ChristenUnie
Algemene Financiële Beschouwingen 2009 - Eerste Kamer
Algemene Financiële Beschouwingen 2009 - Eerste Kamer
dinsdag 03 november 2009 12:55 Op 3 november 2009 waren de Algemene
Financiële Beschouwingen in de Eerste Kamer. ChristenUnie senator
Remmelt De Boer stelde het kabinet voor om helder de kerncompetenties
van Nederland te definieren, en daaraan een snel
besluitvormingstraject te koppelen. Lees hier de gehele tekst.
,,Mijnheer de voorzitter,
Deze bijdrage is mede namens de fractie van de SGP.
Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 13 oktober j.l. heeft
mijn fractievoorzitter nadrukkelijk aandacht gevraagd voor het
plaatsen van de huidige politieke en economische en financiële
situatie in een breder perspectief. Onze fractie vroeg toen in de lijn
van het regeer- en crisisakkoord aandacht voor verantwoordelijkheid,
rentmeesterschap, gemeenschap, kortom solidariteit. Met het
uiteindelijke doel te komen tot een meer stabiele, rechtvaardige en
houdbare cultuur. Ook tijdens de A.F.B. van vorig jaar, op 25
november 2009 hebben onze fracties aandacht gevraagd voor dieper
liggende oorzaken van de huidige financiële en economische crisis. We
pleitten ook toen voor, om het kort samen te vatten, voor "een
economie van het genoeg", daarbij aansluitend op mensen als prof.
Goudzwaard. De minister van Financiën reageerde toen positief op onze
bijdrage door o.a. te stellen dat, ik citeer, er inderdaad "een
cultureel normatieve duiding te geven valt aan de situatie waarin we
met elkaar terecht zijn gekomen". We waren dat zeer met hem eens.
Nu zijn we al weer een jaar verder. Het afgelopen jaar was financieel
gezien tumultueus. De DSB- bank viel om, de AFAB is in problemen, de
solide SNS Reaal weet ook wat hoge provisies zijn. Recent kwam ook de
ING weer in het nieuws. Ondertussen schoten de koersen van aandelen -
in ieder geval tot vorige week - weer omhoog. Er wordt al weer
gesproken over indexering van pensioenen. Maar de rente op hypotheken
blijft relatief hoog, ondanks een super lage euribor rente. En
kredietverlening aan bedrijven is nog steeds niet eenvoudig. De
werkloosheid neemt nog steeds toe, al lijkt de snelheid waarmee dat
gebeurt geringer te zijn dan de prognoses eerst aangaven. Ondertussen
is er een breed besef, dat de overheid sterk moet bezuinigen de
komende jaren, we komen daar nog op terug.
In ieder geval: de kort door mij geschetste situatie dwingt ons weer
de fundamentele vraag onder ogen te zien, hoe wij de toekomst van dit
land op middellange en lange termijn zien. Welke route is het kabinet
ingeslagen? De econoom Arjo Klamer stelde onlangs (ND, 19 0ktober
2009), dat de huidige crisis weinig te maken heeft met banken die
omvallen of met een negatieve economische groei, maar met een systeem
dat niet meer houdbaar is. En wat doet de overheid dan, aldus Klamer.
Wel, "de regering heeft de waarden discussie maar even op een laag
pitje gezet, want het moet nu vooral gaan over het herstellen van de
groei".
Onze vraag aan de bewindslieden is, of ze willen reageren op deze
stellingname en of ze - in navolging van hun opstelling vorig jaar -
het voor het kabinet actuele perspectief willen schetsen voor de
Nederlandse maatschappij voor de komende middellange en lange termijn.
Een perspectief dat als leidraad kan dienen voor het concrete ook
financieel-politieke handelen in 2010. Is het niet zo, dat er een
groot probleem is met integriteit en vertrouwen, dat good governance
niet zaligmakend is, maar dat het gaat om intrinsiek gedrag, dat niet
door regels is af te dwingen. En zo ja, hoe wil het kabinet daar mee
omgaan? Graag een reactie.
Mijnheer de voorzitter, een centraal element in de discussie ook
vandaag is die rondom de benodigde bezuinigingen de komende jaren. We
willen allereerst opmerken, dat dit kabinet al een fors aantal
maatregelen en beslissingen heeft genomen. Beslissingen voor de korte
en de lange termijn. Zonder ook maar enigszins volledig te zijn willen
we wijzen op het pakket stimuleringsmaatregelen voor de economie, op
de mogelijkheden voor deeltijd w.w., op de ondersteuning van diverse
banken met miljarden euro's en op het besluit inzake de verhoging van
de leeftijd voor de AOW. Het kabinet geeft daarmee aan, dat het niet
alleen rekening houdt met een crisis op hopelijk korte termijn, nl.
een financiële crisis, maar ook met een mogelijke crisis op lange
termijn, veroorzaakt door krapte op de kapitaalmarkt. De idee nl. dat
de crisis de demografische ontwikkelingen aan de kant zet is nl. niet
juist. De krapte op de arbeidsmarkt komt volgens deskundigen volop
terug. Dat wetende moeten we voorbereid zijn op een war on talent.
Overigens, er zijn thans nog steeds meer dan 100.000 vacatures.
Interpreteert onze fractie de inzet van het kabinet, nl dat het inzet
ook op het nu al reageren op deze verwachte crisis op langere termijn
inderdaad juist? Willen de bewindslieden hierop dan ook nader
reageren?
We willen in dit verband nader ingaan op de noodzakelijke, maar ook
mogelijke bezuinigingen voor de jaren vanaf 2011. Onze fractie is het
met het kabinet eens, dat er bezuinigd moet worden. Onze fractie is
ook van mening, dat niet nu kan worden aangegeven waarop wel of niet
bezuinigd moet gaan worden. Er dienen geen heilige huisjes overeind te
blijven. Onze fractie is het ook met de minister van financiën eens,
dat thans niet precies bekend is wat het exacte bedrag is dat moet
worden bezuinigd, maar dat we ons niet nu al moeten rijk rekenen met
een eventuele grote economische groei de komende jaren. En het is
naar de mening van onze fractie inderdaad een goede zaak om niet in
het wilde weg in 2010 te gaan bezuinigingen, maar met een goed
onderbouwde strategie daarmee verder te gaan in 2011. We hebben
overigens begrepen, dat ook de VVD bij monde van de politiek leider
Rutte in 2010 niet extreem wil bezuinigen (zie ND, zaterdag 241009).
Maar dat zei hij onder de warme Surinaamse zon. Het is bovendien
begrijpelijk, dat het kabinet rekening wil houden met prognoses voor
middellange termijn die het CPB voorjaar 2010 hoopt te publiceren.
Bovendien, en dan komen er nog wel wat vragen, mijnheer de voorzitter,
bovendien, als je ziet op welke thema´s de forse bezuiniging van
gemiddeld 20% moet worden gerealiseerd, dan kan een kind zien, dat je
dat niet in enkele weken voor elkaar krijgt. Als je dat beweert, dan
houd je jezelf voor de gek.
Dat gezegd hebbende toch enkele vragen: het kabinet zet in op een
bezuiniging van pakweg 20%. Dus toch een, zij het grove, kaasschaaf?
Want bekijken we waar enkele van de gepresenteerde werkgroepen zich
mee bezig moeten houden, dan lijkt er nogal verschil in zwaarte van de
opdracht te zijn. Hoe bezuinig je bijv. EUR 4 miljard op de
productiviteit van verschillende onderwijssectoren, terwijl je ambitie
blijft dat onderwijs en wetenschap tot de mondiale top 5 van de wereld
moeten gaan behoren? En hoe een kleine EUR 2 miljard op
kindregelingen, als je ziet dat in omringende landen, in Duitsland
bijv., juist daar meer geld in gestoken wordt omdat met juist op lange
termijn gezien het belang van kinderen en gezin hoog inschat? Is dan
een bezuiniging van 20% oftewel plm. EUR2,5 miljard op het thema
wonen, onder welk thema liefst EUR 11 miljard aan hypotheekaftrek
valt, niet karig?
Natuurlijk, het college van premier en vice-premiers kan aanvullende
keuzes maken. Maar toch stellen we het kabinet voor: definieer helder
de kerncompetenties van Nederland, maak bijv. drie scenario´s om te
bezuinigen. Koppel daar een snel besluitvormingstraject aan. Geef
daarbij precies aan, wanneer maatregelen als gevolg van deze
besluitvorming op de rol staan. Willen de bewindslieden wat breder op
dit door onze fractie aangereikte probleem ingaan?
