Universiteit Leiden

25 jaar opleiding Bestuurskunde: huwelijk tussen onderzoek en praktijk

Dit jaar bestaat de opleiding Bestuurskunde 25 jaar. Dr. Frits van der Meer was er bijna vanaf het begin bij. Een beter pleitbezorger kan een opleiding niet hebben. Een historicus over het belang van de bestuurskunde.

Organogram
De bestuurskunde kijkt niet primair naar de wettelijke hiërarchie maar naar de organisatie en de inrichting en de werkbaarheid daarvan:

Onderzoek als basis
In het gesprek zal Van der Meer meerdere malen benadrukken dat wetenschap en praktijk elkaar niet kunnen missen in de bestuurskunde maar dat het academische niveau een belangrijk uitgangspunt is. `Onderzoek, vaak internationaal vergelijkend onderzoek, is onze basis. Dat is ook de Leidse signatuur waaraan wij een zeer groot belang hechten.' Bestuurskunde was dan ook de eerste Leidse opleiding waarvoor het College van Bestuur een convenant sloot met een hogeschool, in dit geval de Haagse Hogeschool, over een schakelprogramma voor de bestuurskundemaster op de Campus Den Haag als traject voor excellente studenten binnen deze hbo-opleiding. `De studenten die aan die master beginnen móéten dezelfde basiskennis hebben.'

Restaurant FSW: Bestuurskunde trekt jaarlijks plm. 150 eerstejaars.

Samen met Rotterdam
Van der Meer studeerde geschiedenis in Leiden maar toen al manifesteerde zich zijn fascinatie voor de bestuurskunde: hij volgde een aantal bijvakken bij rechten, waar al sinds de jaren zeventig een interfacultaire vakgroep Juridisch-bestuurskundige wetenschappen was ondergebracht. De toenmalige hoogleraar De Braam was, van Leidse kant, de grote man achter de verzelfstandiging van de bestuurskunde in Leiden die in 1984 zijn beslag kreeg; de opleiding was in eerste instantie opgezet in samenwerking met de Erasmusuniversiteit in Rotterdam.' Het was de tijd van de grote bezuinigingen en een van de thema's was taakverdeling. Een jaar later trad Van der Meer aan bij de opleiding. Hij ontwikkelde zich tot een overtuigd - en overtuigend - bestuurskundige.

Andere gedaante

Later is de samenwerking ontvlochten, zoals dat zo mooi heet in bestuurskundig jargon. Leiden heeft na de ontvlechting nog hybride opleidingen gekend van bestuurskunde en recht, en politicologie en recht, maar deze werden in de jaren '90 wegens bezuiniging opgeheven. Om in de nieuwe eeuw weer in andere gedaanten te verschijnen: eerst als vaste major-minorcombinaties, nu binnen het minorenstelsel.

Het zijn juist de zichtbare taken van de overheid die worden verzelfstandigd of uitbesteed, zoals het ophalen van vuilnis.

Complexe vraagstukken
Inmiddels kent Nederland alweer zeven zelfstandige universitaire bestuurskunde-opleidingen. Tijd voor een nieuwe taakverdeling? Van der Meer meent van niet. `Hier in Leiden hebben we een instroom van ruim 150 eerstejaars, en die vinden na het afstuderen vrij snel een baan, ook in deze crisistijd. Dat komt omdat overal de bestuursvraagstukken steeds complexer zijn geworden en er behoefte is aan mensen die handvatten hebben om ze te benaderen. De overheid is traditioneel de grootste afnemer van Leidse bestuurskundigen (46%) maar het is volgens Van der Meer niet voor niets dat ook een flink deel emplooi vindt in de consultancy (28%) en het bedrijfsleven (17%).

Democratisch gehalte
`Wat wij als bestuurskundigen doen is kijken naar de organisatie en de inrichting met kwaliteit als invalshoek', licht Van der Meer toe. `Werkt het en hoe kan het beter? We doen dat meestal in internationaal perspectief. Hoe gaat men elders in de wereld om met dit probleem? En dan kijken we vanuit allerlei gezichtshoeken: economisch (de efficiëntie dus), politicologisch (wat is haalbaar?), rechtskundig (de legaliteit). En we toetsen het democratisch gehalte: hoe integreer je luisteren naar de burger zodat die de overheid niet wantrouwt, zoals nu het geval is, hoe betrek je de burger? Dat onderscheidt ons van de rechtsgeleerden met hun overwegend juridische benadering.'

Afgestudeerde bestuurskundigen vinden vrij snel een baan, ook deze crisistijd.

Van traditioneel bureaucratisch naar bedrijfsmatig `De grootste verandering in de bestuurskundige omgeving vond plaats in de jaren tachtig, de tijd van de grote bezuinigingen', aldus Van der Meer. `We gingen toen van een traditioneel bureaucratisch systeem naar een bedrijfsmatig systeem. Alles stond in het teken van bezuiniging. Er moest een kleine, slagvaardige overheid komen die bedrijfsmatig werkte. Zoveel mogelijk taken moesten op afstand worden gezet. Maar al voor de crisis was duidelijk dat dat geen werkbaar model meer is. Een nadeel is dat vaak de voor de burger zichtbare taken, zoals het vuilnis ophalen, zijn verzelfstandigd of uitbesteed. Daardoor is de burger gaan denken dat ambtenaren weinig doen, hun werk is niet zichtbaar meer, dus: er zijn te veel ambtenaren.' Een ander nadeel is dat de overheid greep verliest bij verzelfstandiging.

Relatief kleine overheid

Nederland heeft een relatief kleine overheid. In landen als Frankrijk en ook de VS is die veel groter. Van der Meer. `Dat komt omdat , met name in de VS, het onderwijs een prominente overheidstaak is. Mede als middel om Amerikanen te smeden, als instrument om eenheid en integratie te bewerkstelligen.' Maar qua kosten maakt het allemaal uiteindelijk niet zoveel uit. Want ook taken die verzelfstandigd of uitbesteed zijn, moeten worden bekostigd. Wie de krant leest weet dat de vaste staf van de overheid en ingehuurde deskundigen, managers en bedrijven een communicerend vat vormen: hoe minder vaste staf, hoe meer externen er rondlopen en omgekeerd. `De taken verdwijnen niet', zegt Van der Meer. `Integendeel, voor steeds meer taken wordt gewezen naar de overheid. Wij houden ons nu intensief bezig met de vraag: hoe kan de overheid kostenefficiënt worden gewerkt zonder die andere aspecten uit het oog te verliezen. Een van de moeilijkste vragen is: wat doen we als overheid niet?'

Leidse bestuurskunde in Den Haag: een diepgekoesterde wens die werd vervuld.

Ideale ligging
Bestuurskunde doet veel derdegeldstroomwerk voor overheden. Leidse bestuurskundigen zijn ook betrokken in de werkgroepen die het kabinet heeft ingesteld om uit de crisis te komen en tegelijkertijd 20% te bezuinigen. `Bestuurskundigen en de praktijk hebben elkaar hard nodig. De praktijk heeft behoefte aan wetenschap, wij willen weten welke vraagstukken actueel zijn.' Van der Meer vindt de geografische locatie van Leiden nabij Den Haag ideaal. Ambtenaren en politici weten ons makkelijk te vinden, en omgekeerd. Een opleiding in Den Haag was altijd al een ideaal van ons en de Campus Den Haag bleek daarvoor het perfecte kader. Wij vinden namelijk dat je niet alleen jonge mensen moet opleiden maar dat ook dat professionals steeds opleiding behoeven.'


+ Bestuurskunde studeren
in Leiden (bachelor)
of in Den Haag (master)
of een cursus voor professionals op academisch niveau volgen (Den Haag).

+ 20 november: open dag voor aanstaande studenten, ook bij Bestuurskunde

(10 november 2009/CH)

Nieuwsredactie - 10/11/2009