ChristenUnie


Algemene Financiële Beschouwingen 2009 - Eerste Kamer

Algemene Financiële Beschouwingen 2009 - Eerste Kamer

dinsdag 03 november 2009 12:55 Op 3 november 2009 waren de Algemene Financiële Beschouwingen in de Eerste Kamer. ChristenUnie senator Remmelt De Boer stelde het kabinet voor om helder de kerncompetenties van Nederland te definieren, en daaraan een snel besluitvormingstraject te koppelen. Lees hier de gehele tekst.

,,Mijnheer de voorzitter,

Deze bijdrage is mede namens de fractie van de SGP.

Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 13 oktober j.l. heeft mijn fractievoorzitter nadrukkelijk aandacht gevraagd voor het plaatsen van de huidige politieke en economische en financiële situatie in een breder perspectief. Onze fractie vroeg toen in de lijn van het regeer- en crisisakkoord aandacht voor verantwoordelijkheid, rentmeesterschap, gemeenschap, kortom solidariteit. Met het uiteindelijke doel te komen tot een meer stabiele, rechtvaardige en houdbare cultuur. Ook tijdens de A.F.B. van vorig jaar, op 25 november 2009 hebben onze fracties aandacht gevraagd voor dieper liggende oorzaken van de huidige financiële en economische crisis. We pleitten ook toen voor, om het kort samen te vatten, voor "een economie van het genoeg", daarbij aansluitend op mensen als prof. Goudzwaard. De minister van Financiën reageerde toen positief op onze bijdrage door o.a. te stellen dat, ik citeer, er inderdaad "een cultureel normatieve duiding te geven valt aan de situatie waarin we met elkaar terecht zijn gekomen". We waren dat zeer met hem eens.

Nu zijn we al weer een jaar verder. Het afgelopen jaar was financieel gezien tumultueus. De DSB- bank viel om, de AFAB is in problemen, de solide SNS Reaal weet ook wat hoge provisies zijn. Recent kwam ook de ING weer in het nieuws. Ondertussen schoten de koersen van aandelen - in ieder geval tot vorige week - weer omhoog. Er wordt al weer gesproken over indexering van pensioenen. Maar de rente op hypotheken blijft relatief hoog, ondanks een super lage euribor rente. En kredietverlening aan bedrijven is nog steeds niet eenvoudig. De werkloosheid neemt nog steeds toe, al lijkt de snelheid waarmee dat gebeurt geringer te zijn dan de prognoses eerst aangaven. Ondertussen is er een breed besef, dat de overheid sterk moet bezuinigen de komende jaren, we komen daar nog op terug.

In ieder geval: de kort door mij geschetste situatie dwingt ons weer de fundamentele vraag onder ogen te zien, hoe wij de toekomst van dit land op middellange en lange termijn zien. Welke route is het kabinet ingeslagen? De econoom Arjo Klamer stelde onlangs (ND, 19 0ktober 2009), dat de huidige crisis weinig te maken heeft met banken die omvallen of met een negatieve economische groei, maar met een systeem dat niet meer houdbaar is. En wat doet de overheid dan, aldus Klamer. Wel, "de regering heeft de waarden discussie maar even op een laag pitje gezet, want het moet nu vooral gaan over het herstellen van de groei".

Onze vraag aan de bewindslieden is, of ze willen reageren op deze stellingname en of ze - in navolging van hun opstelling vorig jaar - het voor het kabinet actuele perspectief willen schetsen voor de Nederlandse maatschappij voor de komende middellange en lange termijn. Een perspectief dat als leidraad kan dienen voor het concrete ook financieel-politieke handelen in 2010. Is het niet zo, dat er een groot probleem is met integriteit en vertrouwen, dat good governance niet zaligmakend is, maar dat het gaat om intrinsiek gedrag, dat niet door regels is af te dwingen. En zo ja, hoe wil het kabinet daar mee omgaan? Graag een reactie.

