Datum 16 november 2009
Betreft
Voortgangsrapportage herziening interbestuurlijk toezicht
Het kabinet heeft uw Kamer een jaarlijkse voortgangsrapportage toegezegd inzake
de herziening van het interbestuurlijke toezicht. Een eerste voortgangsrapportage
heeft uw Kamer ontvangen in november 2008.1 Ook heeft uw Kamer in het
voorjaar van 2009 een actueel spoorboekje ontvangen met alle benodigde
wetswijzingen en de daarbij te hanteren termijnen op basis van de kabinetsreactie
op het advies van de commissie Oosting.2 Nu we het einde van 2009 naderen, is
het tijd om wederom de balans op te maken rondom de herziening van het
interbestuurlijk toezicht. Voordat ik de voortgang schets, breng ik graag de visie
achter de veranderopgave nog eens onder uw aandacht. Deze visie vindt u tevens
terug in de projecten van het programma Krachtig Bestuur, die naast de herziening
van het interbestuurlijk toezicht worden uitgevoerd en die worden beschreven in
een separate voortgangsrapportage.
Visie op de herziening van het interbestuurlijke toezicht
Inzake het toezicht is een veelheid aan specifieke arrangementen voor
interbestuurlijk toezicht ontstaan. De verschillende regelingen (of domeinen)
kennen bovendien een eigen systematiek. Dat leidt tot stroperigheid en
onduidelijke verantwoordelijkheden.
Het toezicht moet en kan minder en beter en de beleidsvrijheid van
medeoverheden moet worden gerespecteerd. In de visie van het kabinet is
interbestuurlijk toezicht alleen aan de orde als een decentrale overheid handelt in
strijd met het recht of het algemeen belang of bij verwaarlozing van
medebewindstaken. Dan kan in beginsel worden volstaan met de generieke
instrumenten (schorsing, vernietiging van besluiten en in de plaats treden bij
taakverwaarlozing). Specifiek interbestuurlijk toezicht wordt op sommige domeinen
verminderd en op veel domeinen volledig afgeschaft. Gelijktijdig wordt de
horizontale verantwoording en kwaliteitszorg versterkt, zoals past in het huidige
dualistische stelsel en het toezicht op gemeenten wordt door de meest nabije
bestuurslaag, i.c. de provincie uitgeoefend. In het overleg dat ik op 4 februari van
dit jaar met uw Kamer had, werden deze uitgangspunten ook door uw Kamer
onderschreven.3
1 Kamerstukken II 2008/09, 31 700 VII, nr. 15
2 Kamerstukken II 2008/09, 31 700 VII, nr. 72
3 Kamerstukken II, 2008/09 31 700 VII, nr. 68
Pagina 1 van 6
Gezamenlijk uitvoeringsplan Datum
Om dit beoogde beeld te bereiken is inzet van alle betrokken bestuurslagen 16 november 2009
noodzakelijk: rijk, provincies en gemeenten. Op gezamenlijk initiatief van de drie Kenmerk
bestuurslagen (vertegenwoordigd door het ministerie van BZK, IPO en VNG) is een 2009-0000659620
uitvoeringsplan voor de herziening van het interbestuurlijke toezicht opgesteld.
Voor de uitvoering van het plan is een gezamenlijke programmaorganisatie
ingericht en een interbestuurlijke programmaleider benoemd, de heer J. van Lidth
de Jeude. Hij zal eind 2009 van start gaan met zijn werkzaamheden. Het
uitvoeringsplan is 19 mei 2009 vastgesteld in een bestuurlijk overleg tussen de
genoemde partijen. U treft het plan aan als bijlage bij deze brief.
In deze brief volsta ik met een toelichting op de hoofdlijnen van het uitvoeringsplan
en de voortgang van de verschillende projecten. Gedetailleerde informatie over de
projecten, het tijdpad en de programmaorganisatie kunt u vinden in het
uitvoeringsplan. De volgende projecten maken deel uit van het programma:
A. Revitaliseren generiek toezicht
B. Verminderen specifiek toezicht
C. Versterken horizontale verantwoording en kwaliteitsborging
D. Opstellen (sectorspecifieke) beleidskaders
E. Nieuwe rollen en taken rijk en provincies
F. Kaders voor informatiearrangementen
A. Revitaliseren generiek toezicht
Beschrijving
Het generieke toezicht moet gerevitaliseerd en herijkt worden. Met de revitalisering
wordt bedoeld dat het taboe op het gebruik van de generieke instrumenten in de
interbestuurlijke verhoudingen wordt doorbroken. Met de herijking wordt beoogd de
instrumenten te ontdoen van hun ultimum remedium karakter, aangezien de
specifieke toezichtinstrumenten in belangrijke mate verdwijnen en daardoor het
generieke instrumentarium als vanzelf eerder in beeld komt.
Voortgang
Via interbestuurlijke samenwerking zijn eind 2008 en begin 2009 de diverse
belangen en standpunten bij de herziening van het generieke toezicht in kaart
gebracht en bediscussieerd. Dit heeft geleid tot diverse aanscherpingen van
concept wetsteksten. Het wetsvoorstel Revitalisering generiek toezicht (wet RGT) is
in augustus 2009 ter consultatie voorgelegd aan de besturen van het IPO en de
VNG. Vervolgens is het wetsvoorstel RGT in oktober behandeld in de ministerraad
en naar de Raad van State verzonden voor advies.
Met het wetsvoorstel RGT wordt het stelsel van interbestuurlijk toezicht
vereenvoudigd en zoveel mogelijk geconcentreerd in de Provinciewet en de
Gemeentewet. In samenhang hiermee worden in beginsel de specifieke bepalingen
betreffende interbestuurlijk toezicht geschrapt of aangepast in wetten waarin taken
in medebewind worden gevorderd van organen van de provincie en de gemeente.4
Inmiddels is gestart met de herijking van het beleidskader schorsing en vernietiging
en de opstelling van het modelbeleidskader taakverwaarlozing. Het herziene
beleidskader schorsing en vernietiging zal ik naar verwachting begin 2010 aan uw
Kamer aanbieden.
Ook zal op basis van advies van de commissie Oosting een onderzoek gestart
worden naar de noodzaak en/of mogelijkheid van een zogenaamde bestuurlijk
artikel 12-constructie (naar analogie met de financiële artikel-12-regeling).
4 Bij het uitgangspunt dat het specifieke toezicht kan worden afgeschaft gelden uitzonderingen zoals inpassing van
functioneel bestuur in algemeen beleid en bijvoorbeeld in een situatie van uitvoeringsvervlechting.
Pagina 2 van 6
B. Verminderen specifiek toezicht Datum
16 november 2009
Beschrijving Kenmerk
Het bestaande interbestuurlijke toezicht in bijzondere wetten voldoet in de meeste 2009-0000659620
gevallen niet aan de opvatting van het kabinet dat het rijk zich niet onnodig moet
bemoeien met de individuele taakuitvoering door gemeenten. Daarom moet die
vorm van interbestuurlijk toezicht zoveel mogelijk worden geschrapt. Het gaat
daarbij om: 1) Doorlichten overige (niet door de commissie Oosting genoemde)
wetten op specifiek toezicht en vervolgens afschaffen van toezicht dat daarvoor in
aanmerking komt en 2) voorkomen van nieuw specifiek toezicht via de
wetgevingstoets.
Voortgang
De in het rapport door de commissie Oosting onderzochte medebewindwetten
worden aangepast in het voorstel van wet RGT of in een aparte wet waarbij ook
andere aspecten worden aangepast (Drank en Horecawet, Huisvestingswet en Wet
werk en bijstand).
De overige wetten met bepalingen betreffende interbestuurlijk toezicht op
provincies en gemeenten worden met een aparte aanpassingswet gewijzigd.
Inmiddels is via interbestuurlijk overleg in kaart gebracht welk specifiek toezicht
hiervoor in aanmerking komt en wordt de aanpassingswet voorbereid.
Het voorstel voor de aanpassingswet zal naar verwachting in het voorjaar van 2010
bij de Tweede Kamer aanhangig worden gemaakt. In een enkel geval zal een
bijzondere wet bij separaat voorstel van wet, als onderdeel van een
verderstrekkende aanpassing van die bijzondere wet, in overeenstemming worden
gebracht met het kabinetsstandpunt.
Ook is gestart met de verwerking van de criteria voor specifiek toezicht in de
"Aanwijzingen voor de regelgeving (AR)". In het voorjaar van 2010 worden deze
criteria opgenomen in de AR.
C. Versterken horizontale verantwoording en kwaliteitsborging
Beschrijving
Dit project heeft tot doel de wettelijke criteria voor de (kwaliteit van de)
taakuitvoering bruikbaar te maken, zodat de horizontale verantwoording en
kwaliteitsborging worden versterkt en het verticale toezicht verminderd kan
worden. Het project doet gemeenten en provincies een handreiking om zowel
horizontale verantwoording uit te oefenen als de kwaliteitsborging in te richten.
Het project valt uiteen in twee delen: één voor gemeenten en één voor provincies.
Het gaat in het gemeentelijke deeltraject om drie elkaar opvolgende deelprojecten.
Het vierde deelproject heeft tot doel te komen tot een vergelijkbare versterking van
horizontale verantwoording en kwaliteitsborging bij de provincies. De geringere
omvang van het provinciale takenpakket betekent dat dit een kleinschalig project
is.
