Gepubliceerd op 29 oktober 2009
Astronomen ontdekken verste object in het heelal
Gepubliceerd op 29 oktober 2009
Swift gammaflits
Foto: www.astronomie.nl
Astronomen, onder wie UvA-hoogleraar Ralph Wijers, rapporteren morgen
in twee Nature-papers over de ontdekking van het verste astronomische
object ooit: gammaflits GRB 090423.
GRB 090423 werd op 23 april 2009 gedetecteerd door NASA's
Swift-satelliet. Binnen een aantal minuten konden enkele van de
grootste telescopen op aarde de snel in helderheid afnemende nagloeier
lokaliseren. De nagloeier was alleen zichtbaar in het infrarood, wat
aangeeft dat de gammaflits van heel ver kwam. Twee teams hebben een
roodverschuiving gemeten van 8,2: de gammaflits vond plaats toen het
heelal nog maar 5% van zijn huidige leeftijd had. De vorige
recordhouder als verste object was een sterrenstelsel op
roodverschuiving 6,96.
Gammaflitsen
Gammaflitsen zijn de helderste en meest gewelddadige explosies in het
heelal. Het zijn korte uitbarstingen van gammastraling, waarvan er
gemiddeld een per dag afgaat. De ontploffende, zeer zware sterren
geven in een halve minuut meer licht af dan de zon in zijn hele leven.
De ontdekking van GRB 090423 toont aan dat dit soort zware sterren al
waren gevormd toen het heelal pas 630 miljoen jaar oud was.
Nagloeier
De nagloeier van GRB 090423 (rode stip in het midden). De afbeelding
is gemaakt op basis van opnames van Gemini-South en ESO's VLT (credit:
A. J. Levan).
De kosmische Dark Ages
Voor astronomen opent de ontdekking van de recordgammaflits een nieuw
onderzoeksvenster binnen de kosmologie: de kosmische Dark Ages. Deze
periode eindigde zo'n 800 à 900 miljoen jaar na de oerknal. Vóór de
Dark Ages hadden elektronen en waterstof- en heliumkernen elkaar net
geneutraliseerd. Het licht van de eerste generatie sterren zorgde
ervoor dat de elektronen weer los kwamen van de kernen. De
samenstelling van het heelal ging zo over van vrijwel alleen neutraal
waterstof tot vrijwel alleen geïoniseerd waterstof. Die overgang wordt
de reïonisatie van het heelal genoemd. De astronomen hopen met de
waarneming van gammaflitsen uit deze vroege periode meer te weten te
komen over het reïonisatieproces dat heeft geleid tot het ontstaan van
het intergalactisch medium zoals we dat nu zien.
Universiteit van Amsterdam