Mijnheer de voorzitter, een centraal element in de discussie ook vandaag is die rondom de benodigde bezuinigingen de komende jaren. We willen allereerst opmerken, dat dit kabinet al een fors aantal maatregelen en beslissingen heeft genomen. Beslissingen voor de korte en de lange termijn. Zonder ook maar enigszins volledig te zijn willen we wijzen op het pakket stimuleringsmaatregelen voor de economie, op de mogelijkheden voor deeltijd w.w., op de ondersteuning van diverse banken met miljarden euro's en op het besluit inzake de verhoging van de leeftijd voor de AOW. Het kabinet geeft daarmee aan, dat het niet alleen rekening houdt met een crisis op hopelijk korte termijn, nl. een financiële crisis, maar ook met een mogelijke crisis op lange termijn, veroorzaakt door krapte op de kapitaalmarkt. De idee nl. dat de crisis de demografische ontwikkelingen aan de kant zet is nl. niet juist. De krapte op de arbeidsmarkt komt volgens deskundigen volop terug. Dat wetende moeten we voorbereid zijn op een war on talent. Overigens, er zijn thans nog steeds meer dan 100.000 vacatures. Interpreteert onze fractie de inzet van het kabinet, nl dat het inzet ook op het nu al reageren op deze verwachte crisis op langere termijn inderdaad juist? Willen de bewindslieden hierop dan ook nader reageren?

We willen in dit verband nader ingaan op de noodzakelijke, maar ook mogelijke bezuinigingen voor de jaren vanaf 2011. Onze fractie is het met het kabinet eens, dat er bezuinigd moet worden. Onze fractie is ook van mening, dat niet nu kan worden aangegeven waarop wel of niet bezuinigd moet gaan worden. Er dienen geen heilige huisjes overeind te blijven. Onze fractie is het ook met de minister van financiën eens, dat thans niet precies bekend is wat het exacte bedrag is dat moet worden bezuinigd, maar dat we ons niet nu al moeten rijk rekenen met een eventuele grote economische groei de komende jaren. En het is naar de mening van onze fractie inderdaad een goede zaak om niet in het wilde weg in 2010 te gaan bezuinigingen, maar met een goed onderbouwde strategie daarmee verder te gaan in 2011. We hebben overigens begrepen, dat ook de VVD bij monde van de politiek leider Rutte in 2010 niet extreem wil bezuinigen (zie ND, zaterdag 241009). Maar dat zei hij onder de warme Surinaamse zon. Het is bovendien begrijpelijk, dat het kabinet rekening wil houden met prognoses voor middellange termijn die het CPB voorjaar 2010 hoopt te publiceren. Bovendien, en dan komen er nog wel wat vragen, mijnheer de voorzitter, bovendien, als je ziet op welke thema´s de forse bezuiniging van gemiddeld 20% moet worden gerealiseerd, dan kan een kind zien, dat je dat niet in enkele weken voor elkaar krijgt. Als je dat beweert, dan houd je jezelf voor de gek.

Dat gezegd hebbende toch enkele vragen: het kabinet zet in op een bezuiniging van pakweg 20%. Dus toch een, zij het grove, kaasschaaf? Want bekijken we waar enkele van de gepresenteerde werkgroepen zich mee bezig moeten houden, dan lijkt er nogal verschil in zwaarte van de opdracht te zijn. Hoe bezuinig je bijv. EUR 4 miljard op de productiviteit van verschillende onderwijssectoren, terwijl je ambitie blijft dat onderwijs en wetenschap tot de mondiale top 5 van de wereld moeten gaan behoren? En hoe een kleine EUR 2 miljard op kindregelingen, als je ziet dat in omringende landen, in Duitsland bijv., juist daar meer geld in gestoken wordt omdat met juist op lange termijn gezien het belang van kinderen en gezin hoog inschat? Is dan een bezuiniging van 20% oftewel plm. EUR2,5 miljard op het thema wonen, onder welk thema liefst EUR 11 miljard aan hypotheekaftrek valt, niet karig?

Natuurlijk, het college van premier en vice-premiers kan aanvullende keuzes maken. Maar toch stellen we het kabinet voor: definieer helder de kerncompetenties van Nederland, maak bijv. drie scenario´s om te bezuinigen. Koppel daar een snel besluitvormingstraject aan. Geef daarbij precies aan, wanneer maatregelen als gevolg van deze besluitvorming op de rol staan. Willen de bewindslieden wat breder op dit door onze fractie aangereikte probleem ingaan?