Gemeenten:
1. Identificeren van de relevante taakcriteria.
2. Bruikbaar maken van die taakcriteria.
3. Borgen van de kwaliteit en het gebruik van het model.
Provincies:
4. Versterken horizontale verantwoording en kwaliteitsborging bij provincies.
Voortgang
Deelproject 1: Identificeren van de relevante taakcriteria
De VNG is, ten aanzien van de 13 door Commissie Oosting benoemde wetten, van
start gegaan met het in beeld brengen van de wettelijke taakcriteria en de
Pagina 3 van 6
bijbehorende vragen en verantwoordingsgegevens. Per wet wordt, in overleg met Datum
gemeentelijke experts, provincie en rijk(sinspecties) een set van gegevens 16 november 2009
opgesteld, die de basis is voor de informatie die alle gemeenten vanaf 2011 via Kenmerk
www.waarstaatjegemeente.nl (of de opvolger hiervan) online gaan zetten. 2009-0000659620
VNG doet dit in 3 stappen:
1. In beeld brengen wettelijke criteria en vragen.
2. Toetsen wettelijke criteria en vragen en omzetten in gewenste gegevens, 1e
ronde met gemeenten.
3. Toetsen wettelijke criteria en vragen en omzetten in gewenste gegevens, 2e
ronde met rijk en provincies. Onder meer met als doel input te leveren voor c.q.
een koppeling te leggen met project D.
Waar mogelijk worden stap 2 en 3 samengevoegd
Voor wat betreft de Huisvestingswet en de Wet werk en bijstand is deze set reeds
binnen het programmateam beschikbaar. De Wet luchtkwaliteit, de Waterwet en
aan deze wet verwante wetten is de inventarisatie met gemeentelijke experts
afgerond. De resultaten hiervan dienen nog met het rijk en de provincies afgestemd
te worden. Voor de Archiefwet is in beeld gebracht welke wettelijke criteria en
bijbehorende vragen van de horizontale verantwoording deel uit dienen te maken.
Deze criteria en vragen dienen vervolgens nog omgezet te worden in gewenste
gegevens die op basis van horizontale verantwoording verkregen worden. Deze
omzetting staat gepland met gemeentelijke experts, om dit vervolgens met het rijk
en de provincies af te stemmen.
Tot slot geldt voor de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en de Wet algemene
bepalingen omgevingsrecht (Wabo) dat het ministerie van VROM een traject is
ingegaan om kwaliteitscriteria te formuleren. De inventarisatie van wettelijke
criteria ten behoeve van horizontale verantwoording zal de resultaten van dit
traject benutten. Ook voor de Drank- en Horecawet, die onlangs is gewijzigd, geldt
een ander traject. Deze wet is voor het overgrote deel gedecentraliseerd naar
gemeenten. In een pilot-setting wordt bepaald over welke taakcriteria het
noodzakelijk is publieke verantwoording af te leggen.
Deelproject 2. Bruikbaar maken van die taakcriteria.
Dit deelproject geeft invulling aan de weg waarlangs de verantwoordingsgegevens
(ten aanzien van de wettelijke taakcriteria) worden verzameld en openbaar
(beschikbaar) worden gemaakt. Uiteindelijk product is een reeks aan concrete
vragen die de gemeenten inzicht moeten geven in hun wettelijke taakuitvoering.
Voor de uitvoering van dit deelproject is contact opgenomen met het
Kennisinstituut Nederlandse Gemeenten (KING). KING gaat benchmarking
intensiveren en de uitwisseling tussen gemeenten verder stimuleren. Doel is dat
eind 2011 alle gemeenten hun prestaties via www.waarstaatjegemeente.nl
inzichtelijk hebben gemaakt.
Deelproject 3. Borgen van de kwaliteit en het gebruik van het model.
Dit deelproject bevat een communicatietraject richting gemeenten inzake
horizontale verantwoording en de vernieuwde website
www.waarstaatjegemeente.nl. Ook moet gedacht worden aan de opleiding en
informatie van (nieuwe) raadsleden. Deze fase is nog niet van start gegaan.
Pagina 4 van 6
Deelproject 4: Versterken horizontale verantwoording en kwaliteitsborging bij Datum
provincies. 16 november 2009
Het IPO zal begin 2010 van start gaan met dit deelproject. Kenmerk
2009-0000659620
D. Opstellen (sectorspecifieke) beleidskaders
Beschrijving
De algemene beleidskaders voor het gebruik van het generieke instrumentarium
behoeven een nadere sectorspecifieke uitwerking. Dit betekent dat de algemene
kaders binnen de verschillende beleidsterreinen nader worden gespecificeerd. Bij de
totstandkoming van de sectorspecifieke beleidskaders wordt onder meer aandacht
besteed aan de relatie tussen de diverse beleidskaders en de mogelijkheid van
bundeling en uniformering van sectorspecifieke beleidskaders.
Voortgang
Er wordt begonnen met deze beleidskaders nadat de model-beleidskaders zijn
opgesteld (zie onder A.)
E. Nieuwe rollen en taken rijk en provincies
Beschrijving
Door de herziening van het interbestuurlijke toezicht verandert ook de rol van
organisatieonderdelen op rijksniveau die deze toezichttaken uitvoeren
(vakdepartementen en rijksinspecties). Daarnaast hebben zij veelal ten behoeve
van de minister als taak het bewaken van het systeem van toezicht en de kwaliteit
van taakuitvoering door provincies. Rijksinspecties moeten interbestuurlijke
toezichttaken afbouwen en overdragen. Ook de rol en taak van provincies
verandert. De provinciale organisaties moeten zich voorbereiden op de herziening
van het interbestuurlijke toezicht en de uitbreiding van de toezichthoudende taken
van de provincie
Voortgang
De verschillende rijksinspecties en de provincies bereiden zich voor op hun nieuwe
rol. Belangrijke randvoorwaarden zijn de uiteindelijke nieuwe generieke wetgeving
en de beleidskaders taakverwaarlozing en schorsing/spontane vernietiging. De
partij die verantwoordelijk is voor het interbestuurlijke toezicht zal primair het
desbetreffende sectorspecifieke beleidskader gaan opstellen (zie project D.). De
VROM-Inspectie en het IPO zullen voor 1-1-2010 een set van afspraken vaststellen
voor de overdracht naar de provincies van het interbestuurlijke toezicht op de
gemeenten.
F. Kaders voor informatiearrangementen
Beschrijving
Rijk (departementen en inspecties), provincies en gemeenten dienen in het nieuwe
stelsel van interbestuurlijk toezicht over bepaalde informatie te beschikken om hun
rol invulling te kunnen geven. Deze informatie is bij voorkeur zo eenduidig mogelijk
en vooraf vastgelegd in een informatiearrangement. Dit project ontwikkelt een
kader voor toezicht-informatiearrangementen. Daarbij gaat het over vragen wat
toezichtinformatie wel en niet is, aan welke eisen deze informatie moet voldoen en
hoe vaak de informatie noodzakelijk is.
Voortgang
Het project is recent - na de zomer gestart met het ontwikkelen van het kader
voor toezicht-informatiearrangementen. Het kader biedt onder meer de criteria om
te bepalen welke informatie in het kader van het nieuwe stelsel van interbestuurlijk
toezicht noodzakelijk is. Tot deze criteria behoren aspecten als
verantwoordelijkheid/taak, frequentie, betrouwbaarheid en en aggregatieniveau.
Het streven is om vanaf 2011 het kader voor toezicht-informatiearrangementen toe
Pagina 5 van 6
te passen op nieuwe en gewijzigde beleidsvelden. In de tweede fase van het project Datum
wordt de wijze van informatievoorziening ter hand genomen. 16 november 2009
Kenmerk
Evaluatie 2009-0000659620
Om vast te stellen of de beoogde effecten van de herziening van Interbestuurlijke
Toezicht worden bereikt, zal in 2013, twee jaar na de realisatie van het
uitvoeringsplan, het nieuwe stelsel van interbestuurlijke toezicht worden
geëvalueerd. Ook is belangrijk dat de verwachte afname van de interbestuurlijke
toezichtlasten inzichtelijk wordt gemaakt. Daarom zullen voorafgaand aan
(nulmeting) en na afloop van de herziening van het interbestuurlijke toezicht (na
2011), de lasten worden gemeten van het oude respectievelijk het nieuwe stelsel
van interbestuurlijk toezicht. De resultaten van de nulmeting kunt u in april 2010
tegemoet zien.
Ten besluit
Ik constateer dat de uitvoering van de projecten uit het plan op koers ligt. De
planning blijft ambitieus. Ik heb er vertrouwen in dat de ontwikkelde
interbestuurlijke samenwerkingsrelaties zich op dit dossier onder leiding van de
heer van Lidth de Jeude verder ontwikkelen. In 2009 heeft de nadruk gelegen op
het opstarten van de programma en de diverse onderliggende projecten. In 2010
worden de projecten in samenhang gecommuniceerd en verbonden met de
verandertrajecten bij individuele provincies en gemeenten. Ik zal u op de hoogte
houden van de voortgang.
DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES,
Mevrouw dr. G. ter Horst
Pagina 6 van 6
---- --
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties