09-11-2009
Claude Lévi-Strauss (1908-2009)
Eerste buitenlandse Akademielid werd 53 jaar geleden benoemd
Op 30 oktober 2009 overleed, een maand voor zijn honderdeneerste
verjaardag, de befaamde Franse antropoloog Claude Lévi-Strauss. Met
zijn 'structuralistische antropologie' had Lévi-Strauss in de jaren
vijftig en zestig - van de vorige eeuw een enorme aantrekkingskracht
en intellectuele invloed - niet alleen op de antropologie, maar ook op
andere menswetenschappen. Hoewel de betovering inmiddels goeddeels is
verbroken, blijft Lévi-Strauss een monument van de moderne
antropologie. Hij zorgde ervoor dat het toen toch wat verstofte en
suffige vakgebied nieuw aanzien kreeg, en een elan dat bepaald nog
niet is verdwenen.
Voor een antropoloog heeft Lévi-Strauss
opmerkelijk weinig veldwerk gedaan - hij was, in zijn eigen termen,
meer een 'ingénieur' dan een 'bricoleur', meer iemand die de wereld
naar zijn hand wil zetten dan zich erdoor wil laten beperken. Sommigen
betwijfelen zelfs of hij ooit in staat is geweest zelfstandig veldwerk
te doen - uit zijn eigen aantekeningen komt niet naar voren dat hij
het langer dan een paar weken uithield bij de primitieve stammen in de
Amazone die hij bezocht.
Des te imposanter was zijn theorievorming. Antropologie moest, volgens
het programma van Lévi-Strauss, de structuren blootleggen waaraan
elke samenleving, bewust of onbewust, gewild of ongewild, voldeed. De
uiterlijke verschijningsvorm van bijvoorbeeld sociale betrekkingen of
mythologieën mogen dan nog zo verschillend zijn, daaronder ligt een
soort raamwerk waarop elke samenleving, ook onze moderne, berust.
Sterker nog, als de antropologie die structuren eenmaal heeft
blootgelegd, zullen daarmee ook de structuren van taal en godsdienst,
ja zelfs mentale structuren en de werking van de menselijke geest zijn
opgehelderd. Zoals vrijwel elk ambitieus wetenschappelijk programma
uit de jaren vijftig en zestig verloor de structurele antropologie in
de daaropvolgende jaren zeventig en tachtig veel van zijn glans en kon
de hooggespannen verwachtingen niet waarmaken - antropologen kunnen
lang twisten over de vraag of dat aan het programma lag of aan de
antropologen.
Claude Lévi-Strauss was een van de leidende figuren in intellectueel
Frankrijk. Hij vestigde zijn literaire naam met het briljant
geschreven reisverslag Tristes tropiques uit 1955 en zijn
wetenschappelijke met La pensée sauvage uit 1962. Al in 1956 werd
hij, als eerste buitenlandse geleerde, benoemd tot lid van de KNAW.
((c) Hans van Maanen)
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen