Van Miltenburg en Teeven en Koser Kaya over zwangerschap en
overtijdbehandeling
Antwoorden op de vragen van de Kamerleden Sap, Gill'ard en Heerts, Van
Miltenburg en Teeven en Koser Kaya over zwangerschap en overtijdbehandeling
Kamerstuk, 6 november 2009
PG-K-U-2959447
In deze brief beantwoordt staatssecretaris Bussemaker mede namens de
Minister van Justitie, de antwoorden op de vragen van de Kamerleden
Sap (GroenLinks), Gill'ard en Heerts (beiden PvdA), Van Miltenburg en
Teeven (beiden VVD) en Koser Kaya (D66) over zwangerschap en
overtijdbehandeling.
Vraag 1
Heeft u kennisgenomen van de kritiek van Women on Waves naar
aanleiding van de beantwoording van Kamervragen over het Besluit
afbreking zwangerschap en de vervolging van Women on Waves? *)
Antwoord 1
Ja.
Vraag 2
Wat is uw reactie op de kritiek van Women on Waves dat u de Wet
afbreking zwangerschap verkeerd interpreteert en een misleidende
uitleg geeft?
Antwoord 2
De vijf belangrijkste punten van kritiek die door Women on Waves
worden geuit zal ik hierna behandelen, maar ik stel voorop dat ik deze
kritiek in het geheel niet kan delen en het verwijt van misleiding van
de hand wijs. Ik heb dit ook benadrukt in het rechtstreeks debat met
Women on Waves dat ik op 21 september jl. op uitnodiging van Women
Inc. met hen heb gevoerd.
1 Foute en misleidende uitleg van de huidige abortuswet
WoW wijst erop dat bij de wet waarmee de Waz werd vastgesteld ook het
huidige artikel 296 in het Wetboek van Strafrecht (hierna Sr) werd
opgenomen. WoW meent dat gelet hierop de definitie van een
zwangerschap in beide wetten gelijk moet zijn. WoW betoogt dat omdat
de Waz niet van toepassing is op de overtijdbehandeling, artikel 296
Sr ook niet van toepassing kan zijn op de overtijdbehandeling. In die
redenering is artikel 296 Sr pas van toepassing vanaf 16 dagen
overtijd.
Deze redenering is onjuist. Het wetsvoorstel waarmee de Waz in 1981 is
vastgesteld bestond uit verschillende onderdelen. Met artikel I werd
de Waz vastgesteld en met artikel II is het Wetboek van Strafrecht
gewijzigd. Beide wetten bestaan naast elkaar en regelen de materie van
zwangerschapsafbreking vanuit een verschillende achtergrond en
invalshoek. In de Waz worden regels gesteld van medische en
organisatorische aard, volgens welke afbreking van zwangerschap op
verantwoorde wijze kan plaats vinden. In het Wetboek van Strafrecht is
bepaald welke gedragingen strafwaardig zijn en de uitzonderingen
daarop die tot straffeloosheid leiden. De wijziging van artikel 296 Sr
is dus geen onderdeel van de Waz.
Omdat destijds niet in alle gevallen de zwangerschap met zekerheid kon
worden vastgesteld volgt uit de ontstaansgeschiedenis en uit de
jurisprudentie van de Hoge Raad, dat de Waz niet van toepassing is op
de overtijdbehandeling. Artikel 296 Sr is wel van toepassing op de
overtijdbehandeling, omdat dit artikel gericht is op het in
behandeling nemen van een vrouw met het oog op afbreking van
zwangerschap, terwijl de arts weet of redelijkerwijs moet vermoeden
dat de vrouw zwanger is. Op welke wijze hij die wetenschap of dat
vermoeden verkrijgt, is voor de strafbaarstelling niet essentieel. Aan
die behandeling worden vervolgens die eisen gesteld die daaraan
volgens de Waz worden gesteld met uitzondering van de vaste
beraadtermijn, wil het beroep van de arts op straffeloosheid slagen.
De medisch-technische ontwikkelingen maken het nu mogelijk dat de arts
zich altijd vergewist van het bestaan van de zwangerschap bij de
vrouw, voordat hij tot behandeling overgaat, maar dit brengt geen
wijziging in de reikwijdte van de strafbepaling. Een wijziging in de
feitelijk bestaande situatie is door de voorgestelde wijziging van het
Baz niet beoogd. Artikel 296 Sr is van toepassing op zeer prille
zwangerschappen, zodra deze door de arts zijn vastgesteld.
2 De bewindslieden gaan voorbij aan de Hoge Raad en Raad van State
Ook dit is niet juist. Uit de uitspraak van de Hoge Raad uit 1995
blijkt dat de overtijdbehandeling niet onder de Waz valt. De Hoge Raad
heeft zich met de uitspraak slechts uitgesproken over de reikwijdte
van de Waz en niet over de reikwijdte van het Wetboek van Strafrecht.
