Met een navelstreng leukemie te lijf
(18-11)
UMC St Radboud ontwikkelt cellulaire immunotherapie
Het UMC St Radboud en het Nijmeegse bedrijf Glycostem Therapeutics
gaan van stamcellen uit navelstrengbloed Natural Killercellen maken.
Deze killercellen worden gebruikt voor de behandeling van patiënten
met acute myeloïde leukemie. Stamcelonderzoek in het laboratorium
wordt in dit innovatieve project direct vertaald naar een potentiële
therapie voor de patiënt.
Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van ZbloedkankerZ die vooral
ontstaat bij oudere mensen. Jaarlijks krijgen in Nederland ongeveer
duizend mensen AML. Met chemotherapie, soms gevolgd door een
stamceltransplantatie, proberen artsen de woekerende witte bloedcellen
te vernietigen en zo de leukemie te genezen. In veel gevallen lijkt
dit aanvankelijk ook te lukken. Maar oudere patiënten zijn meestal
geen kandidaat voor een stamceltransplantatie en bij hen is de
leukemie veelal agressiever. Bij het merendeel van de zestigplussers
komt de ziekte dan ook terug en leidt die binnen drie jaar tot de
dood. Een betere behandeling is daarom dringend nodig.
Van stamcel tot killercel
De afgelopen jaren werd een aantal AML-patiënten in de VS behandeld
met Natural Killercellen (NK-cellen). Die experimentele behandeling
leverde goede resultaten op, maar het is bijzonder moeilijk om
voldoende killercellen uit donorbloed te halen. Daarom volgen het
Laboratorium voor Hematologie en de afdeling Hematologie van het UMC
St Radboud, in nauwe samenwerking met het Nijmeegse bedrijf Glycostem
Therapeutics, een hele andere route: ze gebruiken stamcellen uit de
navelstreng en kweken die via een speciale procedure op tot
killercellen.
De vermeerdering en uitrijping van de stamcellen vindt plaats in een
gesloten systeem dat voldoet aan de uitgangspunten van GMP, van Good
Manufacturing Practice; de expertise van het Laboratorium voor
Hematologie en Glycostem Therapeutics. Met een cocktail van
signaalstoffen wordt het beperkte aantal stamcellen eerst flink
uitgebreid. Een andere cocktail van signaalstoffen ZdwingtZ al die
stamcellen om zich daarna te ontwikkelen tot killercellen.
Extra klap uitdelen
Dankzij dit innovatieve productieproces zijn navelstrengstamcellen nu
ook geschikt voor cellulaire immunotherapie bij volwassen. Tot dusver
was dat door het beperkte aantal stamcellen in navelstrengen niet goed
mogelijk. Door het gecontroleerde productieproces ontstaat ook een
bijzonder zuivere celkweek met vrijwel uitsluitend NK-cellen, wat weer
bijdraagt aan meer betrouwbare resultaten en een betere therapie.
Hematoloog Michel Schaap: Op dit moment worden AML-patiënten eerst met
chemotherapie behandeld om de woekerende witte bloedcellen uit te
roeien. Meestal blijven er toch enkele tumorcellen achter, die zich
daarna weer snel vermenigvuldigen. Na de chemotherapie moet daarom
eigenlijk nog een extra klap worden uitgedeeld, zodat ook die laatste
tumorcellen verdwijnen. De NK-cellen lijken de ideale kandidaten om
dat voor elkaar te krijgen.
Duidelijk onderscheid
Immunoloog en projectleider Harry Dolstra: Killercellen spelen een
belangrijke rol in de afweer, omdat ze beschadigde, geïnfecteerde en
afwijkende cellen opruimen. Daarvoor moeten ze natuurlijk een
duidelijk onderscheid kunnen maken tussen gezonde lichaamcellen en in
dit geval de afwijkende tumorcellen. Dat is precies waar de
killercellen die we opkweken in zijn gespecialiseerd. Ze jagen heel
gericht op de leukemiecellen, waardoor de kans sterk toeneemt dat die
alsnog worden opgeruimd. Terwijl de killercellen de gezonde
lichaamscellen van de ontvanger met rust laten.
Werkt onze techniek, zegt Dirk Groenewegen, directeur van Glycostem
Therapeutics, dan is die in principe ook te gebruiken voor de
productie van ieder ander bloedproduct uit stamcellen buiten het
lichaam. Het is een kwestie van de juiste factoren op het juiste
moment toevoegen. Dat biedt enorme perspectieven voor cellulaire
therapieën, zoals deze killerceltherapie. Maar ook toepassingen in de
regeneratieve geneeskunde liggen voor het oprapen.