Vlaamse Overheid

van de Doelse koggen

Het VIOE coördineert het project van de Doelse koggen

Vlaamse overheid

dinsdag 24 november 2009

In 2000 en 2002 werden in Doel twee koggen opgegraven. Vlaams minister Geert Bourgeois, bevoegd voor onroerend erfgoed, heeft het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE) belast met de studie van die middeleeuwse scheepswrakken. Afhankelijk van de bewaringstoestand zal het VIOE ook de conservatie en de museale ontsluiting coördineren.

Wat is een kogge?
De kogge is een type goederenschip dat een niet te onderschatten rol heeft gespeeld in de middeleeuwse handel. In de late middeleeuwen was het huidige Vlaamse Gewest een belangrijk economisch en cultureel gebied in Europa. De bloei en de expansie van de steden gingen gepaard met een drukke handel. De rivieren en kanalen verbonden de machtige steden met de havens van Brugge en Antwerpen, die op hun beurt voor de import en export met de rest van de bekende wereld zorgden. Ze waren cruciale handelsknooppunten binnen de Hanze, een samenwerkingsverband van handelaren en steden in het gebied rond de Noord- en Oostzee. Allerlei schepen zorgden voor de logistieke sterkte van de handelssteden, maar de kogge werd het meest gebruikt, als robuust schip dat grote ladingen kon vervoeren, snel en relatief gemakkelijk gebouwd kon worden en bovendien vrij bedrijfszeker was. Tot enkele decennia geleden kenden de historici dit schip enkel uit iconografische bronnen (afbeeldingen). Sinds de jaren 60 werden er in het buitenland ook materiële resten van koggen gevonden, meestal fragmentarisch.

De koggen van Doel
Tijdens graafwerken aan het Deurganckdok te Doel kwamen in het najaar van 2000 de resten van een zeer goed bewaarde kogge aan het licht. Het gevaarte is gemaakt van eikenhout, en is 22 meter lang en 7 meter breed. Toen het in de vaart was moet het netto zo'n 100 ton gewogen hebben. In 2002 werden de resten gevonden van een tweede, fragmentair bewaarde kogge met een lengte van 14 meter. De eerste dendrochronologische analyses (studie van de jaarringen) wezen uit dat de schepen uit de eerste helft van de veertiende eeuw dateren. De publieke belangstelling voor de vondst was zeer groot. Maar vooral het wetenschappelijke belang is niet te onderschatten. Na de opgraving werden de resten door de Archeologische Dienst Waasland (ADW) geborgen en opgeslagen in 33 speciaal daartoe ontworpen metalen containers, in afwachting van verder onderzoek. Gezien de tijdsdruk was dat een echt huzarenstukje. Het project werd al die jaren ondersteund door de gemeente Beveren.

Studie en conservatie
In een eerste fase zullen de scheepsresten beveiligd en wetenschappelijk onderzocht worden. Eerst zullen dit jaar nog enkele zeer dringende maatregelen genomen worden om de containers beter te beschermen. Nadien worden ze overgebracht naar een geschikte locatie waar de sanering van de containers en houtresten kan gebeuren. Daarna kan het eigenlijke wetenschappelijk onderzoek van start gaan. De planken zullen aan een scheepsarcheologische analyse onderworpen worden. Tegelijk worden diverse natuurwetenschappelijke analyses uitgevoerd. Zo zullen dendrochronologie, houtdeterminatie en de analyse van planten, pollen en micro-organismen in hout, teer en breeuwwerk deel uitmaken van het onderzoek. De resultaten zullen hopelijk een antwoord bieden op volgende vragen: hoe werd de kogge gebouwd? Waar gebeurde dat (past het schip in een regionale bouwtraditie)? Hoe werd het schip gebruikt? Waar is het overal geweest? De studie zal uitgevoerd worden door het VIOE. Het Waterbouwkundig Labo in Antwerpen is bereid om het project tijdens die fase onderdak te verlenen.
In de tweede fase van het project komt het museale aspect aan bod. Als de bewaringstoestand van het hout goed genoeg is om de kogge te kunnen conserveren en reconstrueren zal hij worden getoond aan het publiek. De conservatiebehandelingen zullen dan gebeuren in Oostende, waar het VIOE met de steun van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) de onderzoek- en conserveringsfaciliteiten zal uitbouwen. De kogge is een imposant topstuk uit ons rijke maritieme verleden dat tot een echt icoon kan uitgroeien.

Dit persbericht en foto's van de kogge kunt u downloaden via www.vioe.be/nieuws/pers.