Vlaamse Overheid
van de Doelse koggen
Het VIOE coördineert het project van de Doelse koggen
Vlaamse overheid
dinsdag 24 november 2009
In 2000 en 2002 werden in Doel twee koggen opgegraven. Vlaams minister
Geert Bourgeois, bevoegd voor onroerend erfgoed, heeft het Vlaams
Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE) belast met de studie van
die middeleeuwse scheepswrakken. Afhankelijk van de bewaringstoestand
zal het VIOE ook de conservatie en de museale ontsluiting coördineren.
Wat is een kogge?
De kogge is een type goederenschip dat een niet te onderschatten rol
heeft gespeeld in de middeleeuwse handel. In de late middeleeuwen was
het huidige Vlaamse Gewest een belangrijk economisch en cultureel
gebied in Europa. De bloei en de expansie van de steden gingen gepaard
met een drukke handel. De rivieren en kanalen verbonden de machtige
steden met de havens van Brugge en Antwerpen, die op hun beurt voor de
import en export met de rest van de bekende wereld zorgden. Ze waren
cruciale handelsknooppunten binnen de Hanze, een samenwerkingsverband
van handelaren en steden in het gebied rond de Noord- en Oostzee.
Allerlei schepen zorgden voor de logistieke sterkte van de
handelssteden, maar de kogge werd het meest gebruikt, als robuust
schip dat grote ladingen kon vervoeren, snel en relatief gemakkelijk
gebouwd kon worden en bovendien vrij bedrijfszeker was. Tot enkele
decennia geleden kenden de historici dit schip enkel uit
iconografische bronnen (afbeeldingen). Sinds de jaren 60 werden er in
het buitenland ook materiële resten van koggen gevonden, meestal
fragmentarisch.
De koggen van Doel
Tijdens graafwerken aan het Deurganckdok te Doel kwamen in het najaar
van 2000 de resten van een zeer goed bewaarde kogge aan het licht. Het
gevaarte is gemaakt van eikenhout, en is 22 meter lang en 7 meter
breed. Toen het in de vaart was moet het netto zo'n 100 ton gewogen
hebben. In 2002 werden de resten gevonden van een tweede, fragmentair
bewaarde kogge met een lengte van 14 meter. De eerste
dendrochronologische analyses (studie van de jaarringen) wezen uit dat
de schepen uit de eerste helft van de veertiende eeuw dateren. De
publieke belangstelling voor de vondst was zeer groot. Maar vooral het
wetenschappelijke belang is niet te onderschatten. Na de opgraving
werden de resten door de Archeologische Dienst Waasland (ADW) geborgen
en opgeslagen in 33 speciaal daartoe ontworpen metalen containers, in
afwachting van verder onderzoek. Gezien de tijdsdruk was dat een echt
huzarenstukje. Het project werd al die jaren ondersteund door de
gemeente Beveren.
Studie en conservatie
In een eerste fase zullen de scheepsresten beveiligd en
wetenschappelijk onderzocht worden. Eerst zullen dit jaar nog enkele
zeer dringende maatregelen genomen worden om de containers beter te
beschermen. Nadien worden ze overgebracht naar een geschikte locatie
waar de sanering van de containers en houtresten kan gebeuren. Daarna
kan het eigenlijke wetenschappelijk onderzoek van start gaan.
De planken zullen aan een scheepsarcheologische analyse onderworpen
worden. Tegelijk worden diverse natuurwetenschappelijke analyses
uitgevoerd. Zo zullen dendrochronologie, houtdeterminatie en de
analyse van planten, pollen en micro-organismen in hout, teer en
breeuwwerk deel uitmaken van het onderzoek. De resultaten zullen
hopelijk een antwoord bieden op volgende vragen: hoe werd de kogge
gebouwd? Waar gebeurde dat (past het schip in een regionale
bouwtraditie)? Hoe werd het schip gebruikt? Waar is het overal
geweest? De studie zal uitgevoerd worden door het VIOE. Het
Waterbouwkundig Labo in Antwerpen is bereid om het project tijdens die
fase onderdak te verlenen.
In de tweede fase van het project komt het museale aspect aan bod. Als
de bewaringstoestand van het hout goed genoeg is om de kogge te kunnen
conserveren en reconstrueren zal hij worden getoond aan het publiek.
De conservatiebehandelingen zullen dan gebeuren in Oostende, waar het
VIOE met de steun van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) de
onderzoek- en conserveringsfaciliteiten zal uitbouwen. De kogge is een
imposant topstuk uit ons rijke maritieme verleden dat tot een echt
icoon kan uitgroeien.
Dit persbericht en foto's van de kogge kunt u downloaden via
www.vioe.be/nieuws/pers.