Zojuist hadden we het al even over een mogelijke crisis op lange termijn, veroorzaakt door gebrek aan menskracht en ook over de noodzaak als land te gaan behoren tot de wereld top vijf w.b. onderwijs en wetenschap. Daarover willen we nog een aantal opmerkingen maken. Beschouwt u dat maar als een meedenken met het kabinet inzake de moeilijke problemen die op het bordje liggen. Dat willen we doen door te wijzen op het belang van een goed functionerende MKB, willen we de crisis ook op termijn de baas worden. Naar onze mening zou de werkelijke crisis wel eens langer kunnen duren dan thans door sommigen wel wordt aangenomen. Niemand kan immers voospellen wanneer die crisis is afgelopen. Mochten de crisis en de gevolgen daarvan inderdaad in de tijd gezien oplopen tot pakweg 5 jaren dan moeten we ons afvragen wat de gevolgen daarvan zijn voor jongeren. Dan krijgen jongeren daar echt een tik van mee. We hebben dat in soms extreme vormen gezien in de 80-er jaren. We spraken toen - m.i. niet geheel terecht overigens - wel over een verloren generatie. De huidige generatie is gelukkig wel heel flexibel, maar hoe weerbaar is men in minder goede tijden? Kent men die misschien alleen maar van de titel van een t.v.-soap? En natuurlijk, nu blijkt de werkloosheid onder jongeren wat gedempt te worden doordat een aantal van hen langer gaat studeren. Heel verstandig. Maar daar komt ook een eind aan. En wat dan? En dan te bedenken, dat huidige analyses aangeven dat het vergrijzingsprobleem de dynamiek in de economie en de maatschappij kan verkleinen waardoor Nederland een soort sitting duck wordt op een financiële erfenis van na de oorlog die steeds kleiner wordt.

We willen daarom met klem pleiten voor het creëren van arrangementen voor jongeren met de drieslag leren, werken en ontwikkelen van strategisch ondernemerschap. De creativiteit van veel jongeren is groot. Maar ondernemen moet je leren. Daar moet energie in worden gestoken. Denk alleen maar aan de administratieve en financiële component van het ondernemen waar het vaak misgaat omdat de opleiding en begeleiding daarop niet of niet voldoende voorbereidt. Naar onze mening kan met name het MKB daar een belangrijke rol in spelen. Zet als MKB een opdracht weg bij een opleiding. Laat de opleiding zorgen voor de mensen en de begeleiding. Laat de jongeren vervolgens na een aantal jaren uitstromen en zelf beginnen, als ZZP-er of in het MKB, of elders natuurlijk. Dat noemen we: vermenigvuldigen. Niet alleen optellen: activiteit + activiteit + middelen etc., maar zorgen voor een extra. De overheid zou dergelijke arrangementen verder moeten stimuleren, in overleg met het bedrijfsleven. En niet volgens de oude methode subsidiëren, maar wel financieel faciliteren. Zeg maar zoals bij micro-credieten: je stopt er geld in dat eruit komt en ook een eigen dynamiek krijgt. Dat bedoelen we met vermenigvuldigen. Bovendien: onderzoek geeft aan, dat dergelijke arrangementen ook werken bij jonge vrouwen uit met namen minderheidsgroepen en aan de onderkant van de maatschappij.

Naar de mening van onze fracties is een dergelijke opzet op de langere termijn vruchtbaarder dan het gebruiken van alleen maar financieel ondersteunende maatregelen, zoals de deeltijd WW eigenlijk is. Dergelijke maatregelen, hoe goed op korte termijn en hoe begrijpelijk ook, hebben het gevaar in zich dat al snel gedacht wordt dat een dergelijke maatregel blijvend is. Dat is de les uit de geschiedenis. Het is na enkele jaren moeilijk te zeggen: we doen het alleen nu. Mensen gaan een dergelijke maatregel al snel als een verworven recht zien. We hebben dat de laatste decennia bijv. gezien bij de VUT en de Melkert-banen.

We vragen de bewindslieden, of men wil reageren op dit deel van onze bijdrage. Wat is uw visie op wat we stelden? En een stap verder: we kunnen ons voorstellen, dat het in het kader van deze AFB niet goed mogelijk is een afgerond en geheel doordacht standpunt te hebben. Daarom vragen we vervolgens of het geen goede zaak zou zijn om over de zinvolheid van en het royaal stimuleren van arrangementen voor leren, werken en ontwikkelen van ondernemerschap, in relatie tot de verwachte personeelsproblemen in het MKB in de wat verdere toekomst, een advies te vragen, bijv. aan de S.E.R. Graag ook hierop een antwoord van de bewindslieden.

In dit verband willen we ook attenderen op de discussie, die we in eerder stadium hadden met de staatssecretaris en waarin we pleitten voor extra aandacht voor ZZP-ers in met name het echelon van de slimme jongeren, vaak met een technisch-universitaire opleiding die voor zichzelf beginnen en te vaak mislukken. De staatssecretaris noemde dat toen een interessant aandachtspunt. Onze vraag: is daar al iets aan/mee gedaan? In dit verband willen we aandacht vragen voor de z.g. Vouchers SenterNovem, oftewel onderzoeksstrippenkaarten. Is dit geen goede en creatieve manier om innovatie door afgestudeerde jongeren te stimuleren en hen financiële middelen beschikbaar te stellen? Zien de bewindslieden mogelijkheden hierbij stimulerend op te treden?

Een volgend punt dat we kort willen aanstippen betreft de noodzaak om als land te durven kiezen voor het ontwikkelen van en het ook als overheid investeren in die sectoren die als kernkwaliteit kunnen worden benoemd. We hebben het daarover in het begin van ons betoog al even gehad. Durven we het aan om een beleid te voeren waarin we zeggen: op die en die kernkwaliteiten willen we de beste van de wereld zijn? En we ontwikkelen en de overheid ondersteunt technologieën die als niches op de wereldmarkt kunnen worden beschouwd? Met als consequentie, dat je ook dingen, vaak gesteund door gevestigde belangen, niet doet, niet ondersteunt? Wij pleiten voor de keuze van een aantal kernkwaliteiten en wel die, waar een industrie achteraan komt. Dat vraagt uiteraard een gedegen analyse. Maar toch kun je wel wat noemen: we willen met onderwijs en wetenschap bij de mondiale top 5 gaan behoren. Ga dat nu concreet maken, bijv. in de technologie rondom waterbeheer en watermanagement en wat daar al niet bij hoort. En koppel dat aan de verscheidenheid van industrieën die zich met water hoe dan ook bezig houden. Ontwikkel verder de technologie voor CO-2 opslag en exporteer dat. Het gaat ons, mijnheer de voorzitter, niet zozeer om deze voorbeelden, maar om duidelijk te maken wat wordt bedoeld. Weer een kwestie van vermenigvuldigen dus. Wat is de reactie van de bewindslieden op deze opmerkingen en hoe is een financiële vertaling mogelijk?

Mijnheer de voorzitter, de regering staat voor een enorme uitdaging voor de komende jaren. Als afsluitende opmerking willen we hier gezegd hebben, en daarbij sluiten we aan bij het begin van ons betoog, dat bij de noodzakelijke maatregelen die genomen moeten worden en die soms diep zullen ingrijpen in de financiële mogelijkheden van mensen, het begrip solidariteit naar de mening van onze fracties centraal moet blijven staan. De zwakke en kwetsbare burgers in ons land moeten ook in tijden van crisis ervaren, dat de overheid , om het eens op een oude manier te zeggen, een schild is voor de zwakken. Dat zijn mooie woorden die echter ook geconcretiseerd moeten worden. Om een voorbeeld darbij te noemen: We dringen er daarom bij de regering op aan om al in 2010 helder te maken te maken wat het flankerend beleid zal zijn voor het verlagen van de werklast van werknemers met zware beroepen nu de AOW-leeftijd omhoog zal gaan. Wees daarin transparant. Dat zal bovendien het draagvlak voor een dergelijke maatregel in de maatschappij doen toenemen.

Mijnheer de voorzitter, onze fracties zien met grote belangstelling uit naar de antwoorden van de bewindslieden.

Namens ChristenUnie en S.G.P.,"

Remmelt de Boer, 3 november 2009.

Eerste Kamer