Zojuist hadden we het al even over een mogelijke crisis op lange
termijn, veroorzaakt door gebrek aan menskracht en ook over de
noodzaak als land te gaan behoren tot de wereld top vijf w.b.
onderwijs en wetenschap. Daarover willen we nog een aantal opmerkingen
maken. Beschouwt u dat maar als een meedenken met het kabinet inzake
de moeilijke problemen die op het bordje liggen. Dat willen we doen
door te wijzen op het belang van een goed functionerende MKB, willen
we de crisis ook op termijn de baas worden. Naar onze mening zou de
werkelijke crisis wel eens langer kunnen duren dan thans door sommigen
wel wordt aangenomen. Niemand kan immers voospellen wanneer die crisis
is afgelopen. Mochten de crisis en de gevolgen daarvan inderdaad in de
tijd gezien oplopen tot pakweg 5 jaren dan moeten we ons afvragen wat
de gevolgen daarvan zijn voor jongeren. Dan krijgen jongeren daar echt
een tik van mee. We hebben dat in soms extreme vormen gezien in de
80-er jaren. We spraken toen - m.i. niet geheel terecht overigens -
wel over een verloren generatie. De huidige generatie is gelukkig wel
heel flexibel, maar hoe weerbaar is men in minder goede tijden? Kent
men die misschien alleen maar van de titel van een t.v.-soap? En
natuurlijk, nu blijkt de werkloosheid onder jongeren wat gedempt te
worden doordat een aantal van hen langer gaat studeren. Heel
verstandig. Maar daar komt ook een eind aan. En wat dan? En dan te
bedenken, dat huidige analyses aangeven dat het vergrijzingsprobleem
de dynamiek in de economie en de maatschappij kan verkleinen waardoor
Nederland een soort sitting duck wordt op een financiële erfenis van
na de oorlog die steeds kleiner wordt.
We willen daarom met klem pleiten voor het creëren van arrangementen
voor jongeren met de drieslag leren, werken en ontwikkelen van
strategisch ondernemerschap. De creativiteit van veel jongeren is
groot. Maar ondernemen moet je leren. Daar moet energie in worden
gestoken. Denk alleen maar aan de administratieve en financiële
component van het ondernemen waar het vaak misgaat omdat de opleiding
en begeleiding daarop niet of niet voldoende voorbereidt. Naar onze
mening kan met name het MKB daar een belangrijke rol in spelen. Zet
als MKB een opdracht weg bij een opleiding. Laat de opleiding zorgen
voor de mensen en de begeleiding. Laat de jongeren vervolgens na een
aantal jaren uitstromen en zelf beginnen, als ZZP-er of in het MKB, of
elders natuurlijk. Dat noemen we: vermenigvuldigen. Niet alleen
optellen: activiteit + activiteit + middelen etc., maar zorgen voor
een extra. De overheid zou dergelijke arrangementen verder moeten
stimuleren, in overleg met het bedrijfsleven. En niet volgens de oude
methode subsidiëren, maar wel financieel faciliteren. Zeg maar zoals
bij micro-credieten: je stopt er geld in dat eruit komt en ook een
eigen dynamiek krijgt. Dat bedoelen we met vermenigvuldigen.
Bovendien: onderzoek geeft aan, dat dergelijke arrangementen ook
werken bij jonge vrouwen uit met namen minderheidsgroepen en aan de
onderkant van de maatschappij.
Naar de mening van onze fracties is een dergelijke opzet op de langere
termijn vruchtbaarder dan het gebruiken van alleen maar financieel
ondersteunende maatregelen, zoals de deeltijd WW eigenlijk is.
Dergelijke maatregelen, hoe goed op korte termijn en hoe begrijpelijk
ook, hebben het gevaar in zich dat al snel gedacht wordt dat een
dergelijke maatregel blijvend is. Dat is de les uit de geschiedenis.
Het is na enkele jaren moeilijk te zeggen: we doen het alleen nu.
Mensen gaan een dergelijke maatregel al snel als een verworven recht
zien. We hebben dat de laatste decennia bijv. gezien bij de VUT en de
Melkert-banen.
We vragen de bewindslieden, of men wil reageren op dit deel van onze
bijdrage. Wat is uw visie op wat we stelden? En een stap verder: we
kunnen ons voorstellen, dat het in het kader van deze AFB niet goed
mogelijk is een afgerond en geheel doordacht standpunt te hebben.
Daarom vragen we vervolgens of het geen goede zaak zou zijn om over de
zinvolheid van en het royaal stimuleren van arrangementen voor leren,
werken en ontwikkelen van ondernemerschap, in relatie tot de verwachte
personeelsproblemen in het MKB in de wat verdere toekomst, een advies
te vragen, bijv. aan de S.E.R. Graag ook hierop een antwoord van de
bewindslieden.
In dit verband willen we ook attenderen op de discussie, die we in
eerder stadium hadden met de staatssecretaris en waarin we pleitten
voor extra aandacht voor ZZP-ers in met name het echelon van de slimme
jongeren, vaak met een technisch-universitaire opleiding die voor
zichzelf beginnen en te vaak mislukken. De staatssecretaris noemde dat
toen een interessant aandachtspunt. Onze vraag: is daar al iets
aan/mee gedaan? In dit verband willen we aandacht vragen voor de z.g.
Vouchers SenterNovem, oftewel onderzoeksstrippenkaarten. Is dit geen
goede en creatieve manier om innovatie door afgestudeerde jongeren te
stimuleren en hen financiële middelen beschikbaar te stellen? Zien de
bewindslieden mogelijkheden hierbij stimulerend op te treden?
Een volgend punt dat we kort willen aanstippen betreft de noodzaak om
als land te durven kiezen voor het ontwikkelen van en het ook als
overheid investeren in die sectoren die als kernkwaliteit kunnen
worden benoemd. We hebben het daarover in het begin van ons betoog al
even gehad. Durven we het aan om een beleid te voeren waarin we
zeggen: op die en die kernkwaliteiten willen we de beste van de wereld
zijn? En we ontwikkelen en de overheid ondersteunt technologieën die
als niches op de wereldmarkt kunnen worden beschouwd? Met als
consequentie, dat je ook dingen, vaak gesteund door gevestigde
belangen, niet doet, niet ondersteunt? Wij pleiten voor de keuze van
een aantal kernkwaliteiten en wel die, waar een industrie achteraan
komt. Dat vraagt uiteraard een gedegen analyse. Maar toch kun je wel
wat noemen: we willen met onderwijs en wetenschap bij de mondiale top
5 gaan behoren. Ga dat nu concreet maken, bijv. in de technologie
rondom waterbeheer en watermanagement en wat daar al niet bij hoort.
En koppel dat aan de verscheidenheid van industrieën die zich met
water hoe dan ook bezig houden. Ontwikkel verder de technologie voor
CO-2 opslag en exporteer dat. Het gaat ons, mijnheer de voorzitter,
niet zozeer om deze voorbeelden, maar om duidelijk te maken wat wordt
bedoeld. Weer een kwestie van vermenigvuldigen dus. Wat is de reactie
van de bewindslieden op deze opmerkingen en hoe is een financiële
vertaling mogelijk?
Mijnheer de voorzitter, de regering staat voor een enorme uitdaging
voor de komende jaren. Als afsluitende opmerking willen we hier gezegd
hebben, en daarbij sluiten we aan bij het begin van ons betoog, dat
bij de noodzakelijke maatregelen die genomen moeten worden en die soms
diep zullen ingrijpen in de financiële mogelijkheden van mensen, het
begrip solidariteit naar de mening van onze fracties centraal moet
blijven staan. De zwakke en kwetsbare burgers in ons land moeten ook
in tijden van crisis ervaren, dat de overheid , om het eens op een
oude manier te zeggen, een schild is voor de zwakken. Dat zijn mooie
woorden die echter ook geconcretiseerd moeten worden. Om een voorbeeld
darbij te noemen: We dringen er daarom bij de regering op aan om al in
2010 helder te maken te maken wat het flankerend beleid zal zijn voor
het verlagen van de werklast van werknemers met zware beroepen nu de
AOW-leeftijd omhoog zal gaan. Wees daarin transparant. Dat zal
bovendien het draagvlak voor een dergelijke maatregel in de
maatschappij doen toenemen.
Mijnheer de voorzitter, onze fracties zien met grote belangstelling
uit naar de antwoorden van de bewindslieden.
Namens ChristenUnie en S.G.P.,"
Remmelt de Boer, 3 november 2009.
Eerste Kamer