De Raad van State heeft zijn laatste uitspraak gedaan in verband met
de vergunningverlening aan WoW op grond van de Waz en heeft geoordeeld
dat op grond van de Waz geen vergunning nodig is voor een
overtijdbehandeling. De Raad van State heeft in deze uitspraak niet
het oog gehad op het Wetboek van Strafrecht, dat bepaalt dat de arts
straffeloos is als hij de behandeling uitvoert in een ziekenhuis of
een kliniek die daarin volgens de Waz mag worden verricht. Die
behandeling heeft ook betrekking op de overtijdbehandeling.
3 De bewindslieden weigeren een juridische definitie van zwangerschap
Op zich is het juist dat de Waz geen definitie bevat van een
zwangerschap en dat niet het voornemen bestaat een dergelijke
definitie in de Waz op te nemen. Het is niet wenselijk een dergelijke
definitie in de Waz op te nemen, omdat voldoende is te bepalen dat een
zwangerschap naar de daarvoor geldende regels der geneeskunst en stand
der wetenschap wordt vastgesteld door een arts.
4 De bewindslieden geven onjuiste informatie over de wijziging van het
Besluit afbreking zwangerschap
De conclusie dat door de wijziging van de Baz de overtijdbehandeling
onder artikel 296 Sr is komen te vallen en dat dit voorheen niet het
geval was, mist grondslag. Deze situatie bestaat al sinds de
inwerkingtreding van de Waz en is in de Kamer bevestigd hetgeen blijkt
uit Kamerstuk II 1990/91, 18 386, nr. 38 p. 2. Feitelijk wordt door de
wijziging van de Baz de huidige stand van zaken bevestigd dat de
overtijdbehandeling formeel-juridisch niet onder de Waz valt, maar dat
daarvoor op basis van artikel 296 van het Wetboek van Strafrecht
materieel (met uitzondering van de vaste beraadtermijn) wel de
zorgvuldigheidseisen van de Waz gelden.
5 Women on Waves kan geen overtijdbehandelingen meer uitvoeren
Aan Wow is een vergunning verstrekt op grond van artikel 6 Waz. Nu WoW
over de benodigde vergunning beschikt mag zij dus
overtijdbehandelingen verrichten, mits zij de voorzieningen die zich
bevinden in de mobiele behandelkliniek bij zich heeft. [Een
rechtspersoon kan als kliniek worden aangemerkt als wordt voldaan aan
de in de Wet afbreking zwangerschap en het Besluit afbreking
zwangerschap gestelde eisen. De organisatie, werkwijze, personeel,
huisvesting en uitrusting moeten kunnen waarborgen dat de behandeling
voldoet aan de eisen die daaraan uit medisch en verpleegkundig oogpunt
behoren te worden gesteld, alsmede omtrent de samenstelling van het
bestuur (artikel 6 Waz). Als aan deze eisen is voldaan, volgt er een
inspectie door de IGZ en bij positief advies wordt een vergunning
verleend. Op dat moment is er sprake van een kliniek en kunnen er op
legale wijze overtijdbehandelingen en abortussen worden uitgevoerd.
Daarnaast kan WoW met de huidige vergunning ook een extra vergunning
aanvragen voor een tijdelijk te treffen voorziening. Hiermee is
tegemoetgekomen aan de wens van WoW om in verre landen niet gebonden
te zijn aan de mobiele behandelkliniek. WoW kan dus legaal
overtijdbehandelingen uitvoeren, waar ook ter wereld, mits voldaan
wordt aan de eisen die in de vergunning worden gesteld.
Vraag 3
Kunt u uitleggen waarom de overtijdbehandeling niet onder artikel I
van de Wet afbreking zwangerschap valt, maar wel onder artikel II van
deze wet? Wat is uw reactie op de kritiek van Women on Waves dat dit
onjuist en juridisch onmogelijk is?
Antwoord 3
De wet van 1 mei 1981 waarmee de Wet afbreking zwangerschap werd
vastgesteld, bevatte een aantal afzonderlijke artikelen waarmee onder
andere het Wetboek van Strafrecht werd gewijzigd. Tegelijkertijd met
het vaststellen van de Waz is artikel 296 nagenoeg in de huidige vorm
aan het Wetboek van Strafrecht toegevoegd. Opgemerkt zij hierbij dat
de Waz en het Wetboek van Strafrecht daarmee twee afzonderlijke wetten
blijven met hun eigen regime en hun eigen toepassingsbereik. Dat maakt
het mogelijk dat de overtijdbehandeling niet valt onder de Waz doch
wel onder artikel 296 van het wetboek van Strafrecht.
Ik verwijs voorts naar mijn antwoord onder 2.1.
Vraag 4
Bent u bereid te omschrijven wat de definitie van zwangerschap is, en
wanneer wat u betreft sprake is van een zwangerschap? Zo ja, bent u
bereid hierover ook in de Wet afbreking zwangerschap helderheid te
verschaffen? Zo nee, waarom niet?
Antwoord 4
Nee. Ik verwijs naar mijn antwoord op vraag 2.3.
*) Women on Waves: "Staatssecretaris Bussemaker en Minister Hirsch
Ballin lichten Tweede Kamerleden verkeerd voor"
http://www.womenonwaves.org/article-2112-en.html
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport