Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Vallei in Jordanië al 13.000 jaar bewoond en bevloeid

26 oktober 2009

Door over een veld te lopen en alles op te rapen wat op scherven lijkt, kun je grote ontdekkingen doen. NWO-onderzoeker Eva Kaptijn kon op basis van ruim 100.000 vondsten vaststellen dat de Zerqa-vallei in Jordanië al ruim 13.000 jaar afwisselend bewoond én geïrrigeerd wordt. Maar de samenlevingen bouwden niet alleen irrigatiesystemen: de irrigatiesystemen bouwden ook samenlevingen. Kaptijn promoveert op 28 oktober aan de Universiteit Leiden.

Archeologe Eva Kaptijn graaft niet maar raapt. Samen met haar collega's paste ze een intensieve veldverkenningstechniek toe: op 15 meter afstand van elkaar lopen de onderzoekers een traject van 50 meter. Op de heenweg rapen zij al het aardewerk op, op de terugweg al het andere materiaal. Dit leverde meer dan 100.000 vondsten op, variërend van zo'n 13.000 jaar oud tot vondsten van enkele decennia oud. Op basis van verder onderzoek aan deze vondsten en de vindplaatsen, kon Kaptijn nagaan in hoeverre de Zerqa-vallei in Jordanië in de afgelopen duizenden jaren bewoond was.

Het gebied waar zij haar onderzoek deed wordt ook wel de Zerqa-driehoek genoemd, omdat het begrensd wordt door de Zerqarivier, en vormt een onderdeel van de Jordaanvallei. Het gebied beslaat zo'n 72 vierkante kilometer. Kaptijn ontdekte dat de driehoek al duizenden jaren af en aan bewoond werd. Maar deze bewoning was altijd sterk afhankelijk van de irrigatiemethoden die de bewoners toepasten. Hoewel de grond in de vallei erg rijk is, viel er doorgaans te weinig regen om zonder extra bevloeiing gewassen te kunnen verbouwen.

Irrigatie vormt samenleving

De manier van irrigeren had grote invloed op de bewoners van de vallei; macht was vaak afhankelijk van de zeggenschap over de verdeling van water. Kaptijn ontdekte dat de aard van het irrigatiesysteem kon zorgen voor een samenleving van intern egalitaire stammen, waarbij de stammen met elkaar dan weer in een sterke hiërarchische orde verbonden waren. In andere perioden werd de vallei echter juist weer gedomineerd door grootschalige, haast kapitalistische suikerrietteelt.

Het onderzoek van Eva Kaptijn maakt deel uit van het multidisciplinaire project Settling the steppe. The Archaeology of changing societies in Syro-Palestinian drylands during the Bronze and Iron Ages. Dat project wordt gefinancierd vanuit de Vrije competitie van NWO.