniveau(plan-m.e.r.). heidsreferenties voor een fasering van de benodigde investeringskosten. ·Analysevanmaatschappelijkekostenenbaten.
· oets(voorbereidingop`passendebeoordeling')vandenatuureffectenvolgens
---
de Vogel- en Habitatrichtlijn en Natuurbeschermingswet.
·Juridischetoetsaanbestaandewet-enregelgeving. Belangrijkste conclusies kengetallen kosten-batenanalyse ·Onderzoeknaarmogelijkhedenvoorpubliek-privatesamenwerking.
·Mogelijkopstellenvaneenstructuurvisie. Uit: Kengetallen Kosten-Batenanalyse: Agenda voor de Afsluitdijk, een maatschap- ·Consultatieeninspraak. pelijke vergelijking van vier visies voor de toekomst van de Afsluitdijk, Decisio-Tauw, · basisvanvoorgaandestappenopstellenvaneenvoorkeursbeslissingvolgens Op maart 2009. het voorgestelde spelregelkader van het Meerjarenprogramma infrastructuur ruimte en transport (MIRT).
·
EenbelangrijkeconclusievandezeKKBAisdatveeleffectenopditmomentniet · devoorkeursbeslissingeenbesluitvormingsprocedurevolgensde Na goed te waarderen zijn. Tegenover aanzienlijke kosten (waarover ook nog de nodige Wet ruimtelijke ordening (Wro), met als terugvaloptie een procedure volgens onzekerheden bestaan) kunnen op dit moment slechts beperkt gemonetariseerde de Wet op de Waterkeringen/Waterwet. baten worden gezet.
·
Alswealleenkijkennaarkosteneffectiviteitvandemaatregelenvoorveiligheiden waterhuishouding dan scoren `WATERmachine/Afsluitdijk 21e eeuw', `Monument in · oorhetvervolgonderzoekzijnbijdeeerstebeoordelingvandevisiesinhoofdstuk
---
Balans' en het basisalternatief relatief gunstig. 2 en 3 aandachtspunten geformuleerd. Daarnaast zal het vervolgonderzoek zich
·
Kijkenwenaardeoverigeeffectendanvaltopdatmethetrealiserenvande onder meer moeten richten op: geprojecteerde natuurontwikkeling forse kosten gepaard gaan, met uitzondering - nadere beoordeling en een juridische toets van de visies en referenties aan de
van `Monument in Balans'. Bij `WaddenWerken' speelt dat de kwelders onlosmakelijk hand van wettelijke veiligheidseisen en vigerend en komend beleid42; met de veiligheidsoptie gepaard gaan. Het opwaarderen van de transportinfrastruc- - een meer gedetailleerde analyse van maatschappelijke kosten en baten waaronder
tuur lijkt in alle visies relatief kostbaar vergeleken met de baten die hier voor de die van verschillen in het realisatietempo van de veiligheidsverbeteringen; bereikbaarheid tegenover staan. Er is niet genoeg verkeer en/of er zijn te weinig - mogelijkheden voor faseren van investeringen en beslissingen;
knelpunten om grote investeringen te rechtvaardigen. - mogelijkheid voor aanpassingen aan ander beleid of andere klimaatontwikkelingen
·
Ookdekostendiegemaaktwordenomduurzameenergietegenererenzijnforsen dan nu als uitgangspunt gehanteerd. worden niet meteen terugbetaald. Reden is dat er veel onzekerheden bestaan over de daadwerkelijke grootschalige toepassing van bepaalde technieken (blue energy). · RijkswaterstaatendeprovinciesNoordHollandenFryslân,stellenvoordevrucht- bare samenwerking tussen overheden, belangenorganisaties en marktpartijen die tot het aansprekende resultaat van de verkenning hebben geleid, voort te zetten.
· oplossingenvoorveiligheidenwaterbeheervoldoenaanalleeisendievoorafzijn De · marktismetdezeverkenningineenvroegefasevandeplanvormingbetrokken. De gesteld aan de basisfuncties van de Afsluitdijk, uitgaande van het vigerende beleid Na het vaststellen van de reikwijdte van het project in een voorkeursbeslissing daarvoor, en zijn aanpasbaar aan verscherpte eisen en bijgestelde klimaatscenario's is een aanbesteding van de verdere planvorming, uitvoering en exploitatie in een die mogelijk onderdeel van komend beleid uitmaken. publiek-private samenwerking een mogelijk vervolg. Voorstellen voor geschikte modellen voor zo'n publiek-private samenwerking, kunnen in overleg met marktpar-
· inhoudelijkekwaliteitvandeaangedragenideeënrechtvaardigteenvolwaardige De tijen worden ontwikkeld. Op basis van een vergelijking van de meerwaarde van een plek in het vervolgonderzoek dat moet leiden tot een voorkeursbeslissing voor de publiek-private samenwerking met die van meer traditionele modellen voor project- renovatie van de Afsluitdijk. Deze voorkeursbeslissing is vervolgens onderwerp van ontwikkeling en -uitvoering, beslist de overheid over de meest geëigende aanpak. de geëigende procedures voor inspraak, effectbeoordeling en verdere besluitvor- ming. Adviezen voor dit vervolgtraject zijn opgenomen in een separaat stuk van de 42 Met name: Nationaal Waterplan, adviezen Commissie Veerman, regionale visies en plannen, VROM-verkenning adviescommissie. naar duurzame energie, PKB Waddenzee, PKB Tweede Structuurschema Militaire Terreinen, Vogel- en Habitatrichtlijn en de Natuurbeschermingswet 1998.
94 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 95
Bijlagen
Bijlagen beschikbaar op CD A. Opzet en specificaties verkenning
1 oekomst Afsluitdijk, Resultaten van een participatieve verkenning, maart 2008.
---
---
Uitvraag Marktverkenning Afsluitdijk, april 2008.
3 nformatiedocument Marktverkenning Afsluitdijk (bevat ambities en basisfuncties),
---
goedgekeurd door de Stuurgroep, 20 juni 2008.
4 echnisch Achtergronddocument, bijlage bij Informatiedocument Marktverkenning
---
Afsluitdijk, 4 juni 2008.
5 erkenning Kunstwerken Afsluitdijk, Samenvattend Eindrapport fase 1
---
(Rijkswater staat), 19 juli 2005.
6 oelichting beoordeling fase 1 naar fase 2 ten behoeve van de deelnemers aan
---
de Marktverkenning Afsluitdijk, 4 juli 2008. B. Toelichting overheidsreferenties
---
Geotechnische risico-evaluatie van vijf basisreferentievarianten voor versterking Afsluitdijk (Deltares), september 2008.
---
Beschrijving overheidsreferenties: Basis en 2100-Robuust (Rijkswaterstaat), februari 2009. C. Resultaten marktverkenning fase 1 en selectie naar fase 2
(mei - september 2008)
1 oekomst Afsluitdijk, Acht integrale visies, resultaten marktverkenning fase 1,
---
augustus 2008. Bevat samenvattingen van de acht integrale marktvisies van fase 1.
2 Advies van de Rijksbouwmeester, 8 september 2008.
3 Advies van het Innovatieplatform d.d. 4 september 2008.
4 Beoordelingsadvies adviescommissie Afsluitdijk, 8 september 2008.
5 Finale beoordeling stuurgroep Afsluitdijk (persbericht 16 september 2008).
96 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 97
D.
Resultaten marktverkenning fase 2 E. Reacties op de verkenning van belanghebbenden (september 2008 - maart 2009) 1 Waddenvereniging, Stichting VBIJ, Natuurmonumenten (gezamenlijke reactie).
1 Toekomst Afsluitdijk, Vier visies, resultaten marktverkenning fase 2, december
2 Stichting Duurzaamheidscentrum.
2008. Bevat samenvattingen van de vier verdiepte marktvisies in fase 2. 3 Vernieuwingsbeweging de Friezen.
2 Monument in Balans, eindrapport marktverkenning fase 2, november 2008,
4 LTO Noord-Drachten. Oranjewoud, GD Architecten, Noordpeil landschap en stedenbouw, CE Delft. 5 Koninklijke Schuttevaer regio IJsselmeer.
3 Natuurlijk Afsluitdijk, eindrapport marktverkenning fase 2, november 2008,
6 Kazemattenmuseum Kornwerderzand. Royal Haskoning, Lievense, Van Oord, Rabobank, BAM, Eneco, Wubbo Ockels BV. 7 ANWB/ALB/Regio Noord.
4 Waddenwerken, eindrapport fase 2, november 2008, DHV, Imares,
8 Stichting AFSLUITDIJK. bureau Alle Hosper. 9 BedrijvenKring Urk.
5 Afsluitdijk 21e eeuw (Watermachine), eindrapport fase 2, november 2008,
10 Gemeente Urk. Arcadis, Dredging International, Nuon, H+N+S Landschapsarchitecten. 11 Stichting WON namens Friese IJsselmeervissers/Wadvaarders/
6 ussentijds advies van de adviescommissie Afsluitdijk over het vervolgproces ten T Vereniging Botterbehoud. behoeve van de stuurgroepvergadering van 1 december 2008. 12 Stichting Waterrecreatie IJsselmeer en Randmeren.
7 Kostenvergelijk van de vier visies en de overheidsreferenties, 4 maart 2009. 13 Waterschap Zuiderzeeland.
7a Grafiek kostenvergelijk in nominale en netto contante waarde. 14 Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
8 engetallen Kosten-Batenanalyse: Agenda voor de Afsluitdijk, een maatschappe- K 15 PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland. lijke vergelijking van vier visies voor de toekomst van de Afsluitdijk, Decisio-Tauw, 16 Gemeente Kampen. maart 2009. 17 Gemeente Wieringermeer.
18 Gemeente Harlingen. Reviews op rapporten fase 2 19 Wetterskip Fryslân.
9 Review fase 2 Veiligheid en waterbeheer marktvisies Toekomst Afsluitdijk,
TU Delft, januari 2009.
10 Review fase 2 Innovatief gehalte, Innovatieplatform, februari 2009.
11 Review fase 2 Cultuurhistorie, Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en
Monumenten, januari 2009.
11a Brochure Afsluitdijk RACM
12 Review fase 2 Ruimtelijke kwaliteit, College van Rijksadviseurs, maart 2009.
13 Review fase 2 Duurzame energieopties bij integrale verbetering van de Afsluitdijk,
ECN maart 2009.
14 Review fase 2 Natuur en ecologie, Dienst Landelijk Gebied, maart 2009.
15 Review fase 2 Beheer en onderhoud, Rijkswaterstaat, maart 2009.
16 Notitie vervolgproces, maart 2009.
17 Evaluatie Marktverkenning Afsluitdijk, Eindrapport (Rijksuniversiteit Groningen
en het Netwerk Deltatechnologie), 9 februari 2009.
98 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 99
Betrokken organisaties en personen Els de Wit ministerie van VenW DG Water (voorzitter) Maarten Scheffers ministerie van VenW DG Water Stuurgroep verkenning Toekomst Afsluitdijk Koos Poot ministerie van VenW DG Water mw. J.C. Huizinga-Heringa staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat (voorzitter) Marije Walenkamp ministerie van VenW (secretariaat) mw. ir. A.G. Nijhof MBA
directeur-generaal Water ministerie van Verkeer en Wim Leendertse projectteam Waterstaat (vice voorzitter) Joost van de Beek projectteam mw. drs. R. Kruisinga gedeputeerde provincie Noord-Holland mw. C. Schokker-Strampel gedeputeerde provincie Fryslân Deelnemende consortia tijdens Fase 1 en 2 dhr. W. Sinnema wethouder gemeente Wûnseradiel · addenwerken(DHV,Imares,bureauAlleHosper)
---
dhr. drs. T.R. Piersma
burgemeester gemeente Wûnseradiel (tot oktober · Afsluitdijk21e eeuw (Watermachine (Arcadis, Dredging International, Nuon, H+N+S
2008) Landschapsarchitecten) mw. M.J.P. van Kampen burgemeester gemeente Wieringen · MonumentAfsluitdijk(Boskalis,West8,Witteveen+Bos) dhr. drs. A.P. Delpeut
hoofdingenieur-directeur Rijkswaterstaat IJsselmeer- · GrietjeBosker(ATOsborne,TNO,Movares,Archipelontwerpers,AE3,Transatlantis, gebied Van Hattum en Blankevoort)
---
ConsortiumEcorysImsa Adviescommissie verkenning Toekomst Afsluitdijk · NatuurlijkAfsluitdijk(RoyalHaskoning,Lievense,VanOord,Rabobank,BAM,Eneco, dhr. drs. E.H.T.M. Nijpels voorzitter Wubbo Ockels BV) dhr. J.A. Jorritsma provincie Fryslân · Sluitstuk(Grontmij,BankNederlandseGemeenten,HaverkortVoormolen,HKVLijn dhr. mr. H.C.J.L. Borghouts provincie Noord-Holland in water) dhr. drs. L.H.M. Kohsiek Rijkswaterstaat (tot december 2008) · MonumentinBalans(Oranjewoud,GDArchitecten,Noordpeillandschapen dhr. drs. A.P. Delpeut Rijkswaterstaat IJsselmeergebied stedenbouw, CE Delft) mw. ir. A.G. Nijhof MBA ministerie van Verkeer en Waterstaat dhr. drs. C.B.F. Kuipers ministerie VROM (tot oktober 2008) Projectteam dhr. prof. dr. J.W. Derksen ministerie VROM (sinds november 2008) Wim Leendertse Rijkswaterstaat, procesmanager mw. dr. J.A. Hoekstra Msc ministerie LNV Joost van de Beek Rijkswaterstaat IJsselmeergebied, projectmanager dhr. drs. A.L.M. Nelissen Bouwend Nederland Sonja Busch provincie Fryslân dhr. dr. A.B.M. Hoff ECN (Energie Centrum Nederland) Jeannet van Arum provincie Noord-Holland (tot juni 2008) dhr. drs. S. Jansen Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij Eddy Steenbergen provincie Noord-Holland (tot juni 2008) dhr. prof. dr. ir. P. Vellinga
WUR (Wageningen Universiteit en Researchcentrum) Hans Eikelenboom provincie Noord-Holland (vanaf juli 2008) dhr. prof. dr. ir. A.J. Berkhout TU Delft Eric Regeling Rijkswaterstaat IJsselmeergebied Max van Heijst Twynstra Gudde Interdepartementale werkgroep verkenning Toekomst Afsluitdijk Wout Bremer Rijkswaterstaat IJsselmeergebied Joke Botterweg Rijkswaterstaat Jan Driebergen Rijkswaterstaat IJsselmeergebied Bram van der Wees ministerie van Economische Zaken Cynthia Sewbalak Rijkswaterstaat PPS Kennispool Chantal van Dam ministerie van LNV Sanne Djojosoparto Rijkswaterstaat PPS Kennispool Edward Buskens ministerie van Defensie Jan Coen van Elburg Rebel Group Hilde Visser ministerie van LNV Jenneke Blok Rijkswaterstaat IJsselmeergebied, communicatie Marieke Hofstra ministerie van VROM Eurydice van Coblijn Rijkswaterstaat Corporate Dienst, communicatie Joost van den Boogert ministerie van OCW Michiel van Goor ministerie van Financiën Roelof Hupkes ministerie van LNV Sjaak Mesu ministerie van LNV
100 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk DIJK EN MEER 101
Colofon
Deze rapportage van de verkenning Toekomst Afsluitdijk, ook bekend als `Onderzoek Integrale Verbetering Afsluitdijk', is een gezamenlijke uitgave van Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Holland en Fryslân. Opdrachtgever voor de verkenning is het directoraat-generaal Water van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Meer informatie: Rijkswaterstaat IJsselmeergebied, marktverkenningafsluitdijk@rws.nl, www.rijkswaterstaat.nl/marktverkenningafsluitdijk Voor extra exemplaren: landelijke informatielijn Rijkswaterstaat, tel. 0800 - 8002, e-mail 08008002@rws.nl Redactie: Jos Lammers, Delft Illustraties: WEDA Design en de deelnemers aan de marktverkenning Vormgeving en opmaak: WEDA Design Druk: Banda, Heerenveen Maart 2009
102 Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk Deze uitgave is gedrukt op FSC papier DIJK EN MEER 103